II/ Xu h íng vËn ®éng cña gi¸ c¶ thÞ tr êng vµ c¸c
nh©n tè t¸c ®éng
Xu híng vËn ®éng cña gi¸ thÞ trêng ®îc xÐt trªn
hai mÆt:
1. §èi víi tæng thÓ hµng ho¸.
Sù vËn ®éng cña tæng thÓ gi¸ c¶ trªn thÞ trêng
phô thuéc vµo sù t¸c ®éng cña hai nhãm nh©n tè c¬
b¶n sau ®©y:
a. Nh÷ng nh©n tè lµm cho gi¸ c¶ cã xu híng gi¶m
xuèng.
Sù c¹nh tranh trªn thÞ trêng ngµy cµng gay
g¾t lµm cho c¸c doanh nghiÖp cã c«ng nghÖ, thiÕt
bÞ l¹c hËu, qu¶n lý yÕu kÐm sÏ r¬i vµo t×nh tr¹ng
bÞ thua lç vµ ph¸ s¶n. §Ó ®øng v÷ng ®îc trªn thÞ
trêng, c¸c doanh nghiÖp phi thêng xuyªn øng dông
khoa häc vµ kü thuËt tiªn tiÕn, ®a c«ng nghÖ vµ
thiÕt bÞ míi, hiÖn ®¹i vµo kinh doanh, nh»m t¨ng
n¨ng suÊt lao ®éng, gi¶m gi¸ s¶n phÈm.
Th«ng qua c¹nh tranh, c¸c doanh nghiÖp cã chi
phÝ qu¸ cao (tÝnh cho mét ®¬n vÞ s¶n phÈm) sÏ bÞ
lo¹i ra khái lÜnh vùc s¶n xuÊt, lu th«ng. C¸c ®¬n
vÞ cßn l¹i muèn tån t¹i ®îc ph¶i qu¶n lý chi phÝ
chÆt chÏ vµ cã hiÖu qu¶ h¬n. §ång thêi, do sö dông
c«ng nghÖ vµ thiÕt bÞ hiÖn ®¹i h¬n, nªn hao phÝ vËt
chÊt vµ tiÒn c«ng ®Ó s¶n xuÊt ra mét ®¬n vÞ s¶n
phÈm còng Ýt h¬n. C¸c yÕu tè trªn ®a ®Õn kÕt qu¶ lµ
chi phÝ cho mét ®¬n vÞ s¶n phÈm ngµy cµng gi¶m
xuèng.
Do yªu cÇu cña c¸c quy luËt kinh tÕ cña thÞ
trêng, c¸c doanh nghiÖp ph¶i c¨n cø vµo nhu cÇu cña
thÞ trêng ®Ó kinh doanh vµ t×m mäi c¸ch ®Ó b¸n ®îc
hµng cña m×nh, cho nªn nh×n chung, hµng ho¸ - dÞch
vô s¶n xuÊt ra ®îc tiªu thô hót. Lîng hµng dù tr÷
trong tõng gia ®×nh còng gi¶m ®i.
ViÖc vËn dông thêng xuyªn cña c¸c quy luÊt kinh
tÕ cña thÞ trêng buéc c¸c doanh nghiÖp ph¶i chó ý
tíi viÖc t¨ng tèc ®é vßng quay cña ®ång vèn. ViÖc
®Çu t ®îc tÝnh to¸n kü lìng vµ khoa häc h¬n, do ®ã
hiÖu qu¶ kinh tÕ cña ®ång vèn ngµy cµng cao h¬n, c¬
cÊu ®Çu t còng hîp lý h¬n.
b. Nh÷ng nh©n tè lµm t¨ng gi¸ c¶.
Thu nhËp cña ngêi lao ®éng vµ cña toµn x∙ héi
thêng xuyªn t¨ng lªn. Thu nhËp t¨ng lµm cho cÇu vÒ
hµng ho¸ - dÞch vô t¨ng lªn, do ®ã t¹o ra ¸p lùc
lµm cho t¨ng gi¸ c¶ (ë nhiÒu níc, tèc ®é t¨ng gi¸
thêng thÊp h¬n tèc ®é t¨ng cña thu nhËp).
Yªu cÇu tiªu dïng cña x∙ héi ngµy cµng cao. V×
vËy ®Ó tho¶ m∙n yªu cÇu ®ã, c¸c doanh nghiÖp ph¶i
t¨ng thªm chi phÝ ®Ó t¹o ra ®îc mét ®¬n vÞ gi¸ sö
dông cung cÊp cho x∙ héi.
Tµi nguyªn ngµy c¹n c¹n kiÖt, viÖc khai th¸c
c¸c tµi nguyªn ngµy cµng khã kh¨n, chi phÝ khai
th¸c ngµy cµng línm, do ®ã tµi nguyªn cã xu híng
t¨ng lªn.
Søc mua cña ®ång tiÒn cã xu híng gi¶m, do
ChÝnh phñ duy tr× l¹m ph¸t ë møc ®é nhÊt ®Þnh (l¹m
ph¸t kÝch thÝch t¨ng trëng).
C¸c nh©n tè nªu trªn thêng xuyªn t¸c ®éng tíi
gi¸ c¶. Gi¸ c¶ chÞu søc Ðp cña c¶ hai nh©n tè ®ã.
Xu híng cña gi¸ c¶ sÏ thiªn vÒ nhãm nh©n tè nµo t¹o
ra ®îc søc Ðp m¹nh h¬n.
Trong nh÷ng n¨m qua, nh©n tè thø hai ®∙ vµ ®ang
cã søc Ðp m¹nh, lµm cho mÆt b»ng gi¸ c¶ vËn ®éng
theo c¸c xu híng sau:
+ Gi¸ c¶ kh«ng æn ®Þnh vµ cã xu híng t¨ng lªn.
§iÒu ®ã còng cã nghÜa lµ viÖc gi¶m gi¸ kh«ng ph¶i
lµ hiÖn tîng phæ biÕn.
+ Gi¸ c¶ ngµy cµng s¸t víi gi¸ trÞ h¬n, vµ do
®ã c¬ cÊu cña gi¸ c¶ ngµy cµng hîp lý h¬n.
+ Gi¸ c¶ hµng ho¸ vµ dÞch vô trªn thÞ trêng
trong níc xÝch gÇn h¬n víi gi¸ c¶ trªn thÞ trêng
thÕ giíi.
+ C¸c quan hÖ tû gi¸ lín trong nÒn kinh tÕ quèc
d©n sÏ thay ®æi vµ kÐo theo sù thay ®æi phøc t¹p
cña mÆt b»ng gi¸ c¶. Quan hÖ tû gi¸ thay ®æi theo
híng tû gi¸ gi÷a c«ng nghiÖp phÈm vµ n«ng s¶n réng
theo híng cã lîi cho c«ng nghiÖp. Cßn tû gi¸ hµng
ho¸ vµ dÞch vô th× më réng theo híng cã lîi cho
dÞch vô. §iÒu ®ã cã nghÜa lµ tuú mÆt b»ng gi¸ c¶ cã
t¨ng lªn, nhng tèc ®é t¨ng gi¸ dÞch vô thêng cao
h¬n tèc ®é t¨ng gi¸ n«ng s¶n.
2. §èi víi tõng lo¹i hµng ho¸.
Quan hÖ cung cÇu trªn thÞ trêng quyÕt ®Þnh sù
vËn ®éng cña gi¸ c¶ tõng lo¹i hµng ho¸. Ngêi ta cã
thÓ thÊy râ qua hÖ gi÷a cung vµ cÇu vµ gi¸ c¶. XÐt
trong kho¶ng thêi gian ng¾n (vµi n¨m), gia c¶ thÞ
trêng cña tõng lo¹i hµng ho¸ cã thÓ t¨ng lªn, h¹
xuèng vµ æn ®Þnh. Sù t¨ng gi¶m ®ã lµ do sù thay ®æi
thêng xuyªn cña quan hÖ cung cÇu quyÕt ®Þnh. Khi
cung nhá h¬n cÇu, gi¸ c¶ hµng ho¸ t¨ng. Khi cung
lín h¬n cÇu, gi¸ c¶ hµng ho¸ gi¶m xuèng. TÊt
nhiªn, nÕu trªn thÞ trêng, cung cÇu lu«n ®îc duy
tr× ë møc c©n b»ng th× gi¸ c¶ æn ®Þnh.
Trªn thÞ trêng, quan hÖ cung cÇu thÓ hiÖn díi
c¸c d¹ng chñ yÕu sau ®©y:
- Cung nhá h¬n cÇu
- Cung b»ng cÇu.
- Cung lín h¬n cÇu.
VÊn ®Ò ®îc ®Æt ra lµ: yÕu tè nµo quyÕt ®Þnh
quan hÖ cung cÇu? §ã chÝnh lµ chu kú kinh doanh. Sù
vËn ®éng cña chu kú kinh doanh trªn thÞ trêng quyÕt
®Þnh sù vËn ®éng cña quan hÖ cung cÇu.
Chu kú kinh doanh lµ hiÖn tîng tÊt yÕu cña
kinh tÕ thÞ trêng. Mçi quèc gia cã mét nÒn kinh tÕ
thÞ trêng kh¸c nhau. Chu kú kinh doanh trªn mçi nÒn
kinh tÕ thÞ trêng ®ã cã nh÷ng ®Æc thï cña nã. Sù
vËn ®éng cña chu kú kinh doanh vµ c¸c ®Æc thï cña
nã. Sù vËn ®éng cña chu kú kinh doanh vµ c¸c ®Æc
thï cña nã chÞu sù chi phèi rÊt lín cña c¸c yÕu tè
ph¸t sinh trªn thÞ trêng trong níc vµ trªn thÞ tr-
êng thÕ giíi. Sù vËn ®éng cña chu kú kinh doanh
trªn c¸c h×nh th¸i thÞ trêng kh¸c nhau sÏ cã nh÷ng
®Æc thï riªng.
BÊt kú mét hµng ho¸ nµo ®∙ tån t¹i trªn thÞ
trêng, hay bÊt kú mét nhµ kinh doanh nµo ®∙ ho¹t
®éng trªn thÞ trêng ®Òu bÞ chi phèi bëi chu kú kinh
doanh. Tuy nhiªn, c¸c nhµ ®éc quyÒn cã kh¶ n¨ng h¹n
chÕ bít sù t¸c ®éng tù ph¸t cña chu kú kinh doanh
tíi quan hÖ cung cÇu vµ gi¸ c¶ hµng ho¸ cña m×nh.
Mét chu kú kinh doanh xuÊt hiÖn trªn thÞ trêng
thêng cã mét sè thêi kú chñ yÕu sau:
+ Suy tho¸i, tøc lµ giai ®o¹n mµ kinh doanh
gi¶m sót nghiªm träng. Trong thêi kú nµy cã giai
®o¹n tiªu ®iÒu vµ giai ®o¹n ¶m ®¹m.
+ Ph¸t triÓn, t¸c lµ kinh doanh ®îc håi phôc,
cã ph¸t triÓn vµ t¨ng trëng.
+ æn ®Þnh (hng thÞnh) tøc lµ kinh doanh ph¸t
triÓn vµ sau ®ã æn ®Þnh ë møc cao.
HiÖn tîng trªn ®îc lÆp ®i lÆp l¹i trªn thÞ tr-
êng. Khi kinh doanh bíc vµo thêi kú suy tho¸i, nhu
cÇu tiªu dïng bÞ h¹n chÕ, hµng ho¸ cã Ýt ngêi mua,
s¶n xuÊt bÞ thu hÑp nghiªm träng.
Do søc Ðp cña s¶n xuÊt vµ cña tiªu dïng, c¸c
doanh nghiÖp buéc ph¶i ®æi míi qu¶n lý, c¶i tiÕn kü
thuËt, tiÕp thu c«ng nghÖ vµ thiÕt bÞ míi. C¸c yÕu
tè trªn l¹i lµ c¬ së, tiÒn ®Ò cho sù phôc håi,
t¨ng trëng vµ ph¸t triÓn. Trong nÒn kinh tÕ, nÕu
®ång thêi diÔn ra t×nh tr¹ng nhiÒu hµng ho¸, nhiÒu
doanh nghiÖp ë trong thêi gian suy tho¸i, th× nÒn
kinh tÕ kÐm æn ®Þnh, tèc ®é t¨ng trëng vµ ph¸t
triÓn thÊp.
ë thêi kú suy tho¸i, do nh÷ng khuyÕt tËt cña
s¶n phÈm, do sù yÕu kÐm cña qu¶n lý hoÆc do sù l¹c
hËu vÒ c«ng nghÖ vµ thiÕt bÞ, nªn s¶n phÈm cã Ýt
ngêi mua, tõ ®ã dÉn ®Õn t×nh tr¹ng cung lín h¬n cÇu
vµ gi¸ c¶ hµng ho¸ gi¶m xuèng. Do sù "céng hëng"
cña c¸c khèi lîng hµng kh«ng b¸n ®îc, nªn tèc ®é h¹
gi¸ ë cuèi giai ®o¹n tiªu ®iÒu vµ ®Çu giai ®o¹n ¶m
®¹m cao h¬n nhiÒu so víi tèc ®é gi¶m gi¸ ë ®Çu giai
®o¹n tiªu ®iÒu vµ cuèi giai ®o¹n ¶m ®¹m. V× kh«ng
b¸n ®îc hµng nªn c¸c doanh nghiÖp l¹i tiÕp tôc h¹
gi¸ cho ®Õn khi kh«ng thÓ h¹ h¬n ®îc n÷a. ë møc gi¸
®©y ®ã, hµng ho¸ vÉn kh«ng ®îc tiªu thô nhiÒu vµ
buéc doanh nghiÖp ph¶i c¶i tiÕn s¶n xuÊt vµ qu¶n
lý, ®Ó ®a ra thÞ trêng nh÷ng hµng ho¸ míi cã nhiÒu
u thÕ h¬n (kÓ c¶ u thÕ vÒ gi¸).
ë thêi kú ph¸t triÓn, c¸c s¶n phÈm míi cã
nhiÒu u thÕ ®∙ xuÊt hiÖn vµ ®îc nhiÒu ngêi biÕt
®Õn, nªn nhu cÇu trªn thÞ trêng t¨ng lªn rÊt nhanh.
Nhu cÇu t¨ng ®∙ kÐo theo sù t¨ng lªn cña s¶n xuÊt.
Song trªn thÞ trêng vÉn tån t¹i cung nhá h¬n cÇu.
Do vËy, gi¸ c¶ sÏ t¨ng lªn ë giai ®o¹n ®Çu ph¸t
triÓn, vµ tèc ®é t¨ng cña cÇu lín h¬n tèc ®é t¨ng
cña cung. Tèc ®é t¨ng gi¸ trong tõng giai ®o¹n
còng rÊt kh¸c nhau. Do søc Ðp t¨ng nhanh cña cÇu,
nªn tèc ®é t¨ng gi¸ ë cuèi giai ®o¹n phôc håi vµ
®Çu giai ®o¹n ph¸t triÓn lµ cao nhÊt. Tèc ®é t¨ng
gi¸ ë cuèi giai ®o¹n ph¸t triÓn thÊp dÇn vµ ®¹t møc
thÊp nhÊt.
Do tèc ®é t¨ng gi¸ ë cuèi giai ®o¹n phôc håi vµ
®Çu giai ®o¹n ph¸t triÓn lµ cao nhÊt, nªn gi¸ c¶
trë thµnh søc hót m¹nh nhÊt ®èi víi c¸c doanh
nghiÖp vµ lµ ®éng lùc thóc ®Èy c¸c doanh nghiÖp ®Èy
m¹nh s¶n xuÊt ®Ó cã nhiÒu hµng cung cÊp cho thÞ tr-
êng.