Tuyển tập Hội nghị Khoa học thường niên năm 2015. ISBN : 978-604-82-1710-5
82
TÍNH TOÁN HUYỆT MỞ BẰNG PHẦN MỀM
Phạm Thanh Bình1, Nguyễn Hằng Phương2
1Đại học Thuỷ lợi, email: binhpt@tlu.edu.vn
2Đại học Thuỷ lợi, email: phuongnh@tlu.edu.vn
1. Giíi thiÖu chung
1.1. Thời bấm huyệt châm cứu
Thời bấm huyệt châm cứu (gọi tắt là Thời
châm) là phương pháp châm cứu - bấm huyệt
dựa trên nhịp sinh học của con người, nhằm
tăng hiệu quả trị bệnh so với các phương
pháp châm cứu - bấm huyệt thông thường.
Tại các thời điểm khác nhau thì sức khoẻ
của con người cũng khác nhau, đòi hỏi phải
có cách trị bệnh riêng theo từng thời điểm.
Các phương pháp châm cứu thông thường
đưa ra các phác đồ châm cứu tĩnh cho từng
loại bệnh, chưa linh hoạt theo thời gian, nên
hiệu quả trị bệnh bị hạn chế.
Người xưa đã sớm phát hiện ra các quy luật
vận hành khí huyết trong cơ thể con người, họ
đã sáng tạo ra nhiều phương pháp châm cứu -
bấm huyệt theo nhịp sinh học như Tý ngọ lưu
chú, Linh quy bát pháp, Phi đằng pháp… Các
phương pháp này có hiệu quả trị liệu nhanh và
mạnh hơn nhiều so với các phương pháp châm
cứu - bấm huyệt đơn thuần. Tuy nhiên những
phương pháp này lại đòi hỏi người thầy thuốc
phải nắm vững quy luật vận hành khí huyết,
phải xác định đúng huyệt mở tại từng thời
điểm… Mà việc xác định huyệt mở không hề
dễ dàng, nó cần tới các kiến thức về lịch thiên
văn, quy luật Âm dương, Ngũ hành, Bát
quái… và phải thực hiện một khối lượng tính
toán lớn.
Từ đó, ý tưởng tính toán huyệt mở bằng
phần mềm đã ra đời nhằm giảm bớt gánh
nặng tính toán cho người thầy thuốc.
1.2. Các kỹ thuật châm cứu - bấm huyệt
Châm cứu là một phương pháp chữa bệnh
cổ, bao gồm hai kỹ thuật “châm” và “cứu”.
Ngoài ra còn nhiều kỹ thuật khác nữa để tác
động lên huyệt:
- Châm: là dùng kim đâm vào huyệt, kích
thích huyệt để chữa bệnh.
- Cứu: dùng mồi ngải (chế từ lá ngải phơi
khô) đốt bên trên huyệt để kích thích huyệt.
- Điện châm: Dùng dòng điện tác động
vào huyệt.
- Từ châm: Dùng từ trường tác động vào
huyệt.
- Thuỷ châm: Tiêm thuốc vào huyệt.
- Mai hoa châm: Dùng chùm kim nhỏ tác
động lên bề mặt da vùng huyệt.
- Bấm huyệt: Dùng tay bấm, ấn vào vị trí
huyệt.
- Xoa bóp…
Trong các kỹ thuật nói trên, có một số kỹ
thuật kích thích nông (b, f, g, h) tương đối dễ
thực hiện, mọi người đều có thể áp dụng để
tự điều trị ở một mức độ nào đó, các kỹ thuật
khác dành cho những người có chuyên môn,
được đào tạo đông y. Nếu áp dụng các kỹ
thuật này để kích thích huyệt theo nhịp sinh
học của con người thì hiệu quả trị liệu sẽ tăng
lên rất nhiều.
2. Ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu
Việc tính toán huyệt mở bằng phần mềm
được dựa trên các tài liệu về châm cứu -
bấm huyệt truyền thống, có sử dụng giải
thuật chuyển đổi lịch âm dương của tiến sĩ
Hồ Ngọc Đức và cách tính huyệt mở bằng
tay của bác sĩ Nguyễn Văn Thang, có đối
chiếu với các kết quả tính toán bằng tay của
Lê Quý Ngưu (xem danh sách tài liệu
tham khảo).
Tuyển tập Hội nghị Khoa học thường niên năm 2015. ISBN : 978-604-82-1710-5
83
3. KÕt qu¶ nghiªn cøu
Trong phần này chúng tôi xin trình bày về
phương pháp để tính huyệt mở bằng phần
mềm mà chúng tôi đã đúc kết lại trong quá
trình nghiên cứu, từ đó xây dựng một phần
mềm cụ thể.
3.1. Cách tính huyệt mở
Khí huyết vận hành trong cơ thể hàng ngày
theo chu kỳ 12 giờ (từ giờ Tý, Sửu,… đến
giờ Hợi). Trên cơ thể có 12 đường kinh chính
và 8 kỳ kinh, khí sẽ luân chuyển trong các
đường kinh đó. Hoạt động của khí trong các
đường kinh tại các thời điểm khác nhau sẽ
khác nhau. Khi khí ở một kinh nào đó vượng
lên, nó sẽ kích thích các huyệt tại kinh đó
“mở ra” (tức là khả năng lưu thông khí tại
huyệt đó được tăng lên).
Nếu xác định được huyệt mở tại một thời
điểm nào đó, rồi kích thích vào huyệt đó thì
hiệu quả thu được sẽ cao hơn thông thường.
Có ba phương pháp xác định huyệt mở hay
được sử dụng là Tý ngọ lưu chú, Linh quy
bát pháp, và Phi đằng pháp.
+ Tý ngọ lưu chú: Đây là phương pháp
tính huyệt mở dựa vào sự vận hành của khí
trên 12 chính kinh. Nó dựa trên sự phối hợp
của “Can Chi” với “Tạng Phủ”, “Âm
Dương”, và “Ngũ Hành”.
+ Linh quy bát pháp: Là phương pháp tính
huyệt mở dựa vào sự vận hành của khí trên
Bát mạch kỳ kinh. Khác với Tý ngọ lưu chú,
nó không dựa vào cấu trúc Ngũ hành mà dựa
vào cấu trúc Bát quái - Cửu cung.
+ Phi đằng pháp: Phương pháp này cũng
tương tự Linh quy bát pháp, tức là cũng sử
dụng Bát quái, Bát mạch làm cơ sở, nhưng
khác ở chỗ Phi đằng pháp chỉ lấy Thiên Can
làm chủ.
Các nguyên tắc để xác định huyệt mở:
+ Căn cứ vào thời gian theo Âm lịch Can
Chi: Vì các phương pháp này đã có từ lâu đời
nên mọi tính toán đều dựa trên hệ thống lịch
của người xưa.
+ Căn cứ vào quy luật vận hành của khí
trong kinh mạch và tạng phủ: Muốn xác định
được huyệt mở trước hết phải tính được giờ
nào thì khí vượng ở kinh nào, ứng với tạng
phủ nào.
+ Căn cứ vào các quy luật Âm Dương,
Ngũ hành, Bát quái… để phối hợp Can Chi
với tạng phủ, Can Chi với Âm Dương, Tạng
phủ với Âm Dương… từ đó tìm ra huyệt mở.
Để minh hoạ ta sẽ trình bày về phương
pháp Tý ngọ lưu chú:
+ Bước 1: Căn cứ vào Thiên Can của ngày
để xác định tạng phủ vượng khí và đường
kinh chủ đạo.
+ Bước 2: Xác định giờ khai huyệt (theo
Can Chi).
+ Bước 3: Căn cứ vào Ngũ hành của giờ
để xác định huyệt mở.
+ Bước 4: Căn cứ vào quy luật tương sinh
của Ngũ hành để xác định huyệt mở tiếp
theo…
Ví dụ vào ngày Giáp thì phủ Đởm vượng
khí, kinh Túc thiếu dương Đởm làm chủ, giờ
khai huyệt là Giáp Tuất, huyệt mở là Khiếu
âm (trên kinh Túc thiếu dương). Vì giờ Giáp
Tuất thuộc Mộc nên tới giờ Bính Tý sẽ khai
huyệt Tiền Cốc của kinh Tiểu tràng (thuộc
Hoả, do Mộc sinh Hoả), tới giờ Mậu Dần lại
khai huyệt Hãm Cốc của kinh Vị (thuộc Thổ,
do Hoả sinh Thổ)… cứ như vậy có thể xác
định các huyệt mở tiếp theo. Tiếp tục quá trình
trên ta sẽ tổng hợp được một bảng quan hệ
giữa thời gian theo lịch Can Chi và huyệt mở.
Cụ thể, xét thời điểm 19h00 ngày
15/10/2015, các bước tính toán như sau:
+ Chuyển thời gian sang lịch Can Chi ta
thu được: giờ Giáp Tuất, ngày Giáp Tý,
tháng Bính Tuất, năm Ất Mùi.
+ Tra bảng quan hệ đã lập để xác định
huyệt mở: Theo quy luật đã phân tích ở trên,
huyệt mở là Khiếu Âm.
Tương tự, 4 giờ sau đó, đến thời điểm
23h00 ngày 15/10/2015, đổi ra lịch Can Chi
là giờ Bính Tý, ngày Ất Sửu (bắt đầu chuyển
sang ngày mới), huyệt mở là Tiền Cốc.
3.2. Phần mềm tính huyệt mở
Để thuận tiện cho việc ứng dụng thực tế,
nhóm tác giả đã xây dựng phần mềm bằng
công cụ J2ME, nên nó có thể chạy trên tất cả
các điện thoại di động có hỗ trợ Java. Phần
mềm sẽ đọc thời gian từ đồng hồ hệ thống,
chuyển nó thành Âm lịch Can Chi, rồi căn cứ
vào ba phương pháp Tý ngọ lưu chú, Linh quy
bát pháp và Phi đằng pháp để tính huyệt mở.
Tuyển tập Hội nghị Khoa học thường niên năm 2015. ISBN : 978-604-82-1710-5
84
Do thời gian theo hệ Can Chi biến đổi theo
chu kỳ 60 (cứ 60 năm mới quay lại Can Chi
của năm, 60 tháng mới quay lại Can Chi của
tháng, 60 ngày mới quay lại Can Chi của
ngày, 60 giờ mới quay lại Can Chi của giờ),
nên phải rất lâu mới lại xảy ra sự trùng lặp
Can Chi của giờ, ngày, tháng, năm. Vì thế
việc xác định huyệt mở không thể thực hiện
được theo cách tra cứu tĩnh thông thường, mà
phải dựa trên các tính toán cụ thể.
Các bước tính toán của phần mềm:
Các kết quả tính toán bằng phần mềm đã
được đối chiếu và so sánh với các kết quả
tính bằng tay của bác sĩ Nguyễn Văn Thang
và Lê Quý Ngưu. Kiểm nghiệm cho thấy các
kết quả này là tương đồng và đáng tin cậy.
Ngoài ra phần mềm còn có các modul như:
lập phác đồ điều trị, tra cứu vị trí huyệt, hiển thị
thông tin về huyệt cùng hình ảnh minh hoạ…
Dưới đây là hình ảnh minh hoạ của phần
mềm khi xác định huyệt mở tại một thời điểm
bất kỳ trong ngày:
4. KÕt luËn
Do đòi hỏi khối lượng tính toán lớn, việc
nắm vững và vận dụng được phương pháp
thời châm không hề dễ dàng, một “báu vật”
của cổ nhân ít nhiều bị bỏ phí. Phần mềm
Thời châm ra đời giúp đơn giản hoá và phổ
cập hoá phương pháp này, đưa phương pháp
đến với đông đảo quần chúng. Phần mềm có
khả năng tự động tính toán huyệt mở và tự
động đưa ra các phác đồ điều trị đối với một
số loại bệnh thường gặp (phù hợp với thời
điểm đó). Các bác sĩ đông y có thể áp dụng
phần mềm này trong công việc điều trị,
những người khác cũng có thể áp dụng để tự
điều trị một số căn bệnh thông thường.
5. Tµi liÖu tham kh¶o
[1] Khoa Y học cổ truyền - Đại học Y Hà Nội,
2002, Châm cứu tổng hợp, NXB Y học.
[2] Lê Quý Ngưu, 2002, Châm cứu ứng dụng
vạn niên lịch, NXB TP Hồ Chí Minh.
[3] Nguyễn Văn Thang, 1992, Thời bấm huyệt
châm cứu học, NXB Quân đội nhân dân.
[4] Trang web:
http://www.informatik.uni-
leipzig.de/~duc/amlich/
Đọc thời gian hệ thống
(hoặc nhập từ bàn phím)
Chuyển thời gian sang
Âm lịch Can Chi
Tính huyệt mở
(bằng ba phương pháp)
Lập phác đồ điều trị một số
bệnh thông thường
Tuyển tập Hội nghị Khoa học thường niên năm 2015. ISBN : 978-604-82-1710-5
2