Thực trạng di cư tự phát của người Mông ở Đắk Lắk và những vấn đề đặt ra

CHIẾN LƯỢC VÀ CHÍNH SÁCH DÂN TỘC<br /> <br /> Tạp chí Nghiên cứu Dân tộc <br /> <br /> THỰC TRẠNG DI CƯ TỰ PHÁT CỦA NGƯỜI MÔNG<br /> Ở ĐẮK LẮK VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ ĐẶT RA*<br /> Võ Thị Mai Phương(1) - Hoàng Hữu Bình(2)<br /> Nguyễn Hồng Vĩ(3) - Hoàng Lệ Nhật(4)<br /> <br /> T<br /> <br /> rình trạng di cư tự phát của người Mông ở tỉnh Đắk Lắk từ năm 1975 đến nay đã và đang<br /> tác động, ảnh hưởng đến phát triển kinh tế - xã hội, môi trường sinh thái, văn hoá, trật tự an<br /> ninh xã hội ở Đắk Lắk nói riêng và các tỉnh Tây Nguyên nói chung. Nguyên nhân chính khiến người<br /> Mông di cư là vì đời sống kinh tế gặp nhiều khó khăn, thu nhập bình quân đầu người thấp do thiếu<br /> điều kiện sản xuất, thiếu đất canh tác, thiếu nước phục vụ sản xuất và sinh hoạt. Trong khi đó, địa<br /> bàn Tây Nguyên nói chung và tỉnh Đắk Lắk nói riêng có điều kiện sống thuận lợi hơn, đặc biệt đó là<br /> vùng đất đỏ ba zan màu mỡ, đất rộng, người thưa, tài nguyên rừng phong phú. Sự di cư tự phát của<br /> người Mông đã dẫn đến nhiều vấn đề nảy sinh, phức tạp, cụ thể: Di cư tự phát làm cho các kế hoạch<br /> phát triển kinh tế, xã hội tại các địa phương bị đảo lộn; gia tăng nạn phá rừng làm rẫy, hủy hoại tài<br /> nguyên môi trường; làm cho tình hình an ninh, trật tự ở địa phương, kể cả nơi xuất cư và nhập cư<br /> thêm phức tạp, dễ tạo kẽ hở cho kẻ gian và những thế lực thù địch lợi dụng;… Để giải quyết các vấn<br /> đề này Chính phủ đã có chủ trương giải quyết tình trạng dân di cư tự phát thể hiện trong các Chỉ thị<br /> số 660/TTg vào ngày 17-10-1995; Chỉ thị số 39/2004/CT TTg ngày 17 -11 -2004 và Quyết định số<br /> 193/2006/QĐ- TTg của Thủ tướng Chính phủ ngày 24 - 8 – 2006.<br /> Từ khóa: Di cư tự phát; Di cư tự phát của người Mông ở Đắk Lắk; Nguyên nhân di cư tự phát của<br /> người Mông ở Đắk Lắk; Những vấn đề đặt ra.<br /> Theo kết quả của Tổng điều tra dân số và nhà<br /> ở năm 2009, dân số của dân tộc Mông ở nước ta là<br /> 1.068.189 người. Họ cư trú chủ yếu trên vùng núi<br /> cao của các tỉnh phía Bắc: Hà Giang, Cao Bằng,<br /> Bắc Kạn, Lạng Sơn, Lào Cai, Điện Biên, Lai Châu,<br /> Sơn La, Yên Bái, Tuyên Quang, Thanh Hoá, Nghệ<br /> An... Một số tỉnh của vùng này có người Mông sinh<br /> sống đông nhất là Hà Giang: 231.464 người, Điện<br /> Biên: 170.648 người, Sơn La: 157.253 người, Lào<br /> Cai: 146.147 người, Lai Châu: 83.324 người, Yên<br /> Bái: 81.921 người, Cao Bằng: 51.573 người, Nghệ<br /> An: 28.992 người... Bắt đầu từ năm 1975 đã có<br /> người Mông di cư tự phát từ các tỉnh miền núi phía<br /> Bắc vào Tây Nguyên sinh sống, đến những năm 90<br /> của thế kỷ XX thì các cuộc di cư tự phát diễn ra ồ ạt<br /> hơn, trong đó tập trung đông ở tỉnh Đắk Lắk.<br /> 1. Một vài nét về người Mông ở Đắk Lắk<br /> Ở Việt Nam người Mông có tập quán cư trú ở<br /> vùng cao hoặc vùng sâu của vùng miền núi phía<br /> Bắc. Do sinh sống ở địa hình hiểm trở, xa trung tâm<br /> nên giao thông tại khu vực này rất khó khăn, nhiều<br /> bản làng của họ nếu đến đó, chỉ bằng đi bộ hay cưỡi<br /> ngựa. Khi di cư vào Tây Nguyên, tập quán này vẫn<br /> tiếp tục được phát huy. Họ thường đến vùng rừng<br /> sâu, đốt rừng làm rẫy và lập bản. Điều này khác<br /> hẳn với một số tộc người như Mường, Tày, Nùng,<br /> <br /> Thái..., thường định cư tại những nơi có thể khai<br /> hoang ruộng nước và thường gần đường, gần các<br /> trung tâm dân cư.<br /> Người Mông là một trong những dân tộc thiểu<br /> số có tỷ lệ đói nghèo cao. Kết quả nghiên cứu ở<br /> các bản làng người Mông tại vùng miền núi phía<br /> Bắc trong thời gian qua cho thấy, phần lớn những<br /> cộng đồng này có tỷ lệ hộ nghèo khoảng 50%; đặc<br /> biệt có những bản tới 70 - 80%. Nhiều nơi thiếu<br /> điện, thiếu nước sạch, tỷ lệ bỏ học của học sinh<br /> cao, người dân ốm đau ít được chăm sóc y tế, các<br /> dịch vụ không phát triển... Và đây chính là những<br /> nguyên nhân khiến cho sản xuất trì trệ, số hộ thiếu<br /> lương thực kinh niên tăng và đây cũng là một trong<br /> những nguyên nhân khiến người Mông di cư vào<br /> Tây Nguyên nói chung và Đắk Lắk nói riêng.<br /> Với người Mông, họ có tổ chức dòng họ rất chặt<br /> chẽ và người đứng đầu mỗi dòng họ là tộc trưởng.<br /> Người trưởng tộc là người đại diện cho dòng họ<br /> giao thiệp với chính quyền và các dòng họ khác,<br /> đồng thời còn là người tổ chức các vụ kiện xưa kia.<br /> Người tộc trưởng có thể là do các thành viên dòng<br /> họ bầu ra nhưng cũng có nơi lại do người tộc trưởng<br /> cũ tìm chọn và bồi dưỡng. Như vậy, đặc trưng dòng<br /> họ người Mông là sự thống nhất về tư tưởng, thông<br /> qua tín ngưỡng với những điều kiêng kị lễ nghi<br /> <br /> Ngày nhận bài: 3/8/2018; Ngày phản biện: 10/8/2018; Ngày duyệt đăng: 20/8/2018<br /> (1)<br /> Bảo tàng Dân tộc; e-mail: phuongvme@gmail.com<br /> (2)(3)(4)<br /> Học viện Dân tộc; e-mail: hoanghuubinh.ubdt@gmail.com, nguyenhongvi@cema.gov.vn, hoanglenhat@cema.go.vn<br /> <br /> 21<br /> <br /> CHIẾN LƯỢC VÀ CHÍNH SÁCH DÂN TỘC<br /> <br /> Tạp chí Nghiên cứu Dân tộc <br /> <br /> Báo cáo Ủy ban nhân dân tỉnh Đắk Lắk, năm 2015 <br /> Nguyễn Tuấn Triết, (2003), Tây Nguyên cuối thế kỷ XX Vấn đề dân cư và<br /> nguồn nhân lực, NXB Khoa học xã hội, Hà Nội, tr. 92.<br /> 3.<br /> Nguyễn Tuấn Triết (2003), sđd, tr. 95.<br /> 1.<br /> 2.<br /> <br /> 22<br /> <br /> 1.775 khẩu (29,88%); 2) Cao Bằng: 306 hộ<br /> (25,52%), 1.603 khẩu (26,98%); 3) Lào Cai: 269<br /> hộ (2,44%), 1.382 khẩu (23,26%); 4) Bắc Cạn: 58<br /> hộ (4,84%), 301 khẩu (5,07%); 5) Lạng Sơn: 34 hộ<br /> (2,84%), 165 khẩu (2,78%). Trong đó, người Mông<br /> di cư đến các huyện như sau: 1) Ea Súp: 644 hộ<br /> (53,7%), 3.293 khẩu (54,4%); 2) Krông Bông: 341<br /> hộ (28,4%), 1.569 khẩu(26,4%); 3) Krông Pách:<br /> 101 hộ (8,42%), 594 khẩu 9,24%); 4) Ma Đrắc:<br /> 88 hộ (7,34%), 429 khẩu (7,22%); 5) Buôn Đôn:<br /> 87 hộ (7,26%), 341 khẩu (5,74%) ; 6) Lắk: 45 hộ<br /> (3,75%), 233 khẩu (0,25%); 7) Ea kar: 6 hộ (0,5%),<br /> 15 khẩu (0,25%); 8) Krông Năng: 5 hộ (0,42%), 29<br /> khẩu (0,49%)4.<br /> <br /> Ea<br /> K<br /> <br /> ar<br /> <br /> Tỷ lệ phân bố các hộ người<br /> Mông DCTD (%)<br /> <br /> bô<br /> ng<br /> Kr<br /> ôn<br /> gP<br /> ác<br /> h<br /> <br /> Ea<br /> <br /> Su<br /> p<br /> <br /> 60<br /> 50<br /> 40<br /> 30<br /> 20<br /> 10<br /> 0<br /> <br /> Kr<br /> ôn<br /> g<br /> <br /> riêng của dòng họ, đã tạo nên sự cố kết lâu bền<br /> trong quan hệ giữa các thành viên. Người Mông khi<br /> di cư vào Đắk Lắk vẫn giữ được bản sắc văn hoá<br /> độc đáo của họ góp phần làm phong phú cho nền<br /> văn hoá của các dân tộc ở Đắk Lắk. Hiện nay văn<br /> hóa của người Mông Đắk Lắk chia làm hai trường<br /> phái: Một trường phái vẫn giữ nguyên bản sắc văn<br /> hóa của người Mông và một trường phải văn hóa<br /> bị chi phối bởi đạo Tin lành, họ đặt niềm tin vào<br /> Chúa trời, những sinh hoạt văn hóa truyền thống<br /> bị phá vỡ. Những chàng trai, cô gái không còn dịp<br /> thổi khèn, thổi sáo, khi có người chết không được<br /> khóc tiếc thương, tết không được ném còn, các lễ<br /> hội truyền thống cũng bị mai một dần.<br /> Các huyện có người Mông di dân đến nhiều nhất<br /> ở tỉnh Đắk Lắk là: 1) Ea Súp: 644 hộ (53,7%), 3.293<br /> khẩu (54,4%); 2) Krông Bông: 341 hộ (28,4%),<br /> 1.569 khẩu (26,4%)1. Đây là các huyện vùng sâu,<br /> xa trung tâm tỉnh, diện tích tự nhiên lớn, đất lâm<br /> nghiệp và đất chưa sử dụng lớn. <br /> 2. Thực trạng di cư tự phát của người Mông<br /> ở Đắk Lắk<br /> 2.1. Tình hình di dân của người Mông từ phía<br /> Bắc vào Đắk Lắk từ 1975 đến nay<br /> Sau năm 1975, người Mông có các cuộc di cư<br /> vào các tỉnh Tây Nguyên và sang Lào. Đặc biệt<br /> mạnh mẽ vào những năm 90 và cho đến nay vẫn âm<br /> thầm diễn ra. Điều đó đã làm cho phân bố dân cư<br /> của người Mông ở nước ta thêm đa dạng.<br /> Theo số liệu thống kê, năm 1989 người Mông ở<br /> Tây Nguyên là 219 người thì 10 năm sau, năm 1999<br /> con số đã tăng lên là 12.392 người2, trong đó tỉnh<br /> Đắk Lắk có số dân đông nhất là 10.891 người (còn<br /> lại là tỉnh Lâm Đồng có 1.009 người, tỉnh Gia Lai<br /> có 486 người, tỉnh Kon Tum có 6 người)3 so với các<br /> dân tộc miền núi phía Bắc khác thì số lượng dân di<br /> cư vào Đắk Lắk của người Mông là đáng báo động.<br /> Người Mông di cư vào Tây Nguyên từ 36 huyện<br /> của 13 tỉnh miền núi phía Bắc, đông nhất là các<br /> huyện Xín Mần, Đồng Văn, Mèo Vạc, Vị Xuyên,<br /> Bắc Quang, Hoàng Su Phì (tỉnh Hà Giang); Nguyên<br /> Bình, Bảo Lạc (tỉnh Cao Bằng); Chợ Đồn, Na Rì, Ba<br /> Bể (tỉnh Băc Kạn); Bắc Hà, Bảo Yên, Bảo Thắng,<br /> Văn Bàn, Sa Pa (tỉnh Lào Cai); Mường Tè, Mường<br /> Lay, Sìn Hồ (tỉnh Lai Châu)Tủa Chùa, Tuần Giáo,<br /> Mường Chà, Mường Nhé (tỉnh Điện Biên); Mường<br /> La, Phù Yên, Mai Sơn (tỉnh Sơn la)…<br /> Về tình trạng di cư tự phát của người Mông tại<br /> Đắk Lắk tính từ năm 2005 đến tháng 3 năm 2015,<br /> cụ thể: Các địa phương có số dân Mông di cư lớn<br /> đến Đắk Lắk là: 1) Hà Giang: 369 hộ (30,78%),<br /> <br /> Thực trạng trên đã tạo nên bức tranh tộc người<br /> và văn hóa hết sức đa dạng, làm cho Đắk Lắk trở<br /> thành một khu vực đa sắc thái tộc người, có thành<br /> phần tộc người đông đảo nhất ở nước ta hiện nay<br /> với 47 tộc người, trong đó khoảng 20 tộc người dân<br /> tộc tại chỗ. Các tộc người này cư trú đan xen với<br /> nhau trong phạm vi xã, huyện, gần đây việc cư trú<br /> đan xen trong từng buôn làng, từng gia đình cũng<br /> phát triển nhiều so với trước đây, khiến cho xu thế<br /> giao lưu ảnh hưởng văn hóa giữa các tộc người trở<br /> nên mạnh mẽ hơn bao giờ hết.<br /> 2.2. Nguyên nhân di cư của người Mông<br /> Ở miền Bắc người Mông thường cư trú ở những<br /> vùng núi cao, hiểm trở với điều kiện thiên nhiên rất<br /> khắc nghiệt. Do vậy, họ luôn có khát vọng tìm nơi<br /> có điều kiện thuận lợi hơn cho bản thân họ và các<br /> thế hệ mai sau, vì thế họ sẵn sàng di cư khi có điều<br /> kiện đến những địa bàn mới để thay đổi cuộc sống<br /> lâu dài.<br /> 2.2.1. Điều kiện kinh tế khó khăn<br /> Nguyên nhân chính khiến người Mông di cư<br /> là đời sống kinh tế gặp nhiều khó khăn, thu nhập<br /> bình quân đầu người thấp do thiếu điều kiện sản<br /> xuất để ổn định lâu dài, nhất là thiếu đất canh tác,<br /> thiếu nước phục vụ sản xuất và sinh hoạt, đa số hộ<br /> dân thuộc diện nghèo. Trong khi đó, địa bàn Tây<br /> Nguyên nói chung và Đắk Lắk nói riêng có điều<br /> kiện sống thuận lợi hơn, đặc biệt đó là vùng đất<br /> đỏ bazan màu mỡ, đất rộng, người thưa, tài nguyên<br /> rừng phong phú.<br /> Đối với người Mông cũng như nhiều dân tộc<br /> thiểu số thì đất canh tác là tư liệu sản xuất không thể<br /> thiếu nhằm sản xuất ra lương thực, giải quyết nhu<br /> Hội đồng nhân dân tỉnh Đắk Lắk, Báo cáo số 44/BC-HĐND năm 2010, Số<br /> liệu giai đoạn 2005-2009.<br /> 4.<br /> <br /> Số 23 - Tháng 9 năm 2018<br /> <br /> CHIẾN LƯỢC VÀ CHÍNH SÁCH DÂN TỘC<br /> <br /> Tạp chí Nghiên cứu Dân tộc <br /> cầu thiết yếu của con người là cái ăn. Bởi vậy, một<br /> trong những nguyên nhân chủ yếu dẫn đến di cư tự<br /> phát vào Tây Nguyên là do đời sống khó khăn, cuộc<br /> sống đói nghèo, họ phải rời bỏ nơi ở cũ đến nơi có<br /> đất đai màu mỡ hơn để mưu sinh.<br /> Đắk Lắk là vùng đất bazan màu mỡ, giao thông<br /> thuận lợi, có nhiều điều kiện cho họ mưu sinh dễ<br /> dàng hơn. Điều kiện di chuyển khi dư cư bằng ô<br /> tô chỉ mất 2-3 ngày và có thể thông tin liên lạc với<br /> người thân rất thuận lợi,… cho phép họ liên lạc với<br /> người thân nơi ở cũ và nơi đến. Do tính cộng đồng<br /> cao nên khi di cư người Mông không đơn độc, mà<br /> có sự giúp đỡ cả về vật chất lẫn tinh thần của bà con<br /> thân thuộc khi đến vùng đất mới.<br /> Các hộ dân tộc Mông di cư tự phát đến Đắk<br /> Lắk chủ yếu theo quy mô hộ gia đình. Gần 100%<br /> người Mông trưởng thành có gia đình trước khi di<br /> cư, phần lớn các hộ có 2 thế hệ (bố mẹ, con), có<br /> một số hộ có 4 thế hệ (ông bà, bố mẹ, con và cháu).<br /> Việc các hộ người Mông quyết định di cư đến Đắk<br /> Lắk sinh sống hầu hết là do có sự đồng thuận của<br /> cả vợ và chồng và có sự góp ý của các người thân<br /> liên quan. Hộ di cư sau liên lạc với hộ di cư trước<br /> (di cư theo chính sách kinh tế mới, di dân theo kế<br /> hoạch của nhà nước, cán bộ công chức, bộ đội đến<br /> công tác hoặc hết thời gian phục vụ ở lại lập nghiệp<br /> ở Đắk Lắk, hoặc các hộ di dân tự phát trước đó).<br /> Thường thì người chồng đi trước để khảo sát tình<br /> hình, chuẩn bị cơ sở cho sự di chuyển của toàn bộ<br /> gia đình. Có trường hợp một số hộ cho một số người<br /> đi trước tiền trạm sau đó mới chuyển các thành viên<br /> còn lại. Theo lời ông Hàng A Thông, ông từ huyện<br /> Mai Sơn (tỉnh Sơn La) vào đây đã được hai cái tết,<br /> là “do có ông chú là cán bộ xin cho một số con<br /> cháu đi làm, nên ông đi theo con vào Đắk Lắk, ông<br /> đã cắt hộ khẩu ở ngoài quê, vào đây mới chỉ đăng<br /> ký tạm trú nhưng đã đưa cả gia đình vào”5. Những<br /> suy nghĩ như ông Thông khá phổ biến trong những<br /> điểm người Mông cư trú.<br /> Kết quả điều tra của nghiên cứu này cũng cho<br /> thấy người Mông di cư vào Đắk Lắk hiện nay đều<br /> không có ý định về lại quê cũ. Bởi vì, về quê cũ “chỉ<br /> làm được một vụ ngô trong năm, không đủ ăn”. Do<br /> vậy, họ đều chọn ở lại và giải quyết vấn đề đủ lương<br /> thực là mục tiêu đầu tiên của nhiều hộ người Mông<br /> di cư. Chỉ có 10 hộ/23 khẩu ở thôn Giang Đông, xã<br /> Ea Đăk, huyện Krông Năng quay về quê cũ.<br /> 2.2.2. Điều kiện dịch vụ xã hội còn khó khăn<br /> Điều kiện tự nhiên nơi địa bàn sinh sống khắc<br /> nghiệt và nghèo đói được cho là nguyên nhân chính<br /> dẫn đến di cư tự phát. Kết quả phỏng vấn sâu về tình<br /> hình học tập của trẻ em trong các gia đình người<br /> Mông di cư tự phát từ Lào Cai đến huyện M’Drắk,<br /> Theo lời kể của ông Hàng A Thông, 56 tuổi, người Mông Xư (Hoa) trú tại<br /> thôn 12, xã Vụ Bổn, huyện Krông Păk, tỉnh Đắk Lắk. Tài liệu điền dã tháng<br /> 7/2015.<br /> 5.<br /> <br /> Số 23 - Tháng 9 năm 2018<br /> <br /> tỉnh Đăk Lắk cho thấy “Khi còn ở ngoài Bắc, nhiều<br /> trẻ em không được đến trường, lý do là nhà ở xa<br /> trường, gia đình lại thiếu người lao động nên không<br /> muốn cho con đi học. Vào trong này, đi lại thuận<br /> tiện, thôn có trường tiểu học nên các cháu đi học<br /> thuận tiện”6<br /> Cơ sở hạ tầng giáo dục và các dịch vụ y tế, kế<br /> hoạch hóa gia đình cũng được xem là một trong<br /> những nguyên nhân dẫn tới di cư ở người Mông7.<br /> Người Mông ở các tỉnh miền núi phía Bắc sống chủ<br /> yếu ở vùng sâu, vùng xa nên không có điều kiện<br /> tiếp cận với các dịch vụ y tế và kế hoạch hóa gia<br /> đình. Khi ốm đau, đồng bào thường tự chữa ở nhà<br /> bằng các loại thảo dược hoặc nhờ thầy cúng đến để<br /> cúng. Hiện nay theo khảo sát tại thôn 7, xã Krông<br /> Á, huyện M’Drắk hầu hết người Mông được tiếp<br /> cận với các dịch vụ y tế ở các mức độ khác nhau<br /> thông qua chương trình y tế quốc gia, khi ốm đau họ<br /> cũng đã bắt đầu có thói quen đến khám chữa bệnh<br /> tại các cơ sở y tế.<br /> Ngoài ra giao thông đi lại khó khăn, địa bàn chia<br /> cắt, vùng núi cao hiểm trở nên cơ sở hạ tầng thiết<br /> yếu thiếu và yếu, các dịch vụ thương mại phát triển<br /> kém, nước sinh hoạt thiếu... cũng là những nguyên<br /> nhân dẫn đến di cư tự phát ở người Mông trong thời<br /> gian gần đây.<br /> 2.2.3. Quan hệ gia đình, dòng tộc và phong tục<br /> tập quán<br /> Người Mông rất coi trọng vai trò của cộng đồng,<br /> đặc biệt là vai trò của gia đình, dòng họ. Trong<br /> cuộc sống, quan hệ đồng tộc thể hiện cách ứng xử<br /> của họ qua câu nói “người Mông ta”. Theo người<br /> Mông, các dòng họ đều được sinh ra từ một ông<br /> tổ chung. Do vậy, những người cùng một tổ tiên,<br /> quan hệ thân tộc, cùng một dòng họ (cùng ma), thì<br /> phải có trách nhiệm đùm bọc, giúp đỡ và cưu mang<br /> lẫn nhau trong cuộc sống. Do vậy, họ luôn luôn có<br /> ý thức đùm bọc, giúp đỡ nhau, mong muốn được<br /> sống quần tụ với những người cùng dòng họ. Thể<br /> hiện trong di cư, người Mông thường di chuyển đến<br /> nơi có cùng họ hàng hoặc ít nhất là người đồng tộc.<br /> Mặt khác, người Mông vẫn còn bảo lưu nhiều nghi<br /> lễ rườm rà, phức tạp, nặng về lễ tục trong các nghi<br /> lễ cưới xin, tang ma...ảnh hưởng đến đời sống kinh<br /> tế của người dân vốn còn rất nhiều khó khăn.<br /> Một bộ phận những người trẻ tuổi có tư tưởng<br /> di cư ra khỏi cộng đồng truyền thống để tránh bị chi<br /> phối bởi những quy định khắt khe của phong tục tập<br /> quán vốn không còn phù hợp với xã hội mới hiện<br /> nay. Thực tế cho thấy, số người đang ở độ tuổi lao<br /> động và chưa đến tuổi lao động chiếm một tỉ lệ cao<br /> trong số những người Mông di cư vào Đắk Lắk. Họ<br /> Trích phỏng vấn ông Giàng Mí Thề, 69 tuổi, thôn 7, xã Krông Á, huyện<br /> M’Drắk. Tài liệu điền dã tháng 7/2015<br /> 7.<br /> Đậu Tuấn Nam, (2013), Di cư của người Hmông từ Đổi mới đến nay, NXB.<br /> Chính trị Quốc gia, tr 99<br /> 6.<br /> <br /> 23<br /> <br /> CHIẾN LƯỢC VÀ CHÍNH SÁCH DÂN TỘC<br /> <br /> Tạp chí Nghiên cứu Dân tộc <br /> là những người trẻ trong gia đình đi trước, chuẩn bị<br /> cơ sở vật chất, tìm đất đai sản xuất sau đó mới chính<br /> thức đưa toàn bộ gia đình vào. Một số gia đình đã<br /> có bà con, anh em họ hàng vào tạo dựng được cuộc<br /> sống tốt hơn quê cũ, nên tiếp tục theo vào.<br /> 2.2.4. Di cư tự phát do cải đạo<br /> Trong số người Mông di cư, có một bộ phận lớn<br /> đã cải đạo sang Tin lành trước, trong và sau khi di<br /> cư. Khi họ quyết tâm, bứt khỏi tôn giáo truyền thống<br /> để theo đạo, họ không nhận được sự chấp nhận của<br /> số đông người Mông còn lại. Họ trở thành thiểu số<br /> trong cộng đồng. Tôn giáo trở thành lý do tiềm tàng<br /> cho các xung đột với những người Mông theo tôn<br /> giáo tín ngưỡng truyền thống. Thêm vào đó, thời kỳ<br /> đầu, đạo Tin lành được quản lý chặt chẽ khi xâm<br /> nhập vào cộng đồng người Mông nên những người<br /> cải đạo đã tìm đến các điểm nhóm Tin lành để có<br /> thể sinh hoạt tôn giáo dễ dàng hơn và theo thông tin<br /> họ nhận được, Đắk Lắk là một điểm đến phù hợp.<br /> 2.3. Tác động từ việc di dân tự phát của người<br /> Mông ở Đắk Lắk<br /> Việc di cư tự phát của người Mông đã tạo nên<br /> một số hệ luỵ, với cả nơi đi và nơi đến.<br /> Thứ nhất, di cư làm cho các kế hoạch phát triển<br /> kinh tế, xã hội tại các địa phương bị đảo lộn. Theo<br /> đánh giá của Ủy ban nhân dân tỉnh Đắk Lắk, đồng<br /> bào di cư (nói chung) đến Đắk Lắc có nhiều yếu tố<br /> tích cực trong việc phân bổ lại dân cư, bổ sung cho<br /> các địa phương một lực lượng lao động dồi dào để<br /> phát triển kinh tế, đồng thời, đồng bào di cư cũng<br /> mang đến nhiều bản sắc văn hoá vùng miền, làm<br /> tăng thêm vốn văn hoá đa dạng, phong phú góp<br /> phần phát triển kinh tế, xã hội, xây dựng nông thôn<br /> mới trên địa bàn.<br /> Tuy nhiên, tình trạng dân di cư tự phát cũng<br /> mang lại cho Đắk Lắk nhiều bất cập, nhất là gây<br /> xáo trộn, phá vỡ quy hoạch, kế hoạch mục tiêu phát<br /> triển kinh tế - xã hội của địa phương, tăng nhanh tỷ<br /> lệ hộ nghèo (đồng bào nghèo đói mới di cư tự phát),<br /> gia tăng các nhu cầu về y tế, giáo dục, giao thông….<br /> Nghiêm trọng hơn, đồng bào di cư tự phát luôn đi<br /> liền với tình trạng phá rừng, lấn chiếm đất rừng tự<br /> nhiên để sản xuất. Chỉ riêng từ năm 2008 đến nay,<br /> đồng bào di cư tự phát đã chặt phá, lấn chiếm nhiều<br /> ha rừng tự nhiên để sản xuất. Cụ thể thôn Ea Bra,<br /> xã vùng sâu Ea Trang, huyện M’Drắk được hình<br /> thành từ năm 2010, với 169 hộ, 841 khẩu, chủ yếu<br /> là đồng bào dân tộc Mông của 2 tỉnh Lào Cai và Hà<br /> Giang di cư đến. Xã đã hai lần tổ chức đưa đồng<br /> bào ra khỏi rừng để hình thành khu dân cư mới,<br /> nhưng đồng bào vẫn tiếp tục vào sâu trong rừng phá<br /> rừng tự nhiên trái phép, lấy đất làm nương rẫy. Khi<br /> được phỏng vấn, ông Thào A Tờ cho biết: “Ở Lào<br /> Cai, do thiếu đất sản xuất, gia đình ông quá nghèo,<br /> không đủ ăn, năm 2004, gia đình ông gồm 8 người<br /> <br /> 24<br /> <br /> di cư vào Đắk Lắk sinh sống. Vẫn biết phá rừng<br /> là sai, là vi phạm pháp luật nhưng không phá thì<br /> không có đất để sản xuất lúa, màu, không có cái<br /> ăn. Mong chính quyền địa phương sớm cho nhận<br /> rừng tự nhiên quản lý, bảo vệ để tăng thêm thu nhập<br /> không phá rừng trái phép nữa…”8<br /> Ở huyện Ea Súp, đồng bào các dân tộc thiểu<br /> số ở các tỉnh phía Bắc nói chung và người Mông<br /> nói riêng di cư tự phát đã khiến cho hàng ngàn ha<br /> rừng nguyên sinh biến thành các khu sản xuất, khu<br /> dân cư. Theo số liệu của Ủy ban nhân dân huyện<br /> Krông Bông năm 2015 vẫn còn trên 120 hộ đồng<br /> bào Mông di cư tự phát ở các xã vùng sâu Cư Pui,<br /> Cư Drăm đang sinh sống trong các vùng rừng cấm,<br /> vùng rừng quy hoạch nhưng huyện không biết phải<br /> di dời đồng bào về đâu vì huyện không có điều<br /> kiện, không có nguồn lực để mở ra các dự án mới.<br /> Theo Ủy ban nhân dân tỉnh Đắk Lắk, từ<br /> năm 1976 đến nay, có gần 60.000 hộ, với 289.808<br /> khẩu của trên 60 tỉnh, thành phố trong cả nước di<br /> cư tự phát đến cư trú ở 15 huyện, thị xã, thành phố<br /> của tỉnh, trong đó, di cư tự phát nhiều nhất là đồng<br /> bào các dân tộc thiểu số ở các tỉnh phía Bắc. Từ<br /> năm 2005 đến nay, số hộ đồng bào di cư tự phát<br /> ngày càng giảm. Cụ thể, từ năm 2005 đến nay chỉ<br /> có 1.503 hộ, với 7.578 khẩu của các tỉnh, thành di<br /> cư tự phát, bình quân mỗi năm chỉ còn 167 hộ di<br /> cư đến, trong đó, đồng bào dân tộc thiểu số của các<br /> tỉnh phía Bắc di cư đến giai đoạn này chỉ còn 1.437<br /> hộ, 7.377 khẩu.<br /> Hai là, làm cho tình hình an ninh, trật tự ở địa<br /> phương, kể cả nơi xuất cư và nhập cư thêm phức<br /> tạp, dễ tạo kẽ hở cho kẻ gian và những thế lực thù<br /> địch lợi dụng. Về thành phần tôn giáo, hầu hết dân<br /> di cư tự phát của đồng bào dân tộc thiểu số ở các<br /> tỉnh phía Bắc vào Tây Nguyên nói chung và Đắk<br /> Lắk nói riêng là theo đạo Tin lành, còn lại một bộ<br /> phận nhỏ theo đạo Công giáo. Chẳng hạn ở Đắk<br /> Lắk, đến năm 2009 có 17.232 người Mông là dân<br /> di cư tự phát, trong đó có 13.957 người, bằng 81%<br /> theo đạo Tin lành, thuộc nhiều hệ phái khác nhau<br /> (C.M.A): Tin lành liên hữu cơ dốc, Tin lành trưởng<br /> lão. Người Mông theo đạo Công giáo chủ yếu ở<br /> huyện Krông Năng (có 281 người chiếm 1,63%) .<br /> Người dân di cư tự phát đến Đăk Lắk đa phần các<br /> hộ rất nghèo, đông con, trình độ văn hóa thấp, đời<br /> sống còn nhiều khó khăn. Một số người dân di cư tự<br /> phát hiện nay chưa có hộ khẩu do cư trú luân chuyển<br /> nhiều không xác minh được quê gốc. Việc nhập hộ<br /> tịch hộ khẩu còn nhiều khó khăn vì đây là bộ phận<br /> dân cư liên tỉnh, cần có sự phối hợp, quản lý của tỉnh<br /> có dân đi và tỉnh có dân đến cùng giải quyết.<br /> Khoảng 70% người Mông di cư xác nhận là biết<br /> Phỏng vấn sâu ông Thào A Tờ, 65 tuổi, ở thôn Ea Bra, xã Ea Trang, huyện<br /> M’Drắk cho biết. Tài liệu điền dã tháng 7/2015.<br /> 8.<br /> <br /> Số 23 - Tháng 9 năm 2018<br /> <br /> Tạp chí Nghiên cứu Dân tộc <br /> sẽ đối mặt với khó khăn khi di cư, nhưng họ vẫn di<br /> cư. Nhà ở là mối lo lớn nhất, tiếp theo là điện sinh<br /> hoạt, lo không có thu nhập, nước sinh hoạt.<br /> Việc lựa chọn địa bàn nhập cư cụ thể của người<br /> dân di cư tự phát là theo kinh nghiệm và tập quán<br /> tâm lý sản xuất nông, lâm nghiệp truyền thống<br /> thường là những địa bàn cư trú giữa rừng già, vùng<br /> sâu, xa. Cũng có trường hợp, những người di cư tự<br /> phát đã được chính quyền địa phương, hoặc bộ đội<br /> biên phòng hỗ trợ ổn định đời sống và phát triển sản<br /> xuất tại một địa bàn nhất định theo quy hoạch, thì<br /> sau đó họ sẽ tin cho những người khác đi vào với tư<br /> cách đi thăm người nhà và ở lại luôn.<br /> Di cư tự phát của người Mông từ năm 1975 đến<br /> nay đã gây ra một số hệ lụy cho việc phát triển kinh<br /> tế - xã hội, môi trường sinh thái, văn hoá trật tự an<br /> ninh xã hội của tỉnh Đắk Lắk nói riêng và các tỉnh<br /> Tây Nguyên nói chung. Cụ thể là:<br /> Phá vỡ quy hoạch của nhiều vùng kinh tế vì<br /> Đắk Lắk tuy giàu tiềm năng đất đai nhưng còn hạn<br /> chế về cơ sở hạ tầng, kinh tế chậm phát triển, bởi<br /> vậy đón một lực lượng lớn người Mông di cư tự<br /> phát đã làm cho nền kinh tế rơi vào thế bị động,<br /> mất cân đối, không phát triển được theo kế hoạch<br /> đã đề ra. Để khắc phục tình trạng này cần thiết phải<br /> có nguồn kinh phí lớn và mất nhiều thời gian mới<br /> thực hiện được.<br /> Di cư tự phát đã gây ra nhiều khó khăn cho<br /> chính quyền các cấp về mặt quản lý. Thời gian đầu,<br /> phần lớn người di cư không có hộ khẩu. Các quy<br /> hoạch về sử dụng đất, phát triển cơ sở hạ tầng, sản<br /> xuất nông lâm nghiệp, dịch vụ và các phúc lợi xã<br /> hội bị ảnh hưởng. Tại Đắk Lắk đồng bào Mông<br /> có 3.753 hộ/21.142 nhân khẩu, sinh sống ở 34 xã<br /> thuộc 8 huyện. Khoảng 56% chưa đăng ký hộ khẩu<br /> thường trú.<br /> Về xã hội và văn hoá, tệ nạn xã hội xuất hiện<br /> như hút thuốc phiện, cờ bạc, hoạt động tôn giáo trái<br /> phép, gây mất trật tự xã hội, gây mâu thuẫn đối với<br /> dân tộc ít người tại chỗ do tranh chấp đất đai, tranh<br /> giành lâm sản làm thu hẹp không gian văn hoá của<br /> dân tộc ít người tại chỗ do nạn phá rừng....Về an<br /> ninh chính trị, theo báo cáo của các huyện tại các<br /> điểm di cư tự phát, tình hình an ninh chính trị có<br /> những dấu hiệu phức tạp. Về quản lý nhà nước, làm<br /> đảo lộn quy hoạch phát triển kinh tế - xã hội, đặc<br /> biệt quy hoạch sử dụng đất đai của địa phương, gây<br /> gánh nặng cho địa phương trong việc quản lý, bố trí<br /> cán bộ, chi phí ngân sách cho việc bố trí, sắp xếp,<br /> ổn định đời sống cho dân di cư tự phát và giải quyết<br /> các vấn đề nảy sinh.<br /> Ngoài ra, dân di cư tự phát còn làm tăng tỷ lệ đói<br /> nghèo của địa phương bởi vì phần lớn họ là những<br /> người đói nghèo, có đời sống khó khăn trước khi di<br /> cư vào Đắk Lắk. Hơn nữa, hiện nay chỉ một số nơi<br /> <br /> Số 23 - Tháng 9 năm 2018<br /> <br /> CHIẾN LƯỢC VÀ CHÍNH SÁCH DÂN TỘC<br /> có điều kiện kinh tế ổn định thuận lợi cho phát triển<br /> sản xuất thì đời sống của người di cư tự phát khấm<br /> khá hơn, còn lại một bộ phận lớn vẫn đang trong<br /> tình trạng khó khăn, đói nghèo.<br /> Di dân tự phát đến các vùng đất mới cùng với<br /> việc tăng dân số làm tăng đột biến nhu cầu các<br /> dịch vụ xã hội, vượt khả năng đáp ứng hiện có ở<br /> địa phương, cơ sở hạ tầng phục vụ dân sinh vốn đã<br /> thiếu lại càng thiếu thốn.<br /> 3. Một số vấn đề đặt ra hiện nay và các giải<br /> pháp giải quyết vấn đề di dân tự phát của người<br /> Mông tại Đắk Lắk<br /> Tỉnh Đắk Lắk xác định ổn định dân di cư tự phát<br /> là vấn đề cấp bách trong chiến lược ổn định và phát<br /> triển bền vững vùng Tây Nguyên nói chung và Đắk<br /> Lắk nói riêng, vấn đề này cần phải có sự tham gia<br /> của tất cả các cấp từ Trung ương đến chính quyền<br /> cơ sở. <br /> Theo UBND tỉnh Đắk Lắk, đối với các hộ dân<br /> di cư tự phát giai đoạn 1976 - 1995 cơ bản đã ổn<br /> định đời sống, chỉ còn giai đoạn từ 1996 đến nay<br /> là chưa ổn định. Tỉnh Đắk Lắk đã quyết định phê<br /> duyệt 15/17 dự án quy hoạch đầu tư, bố trí, sắp xếp<br /> ổn định dân cư cho 5.762 hộ, với 25.927 khẩu, tổng<br /> kinh phí 670.172 triệu đồng, trong đó, Trung ương<br /> đầu tư 490.708 triệu đồng, địa phương 179.464<br /> triệu đồng. Còn lại 765 hộ, với 3.442 khẩu tỉnh đã<br /> lập 2 dự án, có tổng vốn đầu tư 141.250 triệu đồng,<br /> nhưng chưa được thẩm định, phê duyệt. Hiện nay,<br /> do thiếu vốn, nên tỉnh Đắk Lắk chỉ mới triển khai<br /> 11/15 dự án theo kế hoạch. Tuy chưa hoàn thành,<br /> nhưng theo đánh giá của UBND tỉnh Đắk Lắk năm<br /> 2014, đời sống đồng bào di cư tự phát vào sinh sống<br /> trong các vùng dự án đã có nhiều chuyển biến tích<br /> cực, bình quân mỗi hộ gia đình được cấp 400 m2<br /> đất sản xuất, 40% số hộ được sử dụng nước hợp vệ<br /> sinh, 100% hộ nghèo được chăm lo khám chữa bệnh<br /> miễn phí; trẻ em trong độ tuổi đều được đến trường,<br /> chất lượng dạy và học được nâng lên. Tại các vùng<br /> nông thôn thực hiện 11 dự án ổn định đồng bào di<br /> cư tự phát, tỉnh cũng đầu tư xây dựng được gần 225<br /> km đường giao thông nông thôn, hàng chục cầu,<br /> cống các loại, hàng trăm phòng học các cấp, 6 công<br /> trình thuỷ lợi, trạm xá, điện chiếu sáng… từng bước<br /> phục vụ tốt yêu cầu sản xuất, sinh hoạt cho đồng<br /> bào. Vì vậy, song song với việc ổn định đời sống<br /> cho đồng bào di cư tự phát, tỉnh Đắk Lắk cũng đã<br /> chỉ đạo các địa phương kịp thời phát hiện số dân di<br /> cư mới đến địa phương, lâm phần thuộc đơn vị quản<br /> lý và có biện pháp ngăn chặn. Đồng thời, chỉ đạo<br /> các Sở, Ngành chức năng, các huyện, thị xã, thành<br /> phố triển khai thực hiện dự án rà soát, bổ sung quy<br /> hoạch bố trí, ổn định dân cư trên địa bàn tỉnh giai<br /> đoạn 2013 - 2015 và định hướng đến năm 2020,<br /> trong đó có các dự án quy hoạch bố trí, ổn định<br /> <br /> 25<br /> <br />