T¹P CHÝ Y häc viÖt nam tẬP 544 - th¸ng 11 - QuyỂN 1 - sè ĐẶC BIỆT - 2024
435
TÌNH TRẠNG THIẾU MÁU Ở BỆNH NHÂN UNG THƯ
ĐẠI TRỰC TRÀNG ĐƯỢC CHẨN ĐOÁN MỚI
TẠI BỆNH VIỆN ĐẠI HỌC Y HÀ NỘI GIAI ĐOẠN 2022-2023
Đỗ Thị Thanh Huyền1, Nguyễn Kim Đồng1, Nguyễn Thị Chúc Mai1,
Nguyễn Thị Thu Thuỳ1, Phạm Văn Tuấn2,
Nguyễn Chí Thành2, Nguyễn Quang Tùng1
TÓM TẮT52
Mục tiêu: Xác định tỷ lệ thiếu máu, mức độ
thiếu máu, mối liên quan giữa tình trạng thiếu
máu với đặc điểm khối u, nồng độ CEA và
CA19-9 ở bệnh nhân UTĐTT được chẩn đoán
mới. Phương pháp: Nghiên cứu mô tả cắt ngang
trên 153 bệnh nhân (BN) UTĐTT được chẩn
đoán mới tại bệnh viện Đại học Y Hà Nội. Kết
quả: Bệnh nhân UTĐTT có tuổi từ 62,62±13,70,
nam chiếm chủ yếu 62,09%. Tỷ lệ phát hiện ở
giai đoạn I thấp (15,4%), chủ yếu được phát hiện
ở giai đoạn II (44,44%) và giai đoạn III
(43,79%), khi khối u đã xâm lấn với T3 (56,21%)
và T4 (21,03%); tỷ lệ di căn xa ra các cơ quan
khác thấp (2,40%). Tỷ lệ bệnh nhân thiếu máu tại
thời điểm chẩn đoán là 33,99%, thiếu máu nhẹ
chiếm nhiều nhất với 61,12%, thiếu máu vừa và
thiếu máu nặng lần lượt là 35,40% và 3,48%. Có
sự khác biệt về giai đoạn TNM, hạch vùng N,
kích thước khối u, nồng độ CEA và CA19-9, số
lượng tiểu cầu (PLT) giữa nhóm UTĐTT thiếu
máu và UTĐTT không thiếu máu (p<0,05). Kết
luận: 33,99% bệnh nhân UTĐTT tại thời điểm
1Trường Đại học Y Hà Nội
2Bệnh viện Đại học Y Hà Nội
Chịu trách nhiệm chính: Đỗ Thị Thanh Huyền
Email: dothanhhuyen@hmu.edu.vn
SĐT: 0359169951
Ngày nhận bài: 08/07/2024
Ngày phản biện khoa học: 01/08/2024
Ngày duyệt bài: 27/9/2024
được chẩn đoán có thiếu máu, chủ yếu là thiếu
máu nhẹ (61,12%). Tình trạng thiếu máu có mối
tương quan với giai đoạn TNM, hạch vùng, kích
thước khối u, nồng độ CEA và CA19-9 tại thời
điểm được chẩn đoán (p<0,05).
Từ khoá: Thiếu máu, Ung thư đại trực tràng,
CEA, CA19-9
SUMMARY
ANAEMIA IN NEWLY DIAGNOSED
COLORECTAL CANCER PATIENTS
AT HANOI MEDICAL UNIVERSITY
HOSPITAL DURING 2022 - 2023
Objects: Determining the rate of anaemia,
the severity of anaemia, the relationship between
anaemia and tumour characteristics, and cancer
markers CEA and CA19-9 in newly diagnosed
colorectal cancer patients. Method: The cross-
sectional study was performed on 153 patients
newly diagnosed with colorectal cancer at Hanoi
Medical University Hospital. Results: 153
patients were diagnosed with colorectal cancer
during the period 2022 to 2023 at Hanoi Medical
University Hospital. The average age was
62.62±13,70 years old and 62.09% were male.
Only 15.4% of patients were diagnosed at stage I,
stage II and stage III were 44.44% and 43.79%
respectively; T3 accounted for the highest per
cent (56.21%) and T4 with 21.03%; the rate of
distant metastasis to other organs is low (2.4%).
The proportion of patients with anaemia at the
time of diagnosis was 34%, mild anaemia
KỶ YẾU CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU KHOA HỌC CHUYÊN NGÀNH HUYẾT HỌC - TRUYỀN MÁU
436
accounted for the most at 61.12%, and moderate
anaemia and severe anaemia were 35.40% and
3.48%, respectively. There are differences in
TNM stage, N region lymph nodes, tumor size,
CEA and CA19-9 test results, platelet count
(PLT) between the anemic colorectal cancer
group and the non-anaemic colorectal cancer
group (p<0.05 ). Conclusion: 34% of colorectal
cancer patients at the time of diagnosis had
anaemia, mainly mild anaemia (61%). Anaemia
was correlated with TNM stage, regional lymph
nodes, tumor size, CEA and CA19-9 results at
diagnosis (p<0.05).
Keywords: Anaemia; Colorectal cancer;
CEA; CA19-9
I. ĐẶT VẤN ĐỀ
Theo số liệu Globocan năm 2020, ung
thư đại trực tràng (UTĐTT) là một trong ba
loại ung thư phổ biến nhất trên thế giới1. Tại
Việt Nam, UTĐTT phổ biến hàng thứ 5 sau
ung thư gan, phổi, vú, dạ dày với hơn 15.000
ca mắc mới và khoảng hơn 7000 ca tử vong
năm 2020. Chẩn đoán sớm có thể cải thiện tỷ
lệ sống sót của bệnh nhân. Nếu được phát
hiện ở giai đoạn I, tỷ lệ sống sót sau 5 năm
của bệnh nhân lên tới 93%, nếu ở giai đoạn
IV khi ung thư đã di căn tới các cơ quan
khác, tỷ lệ sống sau 5 năm chỉ 10%. Tuy
nhiên các triệu chứng của bệnh ở giai đoạn
sớm thường không rõ ràng.
Thiếu máu là một trong các triệu chứng
ngoài đường ruột phổ biến nhất ở bệnh nhân
UTĐTT và là nguyên nhân tới khám ban đầu
trong một số trường hợp. Nguyên nhân thiếu
máu được biết tới do sự chảy máu từ khối u,
đồng thời đây cũng là hậu quả của quá trình
đáp ứng viêm hệ thống. Một số nghiên cứu
trên thế giới đã chỉ ra tình trạng thiếu máu tại
thời điểm phát hiện UTĐTT với tiên lượng
bệnh, khả năng tái phát và thời gian sống
thêm của người bệnh. Tuy nhiên, tại Việt
Nam, các nghiên cứu về tỷ lệ thiếu máu, mức
độ thiếu máu cũng như mối tương quan giữa
thiếu máu với một số đặc điểm của khối u
cũng như các dấu ấn ung thư đường tiêu hoá
chưa nhiều. Bởi vậy, chúng tôi tiến hành
nghiên cứu: “Tình trạng thiếu máu ở bệnh
nhân ung thư đại trực tràng được chẩn đoán
mới ở bệnh viện Đại học Y Hà Nội giai đoạn
2022-2023”. Nghiên cứu được thực hiện với
mục tiêu xác định tỷ lệ thiếu máu, mức độ
thiếu máu và mối tương quan giữa tình trạng
thiếu máu, một số đặc điểm của khối u, kết
quả xét nghiệm CEA và CA19-9 tại thời
điểm phát hiện.
II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
2.1. Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu gồm 153 bệnh
nhân được chẩn đoán xác định UTĐTT tại
bệnh viện Đại học Y Hà Nội trong giai đoạn
từ tháng 01/2022 đến tháng 12/2023.
- Tiêu chuẩn lựa chọn
+ Được chẩn đoán xác định UTĐTT theo
kết quả mô bệnh học
+ UTĐTT phát hiện lần đầu
+ Có hồ sơ lưu trữ đầy đủ về thông tin
bệnh nhân cũng như kết quả xét nghiệm công
thức máu, xét nghiệm CEA, CA19-9 tại thời
điểm được chẩn đoán, trước khi tiến hành
phẫu thuật, điều trị.
+ Bệnh nhân trên 18 tuổi.
- Tiêu chuẩn loại trừ:
+ Truyền máu trong vòng 3 tháng.
+ Mắc nhiều loại ung thư.
+ Các trường hợp bệnh máu, bệnh thận,
đái tháo đường, bệnh gan hoặc đang mắc các
bệnh nhiễm trùng.
2.2. Phương pháp nghiên cứu
- Thiết kế nghiên cứu: nghiên cứu cắt
ngang mô tả, hồi cứu
T¹P CHÝ Y häc viÖt nam tẬP 544 - th¸ng 11 - QuyỂN 1 - sè ĐẶC BIỆT - 2024
437
- Mẫu nghiên cứu: cỡ mẫu và cách chọn
mẫu:
+ Cỡ mẫu tối thiểu được tính theo công
thức:
Trong đó: Z: Trị số giới hạn của độ tin
cậy là 95%, Z2(1-α/2) = 1,96. : Là sự khác
biệt ước lượng với các kết quả của các
nghiên cứu trước. P: Là tỷ lệ thiếu máu trong
UTĐTT theo các nghiên cứu trước đây.
Nghiên cứu của Vayrynen (2018), tỷ lệ thiếu
máu tại thời điểm chẩn đoán UTĐTT là
43%.2 Nghiên cứu của Phan Văn Nhã (2017),
tỷ lệ thiếu máu tại thời điểm chẩn đoán ung
thư đại trực tràng là 32,3%.3 P dao động từ
32,3-43%, lấy trung bình là 37%, ước lượng
sự khác biệt với các nghiên cứu trước là
10%. Thay vào công thức trên chúng tôi có
cỡ mẫu tối thiểu:
N=(1,96)2x0,37x0,63/(0,10)2 = 89,5 (90)
bệnh nhân.
+ Cách chọn mẫu: ngẫu nhiên. Số liệu
được thu thập từ tháng 01/2022 đến tháng 12
năm 2023.
- Thời gian thu thập số liệu: từ tháng
01/2024 đến tháng 04/2024.
- Địa điểm nghiên cứu: Bệnh viện Đại
học Y Hà Nội.
- Xử lý số liệu: Biến định lượng được thể
hiện qua giá trị trung bình, trung vị, độ lệch
chuẩn, giá trị nhỏ nhất và giá trị lớn nhất.
Biến định tính được thể hiện dưới dạng tỷ lệ
%. Số liệu thu thập được xử lý, phân tích trên
chương trình SPSS 26.0. So sánh sự khác
biệt giữa 2 nhóm sử dụng kiểm định T-test,
so sánh giữa 3 nhóm sử dụng kiểm định
ANOVA 1 chiều hoặc kruskal-Wallis H.
Kiểm định Chi-square (χ2) sử dụng so sánh
các tỷ lệ. Sự khác biệt có ý nghĩa thống kê
khi p<0,05.
2.3. Nội dung nghiên cứu
- Đặc điểm chung của đối tượng nghiên
cứu: tuổi (năm); giới (nam, nữ)
- Đặc điểm giải phẫu bệnh khối u: kích
thước (cm) lấy theo chiều dài nhất, giai đoạn
chẩn đoán TNM theo UICC.
- Nồng độ dấu ấn ung thư: CEA>5ng/ml
là dương tính; CA19-9 >37UI/ml dương tính
- Tỷ lệ thiếu máu và mức độ thiếu máu:
Chẩn đoán thiếu máu dựa trên nồng độ
hemoglobine (Hb), nam dưới 130g/l; nữ dưới
120g/l. Phân loại mức độ thiếu máu: thiếu
máu nhẹ: nam từ 110-129g/l; nữ từ 110-119
g/l; thiếu máu vừa: 80 -109g/l; thiếu máu
nặng: dưới 80 g/l.4
III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
Đặc điểm của đối tượng nghiên cứu:
Sau khi áp dụng các tiêu chuẩn lựa chọn và
loại trừ, chúng tôi chọn được 153 bệnh nhân
UTĐTT phù hợp để đưa vào nghiên cứu.
Tuổi: Tuổi trung bình của nhóm đối
tượng nghiên cứu là 62,62 với BN lớn tuổi
nhất là 94 tuổi, nhỏ nhất là 19 tuổi. Giới:
Trong 153 bệnh nhân UTĐTT nghiên cứu,
có 95 BN là nam chiếm 62,09% và 58 BN là
nữ chiếm 37,91%. Giai đoạn phát hiện: Tỷ
lệ bệnh nhân được phát hiện UTĐTT ở giai
đoạn I khá thấp (9,15%), chủ yếu ở giai đoạn
II (44,44%) và giai đoạn III (43,79%), khi
khối u đã xâm lấn, phát hiện ở giai đoạn T3
và T4 lần lượt là 56,21% và 32,03%. Tuy
nhiên hầu hết các trường hợp (97,4%) chưa
phát hiện di căn tới cơ quan khác. Kết quả
được thể hiện qua bảng 3.1 phía dưới:
KỶ YẾU CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU KHOA HỌC CHUYÊN NGÀNH HUYẾT HỌC - TRUYỀN MÁU
438
Bảng 3.1: Một số đặc điểm nhóm đối tượng nghiên cứu
Đặc điểm
Bệnh nhân UTĐTT (n=153)
Tuổi, X ±SD (GTNN-GTLN)
62,62±13,70 (19-94)
Giới
Nam
95
62,09%
Nữ
58
37,91%
Giai đoạn TNM
I
14
9,15%
II
68
44,44%
III
67
43,79%
IV
4
2,61%
Giai đoạn xâm lấn T
T0
1
0,65%
T1
5
3,27%
T2
12
7,84%
T3
86
56,21%
T4
49
32,03%
Hạch vùng N
N0
82
53,59%
N1
52
33,99%
N2
19
12,42%
Di căn xa
M0
149
97,4%
M1
4
2,6%
Kích thước khối u (cm)
>5
70
42,9%
≤5
83
54,2%
Dấu ấn ung thư
CEA >5 ng/ml
46
30,0%
CA19-9 >37 UI/ml
29
19,0%
Tỷ lệ thiếu máu và mức độ thiếu máu ở
nhóm đối tượng nghiên cứu: Trong 153
bệnh nhân UTĐTT, có 52 bệnh nhân thiếu
máu chiếm 33,99% được chẩn đoán dựa trên
kết quả xét nghiệm nồng độ huyết sắc tố
(Hb). Trong đó, chủ yếu là thiếu máu nhẹ,
sau đó tới thiếu máu vừa và thiếu máu nặng
với tỷ lệ lần lượt là 61,12%; 35,40% và
3,48%. Kết quả được thể hiện qua 2 biểu đồ
phía dưới:
T¹P CHÝ Y häc viÖt nam tẬP 544 - th¸ng 11 - QuyỂN 1 - sè ĐẶC BIỆT - 2024
439
3.1a 3.1b
Biểu đồ 3.1: Tỷ lệ thiếu máu (3.1a) và mức độ thiếu máu (3.1b)
ở nhóm đối tượng nghiên cứu
So sánh một số đặc điểm giữa nhóm
bệnh nhân UTĐTT có thiếu máu và nhóm
UTĐTT không thiếu máu:
Đặc điểm khối u: Không có sự khác biệt
về tuổi, giới giữa nhóm UTĐTT có thiếu
máu và UTĐTT không thiếu máu. Tỷ lệ BN
UTĐTT thiếu máu ở giai đoạn T0-T1 và N0-
N1 ít hơn so với nhóm UTĐTT không thiếu
máu (p<0,01). Nhóm UTĐTT thiếu máu có
kích thước khối u lớn hơn so với nhóm
UTĐTT không thiếu máu (p<0,05). Không
có sự khác biệt về tỷ lệ di căn xa, giai đoạn
theo TNM giữa 2 nhóm (bảng 3.2).
Bảng 3.2. Một số đặc điểm khối u ở nhóm UTĐTT thiếu máu và UTĐTT không thiếu
máu
Đặc điểm
Bệnh nhân UTĐTT
thiếu máu (n=52)
Bệnh nhân UTĐTT Không
thiếu máu (n=101)
p
Tuổi (năm), (X ±SD)
65,44±12
61,17 ± 13,90
p>0,05
Nam (%)
34 (63,5%)
61 (60,4%)
p>0,05
Nữ (%)
18 (34,6%)
40 (39,6%)
I+II
28 (53,84%)
54 (53,46%)
p>0,05
III+IV
24 (46,16%)
47 (46,54%)
T0-T1
1 (1,92%)
5 (4,95%)
p<0,01
T2-T4
51 (98,08%)
96 (95,05%)