Ờ Ầ L I NÓI Đ U
ệ ượ ấ ả ự ự ộ ẫ Mâu thu n là hi n t ng có trong t t c các lĩnh v c: t nhiên, xã h i và
ư ườ ệ ế ẳ ư ạ t duy con ng ặ i, đ c bi ạ ộ t trong ho t đ ng kinh t ,ch n h n nh cung
ủ ừ ế ệ ạ ỹ ừ ầ c u , tích lu và tiêu dùng, tính k ho ch hoá c a t ng xí nghi p, t ng
ự ủ ủ ề ả ấ công ty và tính t phát vô chính ph c a n n s n xu t hàng hoá….Mâu
ẫ ồ ạ ự ậ ế ự ậ ệ ế ấ thu n t t i khi s v t xu t hi n đ n khi s v t k t thúc. Trong m i s ỗ ự
ề ẫ ộ ỉ ẫ ả ậ v t, mâu thu n hình thành không ph i ch là m t mà là nhi u mâu thu n,
ặ ố ậ ự ậ ẫ ộ ấ ề và s v t trong cùng m t lúc có nhi u m t đ i l p thì mâu thu n nay m t
ẫ ạ đi thì mâu thu n khác l i hình thanh….
ự ệ ổ ở ướ ạ Trong s nghi p đ i m i ớ ở ướ n ả c ta do đ ng kh i x ng và lãnh đ o đã
ượ ề ắ ế ị ầ dành đ c nhi u th ng l ợ ướ i b ọ c đ u mang tính quy t đ nh, quan tr ng
ệ ể ề ế ừ ơ ế ấ trong vi c chuy n n n kinh t c ch quan liêu bao c p sang c ch th ơ ế ị t
ườ ự ủ ả ướ ị ướ ủ ộ tr ng có s qu n lý c a nhà n c theo đ nh h ng xã h i ch nghĩa.
ư ữ ế ề ể ạ ớ Trong nh ng chuy n bi n đó đã đ t nhi u thành công to l n nh ng trong
ồ ạ ữ ữ ự nh ng thành công đó luôn luôn t n t ẫ i nh ng mâu thu n kìm hãm s phát
ể ủ ỏ ỏ ả ượ ộ ớ ả ế ế ổ tri n c a công cu c đ i m i. đ i h i ph i đ c gi i quy t và n u đ ượ c
ả ể ủ ề ẩ ự ế ẽ ế gi i quy t s thúc đ y s phát tri n c a n n kinh t .
ề ủ ề ữ ể ấ ớ ố ế V i mong mu n tìm hi u thêm nh ng v n đ c a n n kinh t ể , quan đi m
ữ ậ ướ ắ ả ử lý lu n cũng nh ng v ng m c trong gi ấ i pháp, quy trình x lý các v n
ế ả ộ ị ế ề đ chính tr – xã h i có liên quan đ n quá trình ti n hành c i cách trong
ề ệ ể ế ứ ẫ vi c chuy n n n kinh t tôi ch n ệ ọ “Mâu thu n bi n ch ng trong quá
ự ề ị ướ ộ trình xây d ng n n kinh t ế ị ườ th tr ng theo đ nh h ng xã h i ch ủ
ể ề ậ ế ọ làm đ tài cho ti u lu n tri t h c Mác – Lê nin nghĩa ở ệ vi t nam”
1
Ậ
LÝ LU N CHUNG
ấ ả ự ậ ệ ượ ế ớ ề T t c các s v t , hi n t ng trên th gi ữ ứ ự i đ u ch a đ ng nh ng
ặ ượ ử ệ ử ạ m t trái ng c nhau. Trong nguyên t có đi n t và h t nhân, trong sinh
ồ ị ầ ậ v t có đ ng hoá và d hoá, trong kinh t ế ị ườ th tr ng có cung và c uhàng và
ữ ề ặ ượ ứ ệ ti n… nh ng m t trái ng ậ ọ c nhau đó trong phép bi n ch ng duy v t g i
ặ ố ậ ở ầ là m t đ i l p: đây tôi chia làm 4 ph n.
ệ ượ ổ ế ẫ +Mâu thu n là hi n t ng khách quan và ph bi n.
ặ ố ậ ự ố ủ ấ ấ +S th ng nh t và đ u tranh c a các m t đ i l p.
ặ ố ậ ự ể ủ +S chuy n hoá c a các m t đ i l p.
ặ ẫ +Các m t mâu thu n.
ệ ượ ổ ế ẫ 1. Mâu thu n là hi n t ng khách quan và ph bi n.
ố ậ ủ ể ớ ế ọ ứ ệ Đ i l p v i các quan đi m c a tri t h c cũ , phép bi n ch ng duy
ẳ ằ ị ấ ả ệ ượ ồ ạ ậ v t kh ng đ nh r ng t ự ậ t c các s v t, hi n t ng t n t i trong th c t ự ạ i
ứ ự ự ề ẫ ể khách quan đ u ch a đ ng trong nó mâu thu n .s hình thành và phát tri n
ẫ ấ ự ủ ự ậ ố ủ c a mâu thu n là do c u trúc t ệ thân v n có bên trong c a s v t ,hi n
ượ ẫ ồ ạ ị ụ t ng quy đ nh. Mâu thu n t n t ấ ứ ệ ộ i không ph thu c vào b t c hi n
ượ ể ả ủ ườ ỗ ự ậ t ng siêu nhiên nào, k c ý chí c a con ng i. M i s v t, hi n t ệ ượ ng
ồ ạ ề ể ố ấ ộ ướ ộ đang t n t i đ u là m t th th ng nh t các khuynh h ng, các thu c tính
ể ượ ố ậ ự ề ệ ộ phát tri n ng c chi u nhau, đ i l p nhau. S liên h , tác đ ng qua l ạ i,
ủ ị ẫ ừ ự ể ạ ộ ấ đ u tranh chuy n hoá, bài tr và ph đ n l n nhau, t o thành đ ng l c bên
ủ ủ ể ậ ọ ộ ả trong c a m i quá trình v n đ ng và phát tri n khách quan c a chính b n
ệ ượ ự ậ thân các s v t hi n t ng.
ệ ượ ẫ ộ ấ ả ự ự Mâu thu n là m t hi n t ng có trong t t c các lĩnh v c: t nhiên,
ư ườ ọ ự ứ ệ ộ xã h i và t ủ duy c a con ng i. Khoa h c t ạ nhiên hi n đ i ch ng minh
ế ớ ự ố ữ ữ ự ể ệ ấ ằ r ng th gi i vi mô là s th ng nh t gi a nh ng th c th có đi n tích trái
ườ ụ ạ ả ạ ấ ọ ạ ấ d u, h t và tr ng, h t và ph n h t. Trong sinh h c có h p th và bài
ế ề ế ộ ị ườ ữ ẫ ti t, di truy n và bi n d . Xã h i loài ng ứ ạ i có nh ng mâu thu n ph c t p
2
ữ ự ượ ẫ ệ ả ả ấ ấ ơ h n, đó là mâu thu n gi a l c l ng s n xu t và quan h s n xu t, c s ơ ở
ế ượ ữ ữ ầ ấ ố ạ ầ h t ng và ki n trúc th ng t ng; gi a các giai c p đ i kháng gi a ch ủ
ệ ủ ư ả ạ ộ ả ị ế nô và nô l , nông dân và đ a ch , t s n và vô s n. Ho t đ ng kinh t mâu
ổ ế ư ẫ ạ ầ ỹ ẳ thu n cũng mang tính ph bi n, ch ng h n nh cung và c u , tích lu và
ủ ừ ệ ế ạ ớ tiêu dùng, tính k ho ch hoá c a t ng xí nghi p, Công ty v i tính vô chính
ủ ủ ề ế ư ủ ườ ph c a n n kinh t hàng hoá,…Trong t duy c a con ng i cũng có
ữ ẫ ầ ư nh ng mâu thu n nh chân lý và sai l m,…
ẫ ồ ạ ừ ự ậ ệ ấ ớ ớ Mâu thu n t n t i t khi s v t m i xu t hi n cho t ự ậ i khi s v t
ỗ ự ậ ả ỉ ộ ẫ ế k t thúc. Trong m i s v t, mâu thu n hình thành không ph i ch có m t
ể ề ẫ ấ ộ ề ự ậ mà có th có nhi u mâu thu n, vì s v t trong cùng m t lúc có r t nhi u
ố ậ ẫ ặ ấ ẫ m t đ i l p. Mâu thu n này m t đi thì mâu thu n khác hình thành.
ấ ủ ậ ự ậ ấ ộ ơ ộ ả Ăngghen chính s v n đ ng đ n gi n nh t c a v t ch t cũng là m t mâu
ấ ồ ạ ở ẫ ứ ậ ẫ ộ ơ ậ thu n. V t ch t t n t i hình th c v n đ ng cao h n, mâu thu n càng rõ
ớ ự ậ ề ắ ơ ố ể nét h n. Nó g n li n v i s v t, xuyên su t quá trình phát sinh phát tri n
ệ ủ ự ậ ộ ị và di ữ t vong c a s v t. Đó chính là nh ng thu c tính quy đ nh tính khách
ẫ ổ ế ủ quan và ph bi n c a mâu thu n.
ộ ể ố ự ấ ủ ấ ặ ố ậ 2. S đ u tranh c a các m t đ i l p trong m t th th ng nh t:
ặ ố ậ ự ứ ệ ậ Trong phép bi n ch ng duy v t, khái niêmk m t đ i l p là s khái
ữ ữ ộ ướ ượ ề quát nh ng thu c tính, nh ng khuynh h ng ng ồ c chi u nhau cùng t n
ạ ộ ự ậ ệ ượ ự ậ ệ ượ ạ t i trong cùng m t s v t hi n t ng, t o nên s v t, hi n t ng đó. Do
ầ ệ ằ ả ấ ỳ ặ ố ậ đó c n phân bi t r ng không ph i b t k hai m t đ i l p nào cũng thành
ộ ự ậ ệ ượ ẫ ở mâu thu n. B i vì trong cùng m t s v t hi n t ng khách quan không
ỉ ồ ạ ặ ố ậ ồ ạ ể ộ ờ ch t n t i hai m t đ i l p. Trong cùng m t th i đi m cùng t n t ề i nhi u
ặ ỗ ậ ặ ố ậ ồ ạ ỉ ấ ố m t đ i l p. Ch có m t đ i l p là cùng t n t ộ i th ng nh t trong cùng m t
ư ộ ư ể ỉ ướ ể ự ậ s v t nh m t ch nh th , nh ng có khuynh h ng phát tri n ng ượ c
ủ ị ự ể ề ở ỷ ẫ chi u nhau, ph đ nh và chuy n hoá l n nhau(s chu en hoá này tr thành
ự ả ấ ồ ố ộ ồ ị ướ ờ ngu n g c đ ng l c, đ ng th i quy đ nh b n ch t khuynh h ng phát
3
ủ ự ậ ặ ố ậ ớ ọ ư ậ ể ặ ố tri n c a s v t) thì có hai m t đ i l p nh v y m i g i là hai m t đ i
ặ ố ậ ủ ẫ ấ ố ượ ể ậ l p mâu thu n. “ Th ng nh t” c a hai m t đ i l p đ ả c hi u không ph i
ứ ươ ự ự ợ ạ chúng đ ng c nh nhau mà n ạ ng t a vào nhau, t o ra s phù h p cân
ệ ụ ộ ẫ ư ộ ị ặ ố ậ ằ b ng nh liên h ph thu c, quy đ nh và ràng bu c l n nhau. M t đ i l p
ặ ố ậ ự ồ ạ ủ ề ề ấ này l y m t đ i l p kia làm ti n đ cho s t n t i c a mình và ng ượ ạ i. c l
ặ ố ậ ự ậ ấ ị ế ế ạ ộ ị N u thi u m t trong hai m t đ i l p chính t o thành s v t th nh t đ nh
ự ồ ạ ủ ự ậ ở ậ ự ố ấ ủ không có s t n t ặ ố i c a s v t. B i v y s th ng nh t c a các m t đ i
ề ệ ể ế ượ ậ l p là đi u ki n không th thi u đ c cho s t n t ự ồ ạ ủ ấ ỳ ự ậ i c a b t k s v t
ệ ượ hi n t ng nào.
ủ ả ự ố ữ ể ấ ặ ự ậ ạ S th ng nh t này là do nh ng đ c đi m riêng có c a b n thân s v t t o
nên.
ụ ự ượ ệ ả ả ấ ấ ươ Ví d : L c l ng s n xu t quan h s n xu t trong ph ứ ng th c
ự ượ ấ ệ ả ể ả ấ ấ ả s n xu t. Khi l c l ng s n xu t phát tri n thì quan h s n xu t cũng
ự ể ể ệ ề ề ể ệ ể phát tri n. Hai đi u ki n này chính là đi u ki n ti n đ cho s phát tri n
ươ ệ ủ ự ượ ứ ả ư ấ ủ c a ph ng th c s n xu t. Nh ng trong quan h c a l c l ấ ả ng s n xu t
ộ ố ệ ả ấ ả ả ầ và quan h s n xu t ph i tho mãn m t s yêu c u sau.
ứ ấ ấ ượ ệ ả ộ Th nh t: Đó ph i là m t khái ni m chung nh t đ c khái quát t ừ
ặ ả ợ ượ ấ ủ ự ả các m t phù h p khác nhau ph n ánh đ ợ ủ c b n ch t c a s phù h p c a
ệ ả ả ấ ấ ự ượ l c l ng s n xu t và quan h s n xu t.
ứ ệ ả ả ộ ộ ượ Th hai: Đó ph i là m t khái ni m “ đ ng” ph n ánh đ ạ c tr ng
ổ ườ ủ ự ậ ể ộ ế thái bi n đ i th ệ ủ ng xuyên c a s v n đ ng, phát tri n trong quan h c a
ệ ả ự ượ ấ ả ấ quan h s n xu t và l c l ng s n xu t.
ự ứ ễ ả ộ ệ Th ba: Đó ph i là m t khái ni m có ý nghĩa th c ti n. Ngoài ý
ề ự ệ ả ủ ự ệ ậ ấ ợ ự nghĩa nh n th c, khái ni m v s phù h p c a quan h s n xu t và l c
ượ ấ ượ ả ụ ả ị ướ l ng s n xu t đ ả c coi là tho đáng ph i có tác d ng đ nh h ng, ch ỉ
ệ ả ữ ự ệ ấ ệ ả ạ đ o cho vi c xây d ng quan h s n xu t, sao cho nh ng quan h s n
ấ ớ ự ượ ả ấ ợ ả ấ xu t có kh năng phù h p cao nh t v i l c l ng s n xu t.
4
ệ ấ ố ỉ ượ Tuy nhiên, khái ni m th ng nh t này ch mang tính t ả ố ng đ i. B n
ấ ươ ộ ố ủ ố ệ thân n i dung khái ni m đã nói lên tính ch t t ấ ng đ i c a nó: th ng nh t
ố ậ ứ ự ấ ố ủ c a các đ i l p, trong th ng nh t đã bao hàm và ch a đ ng trong nó s ự
ố ậ đ i l p.
ặ ố ậ ấ Đ u tranh các m t đ i l p:
ặ ố ậ ộ ự ậ ự ố ấ ủ ệ S th ng nh t c a các m t đ i l p trong cùng m t s v t hi n
ượ ờ ấ ữ ở t ặ ể ng không tách r i đ u tranh chuy n hoá gi a chúng. B i vì các m t
ồ ạ ộ ự ậ ư ộ ấ ố ỉ ố ậ đ i l p cùng t n t ể ọ i trong m t s v t th ng nh t nh m t ch nh th tr n
ư ể ể ằ ỉ ừ ẹ v n nh ng không n m yên bên nhau mà đi u ch nh chuy n hoá, bài tr ,
ể ủ ả ự ậ ủ ị ẫ ạ ộ ự ph đ nh l n nhau t o thành đ ng l c phát tri n c a b n thân s v t. S ự
ừ ữ ể ẫ ặ ủ ị ấ đ u tranh chuy n hoá, bài tr , ph đ nh l n nhau gi a các m t trong th ế
ớ ể ệ ướ ề gi i khách quan th hi n d ứ i nhi u hình th c khác nhau.
ụ ự ượ ả ấ ấ ấ Ví d : L c l ệ ả ng s n xu t và quan h s n xu t trong giai c p có
ữ ự ượ ẫ ả ấ ớ ố đ i kháng mâu thu n gi a l c l ệ ả ế ng s n xu t tiên ti n v i quan h s n
ấ ạ ế ệ ễ ậ ắ xu t l c h u kìm hãm nó di n ra quy t li ỉ t và gay g t. Ch thông qua các
ể ả ạ ự ộ ằ ứ ạ ấ ộ ớ ề cu c cách m ng xã h i b ng r t nhi u hình th c, k c b o l c m i gi ả i
ế ả ộ quy t nó m t cách căn b n.
ặ ố ậ ự ấ ủ ượ ể S đ u tranh c a các m t đ i l p đ ạ c chia thành nhi u giai đo n.
ườ ặ ố ậ ể ệ ư ệ ấ ớ Thông th ng, khi nó m i xu t hi n, hai m t đ i l p ch a th hi n rõ
ắ ắ ườ ấ ọ xung kh c gay g t ng ạ i ta g i đó là giai đo n khác nhau. T t nhiên
ả ấ ỳ ự ượ ẫ ỉ không ph i b t k s khác nhau nào cũng đ c coi là mâu thu n, ch có
ồ ạ ữ ộ ự ậ ư nh ng khác nhau cùng t n t ệ ữ i trong cùng m t s v t nh ng liên h h u
ể ượ ự ề ạ ộ ơ ớ c v i nhau, phát tri n ng c chi u nhau, t o thành đ ng l c bên trong
ặ ố ậ ấ ể ớ ướ ầ ủ ự c a s phát tri n thì hai m t đ i l p y m i hình thành b ủ c đ u c a
ặ ố ậ ủ ể ế ẫ ẫ ộ mâu thu n. Khi hai m t đ i l p c a m t mâu thu n phát tri n đ n giai
ộ ậ ự ậ ế ắ ạ ấ ộ ự ậ đo n xung đ t gay g t, nó bi n thành đ c l p, s v t cũ m t đi s v t
ớ ả ế ượ ẫ ự ố ấ ủ m i hình thành. Sau khi gi i quy t đ c mâu thu n s th ng nh t c a hai
5
ặ ố ậ ặ ố ậ ớ ấ ể ớ m t đ i l p m i, hai m t đ i l p m i đ u tranh chuy n hoá thành mâu
ẫ ẫ ượ ả ự ậ ứ ế ệ ấ ớ thu n. Mâu thu n đ c gi ư ế i quy t, s v t m i xu t hi n. C nh th ,
ặ ố ậ ự ậ ừ ữ ế ổ ấ đ u tranh gi a các m t đ i l p làm cho s v t bi n đ i không ng ng t ừ
ự ể ậ ấ ộ ị ộ ẳ th p lên cao. Chính vì v y, Lênin kh ng đ nh “s phát tri n là m t cu c
ặ ố ậ ữ ấ đ u tranh gi a các m t đ i l p”.
ệ ữ ự ố ề ố ủ ấ ấ Khi bàn v m i quan h gi a s th ng nh t và đ u tranh c a các
ặ ố ậ ề ệ ằ ấ ố ỉ ỉ ặ m t đ i l p, Lênin ch ra r ng: “ m c dù th ng nh t ch là đi u ki n đ ể
ự ố ấ ủ ờ ự ậ ồ ạ ớ s v t t n t ặ i v i ý nghĩa là chính nó nh có s th ng nh t c a các m t
ậ ế ượ ự ậ ệ ượ ồ ạ ố ậ đ i l p mà chúng ta nh n bi c s v t, hi n t t đ ng t n t i trong th ế
ớ ủ ự ố ả ấ ỉ ươ ố gi i khách quan. Song b n thân c a s th ng nh t ch là t ạ ng đ i và t m
ặ ố ậ ệ ố ữ ễ ấ ờ ớ th i. Đ u tranh gi a các m t đ i l p m i là tuy t đ i. Nó di n ra th ườ ng
ồ ạ ủ ự ậ ể ả ụ ố xuyên, liên t c trong su t quá trình t n t ạ i c a s v t. K c trong tr ng
ọ ề ấ ự ậ ổ ư ể ả ị thái s v t n đ nh , cũng nh chuy n hoá nh y v t v ch t. Lênin vi ế t “
ủ ụ ấ ợ ồ ặ ấ ự ố s th ng nh t ( phù h p, đ ng nh t, tác d ng ngang nhau) c a các m t
ệ ề ờ ươ ố ạ ố ậ đ i l p là có đi u ki n, t m th i, thoáng qua trong t ự ấ ng đ i. S đ u
ặ ố ậ ủ ừ ẫ ệ ố ư ự tranh c a các m t đ i l p bài tr l n nhau là tuy t đ i cũng nh s phát
ệ ố ự ậ ể ộ tri n, s v n đ ng tuy t đ i”.
ặ ố ậ ể ủ 3. Chuy n hoá c a các m t đ i l p:
ả ấ ỳ ự ấ ặ ố ậ ủ ề ẫ ế Không ph i b t k s đ u tranh nào c a các m t đ i l p đ u d n đ n
ặ ố ậ ự ấ ủ ữ ể ỉ ự s chuy n hoá gi a chúng. Ch có s đ u tranh c a các m t đ i l p phát
ệ ầ ộ ủ ấ ị ế ể ể ộ ộ ế tri n đ n m t trình đ nh t đ nh, h i đ các đi u ki n c n thi ớ ẫ t m i d n
ữ ể ừ ủ ị ế đ n chuy n hoá gi a chúng, bài tr ẫ và ph đ nh l n nhau. Trong gi ớ ự i t
ặ ố ậ ể ườ ễ ộ ự ủ nhiên, chuy n hoá c a các m t đ i l p th ng di n ra m t cách t phát,
ặ ố ậ ủ ể ấ ộ ế ả còn trong xã h i, chuy n hoá c a các m t đ i l p nh t thi t ph i thông
ứ ủ ạ ộ ườ qua ho t đ ng có ý th c c a con ng i.
6
ể ự ữ ẫ ặ ố ể Do đó, không nên hi u s chuy n hoá l n nhau gi a các m t đ i
ổ ị ự ả ơ ộ ỉ ườ ậ l p ch là s hoán đ i v trí m t cách d n gi n máy móc. Thông th ng thì
ẫ ươ ứ ể mâu thu n chuy n hoá theo hai ph ng th c:
ươ ặ ố ậ ứ ứ ể ấ + Ph ặ ng th c th nh t: M t đ i l p này chuy n hoá thành m t
ư ở ề ươ ộ ơ ấ ủ ự ậ ệ ố ậ đ i l p kia nh ng trình đ cao h n xét v ph ng di n ch t c a s v t.
ụ ự ượ ệ ả ả ấ ấ ộ Ví d : L c l ế ng s n xu t và quan h s n xu t trong xã h i phong ki n
ệ ả ể ể ẫ ấ ớ ấ đ u tranh chuy n hoá l n nhau đ hình thành quan h s n xu t m i là
ấ ư ả ự ượ ủ ớ ở ấ ả ệ ả quan h s n xu t t b n ch nghĩa và l c l ng s n xu t m i trình đ ộ
cao h n.ơ
ươ ứ ứ ể ẫ ả + Ph ặ ố ậ ng th c th hai: C hai m t đ i l p chuy n hoá l n nhau đ ể
ặ ố ậ ớ thành hai m t đ i l p m i hoàn toàn.
ụ ế ệ ể ừ ề ế ế ề Ví d : N n kinh t Vi t Nam chuy n t n n kinh t ạ k ho ch hoá
ơ ế ị ườ ấ ự ả ủ ậ t p trung, quan liêu, bao c p sang c ch th tr ng có s qu n lý c a nhà
ướ ị ướ ủ ộ n c theo đ nh h ng xã h i ch nghĩa.
ế ớ ữ ừ ẫ ấ ự ệ T nh ng mâu thu n trên cho ta th y trong th gi ấ i hi n th c, b t
ệ ượ ứ ự ữ ả ỳ ự ậ k s v t hi n t ặ ng nào cũng ch a đ ng trong b n thân nó nh ng m t,
ữ ộ ướ ể ượ ề nh ng thu c tính có khuynh h ng phát tri n ng ự ấ c chi u nhau. S đ u
ặ ố ậ ụ ể ạ ủ ể ề ệ tranh chuy n hoá c a các m t đ i l p trong đi u ki n c th t o thành
ệ ượ ẫ ẫ ổ ế mâu thu n. Mâu thu n là hi n t ng khách quan, ph bi n trên th gi ế ớ i.
ẫ ượ ả ế ự ậ ự ậ ấ ớ Mâu thu n đ c gi i quy t, s v t cũng m t đi s v t m i hình thành.
ự ậ ớ ạ ả ặ ố ậ ẫ ớ S v t m i l i n y sinh các m t đ i l p và mâu thu n m i.
ạ ấ ủ ị ể ẫ ặ ố ậ Các m t đ i l p này l i đ u tranh chuy n hoá và ph đ nh l n nhau
ứ ư ậ ớ ơ ự ậ ự ậ ệ ượ ể ạ đ t o thành s v t m i h n. c nh v y mà các s v t, hi n t ng trong
ế ớ ườ ừ ế ậ ổ th gi i khách quan th ng xuyên và bi n đ i không ng ng. Vì v y, mâu
ự ủ ể ẫ ồ ố ộ ọ thu n là ngu n g c và đ ng l c c a m i quá trình phát tri n.
Ấ
Ế
Ự
Ủ
Ề
Ế
II. TÍNH T T Y U C A QUÁ TRÌNH XÂY D NG N N KINH T TH
Ị
ƯỜ
Ở Ệ
TR
NG
VI T NAM .
7
ữ ể ặ 1.Kinh t ế ị ườ th tr ng và nh ng đ c đi m :
ế ề ệ *Khái ni m “kinh t ế ị ườ th tr ng” Có hai ý ki n khác nhau v kinh
ế ị ườ t th tr ng :
ộ ươ ứ ậ M t là xem “kinh t ế ị ườ th tr ng “ là ph ng th c v n hành kinh t ế
ị ườ ư ổ ấ l y th tr ng hình thành do trao đ i và l u thông hàng hoá làm ng ườ i
ủ ế ấ ợ ố ị ườ ầ ồ ự phân ph i các ngu n l c ch y u ;l y l i ích ,cung c u th tr ng và mua
ạ ộ ữ ế ế ơ ế bán gi a hai bên làm c ch khuy n khích ho t đ ng kinh t . nó là
ươ ứ ổ ứ ậ ế ph ng th c t ch c v n hành kinh t ộ –xã h i .kinh t ế ị ườ th tr ng là
ươ ươ ụ ậ ề ệ ế ph ứ ng th c ,ph ng ti n ,công c v n hành n n kinh t ệ có hi u qu .t ả ự
ấ ộ ố ấ nó không mang tính giai c p –xã h i , không t t mà cũng không x u .t ố t
ấ ườ ử ụ ệ hay x u là do ng i s d ng nó. Quan ni m này kinh t ế ị ườ th tr ậ ng là v t
ử ụ ấ ượ ệ ả “trung tính “;là công ngh s n xu t ai s d ng cũ đ c .
ệ ế ộ ộ Hai là xem “kinh t ế ị ườ th tr ng “là m t quan h kinh t xã h ichính
ấ ấ ủ ự ượ ậ ị ủ ị ườ ộ tr ,nó in đ m d u n c a l c l ng xã h i làm ch tr tr ng .kinh t ế ị th
ườ ộ ế ạ ộ tr ạ ng là m t ph m trù kinh t ạ ủ ể ủ ho t đ ng ,có ch th c a quá trình ho t
ủ ể ạ ộ ủ ự ẫ ộ ộ ộ đ ng đó ,có s tác đ ng l n nhau c a các ch th ho t đ ng .trong xã h i
ủ ể ạ ộ ấ ả có giai c p ,ch th ho t đ ng trong kinh t ế ị ườ th tr ng không ph i là cái
ẻ ữ ữ ự ậ ấ ộ nhân riêng l ,đó còn là nh ng t p đoàn xã h i, nh ng giai c p. S tác
ạ ủ ủ ể ạ ộ ể ợ ườ ộ đ ng qua l i c a các ch th ho t đ ng đó có th có l i cho ng i này,
ấ ạ ấ ầ ớ ớ ầ t ng l p hay giai c p này; có h i cho t ng l p hay giai c p khác. Cho nên,
ấ ị ự ự ặ ặ kinh t ế ị ườ th tr ng có m t tích c c, có m t tiêu c c nh t đ nh. Không th ể
ỉ ộ ặ ạ ấ ặ nh n m nh ch m t m t trong hai m t đó.
ể ừ ấ ự ỉ Kinh t ế ị ườ th tr ng có s phát tri n t ấ th p lên cao, đ nh cao nh t
ể ủ ự ở ạ ượ ạ trong s phát tri n c a nó giai đo n đã qua đ t đ ủ c trong ch nghĩa t ư
ượ ử ụ ộ ệ ể ơ ở ể ướ ả b n, đ c xã h i đó s d ng tri t đ . Đó là c s đ tr ề c đây nhi u
ườ ồ ớ ư ả ng ấ ề i đ ng nh t n n kinh t ế ị ườ th tr ủ ng v i ch nghĩa t ể b n. Quan đi m
ượ ủ ư ự ủ ố đó đ c c ng c thêm còn do quá trình xây d ng ch nghĩa xã h i tr ộ ướ c
8
ế ầ ướ ỳ ị ớ ủ ề ộ đây, h u h t các n c Xã h i ch nghĩa đ u k th v i kinh t ế ị ườ th tr ng,
ệ ố ề ế ế ậ ạ tuy t đ i hoá n n kinh t ậ k ho ch mang tính t p trung quan liêu. Do v y
ự ố ậ ữ ủ ế ớ ộ có s đ i l p gi a kinh t ế ị ườ th tr ng v i ch nghĩa xã h i. K t qu ả
ạ ộ ữ ứ ễ ậ ầ ự nghiên c u lý lu n và ho t đ ng th c ti n trong nh ng năm g n đây đã
ề ằ ẳ ế ủ ờ ỳ ủ ộ ị cho phép kh ng đ nh r ng, n n kinh t c a th i k quá đ lên ch nghĩa
ề ả ộ ồ ạ ủ ề ự xã h i ph i là n n kinh t ế ị ườ th tr ờ ng. S ra đ i và t n t i c a n n kinh t ế
ị ườ ộ ướ ế ờ ỳ ủ ế th tr ờ ỳ ng trong th i k quá đ tr c h t và ch y u do trong th i k này
ồ ạ ề ầ ế ự ữ ờ còn t n t i nhi u thành ph n kinh t ề ở ữ , do có s tách r i gi a quy n s h u
ề ầ ộ ế và quy n kinh doanh ngay trong m t thành ph n kinh t , do còn có s ự
ộ ơ ị ế ở ữ phân công lao đ ng… làm cho các đ n v kinh t tr thành nh ng ng ườ i
ữ ấ ườ ộ ậ ả s n xu t hàng hoá và nh ng ng ặ i kinh doanh hàng hoá đ c l p( ho c
ươ ố ộ ậ ề ế ấ ị ẽ t ng đ i đ c l p). Vì th, trong n n kinh t nh t đ nh s hình thành quan
ề ổ ế ậ ệ h hàng hoá và trao đ i hàng hoá, làm cho n n kinh t đó v n hành trong
ườ môi tr ng kinh t ế ị ườ th tr ng.
ề ể ộ ấ ế 2. Chuy n sang n n kinh t ế ị ườ th tr ng là m t t t y u khách
ể ủ ề quan trong quá trình phát tri n c a n n kinh t ế ấ ướ đ t n c.
ủ ự ễ ề ậ ữ ầ ộ Th c ti n v n đ ng c a n n kinh t ế ế ớ th gi i nh ng năm g n đây
ể ề ấ ự ề ế cho th y, mô hình phát tri n n n kinh t ế ị ườ th tr ng có s đi u ti t vĩ mô
ừ ơ ả ố ả ợ t trung tâm, trong b i c nh ngày nay, là mô hình h p lý h n c . Mô hình
ứ ủ ự ề ạ ứ ể ể ể ữ này, v đ i th có th đáp ng nh ng thách th c c a s phát tri n.
ự ế ướ ự ệ ệ ữ ẳ N c ta, vi c th c hi n mô hình này, trong th c t , ch ng nh ng là
ế ư ụ ủ ộ ổ ớ ơ ộ ụ n i d ng c a công cu c đ i m i mà h n th n a còn là công c , là
ươ ứ ể ướ ớ ụ ự ph ng th c đ n c ta đi t i m c tiêu xây d ng CNXH.
ề ệ ể ạ ỉ N n kinh t ế ướ n c ta hi n nay ch có th nó đang trong giai đo n quá
ế ừ ề ế ậ ấ ể đô, chuy n ti p t n n kinh t ề t p trung, hành chính, bao c p sang n n
ủ ự ả ướ ị kinh t ế ị ườ th tr ng có s qu n lý vĩ mô c a Nhà n c theo đ nh h ướ ng
ữ ể ề ậ ặ ạ ộ ủ XHCN. Do v y, nh ng đ c đi m c a giai đo n quá đ trong n n kinh t ế
9
ướ ươ ộ ấ ấ ầ ượ n c ta, đ ề ấ ng nhiên là m t v n đ r t có ý nghĩa, r t c n đ c nghiên
ứ ậ ượ ứ ạ ữ ủ ể ặ ứ c u, xem xét. Nh n th c đ ạ c nh ng đ c đi m ph c t p c a giai đo n
ữ ẽ ể ặ ộ ố ượ quá đ , chi ph i nh ng đ c đi m đó, chúng ta s tránh đ ữ c nh ng sai
ữ ủ ặ ộ ướ ự ầ l m ch quan nóng v i, duy ý chí ho c nh ng khuynh h ng c c đoan,
ấ ả ậ ừ máy móc,sao chép, ch p nh n nguyên b n kinh t ế ị ườ th tr ng t bên ngoài
vào.
ư ế ế ậ ấ Nh chúng ta đã bi ề t, trong n n kinh t ọ t p trung , bao c p, m i
ộ ủ ề ứ ế ế ề ượ ể ch c năng kinh t xã h i c a n n kinh t đ u đ c tri n khai trong quá
ế ạ ở ấ ủ ấ ộ ố ướ trình k ho ch hoá c p đ qu c gia. Tính bao c p c a nhà n ố c đ i
ủ ả ạ ộ ấ ư ặ ố ớ v i các ho t đ ng c a s n xu t l u thông, phân ph i… khá n ng n , ề ở
ướ ướ ế ộ ạ ự ế ặ n c ta tr c đây, ch đ h ch toán, trên th c t ứ ề còn n ng v hình th c.
ợ ế ặ ệ ợ ườ ộ ộ ộ L i ích kinh t , đ c bi t là l i ích cá nhân ng ự i lao đ ng, m t đ ng l c
ế ủ ư ượ ự ộ ứ ạ ộ tr c ti p c a ho t đ ng xã h i ch a đ c quan tâm đúng m c. Vì th , s ế ự
ủ ề ộ ế ậ ạ ộ ậ v n đ ng c a n n kinh t nhìn chung là ch m ch p, kém năng đ ng.
ể ừ ạ ộ ế ả ầ ườ K t đ i h i Đ ng l n thú VI (12/1986) đ n nay, theo đ ng l ố i
ấ ướ ừ ướ ể ề ớ ổ đ i m i, đ t n c ta đã t ng b c chuy n sang n n kinh t ế ị ườ ng th tr
ướ ủ ề ộ ớ ị v i đ nh h ạ ng Xã h i ch nghĩa. Và đi u đó có ý nghĩa là chúng ta đã đ t
ượ ế ứ ữ ự ữ ự ọ đ c nh ng thành t u h t s c quan tr ng, nh ng thành t u cho phép
ứ ề ề ậ ổ ỉ ị chúng ta “ đi u ch nh và b sung nh n th c, làm cho quan n êm v ch ủ
ụ ể ườ ộ ố ủ ươ nghĩa xã h i ngày càng c th : đ ng l i ch tr ng, chính sách ngày
ự ữ ự ứ ễ ồ ộ ọ càng đ ng b , có căn c khoa h c và th c ti n”. Nh ng thành t u đó,
ủ ề ấ ị ừ ự ế ả ộ trong m t ch ng m c nh t đ nh cũng gián ti p kh năng c a n n kinh t ế
ị ườ ề ệ ộ th tr ng trong vi c năng đ ng hoá n n kinh t ế ấ ướ đ t n c.
ư ế ệ ộ ế Kinh t ế ị ườ th tr ng, nh chúng ta đã bi t là m t quan h kinh t – xã
ấ ắ ị ườ ề ả ấ ả ớ ộ h i mà trong đó s n xu t và tái s n xu t g n li n v i th tr ứ ng, t c là
ặ ớ ề ệ ớ ệ ệ ầ ắ g n ch t v i quan h hàng hoá ti n t , v i quan h cung c u … Trong
10
ấ ề ặ ủ ờ ố ệ ể ề n n kinh t ế ị ườ th tr ng , nét bi u hi n có tính ch t b m t c a đ i s ng xã
ệ ộ h i quan h hàng hoá.
ư ướ ế ể ỉ N u nh tr ề c đây, n n kinh t ế ướ n ở ữ ộ c ta ch có m t ki u s h u
ươ ầ ậ ấ ớ ể ầ ố ố t ng đ i thu n nh t v i hai thành ph n t p th và qu c doanh, thì nay,
ở ữ ủ ạ ở ữ ầ ớ ướ cùng v i thành ph n s h u ch đ o là s h u Nhà n c, còn t n t ồ ạ i
ứ ở ữ ứ ở ữ ữ ề nhi u hình th c s h u khác. Nh ng hình th c s h u đó, trong th c t ự ế
ủ ề ế ẳ ồ ậ v n hành c a n n kinh t ộ ớ , không h n đã đ ng b v i nhau, đôi khi chúng
ề ổ ữ ể ẫ ớ ộ ậ còn có mâu thu n v i nhau. Song v t ng th , chúng là nh ng b ph n
ủ ề ế ứ ữ ả ỏ khách quan c a n n kinh t ạ , có kh năng đáp ng nh ng đòi h i đa d ng
ủ ề ộ và năng đ ng c a n n kinh t ế ị ườ th tr ng.
ườ ệ ệ ệ ạ Trên con đ ng công nghi p hoá, hi n đ i hoá, vi c chúng ta b ướ c
ị ườ ụ ư ươ ự ế ứ ầ ử ụ đ u s d ng th tr ộ ng nh là m t công c , ph ng th c, trên th c t đã
ạ ự ả ề ữ ế ả ượ ự ế ứ đem l i nh ng k t qu tích c c c v ph ng th c, trên th c t đã đem
ạ ự ả ề ữ ế ả ươ ệ ễ ươ l i nh ng k t qu tích c c c v ph ự ng di n th c ti n và ph ệ ng di n
ứ ậ nh n th c.
ộ ổ ỗ ớ ị M i hành trang có ý nghĩa mà công cu c đ i m i trang b cho chúng
ớ ề ấ ả ế ề ầ ậ ta s n xu t hàng hoá cùng v i n n kinh t nhi u thành ph n v n hành
ế ị ườ ơ ượ ố ậ ể theo c ch th tr ệ ng, hi n đã đ ớ c chúng ta hi u là không đ i l p v i
ả ẩ ạ ớ ủ CNXH. V i tính cách là s n ph m c a văn minh nhân lo i, m t c h i đ ộ ơ ộ ể
ở ử ồ ộ ớ ế các c ng đ ng m c a, ti p xúc v i bên ngoài, kinh t ế ị ườ th tr ng rõ ràng
ấ ế ố ớ ự ộ là cái khách quan và t t y u đ i v i công cu c xây d ng CNXH ở ướ c n
ta.
ế ị ườ ề Trong n n kinh t ề hàng hoá nhi u thành ph n ầ ở ướ n c ta, th tr ng là căn
ố ượ ủ ệ ế ề ế ứ ừ c , v a là đ i t ạ ng c a công tác k ho ch hoá. Vi c đi u ti ố t vĩ mô đ i
ị ườ ề ặ ộ ự ự ở ớ v i th th ng, m t m t làm cho n n kinh t ế ướ n c ta th c s tr thành
ị ườ ộ ả ướ ấ ấ ố ố m t th tr ố ng th ng nh t th ng nh t trong c n ấ ớ c và th ng nh t v i
11
ị ườ ế ớ ỗ ơ ụ ặ ị th tr ng th gi i m t khác còn có tác d ng làm cho m i đ n v kinh t ế
ả ự ẳ ị ườ ủ ả ị ph i t kh ng đ nh kh năng và vai trò c a mình trong th tr ng.
ế ị ườ ứ ủ ậ ạ ơ Tuy nhiên, nh n ra s c m nh c a c ch th tr ng bao nhiêu,
ạ ủ ể ấ ặ ơ chúng ta l ố ớ ự ậ i cũng hi u rõ h n b y nhiêu m t trái c a nó đ i v i s v n
ở ố ự ủ ộ ưở ộ đ ng c a đ i s ng xã h i. S tăng tr ng kinh t ế ươ đ ộ ng nhiên là m t
ụ ủ ể ề ệ ạ ả ộ m c tiêu c a phát tri n xã h i; nó có kh năng t o ra đi u ki n đ gi ể ả i
ư ề ế ấ ộ ưở ế ấ ế quy t các v n đ xã h i. Nh ng tăng tr ng kinh t không nh t thi t đi
ể ự ủ ữ ệ ề ả ớ ộ li n v i xã h i. Do vây, nh ng quan ni m c a Đ ng ta, đ th c hi n s ệ ự
ụ ự ệ ớ ướ ạ ộ nghi p xây d ng CNXH v i m c tiêu dân giàu, n c m nh, xã h i công
ề ế ả ả ằ b ng văn minh, n n kinh t ế ị ườ th tr ấ ng nh t thi ủ ự t ph i có s qu n lý c a
ướ ị ướ ủ ộ nhà n c theo đ nh h ng Xã h i ch nghĩa.
ướ ự ề ị 3. Đ nh h ng xây d ng n n kinh t ế ị ườ th tr ng ở ướ n c ta
ệ hi n nay.
ộ ề ự ấ ấ Chúng ta đang ph n đ u xây d ng m t n n kinh t ế ị ườ th tr ị ng đ nh
ướ ủ ạ ộ ộ h ng xã h i ch nghĩa đ t trình đ kinh t ế ị ườ th tr ớ ặ ể ng phát tri n v i đ c
tr ng:ư
ệ ố ị ườ ượ ị ườ ủ ể ầ H th ng th tr ng đ c phát tri n đ y đ :th tr ng hàng hoá
ị ườ ụ ị ụ ệ ị ư ấ ị và d ch v ;th tr ng công ngh , các d ch v thông tin ,t ế v n ,ti p th ,
ể ể ả ả pháp lý, tài chính, ngân hàng, ki m toán, b o hi m, b o lãnh; th tr ị ườ ng
ị ườ ị ườ ậ ọ ỹ ộ ứ s c lao đ ng; th tr ộ ng lao đ ng, th tr ng khoa h c, k thu t, công
ị ườ ấ ộ ị ườ ả ị ườ ố ứ ệ ngh , th tr ng b t đ ng s n, th tr ng v n, th tr ng ch ng khoán ….
ấ ả ị ườ ạ ế ặ ạ T t c các lo i th tr ộ ẽ ớ ng đó liên k t ch t ch v i nhau t o thành m t
ể ữ ơ ệ ố ầ ọ ố ộ ỉ ở ch nh th h u c . H th ng này tr thành đ u m i m i tác đ ng qua l ạ i
ạ ộ ế ộ ủ c a ho t đ ng kinh t xã h i.
ể ỗ ế ợ ệ ự M i th c th kinh t có l ậ ồ i ích riêng (bao g m xí nghi p, t p
ủ ể ủ ị ườ ộ đoàn xã h i và cá nhân) và là ch th c a th tr ạ ộ ng, tham gia ho t đ ng
ị ườ ạ ớ ủ c a th tr ng và c nh tranh v i nhau.
12
ộ ượ ệ ế ậ ự Vi c v n hành kinh t xã h i đ ự ế ợ c th c hiên trong s k t h p
ườ ố ủ ươ ế ạ ớ ữ gi a đ ng l i ch tr ệ ử ụ ng, chính sách, k ho ch …. V i vi c s d ng
ệ ạ ế ị ườ ệ ư ấ các lo i tín hi u kinh t mà th tr ng cung c p, vi c l u thông tài
ượ ế ở ị ườ ế ạ nguyên đ ề c đi u ti t b i thông tin th tr ố ả ng và k ho ch cân đ i s n
xu t.ấ
ị ườ ự ậ ấ ố D a trên quy lu t th tr ng th ng nh t mà hình thành m t tr t t ộ ậ ự
ị ườ ớ ự ộ ư ấ ả ố th tr ng, s n xu t xã h i l u thông, phân ph i và tiêu dùng v i s liên
ề ế ủ ầ ị ườ ố ạ ướ ả ấ ệ h và đi u ti t c a đ u m i th tr ng, hình thành m ng l i s n xu t xã
ộ h i có tr t t ậ ự .
ự ườ ố ậ ậ ế D a vào đ ng l ậ i, hi n pháp, pháp lu t và quy lu t v n hành
ủ ự ề ệ ố ỉ ủ c a kinh t ế ị ườ th tr ệ ng, chính ph th c hi n vi c đi u ch nh và kh ng ch ế
ầ ế ữ ệ ậ ế ậ vĩ mô c n thi t, h u hi u; v n hành chính sách kinh t , pháp lu t kinh
ế ạ ươ ầ ế ỉ ạ t ,ch đ o k ho ch và ph ng pháp hành chính c n thi ế ể ướ t đ h ẫ ng d n
ể ủ ự s phát tri n c a kinh t ế ị ườ th tr ng.
ự ể ớ ế Kinh t ế ị ườ th tr ng có vai trò to l n trong s phát tri n kinh t –xã
ế ấ ả ự ế ổ ớ ộ h i ,không vì th mà “kinh t ế ị ườ th tr ng” là t t c . th c t đ i m i 12
ơ ả ữ ự ạ ấ ộ ộ năm qua cho th y ,bên c nh tác đ ng tích c c là c b n,nh ng tác đ ng
ủ ự ế ứ ặ tiêu c c do m t trái c a kinh t ế ị ườ th tr ng gây ra cũng h t s c nghiêm
ặ ọ ệ ươ ệ ư ưở ạ ứ ố ố tr ng, đ c bi t trên ph ng di n t t ng, đ o đ c, l i s ng. Không xem
ụ ữ ấ ằ ắ ạ ọ ộ ộ ự ế tr ng cu c đ u tranh nh m h n ch ; kh c ph c nh ng tác đ ng tiêu c c
ớ ạ ự ầ ủ c a kinh t ế ị ườ th tr ng, không làm rõ gi ủ i h n c n có c a lĩnh v c có th ể
ị ườ ệ ướ ộ “th tr ng hoá” cũng là ch ch h ủ ng xã h i ch nghĩa.
ữ ữ ề ộ ị ướ ủ ộ *V n i dung d v ng đ nh h ự ng xã h i ch nghĩa trên lĩnh v c
ế ệ ộ ướ ộ kinh t và n i dung khái ni m “kinh t ế ị ườ th tr ị ng đ nh h ng xã h i ch ủ
ủ ể ệ ể ặ nghĩa ở ướ n c ta hi n nay,có th suy ra đ c đi m c a kinh t ế ị ườ ng th tr
ướ ủ ộ ầ ọ ị đ nh h ng xã h i ch nghĩa ở ướ n c ta là: m i thành ph n kinh t ế ề đ u
ướ ề ậ ế ấ ấ ầ ẳ bình đ ng tr c pháp lu t; n n kinh t y l y các thành ph n kinh t ế ự d a
13
ở ữ ậ ề ả ở ữ ể ấ ộ ế trên s h u xã h i và s h u t p th làm n n t ng, l y kinh t nhà n ướ c
ủ ạ ụ ệ ệ ấ ướ ạ ự làm ch đ o; l y vi c th c hi n m c tiêu dân giàu n ộ c m nh, xã h i
ề ằ ậ ố ế ụ công b ng và văn minh làm m c tiêu. Mu n v y n n kinh t
ấ ả ả ả y ph i đ m b o:
ưở ế ề ữ ổ ị Có tăng tr ng kinh t cao, b n v ng, n đ nh
ả ợ ừ ế ấ ề ằ ộ ướ Gi i quy t v n đ công b ng xã h i phù h p t ng b c v i s ớ ự
ưở ế tăng tr ng kinh t ;.
ơ ự ạ ủ ả ả ộ ơ ự ủ ả ặ Đ t gi i s lãnh đ o c a đ ng c ng s n gi ộ i s qu n lý c a m t
ướ nhà n ự ự ủ c th c s c a dân;
ệ ấ ả ứ ủ ế ứ ả ể ấ L y vi c gi ạ i phóng s c s n xu t làm căn c ch y u đ ho ch
ơ ấ ầ ế ứ ở ữ ị đ nh c c u thành ph n kinh t , hình th c s h u;
ế ướ ể ướ ế ề ấ ể Làm cho kinh t nhà n c phát tri n tr c h t là v ch t đ đóng
ế ướ ế ợ ầ ủ ạ vai trò ch đ o, kinh t nhà n ớ c cùng v i kinh t ầ h p tác d n d n tr ở
ề ả thành n n t ng;
ủ ủ ủ ậ ố ị ị ườ Xác l p, c ng c và nâng cao đ a v làm ch c a ng ộ i lao đ ng
ự ệ ộ ề trong n n kinh t ế ị ườ th tr ằ ng, th c hi n công b ng xã h i ngày càng t ố t
ề ướ ủ ề ộ ơ h n. trong n n kinh t ế ị ườ th tr ị ng đ nh h ng xã h i ch nghĩa, đi u ch ủ
ề ể ệ ạ ằ ườ ừ ế y u là t o đi u ki n công b ng trong phát tri n con ng i; v a không
ế ầ ễ ổ ừ ả ớ ươ ọ bình quân, v a ph i chú tr ng đ n t ng l p d t n th ữ ng, nh ng vùng
khó khăn;
ố ấ ứ ự ế ề ệ ố Th c hi n nhi u hình th c phân ph i,l y phân ph i theo k t qu ả
ả ộ ế ủ ế ệ lao đ ng và hi u qu kinh t làm ch y u.
ữ ề ơ ế ọ ề ầ ả H n n a n n kinh t đó ph i góp ph n phát huy m i ti m năng,
ọ ứ ự ộ ạ ệ ề ỗ m i s c l c xã h i; t o đi u ki n cho m i cá nhân làm giàu cho mình và
ấ ậ ộ ọ ạ cho toàn xã h i; ch p hành m i pháp lu t,kinh doanh có văn hoá; c nh
ợ ộ tranh và h p tác m t cách văn minh…
14
ấ ộ ị ướ ộ Qua n i dung trên cho th y,tính đ nh h ủ ng xã h i ch nghĩa trong
ể ớ ả ế ượ ầ ự s phát tri n kinh t ế ở ướ n c ta liên quan t i c ki n trúc th ẫ ng t ng l n
ớ ả ấ ẫ ự ượ ệ ả ơ ở ạ ầ c s h t ng,liên qua t i c quan h s n xu t l n l c l ấ ả ng s n xu t
…..
ể ữ ữ ị ướ ủ ộ Đ d v ng đ nh h ể ng xã h i ch nghĩa trong quá trình phát tri n
ố ế ị kinh t ế ị ườ th tr ng ở ướ n c ta, nhân t nào có ý nghĩa quy t đ nh ? tr l ả ờ i
ề ườ ướ ế ố ủ ạ ự ấ v n đ này có ng ằ i cho r ng nhà n c là y u t ch đ o trong s phát
ể ậ ở ộ ủ tri n c a kinh t ế ị ườ th tr ể ấ ng. B i vì không th l y cái b ph n (kinh t ế
ướ ể ề ủ ề ầ nhà n c) c a cái toàn th (n n kinh t ế ị ườ th tr ng nhi u thành ph n) đ ể
ướ ệ ố ủ ự ể ằ ị đ nh h ậ ể ng s phát tri n c a cái toàn th đó. B ng h th ng pháp lu t,
ệ ố ự ộ ướ ự chính sách, h th ng đ ng l c kích thích mà nhà n ệ c th c hi n vai trò
ể ủ ề ố ớ ự ủ ạ ch đ o đ i v i s phát tri n c a n n kinh t ế ị ườ th tr ệ ố ng. Trong h th ng
ướ ố ớ ự ậ ủ ạ ự ệ ộ ụ ể công c đ nhà n ủ c th c hi n vai trò ch đ o đ i v i s v n đ ng c a
ế ế ướ ể ượ ụ ộ ỉ kinh t , kinh t nhà n c ch là m t công c , dù có th đ c xem là công
ấ ọ ế ướ ủ ạ ậ ụ c qua tr ng nh t. Do v y không nên xem kinh t nhà n c là ch đ o.
ờ ạ ủ ạ ọ ướ ề Trong giai đo n ngày nay c a th i đ i, m i nhà n c đ u tham gia
ả ế ị ướ ể ế qu n lý kinh t , đ nh h ng phát tri n kinh t ủ ạ ,cho nên nói vai trò ch đ o
ướ ớ ữ ướ ủ c a nhà n c là xoá nhoà ranh gi i gi a kinh t ế ị ườ th tr ị ng đ nh h ng xã
ủ ư ả ộ h i ch nghĩa và kinh t ế ị ườ th tr ng t ủ b n ch nghĩa.
ế ế ố ủ ạ ự ể Thi ả t nghĩ, ph i tìm y u t ủ ch đ o trong s phát tri n chung c a
ế ể ủ ắ ự ẫ ầ ề n n kinh t (có vai trò d n d t s phát tri n c a các thành ph n kinh t ế ,
ướ ể ủ ự ự ế ở ị đ nh h ng s phát tri n c a chúng…) ngay trên lĩnh v c kinh t . B i vì,
ẽ ủ ủ ậ ạ ộ trong khi không ph nh n vai trò tác đ ng m nh m c a nhà n ướ ơ i c t
ế ứ ư ạ ướ ạ kinh t , nh ng suy cho cùng s c m nh nhà n ủ ứ c cũng do s c m nh c a
ế ệ ụ ể ở ướ ế ị ề ộ kinh t quy t đ nh. Trong đi u ki n c th n ủ ạ ậ c ta, b ph n ch đ o
ế ướ ủ ố ề ấ ả ấ ấ đó là kinh t nhà n c, V n đ căn b n nh t, ch ch t nh t và khó khăn
ấ ế ướ ươ ượ ủ ạ nh t là làm sao kinh t nhà n c v n lên năm đ c vai trò ch đ o ?
15
ề ượ ặ ế ướ ệ ế ẫ đi u đó đ c đ t ra trong khi kinh t nhà n c hi n nay v n còn y u kém
ữ ả ươ ủ ế ệ ấ ả ấ ngay c trên nh ng ph ấ ng di n ch y u nh t cu nó: năng su t, ch t
ượ ụ ệ ể ả ầ ắ ế l ng, hi u qu . Đ góp ph n kh c ph c tình hình đó, kinh t nhà n ướ c
ế ợ ả ượ ủ ậ ả ạ ph i làm sao k t h p đ ể c trong b n thân mình cái m nh c a t p th ,
ả ớ ư ủ ạ ồ ủ ộ c a c ng đ ng và cái m nh c a cá nhân xét c v i t ộ cách đ ng l c l ự ợ i
ự ể ườ ế ích kinh t ế ả ớ ư , c v i t cách th c th con ng i kinh t ố ủ ấ . then ch t c a v n
ộ ơ ế ơ ề ợ ề đ này là tìm m t c ch thích h p v i n n kinh t ế ị ườ th tr ị ng đ nh h ướ ng
ủ ứ ủ ộ ộ ủ ộ ộ xã h i ch nghĩa và có m t đ i ngũ cán b có đ đ c đ tài.
ủ ế ướ ượ ể ẩ ủ ạ “vai trò ch đ o c a kinh t nhà n c” đ ẩ c hi u là : làm đòn b y đ y
ưở ế ả ở ườ ữ ế ề ộ nhanh tăng tr ng kinh t và gi ấ i quy t nh ng v n đ xã h i ;m đ ng,
ướ ỗ ợ ầ ế ể h ẫ ng d n,h tr các thành ph n kinh t ự khác cùng phát tri n; làm l c
ượ ấ ể ậ ướ ự ệ ề ế l ng v t ch t đ nhà n ứ c th c hi n ch c năng đi u ti ả t và qu lý vĩ
ề ả ế ộ ạ ộ ớ mô;t o n n t ng cho ch đ xã h i m i.
ướ ủ ộ ự ạ 4. Th c tr ng kinh t ế ị ườ th tr ị ng đ nh h ng xã h i ch nghĩa ở
ướ n ệ c ta hi n nay
ộ ướ ể ọ ế ị ườ Chúng ta đã chuy n m t b c quan tr ng sang kinh t th tr ng,
ư ướ ữ ể ậ ư ế nh ng ch a k t thúc b c chuy n đó. Do v y còn đan xen nh ng y u t ế ố
ế ế ố ủ ữ ể ổ ề ủ c a n n kinh t chuy n đ i. Nh ng y u t ề c a n n kinh t ế ị ườ ng th tr
ế ố ơ ủ ặ ơ ộ văn minh còn ít h n là y u t ấ s khai. M t khác trong xã h i ch đã xu t
ộ ố ế ố ệ ượ ớ ạ ổ ủ hi n m t s y u t đi quá xa(v ỏ t kh i gi ề i h n )khuôn kh c a n n
ướ ủ ữ ộ kinh t ế ị ườ th tr ị ng đ nh h ng xã h i ch nghĩa. Nh ng nhân t ố ủ ề c a n n
ế ạ ươ ạ ẩ kinh t maphia, tính tr ng th ụ ng m i hoá giáo d c, nhân ph m …là
ư ậ ữ ụ ự nh ng thí d cho s quá đà nh v y.
ư ạ ớ ộ ấ ủ ộ ỉ Trình đ th p kém, ch a đ t t i trình đ hoàn ch nh c a kinh t ế ị th
ườ ệ ở ệ ể ả ỗ ị tr ng ở ướ n c ta hi n nay bi u hi n ch : giá c hàng hoá d ch v b ụ ị
ộ ớ ỷ ị ườ ư ả ị ề bóp méo, đ c quy n còn quá l n, t giá ch a ph i do tr th ng quy đ nh;
ề ươ ị ườ ư ị ườ ề ti n l ng ch a có tính th tr ng …quy n kinh doanh trên th tr ng còn
16
ị ườ ề ế ấ ạ ạ ả ạ h n ch nhi u nên m t kh năng c nh tranh. Các lo i th tr ng còn
ư ồ ộ ướ ế ị ườ ế ế thi u và ch a đ ng b , tr c h t là thi u th tr ộ ng lao đ ng, th tr ị ườ ng
ề ệ ị ườ ủ ể ế ti n t theo đúng nghĩa c a nó. Các th ch cho th tr ế ng quá thi u ;
ư ữ ể ế ậ ớ ợ ầ không it nh ng th ch đã có ch a phù h p, th m chí trái v i yêu c u
ị ườ ủ ự ướ ị ườ ư ậ ủ c a th tr ệ ng, s can thi p c a nhà n c vào th tr ng ch a th t phù
ầ ủ ị ườ ậ ế ạ ớ ợ h p th m chí trái v i yêu c u c a th tr ữ ng, có tình tr ng liên k t gi a
ậ ộ ướ ế ố ớ ộ b ph n thoái hoá trong b máy nhà n ữ c v i nh ng y u t ự ủ tiêu c c c a
ị ườ ợ ầ ấ ồ th tr ng gây ra tham nhũng, n n n ch ng ch t.
Ự
Ề
Ữ
Ẫ
III.NH NG MÂU THU N PHÁT SINH TRONG QUÁ TRÌNH XÂY D NG N N
Ị ƯỜ
Ị
ƯỚ
Ộ
Ủ
Ở
Ế KINH T TH TR
NG THEO Đ NH H
NG XÃ H I CH NGHĨA
ƯỚ
N
C TA :
ộ ố ấ ề ủ ủ ề ậ ệ 1.m t s v n đ lý lu n chung c a ch nghĩa Mác Lênin v quan h
ữ ế ớ gi a kinh t ị v i chính tr :
ể ế ế ị ủ Theo các nhà kinh đi n ch nghĩa Mác Lênin thì kinh t quy t đ nh chính
ự ể ệ ậ ủ ử ế ị ị ị tr : “ chínhtr là s bi u hi n t p trung c a kinh t ”. Trong l ch s phát
ể ườ ả ờ ề ề ấ ộ tri n xã h i loài ng i không ph i bao gi ị cũng có v n đ v chính tr .
ỷ ư ị ừ ư ề ấ ấ ộ Xã h i nguyên thu ch a có giai c p, ch a có v n đ chính tr . T khi xã
ệ ấ ấ ấ ướ ề ấ ấ ộ h i xu t hi n giai c p và đ u tranh giai c p và Nhà n c thì v n đ chính
ị ớ ề ề ấ ấ ấ ấ ộ ị tr m i hình thành. V n đ chính tr là v n đ thu c đ u tranh giai c p và
ủ ữ ấ ấ ấ ị ấ đ u tranh giai c p. Trung tâm c a chính tr là đ u tranh giai c p gi a các
ứ ượ ấ ộ ữ ề giai c p, các l c l ằ ng xã h i nh m giành và gi chính quy n nhà n ướ c
ệ ế ộ ử ụ ự ụ ả ộ ụ ể và s d ng công c đó làm công c đ xây d ng và b o v ch đ xã h i
ớ ợ ấ ầ ủ ề ề ả ấ ị ợ phù h p v i l i ích c a giai c p c m quy n. B n thân v n đ chính tr ra
ế ế ị ụ ả ị ờ đ i hoàn toàn là do kinh t quy t đ nh. Chính tr không ph i là m c đích,
ươ ể ự ụ ệ ế ỉ mà ch là ph ệ ng ti n đ th c hi n m c đích kinh t , F.Engen
ạ ự ẳ ị ỉ ươ ệ ợ ế Đã kh ng đ nh “b o l c ch là ph ng ti n, còn l i ích kinh t ụ là m c
ủ ẩ đích”. Trong tác ph m “Lútvích Phoibăc và báo cáo chung c a tri ế ọ ổ t h c c
17
ậ ợ ứ ể ể ả ỉ ế đi n Đ c”, F.Engen đã ch rõ “đ tho thu n l i ích kinh t ề ự thì quy n l c
ỉ ượ ử ụ ộ ươ ệ ầ ị chính tr ch đ c s d ng là m t ph ơ ng ti n đ n thu n.
ấ ể ả ề ự ụ ạ ế ộ ẽ ệ ị ộ Quy n l c chính tr là công c m nh m nh t đ b o v ch đ xã h i.
ự ố ấ ị ị ề ị ủ ề ệ ấ ả ộ ả S th ngtr v chính tr c a m t giai c p nh t đ nh là đi u ki n đ m b o
ự ệ ấ ượ ự ố ị ề ế ấ cho giai c p đó th c hi n đ c s th ng tr v kinh t . Đ u tranh giai
ề ự ấ ợ ấ ấ ấ c p, v th c ch t là đ u tranh vì l i ích kinh t ế ượ , đ c thông qua đ u tranh
ấ ứ ộ ề ấ ấ ị chính tr . Theo F.Engen, “ b t c cu c đ u tranh giai c p nào cũng đ u là
ề ả ế ề ấ ị ấ đ u tranh chính tr , xét đ n cùng, đ u xoay quanh v n đ gi i phóng v ề
ủ ế ể ấ ạ ẳ ị ị kinh t ”. Đ nh n m nh vai trò c a chính tr V.I.Lênin đã kh ng đ nh “
ể ế ế ầ ẳ ớ ị ị ị chính tr không th chi m v trí hàng đ u so v i kinh t ”. Kh ng đ nh đó
ế ị ủ ủ ủ c a Lênin không có nghĩa là ph nhân hoàn toàn vai trò quy t đ nh c a
ế ố ớ ự ủ ấ ạ ố ộ ị kinh t đ i v i chính tr , mà mu n nh n m nh tác đ ng tích c c c a chính
ị ố ớ ế ấ ế ể ị tr đ i v i kinh t ề . V n đ kinh t ờ ớ không th tách r i v i chính tr mà nó
ượ ả ộ ậ ế ườ ị đ c xem xét gi i quy t theo m t l p tr ấ ấ ị ng chính tr nh t đ nh. Giai c p
ề ầ ướ ế ể ậ ườ nào c m quy n cũng h ng kinh t phát tri n theo l p tr ng chính tr ị
ụ ụ ụ ủ ấ ằ ế riêng c a giai c p đó nh m ph c v cho m c tiêu kinh t ấ ộ xã h i nh t
ậ ườ ẩ ặ ị ị đ nh. Và l p tr ẽ ng chính tr đúng hay sai s thúc đ y ho c kìm hãm s ự
ế ẳ ể ủ ề phát tri n c a n n kinh t ộ ậ ị , V.I.Lênin còn kh ng đ nh “ không có m t l p
ườ ấ ị ể ấ ộ ị tr ng chính tr đúng thì m t giai c p nh t đ nh nào đó không th nào gi ữ
ượ ự ố ị ủ ể ữ v ng đ c s th ng tr c a mình và do đó cũng không th nào gi ữ ữ v ng
ượ ự ố ị ủ ể đ c s th ng tr c a mình và do đó cũng không th hoàn thành đ ượ c
ụ ả ể ế ự ả ệ ấ ị nhi m v cu mình trong lĩnh v c s n xu t”. Khi th ch chính tr không
ể ợ ớ ế ầ phù h p v i yêu c u phát tri n kinh t thì kinh t ế ấ ế ẽ ở ườ ng t y u s m đ t
ệ ể ế ầ ổ ợ ớ ị đi. Khi đó vi c thay đ i th ch chính tr cho phù h p v i yêu c u phát
ể ủ ế ế ị ể ề ệ ẩ ế tri n c a kinh t là đi u ki n quy t đ nh đ thúc đ y kinh t ể phát tri n.
ư ậ ẳ ằ ị ế ể Nh v y, chúng ta có th kh ng đ nh r ng kinh t ố ị và chính tr là th ng
ề ả ế ị ứ ệ ấ ớ ế nh t và bi n ch ng v i nhau trên n n t ng quy t đ nh là kinh t . Đây là
18
ươ ứ ệ ậ ậ ọ ộ ơ ở c s ph ng pháp lu n quan tr ng trong vi c nh n th c xã h i nói
ộ ổ ớ ở ứ ậ ệ chung, nh n th c công cu c đ i m i Vi t Nam nói riêng.
ừ ạ ộ ạ ố ầ ứ ể ả T Đ i h i đ i bi u toàn qu c l n th VII( tháng 6 năm 1991). Đ ng ta
ệ ữ ề ẳ ớ ổ ị ế ổ đã kh ng đ nh: “ v quan h gi a đ i m i kinh t ị ớ và đ i m i chính tr ,
ả ậ ứ ố ổ ế ứ ph i t p trung s c làm t ớ t đ i m i kinh t ỏ ấ ữ , đáp ng nh ng đòi h i c p
ề ờ ố ủ ầ ộ ệ bách c a nhân dân v đ i s ng, vi c làm và nhu c u xã h i khác, xây
ơ ở ậ ậ ủ ấ ỹ ề ệ ọ ự d ng c s v t ch t k thu n c a CNXH, coi đó là đi u ki n quan tr ng
ớ ổ ổ ứ ươ ạ ộ ứ ủ ể ế đ ti n hành đ i m i t ch cvà ph ệ ố ng th c ho t đ ng c a h th ng
ị ố ự ủ ề chính tr , phát huy ngày càng t ạ ủ t quy n làm ch và năng l c sáng t o c a
ự ị ế nhân dân trên các lĩnh v c chính tr kinh t ộ , văn hoá, xã h i. Vì chính tr ị
ế ấ ả ệ ặ ố ệ ả ạ ạ ụ đ ng ch m đ n t t c các m i quan h đ c bi ứ ạ t nh y c m và ph c t p
ớ ệ ố ệ ấ ổ ộ ị ế ả trong xã h i, nên vi c đ i m i h th ng chính tr nh t thi t ph i trên c ơ
ị ấ ứ ẩ ấ ổ ở s nghiên c u và chu n b r t nghiêm túc, không cho phép gây m t n
ế ố ị ẫ ế ế ạ ậ ư ị đ nh chính tr d n đ n r i lo n. Nh ng không vì th mà ti n hành ch m
ễ ổ ề ổ ứ ộ ấ ớ ộ ố ị tr đ i m i chính tr , nh t là v t ch c b máy và các b , các m i quan
ướ ề ể ở ả ệ ữ h gi a Đ ng và Nhà n ệ c và các đoàn th nhân dân, b i đó là đi u ki n
ể ẩ ế ủ ự ệ ề ộ thúc đ y phát tri n kinh t , xã h i và th c hi n dân ch ”. Đi u đó cho
ờ ổ ả ấ ớ ế ờ ổ ồ th y Đ ng ta đã không tách r i đ i m i kinh t ớ và đ ng th i đ i m i
ả ậ ứ ẳ ả ằ ị ị ố ổ chính tr . Đ ng ra kh ng đ nh r ng ph i t p trung s c làm t ớ t đ i m i
ế ờ ớ ổ ồ ế ả ế ừ ứơ ổ kinh t và đ ng th i v i đ i kinh t ph i ti n hành t ng b ớ c đ i m i
ấ ổ ữ ề ả ậ ọ ị ị ị chính tr , nh ng ph i th n tr ng không gây m t n đ nh v chính tr .
ư ưở ượ ế ụ ơ ở ể ộ T t ng đã đ c ti p t c phát tri n m t cách rõ ràng h n ạ ộ ạ Đ i h i đ i
ố ầ ứ ủ ủ ể ả bi u c a toàn qu c l n th VIII( tháng 7 năm 1996) c a Đ ng ta. Khi
ọ ủ ế ả ẳ ớ ị ả ế ổ ổ t ng k t các bài h c c a 10 năm đ i m i, Đ ng ta kh ng đ nh ph i k t
ẽ ặ ừ ầ ổ ớ ế ớ ổ ớ ị ợ h p ch t ch ngay t đ u đ i m i kinh t v i đ i m i chính tr . Đây là
ộ ả ọ ừ ợ ọ ớ ớ m t b i h c khái quát m i, hoàn toàn khoa h c. Nó v a phù h p v i lý
19
ậ ủ ừ ự ủ ễ ớ ợ ộ ổ lu n c a ch nghĩa Mác Lênin v a phù h p v i th c ti n công cu c đ i
m i ớ ở ướ n c ta.
ả ổ ề ạ ấ ổ ớ ị ị ả Trong khi đ ra đ i m i chính tr , Đ ng ta luôn nh n m nh ph i n đ nh
ị ữ ữ ườ ạ ủ ự ề ả chính tr , gi v ng và tăng c ng s lãnh đ o c a Đ ng. Đi u này t ưở ng
ư ộ ư ọ ị nh m t ngh ch lý nh ng hoàn toàn có lý và khoa h c.
ề ề ấ ầ ả ị ị ôn đ nh v chính tr , nói cách khái quát là giai c p c m quy n ph i tăng
ề ự ị ủ ướ ủ ườ c ng quy n l c chính tr c a mình; Nhà n ả ấ c c a giai c p đó ph i
ệ ự ế ộ ậ ạ ộ ả m nh và có hi u l c, lu t pháp ph i nghiêm minh; ch đ xã h i đã xác
ả ượ ữ ữ ố ớ ướ ệ ề ổ ị ậ l p ph i đ c gi v ng. Đ i v i n c ta hi n nay, n đ nh v chính tr ị
ự ữ ữ ườ ủ ả ấ th c ch t là gi v ng và tăng c ạ ng vai trò lãnh đ o c a Đ ng , tăng
ủ ướ ự ệ ả ườ c ng vai trò c Nhà n c XHCN, b o v và xây d ng thành công
CNXH.
ế ớ ự ấ ổ ề ệ ị ễ Th c ti n th gi ế ứ ơ ả ị i cho th y, n đ nh chính tr là đi u ki n h t s c c b n
ể ế ạ ườ ầ ư ể ồ ể đ phát tri n kinh t . Nó t o ra môi tr ng đ thu hút ngu n đ u t trong
ướ ế ớ ề ệ ạ ả ấ n c và trên th gi ể i, t o đi u ki n phát tri n s n xu t kinh doanh.
ớ ừ ữ ự ổ Nh ng thành t u trong 10 năm đ i m i v a qua ở ướ n ẳ c ta cũng kh ng
ự ữ ể ệ ề ờ ị đ nh đi u đó. Nh ng thành t u đó không th tách r i vi c chúng ta gi ữ
ượ ổ ị đ ị ề c n đ nh v chính tr .
Ổ ị ị ạ ớ ề ờ ổ ể ị ề n đ nh v chính tr l ư i không th tách r i đ i m i v chính tr . Nh ng
ả ổ ớ ổ ớ ị ớ ổ đ i m i chính tr không ph i đ i m i vô nguyên tác, mà đ i m i là đ gi ể ữ
ữ ề ổ ị ị ữ ữ ườ ạ v ng n đ nh v chính tr , gi v ng và tăng c ủ ng vai trò lãnh đ o c a
ả ổ ủ ứ ả ướ ớ Đ ng, vai trò t ch c qu n lý c a Nhà n ổ c XHCN. Đ i m i chính tr ị
ớ ề ả ắ ề ế ề ầ ợ ớ ớ ổ ph i g n li n v i đ i m i v kinh t ể , phù h p v i yêu c u v phát tri n
ế ể ớ ườ ạ ủ ả kinh t thì m i có th tăng c ng vai trò lãnh đ o c a Đ ng và vai trò t ổ
ứ ủ ả ướ ờ ớ ữ ữ ị ch c qu n lý c a Nhà n c XHCN, và nh đó m i gi ổ v ng n đ nh v ề
ớ ề ị ế ả ổ ớ ộ ổ chính tr . Song đ i m i v kinh t cũng không ph i là đ i m i m t cách
ỳ ệ ộ ị ướ ấ ị ể ề ả tu ti n mà ph i theo m t đ nh h ng nh t đ nh. Đó là chuy n n n kinh
20
ề ạ ậ ế ề ầ ậ ế ế t k ho ch hoá t p trung sang “ n n kinh t nhi u thành ph n, v n hành
ế ị ườ ơ ủ ự ả ướ ị theo c ch th tr ng có s qu n lý c a Nhà n c theo đ nh h ướ ng
ắ ọ ị ướ XHCN” hay là nói ng n g n là kinh t ế ị ườ th tr ng theo đ nh h ng CNXH.
ể ề ị ướ ằ Chuy n sang n n kinh t ế ị ườ th tr ng theo đ nh h ự ng XHCN là nh m th c
ụ ệ ướ ằ ạ ộ hi n m c tiêu “ dân giàu, n c m nh, xã h i công b ng văn minh”, và đó
ơ ở ể ữ ữ ổ ề ị cũng là c s đ gi ị v ng n đ nh v chính tr .
ạ ổ ặ ố ậ ớ ề ư ổ ị Tóm l ố ị i: n đ nh và đ i m i v chính tr là hai m t đ i l p nh ng th ng
ớ ổ ứ ệ ấ ớ ớ ổ ổ ớ ị ề nh t bi n ch ng v i nhau. Có n đ nh thì m i đ i m i và đ i m i là đi u
ể ổ ệ ặ ộ ị ạ ớ ặ ắ ki n đ n đ nh. Hai m t đó tác đ ng qua l i v i nhau và g n bó ch t ch ẽ
ớ ế ủ ổ ề ả ớ ế ớ ổ v i đ i m i kinh t , trên n n t ng c a đ i m i kinh t .
ư ậ ấ ổ ớ ổ Nh v y, chúng ta th y trong quá trình đ i m i ớ ở ướ n c ta, đ i m i kinh
ẽ ớ ặ ắ ổ ớ ố ị ế t ấ ớ và đ i m i chính tr luôn g n bó ch t ch v i nhau, th ng nh t v i
ớ ổ ế ổ ọ ị nhau, trong đó đ i m i kinh t ả ế ớ là tr ng tâm, đ i m i chính tr ph i ti n
ướ ợ ớ ế ứ ủ ầ ừ hành t ng b ớ ổ c phù h p v i đ i m i kinh t ổ , đáp ng yêu c u c a đ i
ơ m i kinh t ế .
ủ ự ệ ề ẳ ổ ị ớ ừ Đi u kh ng đ nh đó là s khái quát kinh nghi m c a 10 năm đ i m i v a
ệ ậ ả ủ ủ ế ạ ộ ề qua là k t qu c a vi c v n đ ng sáng t o ch nghĩa MácLênin vào đi u
ụ ể ở ệ ệ ọ ki n c th Vi t Nam. Khái quát đó hoàn toàn khoa h c và có giá tr ị
ướ ể ế ạ ạ ẩ ạ ị đ nh h ng cho giai đo n phát tri n ti p theo giai đo n đ y m nh công
ấ ướ ệ ạ ệ nghi p hoá, hi n đ i hoá đ t n c.
ữ ự ượ ệ ả ấ ấ ả ẫ 2. Mâu thu n gi a l c l ng s n xu t và quan h s n xu t:
ự ề ể ộ ế ề Trong công cu c xây d ng và phát tri n n n kinh t hàng hoá nhi u thành
ế ị ườ ậ ầ ơ ủ ự ả ướ ph n, v n hành theo c ch th tr ng có s qu n lý c a Nhà n c, theo
ướ ề ự ượ ệ ấ ấ ả ị đ nh h ng XHCN ở ướ n c ta hi n nay, v n đ l c l ng s n xu t quan
ề ế ứ ộ ấ ứ ạ ữ ấ ẫ ự ệ ả h s n xu t là m t v n đ h t s c ph c t p, mâu thu n gi a hai l c
ượ ệ ủ ữ ể ươ ế ọ l ng này và nh ng bi u hi n c a nó xét trên ph ệ ng di n tri t h c Mác
ự ượ ế ố ộ ả ổ Lênin, theo đó l c l ấ ng s n xu t là y u t đ ng, luôn luôn thay đ i. Khi
21
ấ ị ể ế ấ ả ộ ộ ị ự ượ l c l ệ ả ng s n xu t phát tri n đ n m t trình đ nh t đ nh th quan h s n
ấ ẽ ế ố ữ ở ợ xu t s không còn phù h p n a và tr thành y u t kìm hãm l c l ự ượ ng
ể ở ườ ể ấ ự ượ ả ấ ớ ả s n xu t phát tri n. Đ m đ ng cho l c l ợ ng s n xu t m i phù h p
ộ ủ ự ượ ấ ệ ả ả ấ ớ v i tính ch t và trình đ c a l c l ấ ng s n xu t. Chính quan h s n xu t
ự ớ ự ượ ể ể ợ ệ ả ấ ả ấ t phát tri n đ phù h p v i l c l ng s n xu t, quan h s n xu t phù
ộ ủ ự ượ ấ ớ ả ậ ấ ợ h p v i tính ch t và trình đ c a l c l ng s n xu t, đó là quy lu t chung
ự ể ộ cho s phát tri n xã h i.
ữ ự ượ ẫ ấ ế ả ớ Quá trình mâu thu n gi a l c l ệ ả ế ng s n xu t ti n ti n v i quan h s n
ấ ạ ế ệ ậ ắ ượ ả ễ xu t l c h u kìm nó di n ra gay g t, quy t li ầ t và c n đ c gi ế i quy t.
ả ế ằ ạ ộ ư Nh ng gi i quy t nó b ng cách nào? đó chính là các cu c cách m ng xã
ổ ề ể ế ổ ề ộ ộ h i, chuy n đ i n n kinh t ể mà cu c chuy n đ i n n kinh t ế ở ướ n c ta
ụ ự ụ ụ ệ ộ ộ ọ ỳ ộ là m t ví d . Khi m t m c tiêu, m t nhi m v c c k quan tr ng, th ể
ộ ổ ủ ệ ệ ạ ấ ớ ở ệ hi n tính ch t cách m ng c a công cu c đ i m i hi n nay Vi t Nam là
ự ấ ấ ướ ệ ệ ố ở ph n đ u xây d ng n ạ c ta tr thành qu c gia công nghi p hoá, hi n đ i
ướ ạ ằ ộ hoá, dân giàu n c m nh, xã h i công b ng văn minh.
ạ ấ ướ ệ ệ ủ ươ ừ ệ Công nghi p hi n đ i đ t n c là ch tr ng, bi n pháp v a mang tính
ệ ể ế ạ ọ ộ ự cách m ng tính khoa h c đ xây d ng xã h i. Nói đ n công nghi p hóa,
ấ ướ ệ ạ ề ả ấ ế ế ế hi n đ i hóa đ t n c chính là nói đ n n n s n xu t ti n ti n và đó chính
ự ượ ự ượ ế ấ ả ả là l c l ng s n xu t tiên ti n và đó chính là l c l ấ ng s n xu t và quan
ế ệ ế ấ ọ ộ ế ự ệ ả h s n xu t, nói đ n khoa h c, đ n s anh minh, trí tu là nói đ n m t
ươ ứ ố ư ể ấ ả ạ ỏ ỏ ph ng th c t ệ i u đ thoát kh i tình tr ng s n xu t nh , nông nghi p
ơ ở ậ ệ ề ạ ậ ằ ấ ượ ạ l c h u, nh m t o đi u ki n và c s v t ch t cho CNXH đ c xây
ể ể ặ ố ớ ộ ự d ng và phát tri n. Không th ăn đói m c rách v i cái cu c trên vai c ng
ể ế ả ấ ộ ế ể ề thêm t m lòng c ng s n đ ki n thi t CNXH, chuy n sang n n kinh t ế
ị ườ ắ ự ả ẳ ồ ớ ị th tr ng. Kh ng đ nh cái m i, đúng đ n t ả b n thân nó đã bao g m c ý
ạ ỏ ả ề ề ủ ị ệ ệ ầ ứ nghĩa ph đ nh g t b c quan ni m cũ sai l m v đi u ki n và cách th c
ự ướ ế ủ xây d ng ch nghĩa xã h i ộ ở ướ n c ta. Tr c đây chúng ta thi u quan tâm
22
ứ ầ ớ ọ ườ ươ ứ đúng m c t ng l p trí th c và khoa h c trong môi tr ng t ớ ng quan v i
ữ ườ ế ậ ả ấ ế ả ộ ộ đ i ngũ nh ng ng i lao đ ng khác. Do th , h u qu t t y u đã x y ra là
ề ệ ậ ặ ườ ể khoa h c ọ ở ướ n c ta ch m ho c ít có đi u ki n môi tr ấ ng phát tri n, đ t
ướ ệ ạ ỏ ề ấ ả ậ ỏ n c không thoát kh i n n s n xu t nh , nông nghi p l c h u và cũng
ấ ướ ệ ệ ế ể ạ không th nói đ n công nghi p hoá hi n đ i hoá đ t n c.
ở ữ ữ ẫ ướ 3. Mâu thu n gi a hình thái s h u tr c đây và trong kinh t ế ị th
ườ tr ng:
ướ ườ ứ ở ữ ủ ữ ệ Tr c đây ng i ta quan ni m nh ng hình th c s h u trong ch nghĩa xã
ở ữ ồ ạ ớ ứ ở ữ ộ h i là: s h u XHCN t n t ở ữ ậ i d i hình th c s h u toàn dân và s h u t p
ể ự ồ ạ ứ ấ ế ữ ở th . S t n t i hai hình th c đó là t ề t y u khách quan b i nh ng đi u
ệ ị ự ử ế ạ ế ki n l ch s khi ti n hành cách m ng CNXH và xây d ng CNXH quy t
ượ ứ ề ướ ị đ nh. Sau khi giành đ ấ c chính quy n giai c p công nhân đ ng tr c hai
ứ ở ữ ư ở ữ ư ư ả hình th c s h u t nhân khác nhau. S h u t nhân t ủ b n ch nghĩa và
ữ ủ ườ ả ự ế ấ ỏ ỏ ở ữ ư s h u t nhân c a nh ng ng i s n xu t nh . Th c t ấ đòi h i giai c p
ể ả ộ ả ố ớ ế công nhân ph i có thái đ và phát tri n gi i quy t khác nhau. Đ i v i hình
ứ ở ữ ư ư ả ủ ằ ướ ạ th c s h u t nhân t b n ch nghĩa b ng cách t ộ ặ c đo t ho c chu c
ạ ể ỏ ữ ể ể ẳ ỏ l ữ i đ chuy n th ng lên s h u hàng hoá nh thì không th dùng nh ng
ụ ụ ư ế ệ ả ổ bi n pháp nh trên, mà ph i kiên trì giáo d c, thuy t ph c t ứ ch c h ọ
ơ ở ự ở ữ ậ ể ằ ệ ể ườ trên c s t nguy n chuy n lên s h u t p th b ng con đ ợ ng h p tác
ở ữ ứ ườ ế ặ hoá hai hình th c. S h u đó là hai con đ ủ ng đ c thù ti n lên CNCS c a
ấ ậ ể giai c p công nhân và nông dân t p th .
ứ ở ữ ướ ờ ỳ ể Các hình th c s h u tr ộ c đây th i k quá đ chuy n sang kinh t ế ị th
ườ ở ệ tr ng Vi t Nam.
ớ ấ ướ ườ ổ ơ ị ướ H n m i đ i m i đ t n c theo đ nh h ng XHCN ở ướ n ứ c ta đã ch ng
ủ ắ ườ ố ổ ớ ủ ạ minh tính đúng đ n c a đ ng l i đ i m i c a chính sách đa d ng hoá
ứ ở ữ ở ướ ả ạ các hình th c s h u do Đ ng ta kh i x ự ng và lãnh đ o toàn dân th c
ộ ề ự ễ ệ ấ ế ề ầ hi n. Th c ti n đã cho th y m t n n kinh t nhi u thành ph n đ ươ ng
23
ứ ở ữ ứ ề ả ả ồ ỉ nhiên ph i bao g m nhi u hình th c s h u, ch không ph i ch có hai
ứ ở ữ ở ữ ậ ể ư ệ ướ hình th c s h u toàn dân và s h u t p th nh quan ni m tr c đây…
ề ạ ế ề ầ ệ Trong giai đo n hi n nay n n kinh t hàng hoá nhi u thành ph n theo
ướ ự ể ị đ nh h ồ ng XHCN mà chúng ta đang xây d ng và phát tri n bao g m
ở ữ ỗ ứ ở ể ề ợ ứ ở ữ nhi u hình th c s cá th và s h u h n h p. Trong các hình th c s h u
ạ ứ ở ữ ơ ả ữ ỉ này khái quát l i ch có hai hình th c s h u c b n là công h u và t ư
ứ ứ ặ ộ ỉ ỗ ữ h u, còn các hình th c khác ch là hình th c trung gian, quá đ ho c h n
ứ ạ ỗ ề ươ ứ ệ ể ề ợ ở h p, đây, m i hình th c l i có nhi u ph ng th c bi u hi n v trình đ ộ
ể ệ ượ ả th hi n khác nhau. Chúng đ ấ ơ ở c hình thành trên c s có cùng b n ch t
ế ể ủ ự ượ ộ ự ả ấ kinh t theo trình đ phát tri n c a l c l ả ng s n xu t và năng l c qu n
lý.
ề ở ữ ướ ườ ệ V s h u toàn dân: tr c đây ng ở ữ i ta quan ni m s h u toàn dân trùng
ướ ớ ở ữ v i s h u Nhà n c.
ề ế ề ấ ầ ươ N n kinh t có c u nhi u thành ph n thì đ ồ ng nhiên là nó bao g m
ứ ở ữ ề ế ố ữ ị nhi u hình th c s h u, trong đó kinh t qu c doanh gi ố v trí then ch t,
ỗ ợ ế ầ ế ị liên k t và h tr các thành ph n kinh t ể khác phát tri n theo đ nh h ướ ng
ợ ế ố ướ ả có l i cho qu c k dân sinh. Nhà n c qu n lý kinh t ế ớ ư v i t cách là c ơ
ề ự ệ ạ ợ ủ ệ ạ quan có quy n l c đ i di n cho l ố i ích c a nhân dân và là đ i di n đ i
ả ở ữ ớ v i tài s n s h u toàn dân.
ư ế ậ ấ ướ ệ ấ ị N c ta hi n nay, nh hi n pháp và lu t đ t đai đã quy đ nh rõ: “ đ t đai
ề ở ữ ề ặ ộ ế ấ ươ thu c quy n s h u toàn dân”. Xét v m t kinh t đ t đai là ph ệ ng ti n
ề ặ ộ ấ ồ ộ ồ ạ ơ ả ủ ả ộ ộ t n t i c b n c a c m t c ng đ ng xã h i. Xét v m t xã h i đ t đai là
ủ ả ộ ộ ổ ơ ư ư ế ả ồ lãnh th n i c trú c a c m t c ng đ ng. Th nh ng khi xét trên c hai
ươ ố ượ ể ể ệ ấ ằ ph ng di n có th nói r ng đ t đai không th là đ i t ở ữ ủ ng s h u c a
ấ ư ệ ả ấ riêng ai. Tuy nhiên, suy cho cùng, đ t đai cũng là t li u s n xu t, hay nói
ủ ư ệ ậ ả ấ ơ ọ ộ ộ chính xác h n, đó là m t b ph n quan tr ng c a t ở li u s n xu t. B i
ế ặ ệ ề ế ả ậ th , dù là đ c bi t thì trong n n kinh t ộ ẫ hàng hoá, nó v n ph i v n đ ng
24
ậ ủ ị ườ ị ự ề ế ủ theo quy lu t c a th tr ng và ch u s đi u ti ệ ấ ậ t c a quy lu t đó. Vi c đ t
ề ở ữ ộ ướ ườ ạ đai thu c quy n s h u toàn dân mà Nhà n c là ng ệ ở ữ i đ i di n s h u
ệ ề ề ả ẫ ộ ớ và qu n lý không h mâu thu n v i vi c trao quy n cho các h nông dân,
ể ượ ề ử ụ ế ấ ế ả ề ể ả k c quy n chuy n nh ng, quy n s d ng đ t đai n u bi t gi ế i quy t
ở ữ ề ấ ộ ế ề ụ ể ụ ể c th c th các v n đ thu c quy n s h u, bi ở ữ ề t tách quy n s h u
ườ ể ạ ộ ứ ự toàn dân song ng i nông dân có th đem l ậ i m t s c b t cho s phát
ủ ự ượ ể ả ưở ủ ế tri n c a l cl ấ ng s n xu t và tăng tr ề ng c a n n kinh t nói chung.
ạ ộ ơ ở ủ ệ ả ỉ ế ộ ở ữ Văn ki n Đ i h i VII c a Đ ng ta đã ch rõ: “trên c s ch đ s h u
ề ấ ấ ượ ộ ườ ử ụ toàn dân v đ t đai, ru ng đ t đ c giao cho ng i nông dân s d ng lâu
ướ ề ề ừ ế ằ ậ ấ dài. Nhà n ể c quy đinh b ng lu t pháp các v n đ v th a k chuy n
ượ ử ụ ấ ả ả ộ ệ nh ng s d ng đ t…” (Đ ng c ng s n Vi ạ ộ ạ ệ t Nam văn ki n đ i h i đ i
ự ậ ấ ả ố ầ ứ ể ộ bi u toàn qu c l n th VII nhà xu t b n s th t Hà N i năm 1991).
ứ ở ữ ư ậ ệ ượ ị Nh v y, hình th c s h u toàn dân ở ướ n c ta hi n nay đã đ c xác đ nh
ể ự ự ở ả ớ ộ ể theo n i dung m i, có nhi u kh năng đ th c s tr ồ ự thành ngu n l c
ể phát tri n kinh t ế .
ề ở ữ ướ V s h u Nhà n c :
ờ ỳ ấ ướ ỉ ướ Trong th i k bao c p tr c đây không ch có n ữ c ta mà còn có nh ng
ướ ệ ố ướ ủ ộ ườ ồ n c khác trong h th ng các n c xã h i ch nghĩa th ấ ng đ ng nh t
ướ ớ ở ữ ư ậ ầ ẫ ở ữ s h u Nhà n c v i s h u toàn dân. Do nh m l n nh v y mà trong
ờ ộ ườ ườ ứ ở ữ ỏ m t th i gian khá lâu, ng i ta th ng b quên hình th c s h u nhà
ướ ặ ỉ ệ ế ở ữ ể ậ n c ch quan tâm đ c bi ở t đ n s h u toàn dân và t p th . Và cũng b i
ế ớ ự ể ủ ự ắ ế ố ở ữ s h u toàn dân g n k t v i s phát tri n c a khu v c kinh t qu c doanh
ứ ề ế ớ ề ằ ố mà chúng ta ra s c qu c doanh nó n n kinh t v i ni m tin cho r ng ch ỉ
ư ậ ự ủ ề ệ ớ ộ ớ ơ nh v y m i có ch nghĩa xã h i nhi u h n. Th c ra, v i quan ni m đó,
ả ủ ở ữ ở ộ ở ữ s h u toàn dân đã tr thành s h u không ph i c a m t ch th c th ủ ể ụ ể
nào c .ả
25
ướ ồ ạ ở ữ ư ộ Trong xã h i mà nhà n c còn t n t ể i thì s h u toàn dân ch a có đi u
ề ặ ủ ờ ố ệ ậ ộ ế ki n v n đ ng trên b m t c a đ i s ng kinh t noí chung. Hình th c s ứ ở
ướ ế ấ ề ổ ể ớ ỉ ữ h u nhà n ủ ở ữ c xét v t ng th , m i ch là k t c u bên ngoài c a s h u.
ủ ở ữ ế ấ ướ ở ướ ẽ ủ ế Còn k t c u bên trong c a s h u nhà n n c c ta có l ch y u th ể
ệ ở ở ữ ề ở ế ự ố hi n quy n s h u đó ự khu v c kinh t qu c doanh, khu v c các
ệ ướ doanh nghi p Nhà n c.
ề ở ữ ậ ể V s h u t p th :
ướ ướ ủ ế ở ữ ể ậ ồ ạ ướ N c ta tr c đây s h u t p th ch y u t n t i d ứ i hình th c
ớ ộ ủ ệ ệ ể ả ồ HTX( g m c HTX nông nghi p và ti u th công nghi p) v i n i dung là
ị ử ụ ề ị ủ ở ữ ủ ả c giá tr và giá tr s d ng đ u là c a chung mà cac xã viên là ch s h u
ứ ở ữ ề ậ ặ ớ ể chính. Vì v y v i hình th c s h u này, quy n mua và bán ho c chuy n
ượ ư ệ ả ự ế ả ư ấ nh ng t ấ li u s n xu t, trong th c t s n xu t và l u thông hàng hoá ở
ướ ứ ạ ế ứ ể ả ủ ế ễ ậ n ấ c ta di n ra h t s c ph c t p. Quy n c a các t p th s n xu t
ườ ấ ạ ạ ự ề ạ ạ th ế ng r t h n ch , song đôi khi l i có tình tr ng l m quy n. S không
ề ở ữ ự ằ ậ ớ ị ướ ở ữ ư xác đ nh, s nh p nh ng v i quy n s h u nhà n c và s h u t nhan
ệ ượ ổ ế ể ạ ỏ trá hình cũng là hi n t ng ph bi n. Đ thoát kh i tình tr ng đó, trong
ủ ề ệ ầ ị ố ả b i c nh c a n n kinh t ế ị ườ th tr ề ả ng hi n nay c n ph i xác đ nh rõ quy n
ể ượ ư ệ ả ấ ố ớ ể ả ậ mua bán và chuy n nh ng t ấ li u s n xu t đ i v i các t p th s n xu t
ể ớ ể ở ư ậ ỉ ở ữ ậ kinh doanh. Ch có nh v y thì s h u t p th m i có th tr thành hình
ứ ở ữ ệ ả th c s h u có hi u qu .
ế ứ ư ặ ả Chúng ta đã bi t, HTX không ph i là hình th c riêng có, đ c tr ng cho
ứ ở ữ ư ộ ế ế ộ CNXH, nh ng nó là m t hình th c s h u kinh t ti n b trong th i k ờ ỳ
ủ ể ộ ộ ơ ậ quá đ đi lên ch nghĩa xã h i. Vì v y, chúng ta duy trì và phát tri n h n
ứ ở ữ ủ ư ộ ự ữ n a hình th c s h u này khi xây d ng ch nghĩa xã h i nh V.I.Lênin đã
ế ộ ủ ẳ ị ườ ế ộ ợ kh ng đ nh”. Ch đ c a ng i xã viên h p tác xã văn minh là ch đ xã
ủ ộ h i ch nghĩa”.
26
ầ ế ự ủ ề ế ộ ủ ề ả HTX là nhu c u thi t th c c a n n kinh t ấ h gia đình c a n n s n xu t
ự ượ ệ ệ ả ấ hàng hoá. Khi l c l ng s n xu t trong nông nghi p và công nghi p nh ỏ
ể ớ ấ ị ầ ộ ộ ợ phát tri n t ẽ i m t trình đ nh t đ nh, nõ s thúc đ y quá trình h p tác.
ệ ủ ề ề ế ề ố Trong đi u ki n c a n n kinh t ứ ầ hàng hoá, các nhu c u v v n, cung ng
ả ợ ụ ả ộ ả ẩ ấ ỏ ậ ư v t t ớ , tiêu th s n ph m… đòi h i các h s n xu t ph i h p tác v i
ể ả ạ ầ ớ nhau m i có kh năng c nh tranh và phát tri n. Chính nhu c u đó đã liên
ườ ộ ạ ớ ả ữ ế k t nh ng ng i lao đ ng l ệ ở ữ ậ i v i nhau làm n y sinh quan h s h u t p
ấ ở ướ ự ể ữ ứ ệ ễ th . Th c ti n cho th y, n c ta hi n nay đã có nh ng hình th c HTX
ồ ạ ể ầ ờ ớ ế ị ườ ki u m i ra đ i do nhu c u t n t ể ủ ơ i và phát tri n c a c ch th tr ng”
ượ ổ ứ ơ ở ự ầ ổ HTX đ ộ ch c trên c s đóng góp c ph n và s tham gia lao đ ng c t
ủ ự ế ế ả ố ổ ộ ầ tr c ti p c a xã viên, phân ph i theo k t qu lao đ ng và theo c ph n,
ư ệ ề ả ỗ ộ ả ố ớ m i xã viên có quy n nh nhau đ i v i công vi c chung”( Đ ng c ng s n
ệ ạ ộ ạ ộ ạ ố ầ ứ ể ệ Vi t Nam, văn ki n Đ i h i đ i h i đ i bi u toàn qu c l n th VIII Nhà
ấ ả ế ấ ề ấ ố ộ ị xu t b n chính tr qu c gia Hà N i1996). Đi u này cho th y k t c u bên
ủ ở ữ ậ ự ứ ể ớ ợ ổ trong c a s h u t p th đã thay đ i phù h p v i hình th c th c ti n ễ ở
ấ ướ đ t n ệ c ta hi n nay.
ữ ự ụ ẫ 4. Mâu thu n gi a kinh t ế ị ườ th tr ng và m c tiêu xây d ng con ng ườ i
XHCN
ủ ị ủ ự ằ ồ ố Ch t ch H Chí Minh cho r ng mu n xây d ng ch nghĩa xã h i tr ộ ướ c
ả ườ ế ố ườ ữ ự ỳ ế h t ph i có con ng i XHCN. Y u t con ng i gi vai trò c c k quan
ự ệ ạ ọ ở ườ ủ ể ủ ọ tr ng trong s nghi p cách m ng, b i con ng i là ch th c a m i sáng
ồ ự ủ ả ậ ủ ấ ọ ườ ạ t o, c a m i ngu n l c c a c i v t ch t văn hoá. Con ng ể i phát tri n
ệ ườ ề ề ể ề ầ ấ cao v trí tu , c ng tráng v th ch t, phong phú v tinh th n, trong
ự ủ ự ề ạ ự ứ ệ ộ ớ ộ ụ sáng v đ o đ c là đ ng l c c a s nghi p xây d ng xã h i m i, là m c
ả ắ ầ ừ ủ ườ ể ấ tiêu c a CNXH. Chúng ta ph i b t đ u t con ng i làm đi m xu t phát.
ộ ế ố Kinh t ế ị ườ th tr ạ ng là m t lo i hình kinh t mà trong đó các m i quan h ệ
ế ữ ườ ớ ể ệ kinh t gi a con ng i v i con ng ườ ượ i đ c bi u hi n thông qua th ị
27
ườ ề ệ ứ ệ ổ tr ng, t c là thông qua vi c mua bán, trao đ i hàng hoá ti n t trên th ị
ườ ề ệ tr ng. Trong kinh t ế ị ườ th tr ệ ng, các quan h hàng hoá ti n t ể phát tri n,
ổ ế ố ớ ở ộ ọ ự m r ng, bao quát trên m i lĩnh v c, có ý nghĩa ph bi n đ i v i ng ườ i
ườ ạ ộ ẩ ộ ấ ả s n xu t và ng i tiêu dùng. Do n y sinh và ho t đ ng m t cách khách
ệ ị ấ ị ử ề ả quan trong đi u ki n l ch s nh t đ nh. Kinh t ế ị ườ th tr ầ ng ph n ánh đ y
ể ộ ố ể ứ ả ấ ủ đ văn minh và phát tri n xã h i là nhân t phát tri n s c s n xu t, tăng
ưở ế ộ ế ẩ tr ng kinh t , thúc đ y xã h i ti n lên. tuy nhiên, kinh t ế ị ườ th tr ng cũng
ế ậ ữ ư ự ạ ạ ự có nh ng khuy t t t nh s c nh tranh l nh lùng, tính t phát mù quáng
ế ự ủ ệ ả ấ ả ỳ ẫ d n đ n s phá s n, th t nghi p, kh ng ho ng chu k .
ấ ừ ự ấ ằ ổ Xu t phát t s phân tích trên đây, chúng ta đã th y r ng đ i m i ớ ở ướ n c
ự ể ể ệ ườ ế ta hi n nay không th xây d ng và phát tri n con ng ế i n u thi u y u t ế ố
ủ ề ả ủ ề ế ậ kinh t ế ị ườ th tr ng. Do h u qu c a nhi u năm chi n tranh, c a n n kinh
ủ ơ ế ậ ể ề ấ ế t kém phát tri n, c a c ch t p trung quan liêu bao c p… n n kinh t ế
ướ ụ ậ ố ế ự ọ ớ n c ta đã t t h u nghiêm tr ng so v i khu v c và qu c t ố . Trong b i
ệ ấ ư ề ề ọ ả c nh đó, kinh t ế ị ườ th tr ng là đi u ki n r t quan tr ng đ a n n kinh t ế
ướ ụ ồ ả ủ ể ả ấ ẩ ỏ n ạ c ta ra kh i kh ng ho ng và phát tri n, ph c h i s n xu t, đ y m nh
ưở ướ ờ ạ ơ ở ủ ế ộ ố t c đ tăng tr ắ ị ng b t k p b ờ c ti n c a th i đ i. Trên c s đó, đ i
ủ ượ ả ữ ệ ố s ng c a nhân dân ngày càng đ ầ c c i thi n và nâng cao, nh ng nhu c u
ấ ơ ả ạ ậ ườ sinh ho t v t ch t c b n nhanh chóng. Con ng ể i không th có c th ơ ể
ẻ ạ ề ế ế ệ ế ặ ế ệ ế kho m nh n u thi u ăn, thi u m c, thi u các đi u ki n y t ạ hi n đ i
ể ữ ứ ẻ ườ ệ ể đ chăm sóc gi gìn s c kho . Con ng ẫ i không th có trí tu minh m n,
ấ ế ạ ộ ể ệ ề ế ậ ọ ậ phát tri n n u các đi u ki n v t ch t ti n hành các ho t đ ng h c t p
ứ ọ ượ ứ ủ ự ệ ố nghiên c u khoa h c không đ c đáp ng. Vi c xây d ng, c ng c , hoàn
ế ị ườ ệ ự ủ ả ướ ị thi n có ch th tr ng có s qu n lý c a nhà n c theo đ nh h ướ ng
ệ ạ ơ ả ệ ề ồ ớ ể ự XHCN cũng đ ng nghĩa v i vi c t o ra các đi u ki n c b n đ th c
ế ượ ệ ự ể ườ hi n chi n l c xây d ng và phát tri n con ng ế ỷ i cho th k XXI.
28
ữ ượ Trong nh ng năm qua, kinh t ế ị ườ th tr ng ở ướ n c ta đã đ c nhân dân
ưở ộ ố ứ ầ ấ ộ h ơ ng ng r ng rãi và đi vào cu c s ng r t nhanh chóng, góp ph n kh i
ề ề ề ạ ế ố ơ ậ d y nhi u ti m năng sáng t o, làm cho n n kinh t ồ s ng đ ng h n, b ộ
ị ườ ặ ượ ữ ế ả ộ ơ ổ m t th tr ng đ c thay đ i và sôi đ ng h n. Đây là nh ng k t qu đúng
ữ ủ ệ ậ ộ ắ đ n các quy lu t khách quan c a xã h i. Quá trình bi n ch ng đi lên
ừ ủ ứ ở CNXH t ậ khách quan đang tr thành nh n th c ch quan quy mô toàn xã
h i.ộ
ạ ạ ầ ộ ượ ề ậ ế Bên c nh đó, có m t khía c nh khác cũng c n đ c đ c p đ n: kinh t ế
ị ườ ấ ể ỉ ạ ệ ệ ề ậ th tr ng ở ướ n c ta hi n nay không ch t o đi u ki n v t ch t đ xây
ồ ự ườ ườ ự d ng, phát huy ngu n l c con ng ạ i mà còn t o ra môi tr ợ ng thích h p
ườ ả ề ể ấ ẫ ề ệ cho con ng i phát tri n hoàn toàn, toàn di n c v th ch t l n tinh
ầ ự ạ ế ệ ạ ạ th n. Kinh t ế ị ườ th tr ng t o ra s c nh tranh, ch y đua quy t li ề t. Đi u
ộ ườ ả ạ ạ ộ đó bu c con ng i ph i năng đ ng sáng t o, linh ho t, có tác phong nhanh
ễ ủ ể ự ầ ạ ườ nh y, có đ u óc quan sát, phân tích đ th c ti n c a con ng ầ i góp ph n
ự ậ ả ạ ệ ố ườ ệ làm gi m đi s ch m ch p và trì tr ủ v n có c a con ng i Vi t Nam.
ữ ể ạ ợ ườ Kinh t ế ị ườ th tr ệ ng t o ra nh ng đi u ki n thích h p cho con ng i m ở
ư ệ ừ ự ẩ ộ r ng các quan h buôn bán giao l u, t đó hình thành các chu n m c văn
ị ườ ứ ạ ư ữ ấ ượ hoá đ o đ c theo tiêu trí th tr ng nh ch tín trong ch t l ng và giao
ộ ướ ố ẹ ụ ữ ế ắ ị d ch….Đây cũng là m t h ng t t đ p bù đ p nh ng thi u h t trong gi ả i
ủ ườ ệ trí c a con ng i Vi t Nam.
ấ ằ ả ứ ự ả ầ ượ Tuy nhiên, c n ph i th y r ng không ph i c xây d ng đ c kinh t ế ị th
ườ ấ ố ẹ ự ữ ẩ ườ tr ng là nh ng ph m ch t t t đ p t nó hình thành cho con ng i. Có
ữ ơ ườ ữ nh ng lúc, nh ng n i, kinh t ế ị ườ th tr ữ ng không nh ng làm cho ng i ta
ơ ố ẹ ả ấ ộ năng đ ng h n, t ơ t đ p h n mà ng ượ ạ c l i, còn làm tha hoá b n ch t con
ườ ế ườ ệ ề ồ ng i, bi n con ng i thành gã nô l ặ ẻ ạ ứ sùng bái đ ng ti n ho c k đ o đ c
ả ỉ ế ạ ọ ợ ẵ ạ gi ch bi ứ t tôn tr ng s c m nh và l i ích cá nhân, s n sàng chà đ p lên
ạ ứ ữ ẩ ạ ộ ự nhân ph m, văn hoá, đ o đ c, luân lý…Bên c nh nh ng tác đ ng tích c c,
29
ế ậ ề ữ ế ạ kinh t ế ị ườ th tr ng cũng có nhi u khuy t t t, h n ch gây ra nh ng tác
ư ệ ạ ụ ả ấ ơ ươ ườ ộ đ ng x u. Đ n gi n ví d nh : t n n th ạ ng m i hoá tr ọ ng h c, xem
ư ọ ề ệ ề ệ ẹ ạ ố nh truy n th ng tôn s tr ng đ o. Quan h hàng hoá ti n t làm sôi
ị ườ ư ấ ẩ ộ đ ng th tr ng nh ng cũng làm sói mòn nhân cách và ph m ch t con
ườ ớ ạ ệ ạ ng i. Ngoài ra, đi kèm v i kinh t ế ị ườ th tr ng là hàng lo t các t n n xã
ủ ạ ả ạ ế ộ ễ ư ế ự ố h i d đ a đ n s r i lo n, kh ng ho ng cho gia đình, h t nhân t bào
ạ ờ ạ ộ ượ ệ ầ ạ ủ c a xã h i. N n c b c, r ữ u chè, m i dâm…là nh ng căn b nh tr m kha
ễ ề ụ ắ ậ không d b kh c ph c trong kinh t ế ị ườ th tr ng. Th t không sai khi hình
ưỡ ế ầ dung kinh t ế ị ườ th tr ng là con dao hai l i, n u dùng không c n th n s ậ ẽ
ị ứ b đ t tay.
ữ ấ Nh ng phân tích trên đây cho th y, kinh t ế ị ườ th tr ụ ng là m c tiêu xây
ườ ứ ự ệ ẫ ộ ự d ng con ng ễ i XHCN là m t mâu thu n bi n ch ng trong th c ti n
ướ ặ ố ậ ủ ệ ẫ ộ ộ n ữ c ta hi n nay. Đây là hai m t đ i l p c a m t mâu thu n xã h i. Gi a
ự ườ ừ kinh t ế ị ườ th tr ng và quá trình xây d ng con ng ấ ự ố i v a có s th ng nh t,
ự ấ ừ ạ ề ệ ừ v a có s đ u tranh. Kinh t ế ị ườ th tr ữ ng v a t o ra nh ng đi u ki n đ ể
ồ ự ự ườ ừ ạ ữ ữ xây d ng, phát huy nh ng ngu n l c con ng i, v a t o ra nh ng đ c t ộ ố
ạ ầ ộ ỷ ườ ả ữ ế ẫ hu ho i đ u đ c con ng ệ i. Vi c gi i quy t nh ng mâu thu n trên đây
ố ớ ướ ệ ả ư ề ơ là vi c làm không h đ n gi n. Đ i v i n ẫ c ta mâu thu n gi a kinh t ế
ị ườ ự ả ế ằ th tr ng và quá trình xây d ng con ng ườ ượ i đ c gi i quy t b ng vai trò
ủ ự ủ ạ ả ằ ả ướ ị lãnh đ o c a Đ ng, b ng s qu n lý c a Nhà n c theo đ nh h ướ ng
ố ậ ả ả ớ ị ấ CNXH. Đ ng ta đã xác đ nh “ s n xu t hàng hoá không đ i l p v i CNXH
ầ ầ ế ả ộ mà là thành ph n c n thi ự t cho công cu c xây d ng XHCN và c khi
ượ ự ố ư ậ ự ạ ấ ả CNXH đã đ ữ c xây d ng “ Nh v y, Đ ng ta v ch rõ s th ng nh t gi a
ụ ự ụ ệ ơ kinh t ế ị ườ th tr ủ ng và m c tiêu xây d ng ch nghĩa. Vi c áp d ng c ch ế
ị ườ ủ ự ả ầ ả ỏ th tr ng đòi h i ph i nâng cao năng l c qu n lý t m vĩ mô c a nhà
ướ ủ ế ộ ự ủ ủ ị ả ầ ồ ờ n ậ c, đ ng th i xác nh n đ y đ ch đ t ấ ơ ch c a các đ n v s n xu t
ệ ố ự ẽ ề ấ ượ kinh doanh. Th c hi n t t các v n đ này s phát huy đ ữ c nh ng tác
30
ừ ạ ữ ụ ư ự ế ắ ớ ộ đ ng tích c c to l n cũng nh ngăn ng a h n ch kh c ph c nh ng tiêu
ạ ộ ấ ả ủ ự c c c a kinh t ế ị ườ th tr ả ng. Các ho t đ ng s n xu t kinh doanh ph i
ướ ụ ụ ồ ự ự ộ ườ ầ h ng vào ph c v công cu c xây d ng ngu n l c con ng ả i. C n ph i
ạ ộ ạ ỏ ụ ằ tíên hành các ho t đ ng văn hoá giáo d c nh m lo i b tâm lý sùng bái
ề ấ ấ ạ ườ ả ị ồ đ ng ti n, b t ch p đ o lý coi th ứ ng các giá tr nhân văn, ph i ra s c
ữ ầ ả ẩ ạ ỹ ị phát huy nh ng giá tr tinh th n nhân đ o, th m m , các di s n văn hoá
ậ ủ ư ộ ủ ế ệ ộ ị ngh thu t c a dân t c nh n i dung c a ngh quy t TW 5 đã nêu. Đây
ụ ươ ệ ầ ọ ộ chính là công c là ph ể ng ti n quan tr ng đ tác đ ng, góp ph n gi ả i
ế ẫ quy t mâu thu n đã nêu trên.
31
Ậ
Ế
IV. K T LU N
ệ ượ ẫ ộ ổ ế Mâu thu n là m t hi n t ng khách quan ph bi n hình thành t ừ ữ nh ng
ộ ố ự ủ ấ ả ấ c u trúc và thu c tính bên trong v n có t thân c a t ự ậ t c các s v t,
ệ ượ ế ớ ả hi n t ng trong b n thân th gi ạ ộ i khách quan….do đó trong ho t đ ng
ặ ộ ậ ạ ẫ ụ ể ể ự ễ ừ ậ th c ti n phân tích t ng m t đ c l p t o thành mâu thu n c th đ nh n
ứ ượ ả ướ ể ủ ự ậ ậ ộ th c đ c b n thân khuynh h ệ ng v n đ ng, phát tri n c a s v t hi n
ượ t ng .
ể ả ữ ắ ắ ầ ự ấ ế ẫ C n n m v ng nguyên t c đ gi i quy t mâu thu n. đó là s đ u tranh
ặ ố ậ ữ ữ ể ễ ậ ỡ gi a hai m t đ i l p di n ra theo quy lu t phá v nh ng cái cũ đ thi ế t
ớ ế ờ ố ộ ơ ậ ọ ộ ấ ậ l p cái m i ti n b h n. Vì v y, trong đ i s ng xã h i, m i hành vi đ u
ầ ượ ự ể ẩ tranh c n đ c coi là chân chính khi nó thúc đ y s phát tri n.
ờ ỳ ề ể ệ ư ế Trong th i k chuy n n n kinh t ế ở vi t nam t ậ ạ k ho ch t p
ề ể ấ ả trung quan liêu bao c p chuy n sang n n kinh t ế ị ườ th tr ự ng có s qu n lý
ướ ị ướ ủ ươ ộ ủ c a nhà n c theo đ nh h ủ ng xã h i ch nghĩa. Ch tr ạ ng lãnh đ o
ự ề ế ệ ấ ắ ả ủ c a đ ng là r t đúng đ n tuy nhiên trong th c hi n còn nhi u thi u sót,
ề ẩ ư ữ ữ ấ ẫ ẫ ạ mâu thu n gi a các v n đ n y sinh, nh ng nh ng mâu thu n đó l i đòi
ả ả ư ế ế ế ớ ỏ h i chúng ta ph i gi i quy t có nh th kinh t ể m i phát tri n theo đúng
ơ ủ ổ nghĩa đ i m í c a nó.
32
Ụ
Ả
Ệ
DANH M C TÀI LI U THAM KH O
ế ọ ấ ả ậ ố ị 1. Giáo trình tri t h c Mác – Lênin t p 2 (nhà xu t b n chính tr qu c gia)
ạ ế ọ ố 2. T p chí tri t h c s 1(101) tháng 2 năm 1998
ạ ế ọ ố 3. T p chí tri t h c s 1(107) tháng 2 năm 1999
ạ ế ọ ố 4. T p chí tri t h c s 3(103) tháng 6 năm1998
ệ ệ ọ ố ị 5. Vi ể t nam chuy n sang kinh t ế ị ườ th tr ng (h c vi n chính tr qu c gia)
ứ ệ ầ ạ ộ ả 6. Văn ki n đ i h i đ ng l n th VII
ứ ệ ầ ạ ộ ả 7. Văn ki n đ i h i đ ng l n th VIII
8. Báo nhân dân ngày 8 tháng 1999
33
