THỰC TRẠNG VÀ ĐỊNH HƯỚNG
QUẢN LÝ RỪNG CỘNG ĐỒNG Ở TÂY NGUYÊN
Nghiên cứu trường hợp hai mô hình quản lý rừng cộng đồng dân tộc thiểu số
M’Nông ở xã Yang Mao, huyện Krông Nông, tỉnh Đắk Lắk
Bảo Huy
Hồ Đình Bảo
Đàm Việt Bắc
Tháng 10 năm 2019
2
CÁC TÁC GIẢ
Bảo Huy
Trưởng tư vấn Quản lý tài nguyên rừng và môi trường (FREM), Trường Đại học Tây
Nguyên. Trưởng nhóm nghiên cứu.
Email: baohuy.frem@gmail.com
Hồ Đình Bảo
Trường Đại học Tây Nguyên. Thành viên nhóm nghiên cứu.
Email: dinhbao.frem@gmail.com
Đàm Việt Bắc
Trung tâm Con người và Thiên nhiên (PanNature). Thành viên nhóm nghiên cứu.
Email: vietbac@nature.org.vn
3
LỜI CẢM ƠN
Nhóm tác giả và PanNature xin trân trọng cảm ơn tất cả những người đã tham
gia trực tiếp hoặc gián tiếp vào nghiên cứu này, đặc biệt là: Ông Y Yang Gry Niê
KNơng, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Đắk Lắk đã tổ chức và chủ trì cuộc tham vấn của
nhóm tư vấn với các bên liên quan trong tỉnh về vấn đề nghiên cứu. Lãnh đạo và cán
bộ của Chi Cục Kiểm lâm, Sở Tài Nguyên & Môi trường tỉnh Đắk Lắk đã tham gia
các buổi tham vấn. Ông Y Thức Êban, Phó Chủ tịch UBND huyện Krông Bông đã tổ
chức và chủ trì buổi tham vấn cấp huyện và đại diện Văn phòng huyện, phòng Tài
Nguyên Môi trường, phòng NN & PTNT, Hạt Kiểm lâm huyện Krông Bông đã tham
gia tham vấn với nhóm nghiên cứu. Ông Trần Quang Quân, Phó Chủ tịch UBND xã
Yang Mao đã cung cấp nhưng thông tin hữu ích về kinh tế xã hội và quản lý rừng cộng
đồng ở địa phương. Quan trọng nhất là hai cộng đồng dân tộc M’Nông ở hai buôn Tul
và Hàng Năm thuộc xã Yang Mao, huyện Krông Bông, tỉnh Đắk Lắk đã cử đại diện
tham gia vào suốt tiến trình nghiên cứu bao gồm tham gia thảo luận, đánh giá, khảo
sát rừng cộng đồng ở hai buôn.
Trân trọng cảm ơn sự tham gia và đóng góp./.
Trưởng nhóm nghiên cứu
Bảo Huy
4
TÓM TẮT
Quản lý rừng cộng đồng đã được chính thức thừa nhận rõ ràng hơn trong Luật
Lâm nghiệp 2017, do vậy để thúc đẩy phương thức quản lý rừng cộng đồng trong thời
gian tới, thì cần có đánh giá quá trình vừa qua và đặt trong bối cảnh mới để cung cấp
các khuyến nghị và đề xuất về chính sách, kỹ thuật thích hợp. Mục tiêu của nghiên
cứu trường hợp điển hình này là: 1) Đánh giá quá trình, hiệu quả của một số mô hình
quản lý rừng cộng đồng đại diện để làm cơ sở cho việc đề xuất định hướng và khuyến
nghị chính sách, kỹ thuật cho quản lý rừng cộng đồng; 2) Cung cấp các bài học kinh
nghiệm về quản lý rừng cộng đồng để khuyến nghị cho tỉnh Đắk Lắk và các địa phương
khác ở Tây Nguyên, là cơ sở cho xây dựng hướng dẫn quản lý rừng cộng đồng chung
cho vùng Tây Nguyên.
Hiện trường đánh giá quản lý rừng cộng đồng ở hai buôn Tul, buôn Hàng Năm,
nơi sinh sống của đồng bào dân tộc thiểu số M’Nông, thuộc xã Yang Mao, huyện
Krông Bông, tỉnh Đắk Lắk. Trong đó, rừng tự nhiên lá rộng thường xanh đã được giao
cho cộng đồng dân cư buôn từ năm 2002. Theo đó, Buôn Tul có sự hỗ trợ của dự án
phát triển nông thôn RDDL trong giai đoạn 2005 – 2009 để nâng cao năng lực quản
lý rừng cộng đồng, trong khi đó buôn Hàng Năm không có sự hỗ trợ đáng kể của các
dự án quản lý rừng cộng đồng. Đây là một nghiên cứu vừa có tính xã hội vừa có tính
chất kỹ thuật; do vậy đã kết hợp phương pháp nghiên cứu có sự tham gia và các áp
dụng kỹ thuật và công nghệ trong khảo sát đánh giá thay đổi tài nguyên rừng trong 20
năm qua. Người dân được thu hút trực tiếp tham gia với đại diện của các thành phần
khác nhau, các bên liên quan được tham vấn bao gồm đại diện các ban ngành có quan
hệ trực tiếp hoặc gián tiếp đến phương thức quản lý rừng cộng đồng.
Kết quả cho thấy: 1) Mô hình quản lý rừng cộng đồng chỉ được cấp quyền sử
dụng đất rừng, không có bất kỳ hỗ trợ, tư vấn, hướng dẫn thực hiện quản lý rừng cộng
đồng - Trường hợp buôn Hàng Năm: Trung bình chung các mục tiêu đạt 35% điểm.
Mô hình đạt ở mức yếu hay nói khác là chưa đạt yêu cầu; tuy nhiên các nguyên nhân
đã được chỉ ra cho thấy có thể củng cố và cải thiện mô hình yếu kém, trong đó tập
trung cải thiện về năng lực tổ chức quản lý; 2) Mô hình quản lý rừng cộng đồng được
cấp quyền sử dụng đất rừng, có hỗ trợ nâng cao năng lực thông qua dự án trong 4 năm
- Trường hợp buôn Tul: Trung bình chung các mục tiêu đạt 49% điểm. Mô hình đạt
yêu cầu ở mức trung bình, với các nguyên nhân đã được chỉ ra cho thấy có thể cải
thiện và tiếp tục phát triển mô hình này ở mức cao hơn, trong đó tập trung vào lập và
thực hiện kế hoạch quản lý rừng khả thi và có hiệu quả.
Các giải pháp được xây dựng trên cơ sở giải quyết các vấn đề/nguyên nhân
quản lý rừng chưa đạt hiệu quả nhằm củng cố và phát triển quản lý rừng cộng đồng có
hệ thống, đồng bộ, bao gồm các nhóm giải pháp: 1) Giải pháp về tổ chức, thể chế,
năng lực; 2) Giải pháp về kinh tế, kỹ thuật; 3) Giải pháp về xã hội; 4) Giải pháp môi
trường sinh thái, rừng.
5
MỤC LỤC
LỜI CẢM ƠN .............................................................................................................. 3
TÓM TẮT .................................................................................................................... 4
MỤC LỤC .................................................................................................................... 5
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT ....................................................................................... 7
DANH SÁCH CÁC BẢNG ......................................................................................... 8
DANH SÁCH CÁC HÌNH......................................................................................... 10
1. ĐẶT VẤN ĐỀ ........................................................................................................ 12
2. ĐỐI TƯỢNG, NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ...................... 13
2.1. Địa điểm, đối tượng và thời gian nghiên cứu .................................................. 13
2.2. Nội dung nghiên cứu ....................................................................................... 13
2.3. Phương pháp luận, cách tiếp cận nghiên cứu ............................................... 14
2.4. Phương pháp đánh giá có sự tham gia của người dân về quá trình quản lý rừng
...................................................................................................................... 17
2.5. Phương pháp phân tích tiềm năng và giải pháp quản lý rừng cộng đồng .... 21
2.6. Phương pháp đánh giá triển vọng và giải pháp giao rừng, đất lâm nghiệp cho
cộng đồng dân cư lấy từ rừng hiện do xã Yang Mao quản lý ................................ 22
2.7. Phương pháp đề xuất một số hoạt động can thiệp cụ thể, quan trọng và khả thi
22
3. ĐẶC ĐIỂM KHU VỰC NGHIÊN CỨU ............................................................ 24
3.1. Điều kiện tự nhiên khu vực ........................................................................... 24
3.2. Dữ liệu kinh tế xã hội và quản lý rừng ở xã Yang Mao ............................... 25
3.3. Dữ liệu kinh tế xã hội và quản lý rừng ở buôn Tul ...................................... 31
3.4. Dữ liệu kinh tế xã hội và quản lý rừng ở buôn Hàng năm ........................... 34
4. KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN ............................................................................. 36
4.1. Quá trình và hiệu quả quản lý rừng cộng đồng trong vòng 20 năm từ năm
2001 đến 2019 ........................................................................................................ 36
4.2. Định hướng và giải pháp củng cố, phát triển quản lý rừng cộng đồng ........ 84
4.3. Vấn đề giao đất gắn với giao rừng từ diện tích rừng do UBND xã Yang Mao
quản lý cho cộng đồng dân cư ................................................................................ 96
4.4. Một số hoạt động khả thi để củng cố quản lý rừng cộng đồng ở xã Yang Mao
96