Soå tay kyõ thuaät CBBQ Gioáng-SSC 2010
37
PHAÀN 2
CHEÁ BIEÁN HAÏT GIOÁNG
I. GIÔÙI THIEÄU CHUNG
Cheá bieán haït gioáng (Seed processing) laø quaù trình haït gioáng ñi qua nhieàu giai
ñoaïn baét ñaàu khi nhaän nguyeân lieäu töø ngoaøi ñoàng, laøm saïch (Seed cleaning), phaân
loaïi (Seed seperating and upgrading), xöû lyù thuoác (Seed treating), saáy haït boå sung
(Seed Drying) vaø ñoùng goùi (Bagging).
Haït gioáng sau thu hoaïch töø ñoàng veà thöôøng chöùa nhieàu vaät lieäu khaùc goïi laø
taïp chaát. Taïp chaát coù theå bao goàm haït coû, haït gioáng khaùc, haït gioáng non, haït nöùt,
beå, haït hö hoûng, vuïn rôm, ñaát caùt, …. Ñeå baûo ñaûm haït gioáng coù chaát löôïng cao vaø
giaûm chi phí trong quaù trình baûo quaûn, tröôùc khi cung öùng ra thò tröôøng, caàn phaûi
tieán haønh laøm saïch vaø phaân loaïi haït. Qua cheá bieán, haït gioáng nhaäp veà ban ñaàu seõ
ñaït tieâu chuaån haït gioáng theo tieâu chuaån qui ñònh.
II. NGUYEÂN LYÙ CHEÁ BIEÁN HAÏT GIOÁNG
1. Ñaëc tính vaät lyù cuûa haït gioáng
Döïa vaøo caùc ñaëc tính vaät lyù cuûa haït, ngöôøi ta söû duïng caùc maùy chuyeân duøng
ñeå taùch caùc thaønh phaàn caàn thaûi loaïi ra khoûi loâ haït gioáng.
1.1 Côõ haït (Size)
Côõ haït laø moät ñaëc tính ñeå phaân bieät deã nhaát giöõa caùc gioáng. Duøng saøng loã troøn
choïn haït theo chieàu roäng vaø saøng loã hình thuoân choïn haït theo chieàu daøi.
1.2 Chieàu daøi haït
Nhaèm taêng ñoä ñoàng ñeàu cuûa haït gioáng, ñaëc tính chieàu daøi haït ñöôïc söû duïng ñeå
phaân loaïi haït gioáng thaønh daïng haït daøi, haït troøn hoaëc haït daøy hay moûng. Ñieàu naøy
raát caàn thieát ôû nôi gieo haït baèng maùy.
1.3 Khoái löôïng rieâng cuûa haït (Specific gravity)
Haït sau khi ñöôïc choïn löïa theo côõ haït vaø chieàu daøi thöôøng ñoàng daïng. Moät soá
haït bò hö nhö vôõ, saâu gaây haïi, haït nhoû, chôùm naûy maàm, …. vaãn chöa ñöôïc loaïi trieät
ñeå vaø do ñoù seõ aûnh höôûng ñeán tyû leä naûy maàm, söùc soáng, caây ñöôïc troàng ôû ngoaøi
ñoàng. Ñaëc tính khoái löôïng rieâng ñöôïc duøng ñeå taùch loaïi caùc haït treân.
1.4 Hình daïng haït (Shape)
Haït thöôøng coù hình daïng khaùc nhau. Caùc thieát bò coù saøng vôùi loã saøng hình tam
giaùc, troáng hình truï coù hoác loõm …cuõng ñaõ löïa choïn haït theo hình daïng (lieân quan
ñeán chieàu daøi). ÔÛ ñaây söû duïng theâm daïng haït deïp, haït troøn.
Soå tay kyõ thuaät CBBQ Gioáng-SSC 2010
38
1.5 Caáu truùc maët voû haït (Surface structure)
Maët voû haït coù loaïi coù lôùp voû xuø xì, nhaùm, coù loaïi coù lôùp voû ngoaøi trôn. Döïa
vaøo ñaëc tính naøy ngöôøi ta thieát keá caùc loaïi saøng thích hôïp.
1.6 Maøu saéc haït (Color)
Nhieàu loaïi haït coù maøu saéc haït khaùc nhau. Ngoaøi ra, haït chín non, bò beänh, …
cuõng coù maøu saéc thay ñoåi.
1.7 Tính tích dieän (Conductivity)
Haït coù tính tích ñieän khaùc nhau. Do ñoù, döïa vaøo ñaëc tính naøy coù theå phaân loaïi
haït theo tính daãn ñieän toát vaø keùm cuûa haït.
1.8 Tính haùo nöôùc (Affinity for liquids)
Moät vaøi loaïi haït coù ñaëc tính deã thaám öôùt hôn caùc haït khaùc.
1.9 Tính naåy (Resilience)
Haït troøn, trôn vaø haït deïp, nhaùm coù ñoä naåy khaùc nhau.
2. Caùc böôùc cheá bieán haït gioáng
2.1 Sô cheá (laøm saïch sô boä)
Hình 2.1: Sô ñoà caùc böôùc cheá bieán haït gioáng
TOÀN TRÖÕ
ÑOÁNG
PHAÂN LOAÏI
XÖÛ LY ÙTHUOÁC
SAÁY BOÅ SUNG
TOÀN TRÖÕ
XUAÁT HAØNG
SAÁY
SÔ CHEÁ
LAØM SAÏCH
NHAÄP
Soå tay kyõ thuaät CBBQ Gioáng-SSC 2010
39
Sô cheá nhaèm muïc ñích taïo loâ haït gioáng ñoàng ñeàu, thoâng qua vieäc loaïi boû rôm
raùc laøm taéc ngheõn gaøu taûi, pheãu naïp lieäu, laøm taêng hieäu quaû caùc maùy cheá bieán
cuõng nhö taêng naêng suaát maùy. Maùy duøng sô cheá thöôøng laø caùc loaïi maùy nhö: maùy
laøm saïch, maùy saøng thoâ, maùy chaø haït hoaëc maùy caét raâu (ñoái vôùi caùc loaïi luùa coù raâu,
luùa khi tuoát coøn gieù dính vaøo haït). Caùc maùy laûy baép, xay döa, … cuõng coi laø maùy sô
cheá.
2.2 Laøm saïch
Laøm saïch laø coâng ñoaïn caàn thieát trong vieäc cheá bieán haït gioáng. Muïc ñích cuûa
laøm saïch laø loaïi boû ra khoûi loâ gioáng nhöõng vaät laãn taïp coù chieàu roäng hoaëc chieàu
daøy khaùc vaø nheï hôn haït gioáng.
Maùy laøm saïch laø maùy chuû yeáu coù ôû taát caû nhaø maùy cheá bieán haït gioáng. Maùy
hoaït ñoäng qua:
- Luoàng khí huùt
- Saøng thoâ
- Saøng phaân loaïi.
Maùy laøm saïch coù nhieàu loaïi, töø loaïi nhoû chæ coù 2 saøng ñeán loaïi to coù tôùi 8 saøng
vaø töø 1 ñeán 3 quaït huùt hoaëc thoåi.
Baûng 2.1: Kích côõ vaø hình daïng loã cuûa saøng ñoái vôùi moät soá haït gioáng
Gioáng
Saøng thoâ
Saøng tinh
Kích côõ
(mm)
Hình
daïng loã
Kích côõ
(mm)
Hình
daïng loã
Luùa thöøông
6
Thuoân
1,5 – 1.8
Thuoân
Luùa lai
6
Thuoân
1.0 – 1.2
Thuoân
Baép
12
Thuoân
6,3 -7,0
Troøn
Ñaäu xanh, rau muoáng
---
---
2,4
Thuoân
Ñaäu coâve, ñaäu ñuõa, möôùp höông, döa haáu
---
---
4,7
Thuoân
2.3 Phaân loaïi
Thoâng thöôøng haït gioáng khi qua maùy laøm saïch laø ñaõ ñuû tieâu chuaån gioáng. Tuy
nhieân, coù tröôøng hôïp thaønh phaàn laãn taïp raát gaàn gioáng vôùi haït gioáng veà côõ vaø daïng
nhö haït bò saâu gaây haïi, haït bò vôõ, …. Maët khaùc, loâ haït gioáng coù theå coøn nhöõng haït
non, haït nhoû, … do ñoù, caùc haït trong loâ gioáng khoâng ñoàng ñeàu vaø aûnh höôûng ñeán
chaát löôïng loâ gioáng.
Phaân loaïi bao goàm phaân loaïi haït (seperating), theo côõ nhaèm loaïi caùc haït lôùn
hoaëc nhoû; daøi hoaëc ngaén hôn haït gioáng tieâu chuaån, haït vôõ, saâu bò haïi vaø löïa haït
(grading) nhaèm loaïi caùc haït nöùt, hö hoûng. Nhöõng haït naøy coù theå laøm giaûm söùc soáng
cuûa loâ haït gioáng hoaëc laøm giaûm soá caây moïc ngoaøi ñoàng.
2.3.1 Theo chieàu daøi haït
Soå tay kyõ thuaät CBBQ Gioáng-SSC 2010
40
Thieát bò thöôøng duøng coù 2 loaïi: loaïi troáng hình truï coù hoác loõm troøn treân vaønh
trong hoaëc loaïi coù nhieàu ñóa vôùi hoác loõm ôû hai maët ñóa. Khi troáng hình truï hoaëc ñóa
quay, haït troøn naèm trong hoác loõm ñöa leân cao (nhôø löïc ly taâm) vaø rôi vaøo maùng
nghieâng ra hoäc rieâng (khi troïng löôïng haït lôùn hôn löïc ly taâm). Caùc haït daøi ñöôïc ñöa
ra cuoái ñöôøng troáng vaø ra hoäc khaùc. Vôùi thieát bò coù nhieàu kieåu hoác loõm treân troáng
hoaëc ñóa, coù theå choïn löïa côõ haït khaùc nhau.
2.3.2 Theo khoái löôïng rieâng
Maùy taùch haït theo khoái löôïng rieâng goàm moät maët baøn nghieâng coù loã. Moät
luoàng khí thoåi töø döôùi leân treân xuyeân qua lôùp haït ñoàng thôøi vôùi chuyeån ñoäng cuûa
maët baøn. Haït nheï ñöôïc naâng leân, haït naëng naèm treân baøn. Maët baøn chuyeån dòch tôùi
lui theo höôùng nghieâng. Thaønh phaåm cuoái cuøng coù khoái löôïng rieâng thay ñoåi daàn töø
nheï ñeán naëng. Haït coù khoái löôïng rieâng trung gian coù theå ñöôïc tieáp tuïc cheá bieán laïi
nhieàu laàn.
2.3.3 Theo hình daïng haït
Caàu xoaén tröôït duøng ñeå taùch hoãn hôïp haït daïng troøn vaø daïng deïp. Haït troøn laên
nhanh hôn vaø baén ra vaønh ngoaøi caàu tröôït. Haït deïp chæ tröôït doïc vaønh trong caàu
tröôït. Thí duï: haït ñaäu naønh.
2.3.4 Theo caáu truùc maët voû haït
Hoãn hôïp haït ñöôïc cho leân moät baêng nghieâng boïc vaûi, nhöng di chuyeån theo
höôùng ñi leân. Haït voû nhaùm dính vaøo baêng ñi leân treân, haït voû trôn tröôït xuoáng döôùi.
2.3.5 Theo maøu saéc haït
Töøng haït rôi tröôùc heä thoáng teá baøo quang ñieän. Maøu haït ñöôïc so saùnh vôùi maøu
haït choïn löïa tröôùc. Neáu haït khaùc maøu vôùi haït ñaõ choïn, moät luoàng khí seõ thoåi haït ñoù
qua höôùng khaùc.
Baûng 2.2: Caùc thoâng soá veà caùc loaïi haït sau khi choïn theo phöông phaùp khoái löôïng rieâng
Maãu
naåy
maàm
troïng
löôïng
soá
haït
gam/
haït
Maãu ban ñaàu
Loaïi 1
Loaïi 2
Loaïi 3
93 – 0 - 0 - 3 - 4
96 – 0 - 0 - 1 - 3
81 – 0 - 0 - 6 -13
55 – 0 - 0 -11 -34
-
97.71
2.05
0.24
-
97.15
2.44
0.40
0.26095
0.26245
0.21931
0.15689
2.3.6 Tính tích ñieän
Haït ñöôïc naïp ñieän vaø cho ñi qua töø tröôøng. Nhöõng haït tích ñieän (daãn ñieän
keùm) vaø haït tích ñieän keùm (daãn ñieän toát) seõ chia ra theo 2 höôùng daãn khaùc nhau.
Haït tích ñieän keùm rôi bình thöôøng, haït tích ñieän toát quay ñi höôùng khaùc.
2.3.7 Theo tính haùo nöôùc
Haït ñöôïc troän vôùi moät tyû leä nöôùc, daàu hoaëc hoãn hôïp daàu vaø nöôùc cuøng vôùi boät
saét. Caùc haït coù lôùp voû nhaùm, raïn nöùt hoaëc beå, hoaëc haït coù chaát dính ôû lôùp voû seõ huùt
Soå tay kyõ thuaät CBBQ Gioáng-SSC 2010
41
nöôùc vaø boät saét cuõng baùm vaøo, trong khi ñoù haït coù lôùp voû trôn, laùng seõ khoâng thaám
nöôùc vaø cuõng khoâng coù boät saét baùm.
Haït ñöôïc cho qua töø tröôøng, nhöõng haït bò phuû lôùp boät saét vaø haït khoâng coù boät
saét seõ taùch ra.
2.3.8 Theo ñoä naåy
Haït ñöôïc rôi treân maët phaúng nghieâng. Haït khoâng naåy tröôït töø töø ñeán caïnh döôùi
haït naåy ñöôïc baén ra khoûi caïnh döôùi moät ñoaïn vaø rôi vaøo moät maùng nghieâng khaùc.
III. THIEÁT BÒ LAØM SAÏCH VAØ PHAÂN LOAÏI
Quaù trình laøm saïch vaø phaân loaïi haït laø nhaèm thu laáy caùc haït chính trong hoãn
hôïp haït vaø phaân thaønh caùc loaïi haït coù cuøng ñaëc ñieåm. Chaát löôïng laøm vieäc cuûa heä
thoáng phaân loaïi laøm saïch haït gioáng ñöôïc theå hieän ôû caùc chæ tieâu:
- Ñoä saïch cuûa saûn phaåm laø tyû leä phaàn traêm haït chính coù trong saûn phaåm.
- Tyû leä naåy maàm, theå hieän naêng löôïng phaùt trieån cuûa haït gioáng.
Döïa vaøo caùc ñaëc ñieåm khaùc bieät nhau veà hình daùng vaø tích chaát vaät lyù, ngöôøi
ta coù theå phaân taùch ñöôïc caùc haït mong muoán ra khoûi taïp chaát. Ngaøy nay, coù raát
nhieàu thieát bò cô khí söû duïng raát hieäu quaû trong vieäc laøm saïch vaø phaân loaïi haït phuø
hôïp cho töøng ñaëc ñieåm khaùc nhau nhö saøng sô boä, saøng laøm saïch phoái hôïp doøng
khí, saøng phaân ly theo troïng löôïng rieâng vaø troáng phaân loaïi.
1. Saøng sô boä
1.1 Caáu taïo
Saøng sô boä thöôøng ñöôïc caáu taïo goàm caùc thaønh phaàn khung saøng, thanh treo,
hoäp saøng, hoäp saøng thöôøng goàm hai löôùi saøng coù kích thöôùc sao cho coù theå phaân
loaïi ñöôïc caùc loaïi taïp chaát thoâ vaø haït toát vaø heä thoáng quaït huùt keát hôïp vôùi thuøng reâ
(hình 2.2).
1.2 Hoaït ñoäng
Nguyeân lieäu ñöôïc gaøu taûi naïp vaøo thuøng chöùa cuûa saøng sau ñoù ñi vaøo thuøng
reâ, ôû ñaây caùc loaïi haït nheï nhö leùp löûng rôm raï ñöôïc quaït huùt loaïi ra, haït naëng coøn
laïi ñi tieáp vaøo hoäp saøng taïi ñaây caùc loaïi vaät lieäu nhö ñaù, caùt, soûi vaø haït nhoû tieáp tuïc
ñöôïc phaân loaïi. Ñaàu ra cuûa saøng sô boä laø moät hoãn hôïp haït ñöôïc phaân loaïi sô boä.
1-Pheãu chöùa haït; 2- Van caáp lieäu;
3,4- Buoàng reâ;5- Cuïm truyeàn ñoäng;
6,7,8- Khung maùy;
9- Khung löôùi thoâ;10- Cöûa taïp chaát;
11- Khung löôùi tinh;12- Cöûa ra lieäu;
13- Cöûa chænh gioù.
Hình 2.2: Sô ñoà nguyeân lyù saøng sô boä