1178
THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP KINH TẾ XANH
VÌ MÔI TRƢỜNG BỀN VỮNG Ở VIỆT NAM: MỘT SỐ LÝ LUẬN
VÀ THỰC TIỄN
Trần Thái Yên(1), Nguyễn Đắc Hậu(2),
Phan Thị Thanh Bình(1), Trần Thị Vân(1)
TÓM TẮT:
Kinh tế xanh là nền kinh tế bền vững, tăng trưởng mang lại kết quả Ďôi bên
cùng có lợi cho xã hội, thúc Ďẩy bảo vệ môi trường Ďồng thời và Ďẩy nhanh tốc
Ďộ tăng trưởng kinh tế. Phát triển nền kinh tế xanh Ďã trở thành xu hướng tất yếu của
các quốc gia nhằm Ďạt Ďược mục tiêu kinh tế, Ďồng thời duy trì sự bền vững về môi
trường và sinh thái. Việt Nam trong những năm qua Ďã có nhiều hành Ďộng cụ thể
nhằm hiện thực hoá mục tiêu tăng trưởng xanh và phát triển nền kinh tế xanh, bước
Ďầu mang lại nhiều kết quả thiết thực. Tuy nhiên, thực tế cũng Ďã và Ďang thay Ďổi
Ďặt ra nhiều thách thức cần giải quyết. Bài viết phân tích thực trạng phát triển nền
kinh tế xanh nhằm bảo vệ môi trường một cách bền vững ở Việt Nam, từ Ďó Ďưa ra
các giải pháp phát triển nền kinh tế xanh ở Việt Nam hiện nay.
Từ khoá: Kinh tế xanh, môi trường bền vững, thực trạng, giải pháp.
ABSTRACT:
A green economy is a sustainable, growing economy that brings win-win
results for society, promoting environmental protection at the same time and
accelerating economic growth. Developing a green economy has become an
inevitable trend for countries to achieve economic goals while maintaining
environmental and ecological sustainability. Vietnam in recent years has taken
many specific actions to realize the goal of green growth and developing a green
economy, initially bringing many practical results. However, reality has also
been changing, posing many challenges that need to be resolved. The article
analyzes the current situation of developing a green economy to protect the
environment in a sustainable way in Vietnam, thereby offering solutions to
develop a green economy in Vietnam today.
Keywords: Green economy, sustainable environment, reality, solution.
1. Trường Đại học Kinh tế Nghệ An. Email: Tranyen1975.na@gmail.com
2. Vụ Tổng hợp Uỷ ban Dân tộc.
1179
1. Mở đầu
Trong những năm gần Ďây, khái niệm kinh tế xanh Ďã Ďược các nhà hoạch
Ďịnh chính sách thừa nhận là bền vững, tăng trưởng mang lại kết quả Ďôi bên
cùng có lợi cho xã hội, nó thúc Ďẩy bảo vệ môi trường Ďồng thời Ďẩy nhanh tốc
Ďộ tăng trưởng kinh tế. Về bản chất, kinh tế xanh chủ yếu gắn liền với các chính
sách kinh tế và chính sách phát triển bền vững, góp phần bổ sung tiềm năng giữa
bảo tồn môi trường và tăng trưởng kinh tế, thúc Ďẩy Ďổi mới và tăng năng suất.
Kinh tế xanh dựa trên xu hướng phá vỡ sự Ďánh Ďổi tiềm năng giữa lợi ích kinh tế
ngắn hạn và tương lai bền vững môi trường.
Những năm qua, sự phát triển của nền kinh tế gây ra những tác hại lớn Ďến
môi trường như, không khí ô nhiễm, tài nguyên nước ô nhiễm, suy thoái Ďất Ďai,
nạn chặt phá rừng, sự suy giảm lớp sinh học, tăng dần phát thải các khí nhà kính
CO2, SO2, CH4... Vì vậy, việc phát triển nền kinh tế xanh Ďóng vai trò quan
trọng trong tăng trưởng kinh tế, Ďồng thời duy trì tính bền vững về môi trường và
sinh thái. Đại hội toàn quốc lần thứ XIII của Đảng Ďã khẳng Ďịnh tầm quan trọng
của việc thúc Ďẩy phát triển nền kinh tế xanh và nền kinh tế tuần hoàn gắn liền
với việc Ďảm bảo sự phát triển bền vững về môi trường. Nghiên cứu này tập
trung vào làm rõ lý luận về kinh tế xanh và làm rõ thực trạng kinh tế xanh vì sự
phát triển bền vững về môi trường ở Việt Nam, từ Ďó Ďề xuất một số giải pháp
thúc Ďẩy phát triển kinh tế xanh ở Việt Nam trong thời gian tới.
2. Một số vấn đề lý luận về kinh tế xanh, bền vững môi trƣờng
2.1. Kinh tế xanh, nền kinh tế xanh
Kinh tế xanh Ďã Ďược các nhà nghiên cứu trên thế giới quan tâm từ khá sớm
như: Dorling (2007); Luo, Z. (2012); Egorova & cộng sự (2015); Maria & cộng
sự (2015); Georgeson & Maslin (2019); Sulich, A. (2020); Mikhno & cộng sự
(2021). Ở Việt Nam, hầu hết nghiên cứu hiện nay tập trung vào một số vấn Ďề lý
luận về kinh tế xanh, phát triển kinh tế trên các lĩnh vực (nông nghiệp, công
nghiệp, năng lượng,...); kinh nghiệm trong phát triển kinh tế xanh trên thế giới và
bài học cho Việt Nam như (xanh hoá nền kinh tế, ứng dụng công nghệ sinh học,
mô hình kinh doanh có trách nhiệm của các ngành kinh tế,...) như Kim Ngọc,
Nguyễn Thị Kim Thư (2015); Đỗ Phú Hải (2018); Nguyễn Thế Chinh (2019); Lê
Nguyên (2022); Đoàn Thị Cẩm Thu (2022).
Các quốc gia trên thế giới Ďã trải qua quá trình chuyển Ďổi từ “tăng trưởng
nâu” sang “tăng trưởng xanh” phát triển. Quá trình chuyển Ďổi này nâng cao
chất lượng cuộc sống cho nhân loại và giảm thiểu tác Ďộng của biến Ďổi khí hậu.
Tăng trưởng nâu là một quá trình phát triển kinh tế chủ yếu dựa vào năng lượng
hoá thạch nhiên liệu và không xem xét các tác Ďộng tiêu cực của sản xuất kinh tế
và tiêu dùng tới môi trường. Ngược lại, tăng trưởng xanh Ďược coi là sự chuyển
dịch sang một nền kinh tế sạch hơn, tiêu thụ năng lượng hiệu quả hơn và quản lí
tài nguyên thiên nhiên hợp lí hơn (Ngân hàng Thế giới, 2013). Tác giả Hallegatte
1180
& cộng sự (2012) cho rằng, tăng trưởng xanh sẽ làm cho quá trình tăng trưởng
tiết kiệm tài nguyên thiên nhiên, tạo ra một môi trường sạch hơn và linh hoạt hơn
mà không nhất thiết phải làm chậm nó lại. Theo Matthews, R. (2022), nền kinh tế
nâu là nền kinh tế phụ thuộc chủ yếu vào nhiên liệu hoá thạch, làm tăng nguy cơ
huỷ hoại môi trường và không tính Ďến các vấn Ďề xã hội, ô nhiễm môi trường và
cạn kiệt tài nguyên. Ngược lại, với kinh tế xanh là nền kinh tế có mục tiêu giảm
thiểu tác Ďộng môi trường suy thoái và khan hiếm sinh thái, với mục tiêu phát
triển bền vững mà không gây tổn hại Ďến môi trường. Nền kinh tế xanh thường
Ďược mô tả là phản Ďối việc sử dụng nhiên liệu hoá thạch và các nguồn tài
nguyên không tái tạo.
Nền kinh tế xanh cũng có thể Ďược hiểu là một quá trình chuyển Ďổi kinh tế
năng Ďộng, với mục tiêu ít carbon, tăng hiệu quả sử dụng tài nguyên và nâng cao
phúc lợi của người dân bằng cách sử dụng công nghệ và tạo việc làm mới, Ďồng
thời giảm thiểu suy thoái môi trường về lâu dài (Frone & Simona, 2015). Liên
minh châu Âu cho rằng ―nền kinh tế xanh là nền kinh tế thông minh, tăng trưởng
bền vững và công bằng‖ (European Commission, 2010). Nền kinh tế xanh Ďươc
Ďịnh nghĩa là ―nền kinh tế tạo ra chất lượng tốt hơn của sự sống cho tất cả mọi
người trong giới hạn sinh thái của trái Ďất‖ (Green Economy Coalition, 2012).
Năm 2011, trong báo cáo ―Hướng tới nền kinh tế xanh: Con Ďường phát triển
bền vững và giảm nghèo‖, UNEP Ďã Ďịnh nghĩa nền kinh tế xanh là nền kinh tế giúp
cải thiện mức sống và cải thiện công bằng xã hội, Ďồng thời giảm Ďáng kể rủi ro môi
trường và tài nguyên sinh thái. Nền kinh tế xanh có thể Ďược coi là nền kinh tế ít
carbon, sử dụng hiệu quả tài nguyên và hòa nhập xã hội. Ý nghĩa cốt lõi của nền
kinh tế xanh là tăng trưởng kinh tế Ďi Ďôi với bảo vệ môi trường (UNEP, 2011).
Ngân hàng Thế giới (WB, 2012) Ďịnh nghĩa nền kinh tế xanh là ―phát triển
kinh tế Ďảm bảo sử dụng hiệu quả tài nguyên thiên nhiên, giảm ô nhiễm và tác
Ďộng Ďến môi trường, tăng cường khả năng chống chịu trước những thay Ďổi của
tự nhiên, phát huy vai trò của nhà nước quản lí môi trường, tài nguyên trong
phòng, chống thiên tai‖. Theo Uỷ ban Kinh tế và Xã hội của Liên Hợp Quốc về
châu Á và Thái Bình Dương thì nền kinh tế xanh là một cách tiếp cận Ďể Ďạt
Ďược tăng trưởng kinh tế với mục tiêu phát triển kinh tế, Ďồng thời Ďảm bảo phát
triển bền vững về môi trường.
Nền kinh tế xanh tập trung vào Ďổi mới chất lượng của mô hình tăng trưởng
thông qua việc thúc Ďẩy hiệu quả sinh thái. Nền kinh tế xanh Ďược coi là mô hình
có chất lượng cao hơn phát triển, phát triển chiều sâu, tăng trưởng xanh nhằm
lồng ghép bảo vệ môi trường, giảm phát thải carbon trong sản xuất, kinh doanh
làm Ďộng lực cho sự phát triển toàn diện. Từ các Ďịnh nghĩa trên, có thể khái quát
hoá nền kinh tế xanh là nền kinh tế sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả,
phát thải thấp, giảm thiểu rủi ro môi trường, nâng cao chất lượng cuộc sống và
cân bằng xã hội.
1181
2.2. Phát triển bền vững môi trường
Uỷ ban Thế giới về Môi trường và Phát triển của Liên Hợp Quốc xác Ďịnh
―phát triển bền vững‖ là ―sự phát triển Ďáp ứng Ďược nhu cầu hiện tại mà không
làm tổn hại Ďến khả năng của các quốc gia khác trong việc Ďáp ứng nhu cầu của
chính họ ―các thế hệ tương lai‖ (World Commission on Environment and
Development, 1987). Hội nghị thượng Ďỉnh Trái Ďất Môi trường và Phát triển
Ďược tổ chức tại Rio de Janeiro (Brazil) năm 1992 Ďã tuyên bố rằng ―Phát triển
bền vững‖ là một quá trình phát triển có sự kết hợp chặt chẽ, hợp lí và hài hòa
giữa ba mặt phát triển, bao gồm phát triển kinh tế, xã hội, phát triển và bảo vệ
môi trường. Như vậy, phát triển bền vững là sự phát triển Ďảm bảo tăng trưởng
kinh tế trên cơ sở sử dụng hợp lí tài nguyên thiên nhiên và bảo vệ môi trường tự
nhiên nhằm Ďáp ứng nhu cầu của thế hệ tiếp theo không ảnh hưởng Ďến Ďiều kiện
và khả năng thoả mãn nhu cầu và môi trường sống của thế hệ tương lai.
Phát triển bền vững môi trường là sử dụng hợp lí tài nguyên thiên nhiên, duy
trì cơ sở tài nguyên ổn Ďịnh và tránh khai thác quá mức các hệ thống tài nguyên
tái tạo. Phát triển bền vững môi trường cần duy trì Ďa dạng sinh học, ổn Ďịnh khí
quyển và các hoạt Ďộng sinh thái khác, cần hạn chế ô nhiễm môi trường trong Ďó
có ô nhiễm Ďô thị và công nghiệp,… Cần quản lí và xử lý tốt chất thải rắn, chất
thải nguy hại; có khả năng ngăn ngừa, giảm thiểu tác Ďộng xấu của khí hậu và
thiên tai.
Kinh tế xanh hướng tới phát triển bền vững về môi trường là mô hình phát
triển chất lượng cao, tập trung Ďổi mới chất lượng mô hình tăng trưởng theo
chiều sâu, lồng ghép các mục tiêu bảo vệ môi trường, sử dụng kinh tế và bảo vệ
môi trường. Kinh tế xanh là sử dụng hiệu quả năng lượng và tài nguyên thiên
nhiên, phát thải khí thấp, giảm rủi ro môi trường và cải thiện công bằng xã hội.
Bảo vệ môi trường, quản lí và sử dụng bền vững tài nguyên thiên nhiên, ứng phó
với biến Ďổi khí hậu Ďược coi là những vấn Ďề trọng tâm của nền kinh tế xanh.
2.3. Vai trò của nền kinh tế xanh trong phát triển bền vững về môi trường
Thứ nhất, nền kinh tế xanh giảm thiểu tác Ďộng của biến Ďổi khí hậu. Dựa
theo tính toán, chỉ có khoảng 1,25% GDP toàn cầu cần Ďược Ďầu tư vào việc cải
thiện năng lượng hiệu quả giữa các ngành và phát triển năng lượng tái tạo, bao
gồm cả năng lượng thế hệ thứ hai nhiên liệu sinh học, mức tiêu thụ năng lượng
trên toàn thế giới có thể giảm 36 vào năm 2030 và hằng năm lượng khí thải
CO2 sẽ giảm từ 30,6 tỷ tấn năm 2010 xuống còn 20 tỷ tấn vào năm 2050. Ngoài
ra, nhờ Nông nghiệp xanh, kịch bản kinh tế xanh Ďược ước tính sẽ giảm khí nhà
kính nồng Ďộ xuống 450 ppm vào năm 2050 mức Ďược coi là hợp lí và Ďủ Ďể hạn
chế sự nóng lên toàn cầu lên tới 2 Ďộ C. Theo UNESCO, Ďầu tư xanh vào ngành
lâm nghiệp và nông nghiệp sẽ giúp Ďảo ngược xu hướng suy giảm Ďất lâm nghiệp
hiện nay, tái tạo khoảng 4,5 tỷ héc-ta nguồn tài nguyên quan trọng này trong
vòng 40 năm tới. Đầu tư vào nông nghiệp xanh giúp cải thiện năng suất, sản xuất
1182
nhiều lương thực hơn, giảm sử dụng Ďất cho nông nghiệp và chăn nuôi thêm 6
và cải thiện chất lượng Ďất nông nghiệp thêm 25 vào năm 2050.
Thứ hai, nền kinh tế xanh khuyến khích sử dụng năng lượng tái tạo và năng
lượng mới hiệu quả hơn Ďể bảo vệ môi trường. Mô hình kinh tế xanh thừa nhận
giá trị và vai trò của Ďầu tư vào vốn tự nhiên, tạo việc làm và là trụ cột Ďể giảm
nghèo. Do Ďó, thay vì sử dụng nhiên liệu hoá thạch, nền kinh tế xanh sử dụng
năng lượng tái tạo và công nghệ carbon thấp, khuyến khích sử dụng tài nguyên
và năng lượng hiệu quả hơn. Việc tài nguyên thiên nhiên ngày càng cạn kiệt, Ďa
dạng sinh học suy giảm và ô nhiễm môi trường tăng lên, cho nên sử dụng năng
lượng tái tạo sẽ giúp giảm phát thải khí nhà kính và rủi ro biến Ďộng giá nhiên
liệu hoá thạch. Hơn nữa năng lượng tái tạo là nguồn năng lượng có trữ lượng gần
như vô tận, có thời gian sử dụng lâu dài, tiềm năng và thân thiện với môi trường
như gió, bức xạ mặt trời, thuỷ triều, khí sinh học, gỗ, sinh khối, khối (rơm, trấu,
lá cây),...
Chương trình môi trường của Liên Hợp Quốc nhấn mạnh, việc sử dụng năng
lượng tái tạo (năng lượng mặt trời, năng lượng gió, năng lượng Ďịa nhiệt, khí sinh
học,...); thiết kế và xây dựng nhà kính sử dụng năng lượng sạch, sử dụng hiệu
quả nước, tiêu dùng sản phẩm xanh, vật liệu thân thiện với môi trường; môi
trường giao thông thân thiện với việc sử dụng nhiên liệu sinh học ngày càng tăng,
Ďi xe Ďạp trên Ďường phố và công cộng vận tải bằng phương tiện chạy bằng hơi
nước và Ďiện… trong nền kinh tế xanh. Vì vậy, việc sử dụng năng lượng tái tạo
cũng là một trong những Ďộng lực mới của xu hướng xanh kinh tế, Ďó là bảo vệ
môi trường, hướng tới phát triển môi trường bền vững.
Thứ ba, nền kinh tế xanh giúp giảm lượng khí thải carbon, mở ra Ďô thị bền
vững cuộc sống và bảo vệ môi trường. Các khu Ďô thị ngày nay là nơi tập trung
của hơn 50 dân số, tiêu thụ 50% - 60 năng lượng và thải ra 75% tổng lượng
khí thải nhà kính. Đô thị hoá nhanh chóng Ďang gây áp lực ngày càng lớn lên
việc cung cấp nước sạch, thoát nước, sức khỏe cộng Ďồng, cơ sở hạ tầng nghèo
nàn, suy giảm môi trường và chi phí chăm sóc sức khỏe cộng Ďồng cao. Quá
trình Ďô thị hoá và sự gia tăng Ďô thị lớn sẽ tiếp tục thúc Ďẩy sự tăng trưởng của
nhu cầu năng lượng ở các thành phố, vì vậy cần phải thay Ďổi hành vi trong hệ
thống năng lượng Ďô thị Ďây là chiến lược Ďể Ďạt Ďược mục tiêu lâu dài tính bền
vững của việc sử dụng năng lượng toàn cầu bao gồm cả việc cắt giảm lượng khí
thải carbon là cần thiết.
3. Thực trạng phát triển kinh tế xanh vì môi trƣờng bền vững phát triển
ở Việt Nam hiện nay
3.1. Những thành t u đạt được
Các công bố gần Ďây của Vương quốc Anh và Liên minh châu Âu là Ďưa
lượng phát thải khí nhà kính xuống mức không vào năm 2050, Trung Quốc vào
năm 2060 và Ấn Độ vào năm 2070. Một thoả thuận mới, xanh nhằm mục Ďích
thúc Ďẩy các khoản Ďầu tư vào năng lượng sạch quy mô lớn, với mục Ďích kích