C¨ quan xu†t b∂n : Qu¸ QuËc t’ v“ B∂o v÷ Thi™n nhi™n - WWF Ch≠¨ng tr◊nh ß´ng
D≠¨ng, Hµ NÈi, Vi÷t Nam
Quy Æfinh sao chäp: C„ th” sao chäp, tr›ch d…n cuËn s∏ch nµy nhªm phÙc vÙ hoπt
ÆÈng gi∏o dÙc ho∆c v◊ c∏c mÙc Æ›ch phi th≠¨ng mπi kh∏c mµ
kh´ng c«n xin phäp WWF - Ch≠¨ng tr◊nh ß´ng D≠¨ng, tuy
nhi™n c«n ghi r‚ nguÂn tµi li÷u khi sao chäp hay tr›ch d…n.
Tr›ch d…n: Matarasso, M. Nguy‘n Vi÷t DÚng vµ ßÁ Thfi Thanh Huy“n.
2003.
Kh∏m ph∏ Thi™n nhi™n: H≠Ìng d…n th˘c hi÷n hoπt ÆÈng
gi∏o dÙc m´i tr≠Íng vÌi h‰c sinh.
Hµ NÈi. WWF Ch≠¨ng tr◊nh
ß´ng D≠¨ng.
Xu†t b∂n l«n Æ«u: 2003
Thi’t k’: Erika Gildersleeve
ßfia chÿ li™n h÷: WWF Ch≠¨ng tr◊nh ß´ng D≠¨ng
53 Tr«n PhÛ, Hµ NÈi, Vi÷t Nam
ßi÷n thoπi: +84 4 7338387
Fax: +84 4 7338388
Email: Public@wwfvn.org.vn
Website: http://www.wwfindochina.org
Nhµ xu†t b∂n Lao ÆÈng
Gi†y phäp xu†t b∂n sË: 201-1565/XB c†p ngµy 31/12/2002
SË l≠Óng xu†t b∂n: 250 cuËn, khÊ: 21,5 x 28cm
In tπi C´ng ty In C´ng Æoµn VN, th∏ng 3/2003
LÍI C∂M ¨N
CÔng vÌi nh˜ng †n ph»m kh∏c trong bÈ tµi li÷u gi∏o dÙc m´i tr≠Íng do WWF Ch≠¨ng tr◊nh
ß´ng D≠¨ng bi™n soπn, cuËn s∏ch nµy dµnh t∆ng chfi Nguy‘n M¸ Hπnh, mÈt ng≠Íi bπn y™u
qu˝ cÒa chÛng t´i. Lflng nhi÷t huy’t, s˘ tÀn t©m v◊ s˘ nghi÷p gi∏o dÙc m´i tr≠Íng vµ t◊nh
y™u th≠¨ng con ng≠Íi cÒa chfi Æ∑ truy“n c∂m h¯ng cho chÛng t´i trong tıng trang s∏ch.
CuËn s∏ch nµy Æ≠Óc bi™n soπn vµ xu†t b∂n th´ng qua s˘ tµi trÓ cÒa D˘ ∏n b∂o tÂn V≠Ín
quËc gia C∏t Ti™n, cÔng vÌi s˘ Òng hÈ nhi÷t t◊nh cÒa ´ng Gert Polet, CË v†n tr≠Îng D˘ ∏n
vµ ´ng Tr«n V®n MÔi, Gi∏m ÆËc V≠Ín quËc gia C∏t Ti™n. ChÛng t´i xin ch©n thµnh c∂m ¨n
c∏c c∏n bÈ gi∏o dÙc b∂o tÂn V≠Ín quËc gia C∏t Ti™n vµ gi∏o vi™n cÒa 12 tr≠Íng h‰c vÔng
Æ÷m Æ∑ tham gia sˆ dÙng thˆ nghi÷m tµi li÷u nµy. ß∆c bi÷t, c∂m ¨n bµ Jane Story Æ∑ giÛp
hi÷u Æ›nh b∂n ti’ng Anh, bµ Erika Gildersleeve Æ∑ thi’t k’ ph«n tr◊nh bµy cho cuËn s∏ch.
CuËi cÔng, chÛng t´i xin gˆi lÍi c∂m ¨n Æ’n t†t c∂ c∏c bπn ÆÂng nghi÷p tπi WWF-Ch≠¨ng
tr◊nh ß´ng D≠¨ng Æ∑ Òng hÈ vµ hÓp t∏c chÛng t´i trong c´ng t∏c gi∏o dÙc m´i tr≠Íng.
Ò
Muc luc
O
P
GGiiÌÌii tthhii÷÷uu .................................................................... 22
HHooππtt ÆÆÈÈnngg 11::S˘ h◊nh thµnh Tr∏i ߆t vµ c∏c sinh vÀt
Æ«u ti™n................................................... 77
HHooππtt ÆÆÈÈnngg 22..C∏c khu sinh h‰c tr™n Tr∏i ߆t .................. 1111
HHooππtt ÆÆÈÈnngg 33..Kh∏i ni÷m ßa dπng sinh h‰c ...................... 1199
HHooππtt ÆÆÈÈnngg 44..CuÈc phi™u l≠u cÒa n≠Ìc ......................... 2277
HHooππtt ÆÆÈÈnngg 55..N®ng l≠Óng tı Æ©u? ................................. 3311
HHooππtt ÆÆÈÈnngg 66..Kh› hÀu vµ c©y xanh ................................. 3355
HHooππtt ÆÆÈÈnngg 77..S˘ th›ch nghi cÒa th˘c vÀt ......................... 3399
HHooππtt ÆÆÈÈnngg 88..Ngu˛ trang .............................................. 4433
HHooππtt ÆÆÈÈnngg 99..ßÈng vÀt ®n thfit vµ con mÂi ..................... 4455
HHooππtt ÆÆÈÈnngg 1100..ßi t◊m n¨i sËng ...................................... 4499
HHooππtt ÆÆÈÈnngg 1111..Quan h÷ gi˜a c∏c loµi sinh vÀt ................. 5511
HHooππtt ÆÆÈÈnngg 1122..Mπng l≠Ìi s˘ sËng .................................. 5533
HHooππtt ÆÆÈÈnngg 1133..Hoπt ÆÈng cÒa h÷ sinh th∏i ..................... 6611
HHooππtt ÆÆÈÈnngg 1144..Ki”m so∏t x„i mfln ................................. 6699
HHooππtt ÆÆÈÈnngg 1155..Vflng ÆÍi ............................................... 7711
HHooππtt ÆÆÈÈnngg 1166..ßo chi“u cao c©y ................................... 7777
HHooππtt ÆÆÈÈnngg 1177..T´i lµ ai ? .............................................. 7799
HHooππtt ÆÆÈÈnngg 1188..D©n sË vµ Tr∏i ߆t ................................. 8811
HHooππtt ÆÆÈÈnngg 1199..M˙ t´m vµ c∏c h÷ sinh th∏i ..................... 8877
HHooππtt ÆÆÈÈnngg 2200..V®n ho∏ vµ m´i tr≠Íng ........................... 9933
HHooππtt ÆÆÈÈnngg 2211..Bπn ngh‹ g◊ v“ loµi g†u? .......................... 9999
HHooππtt ÆÆÈÈnngg 2222..Khai th∏c tµi nguy™n thi™n nhi™n ............. 110033
HHooππtt ÆÆÈÈnngg 2233..MËi Æe doπ ÆËi vÌi c∏c loµi sinh vÀt ........ 110099
HHooππtt ÆÆÈÈnngg 2244..Bπn quan t©m tÌi r∏c Æ’n Æ©u? ............... 111133
HHooππtt ÆÆÈÈnngg 2255..U ph©n xanh ......................................... 111177
HHooππtt ÆÆÈÈnngg 2266..T≠ v†n x©y nhµ ...................................... 112211
HHooππtt ÆÆÈÈnngg 2277..Ra quy’t Æfinh d˘ ∏n lµm Æ≠Íng ............... 112255
HHooππtt ÆÆÈÈnngg 2288..B∏o t≠Íng Xanh ..................................... 112299
HHooππtt ÆÆÈÈnngg 2299..Kh∏m ph∏ thi™n nhi™n ............................ 113311
S˘˘ nngghhii÷÷pp bb∂∂oo ttÂÂnn tthhii™™nn nnhhii™™nn ll©©uu ddµµii cchhÿÿ cc„„
th” Æi Æ’n thµnh c´ng khi m‰i c∏ nh©n Æ“u
c„ tr∏ch nhi÷m b∂o v÷ c∏c nguÂn tµi nguy™n
Æa dπng sinh h‰c. ß” khuy’n kh›ch con ng≠Íi thay
ÆÊi hµnh vi vµ tham gia vµo hoπt ÆÈng b∂o tÂn, mÁi
c∏ nh©n c«n c„ ba Æi“u. Th¯ nh†t, h‰ c«n ph∂i th†y
r‚ vµ hi”u r‚ nh˜ng v†n Æ“ mµ con ng≠Íi vµ m´i
tr≠Íng Æang ph∂i ÆËi m∆t. Th¯ hai, h‰ c«n bi’t chæc
h‰ sœ Æ≠Óc lÓi g◊ n’u ph∂i thay ÆÊi vµ ph∂i g∏nh chfiu
nh˜ng hÀu qu∂ g◊ n’u h‰ kh´ng thay ÆÊi. Vµ cuËi
cÔng, h‰ c«n c„ nh˜ng gi∂i ph∏p thay th’ cho lËi
sËng ∂nh h≠Îng ti™u c˘c Æ’n m´i tr≠Íng nh≠ hi÷n
nay mµ lÓi ›ch cÒa h‰ v…n Æ≠Óc Æ∂m b∂o. Nh˜ng
nguy™n tæc nµy th˘c s˘ ÆÛng Ææn cho c∂ ng≠Ïi lÌn
l…n trŒ em.
Tı bao l©u nay, chÛng ta v…n th≠Íng quan ni÷m “TrŒ em
ch›nh lµ T≠¨ng lai”. ThÀt ch› l˝ khi nhæc lπi Æi“u nµy vµ
chÛng t´i thÀt s˘ r†t t©m Ææc vÌi nhÀn xät Æ„. DÔ
sÌm hay muÈn th◊ trŒ em cÚng sœ lµ ng≠Íi Ưng ra
g∏nh v∏c tr∏ch nhi÷m b∂o v÷ m´i tr≠Íng. CÔng vÌi
th’ h÷ cha anh, t≠¨ng lai cÒa s˘ nghi÷p nµy tu˙
thuÈc vµo c∏c th’ h÷ con em vµ ch∏u chæt cÒa chÛng
ta trong nÁ l˘c nhªm Æ∏p ¯ng c∏c nhu c«u cÒa cuÈc sËng hµng
ngµy, ÆÂng thÍi b∂o v÷ Æ≠Óc m´i tr≠Íng cÒa Tr∏i ߆t nµy.
Th´ng th≠Íng, trŒ em h‰c tÀp vµ l‹nh hÈi th´ng qua nh˜ng Æi“u
c∏c em nh◊n vµ nghe th†y. Tı khi sinh ra cho Æ’n Æ’n tuÊi
tr≠Îng thµnh, vi÷c h‰c cÒa trŒ em bæt Æ«u bªng Æfinh h◊nh ˝
t≠Îng, ti’p Æ„ h‰c c∏ch ph©n t›ch b∂n ch†t s˘ vi÷c vµ sau Æ„
Æ≠a ra c∏c quy’t Æfinh. Nh˜ng ki’n th¯c mµ trŒ em h‰c Æ≠Óc
h´m nay sœ tπo d˘ng n“n t∂ng cho quan Æi”m vµ gi∏ trfi mµ c∏c
em sœ theo ÆuÊi trong t≠¨ng lai. V◊ th’, Æi“u c†p thi’t lµ chÛng
ta ph∂i ti’p tÙc dπy cho trŒ em v“ m´i tr≠Íng, mang Æ’n cho
c∏c em nh˜ng c¨ hÈi kh∏m ph∏ th˘c t’ thi™n nhi™n vµ tπo d˘ng
cho c∏c em mËi quan t©m Æ’n m´i tr≠Íng. ChÛng ta cÚng ph∂i
trang bfi cho trŒ em nh˜ng k¸ n®ng c«n thi’t Æ” c∏c em trÎ n™n
nh˜ng c´ng d©n c„ tr∏ch nhi÷m vµ bi’t sËng hµi hoµ vÌi thi™n
nhi™n.
Gioi thieu
- Kh∏m ph∏ Thi™n nhi™n: H≠Ìng d…n Th˘c hi÷n Hoπt ÆÈng Gi∏o dÙc M´i tr≠Íng vÌi H‰c sinh -