HỘI THẢO KHOA HỌC CHUYÊN NGÀNH GIẢI PHẪU BỆNH CÁC TỈNH PHÍA NAM LẦN THỨ 14
30
TỔNG QUAN VỀ MÔ TUYẾN GIÁP LẠC CHỖ
Trần Hòa1, Nguyễn Thị Hà My1, Võ Hoàng Du2
TÓM TẮT4
Mô tuyến giáp lạc chỗ là mt khiếm khuyết
hiếm gp trong giai đoan sm của quá trình tạo
phôi tuyến giáp. Tỉ lệ mắc bệnh khoảng 1/100000
đến 1/300000 trong quần thể và xảy ra 1/4000 –
1/8000 bệnh nhn c bệnh tuyến giáp. Yếu tố di
truyền c liên qua đến hình thái và sự biệt ha của
tuyến giáp. Vng lưỡi là v tr hay gp của mô giáp
lạc chỗ nhưng các v tr khác vng đầu cổ cũng
như vng trung thất và các cơ quan dưi cơ hoành
cũng được ghi nhận. Triệu chng cliên quan đến
kch thưc tổn thương và sự tương tác của n đối
vi các mô xung quanh. Ung thư tuyến giáp di căn
cần phải loại trừ bi lẽ chúng c thể biểu hiện như
mô giáp lạc chỗ. Các bệnh của tuyến giáp đều c
thể tiến triển  mô giáp lạc chỗ. Xạ hình giáp c vai
trò quan trọng trong chẩn đoán mô giáp lạc chỗ
nhưng siêu m, CT, MRI và sinh thiết cũng gp
phần không kém. Việc điều trphụ thuc vào kch
thưc, chc năng tuyến giáp và mô bệnh học của
tổn thương. Phẫu thuật là tr liệu được lựa chọn,
tiếp theo là Iod phng xạ, liệu pháp c chế
levothyroxine trong những trường hợp kh khăn:
bệnh nhn c những chống chỉ đinh về phẫu thuật,
từ chối phẫu thuật, kháng tr.
Từ khóa: mô tuyến giáp lạc chỗ, tổng quan
SUMMARY
MORPHOLOGICAL, CLINICAL
FEATURES OF ECTOPIC THYROID
TISSUE: A REVIEW OF LITERATURES
1Khoa Giải phẫu bệnh, Bệnh viện C Đà Nẵng
2Khoa Xét nghiệm, Bệnh viện Quân Y 17 Đà Nẵng
Chu trách nhiệm chính: Trần Hòa
ĐT: 0905325858
Email: tranhoadok@gmail.com
Ngày nhận bài báo: 30/09/2024
Ngày nhận bài phản biện: 08/10 và 15/10/2024
Ngày duyệt bài báo: 15/10/2024
The ectopic thyroid gland is a rare entity of
developmental defects at early stages of thyroid
gland embryogenesis. The prevalence accounts for
100.000 to 300.000 healthy people and 1 of 4.000 –
8.000 patients with thyroid disease. Although
genetic factors have been associated with thyroid
gland morphogenesis and differentiation. The
lingual region is the most common site of ectopic
thyroid and other locations such as head and neck,
the mediastinum and the subdiaphragmatic organs.
Although most cases are asymptomatic,
symptomatic cases show a relation between lesion
size and its interation with surrounding tissues.
Thyroid cancer metastases should always be
excluded, as they can manifest as ectopic thyroid
tissue. Any disease affecting the normal thyroid
gland may also involve the ectopic thyroid,
including malignancies. Thyroid scintigraphy is the
most fundamental diagnosing tool, however,
ultrasonography, CTscan, MRI, biopsy contribute
as well. For those with symtoms, treatment depends
on the size of ectopic thyroid tissue, thyroid
function states and histopathological findings.
Surgery is the treatment of choice, followed by
radioiodine ablation and levothyroxine suppression
therapy in more refractory cases, contraindications
to surgery, surgery refusion...
Keywords: ectopic thyroid gland, review
I. ĐẶT VẤN ĐỀ
Mô tuyến giáp lạc chỗ là mt bất thường
tạo phôi khi mô giáp không khu trú v tr
trưc bên vòng sụn khquản 2 – 4, chiếm 48 –
61% các d tật bẩm sinh. Tỉ lệ mắc bệnh
khoảng 1/100000 đến 1/300000 trong quần và
xảy ra 1/4000 – 1/8000 bệnh nhn bệnh tuyến
giáp [3,5]. Tỉ lệ phát hiện phẫu thuật vng cổ
là 0,9% c mô giáp lạc chỗ và được tìm thấy
trên đường giữa cổ kéo dài từ đáy lưỡi đến
TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 545 - THÁNG 12 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
31
trung thất chiếm tỉ lệ 70 – 90% trường hợp d
tật. Qua mổ t thi, 7 – 10% người trưng thành
cmô giáp lạc chỗ dọc theo đường di chuyển
của ống giáp lưỡi [4]. Mục đch của bài tổng
quan này là hệ thống ha lại biểu hiện của mô
giáp lạc chỗ về mt nguyên nhn, v tr lm
sàng, các biểu hiện bệnh lý của mô giáp lạc
chỗ trên cơ s của y văn tiếp cận được để rút
kinh nghiệm và hỗ trợ thêm cho chẩn đoán.
II. PHÔI THAI HỌC
Tuyến ni tiết đầu tiên của cơ thể được
hình thành ngày 24 của thời kỳ phôi thai.
Mầm tuyến giáp nguyên thủy bắt nguồn từ
biểu mô ni bì sàn hầu họng ngay tại lỗ tt
nằm đường giữa tại điểm nối 2/3 trưc của
lưỡi (đôi cung hàm 1) và 1/3 sau (đôi cung
hàm 3), mầm giáp bên bắt nguồn từ khe mang
tận cng, trong tuần th 4 của quá trình phát
triển phôi thai. Sau đ vào khoảng giữa tuần
th 5 đến tuần th 7, mầm giáp xuyên qua
trung bì bên dưi đi xuống pha trưc phần
rut hầu họng tạo túi thừa 2 thy sa xuống của
túi hầu họng 4 đi qua lưỡi vào vng cổ. Mầm
giáp đi qua pha trưc nhưng cũng c thể lại
pha sau xương mng và sụn giáp và đi đến v
trcuối cng pha trưc bên kh quản vào
tuần th 7. Hai mầm giáp hai bên sẽ hợp nhất
vào mầm giáp giữa để tạo ra nhu mô giáp, chỉ
đng gp mt phần nhỏ trong sự hình thành
tuyến giáp. Sự hình thành chủ yếu từ các tế
bào nang tuyến giáp, c nguồn gốc từ mầm
giáp giữa, xuất phát từ ni bì của túi hầu họng
[3]. Trong khi di chuyển, tuyến giáp được gắn
vào lỗ tt bằng ống giáp lưỡi. Ống giáp lưỡi
thường b thoái ha và biến mất. Sự tồn tại
của mầm giáp bên được ghi nhận mt cách
chắc chắn trên cơ s phôi thai học so sánh. Ở
đng vật c vú n nhanh chng biến mất,
loài lông vũ n tồn tại và cho thấy cấu trúc
nang tương tự như tuyến giáp. Tồn tại mầm
tuyến giáp bên đ giải thch sự xuất hiện của
mô giáp nằm ngoài đường giữa cổ. Việc gián
đoạn di cư của 1 trong 2 mầm giáp bên đ gây
ra khiếm khuyết của việc hợp nhất vi mầm
giáp giữa. Tế bào nang tạo ra hormone giáp
và tế bào cận nang (tế bào C) tạo ra calcitonin,
c nguồn gốc từ 2 mầm phôi khác mầm giáp
giữa, khe mang tận cùng là nơi tập trung tế
bào nang và tế bào C tương ng [3].
Cơ chế phn t liên quan đến sự rối loạn
tạo phôi tuyến giáp chưa được biết đầy đủ, các
đt biến gen điều hòa trong sự phát triển tuyến
giáp c thể là nguyên nhn, các yếu tố phiên
mã gen TITF-1/NKX2-, FOXE1/TITF-2 và
PAX-8 /HHex rất cần thiết cho hình thành và
biệt ha tuyến giáp. Nghiên cu trên đng vật
cho thấy TITF-1 được thể hiện trong giai đoạn
phát triển về sau của tuyến giáp. TITF-
1/NKX2-1 chu trách nhiệm bc l
Thyroglobulin đc hiệu tuyến giáp (Tg) và
Thyroperoxidase [3].
TITF-1/NKX2-1 dường như còn đng vai
trò then chốt trong quá trình phát triển tuyến
giáp vì n kiểm soát sự sống còn vào thời điểm
bắt đầu hình thành cơ quan cũng như sự biểu
hiện của các gen đc hiệu cho các tế bào nang
tuyến giai đoạn trưng thành. PAX8 không
chỉ cần thiết cho sự sống còn tế bào nang tuyến
sơ khai mà c điều phối trong biệt ha chc
năng của chúng, yếu tố điều hòa đc hiệu cho
tuyến giáp nằm  gen PAX8 c vai trò trong cơ
chế điều hòa ngược dòng kiểm soát quá trình
phiên mã PAX8 trong quá trình biệt ha tuyến
giáp, kiểm soát sự phát triển tuyến giáp. HHex
c vai trò chưa rõ ràng, dường như n gp
phần tác đng đến duy trì sự bc l mối liên
kết trong chuỗi hoạt đng TITF-1/NKX2-1,
PAX-8 mRNA và FOXE1 tuyến giáp [3,4].
Khi các tế bào nang tuyến tự tổ chc và
sắp xếp tạo nang đòi hỏi quá trình phosphoryl
hóa protein FOXE1 cần thiết cho sự di chuyển
HỘI THẢO KHOA HỌC CHUYÊN NGÀNH GIẢI PHẪU BỆNH CÁC TỈNH PHÍA NAM LẦN THỨ 14
32
tuyến giáp đến đúng v tr. Những con chut c
gen đồng hợp t FOXE1 c tuyến giáp dưi
lưỡi. Gen thụ thể TSH cũng gp phần cho sự
phát triển tuyến giáp cng vi PAX8 [4].
Những đt biến yếu tố phiên m của các gen
này c liên quan đến sự di chuyển bất thường
tuyến giáp gy ra những rối loạn trong quá
trình tạo phôi tuyến giáp người. Trên 50%
trường hợp rối loạn tạo phôi giáp c liên quan
ti mô giáp lạc chỗ. Tuy nhiên cho ti nay vẫn
chưa tìm thấy đt biến của gen nào c liên
quan đến mô giáp lạc chỗ  người [2].
Mô giáp lạc chỗ dưi hàm, cổ bên do
mầm giáp bên b khiếm khuyết, không thể di
chuyển và hợp nhất vi mầm giáp giữa. Hiện
diện mô giáp  vtr khác, cthể xảy ra là do
sự di chuyển bất thường quá mc hoc biệt hoá
lạc v (sai chỗ) các tế bào ni bì không được ủy
thác [1,2,4].
Các nghiên cu cho thấy c mối liên hệ
giữa sự phát triển các đng mạch ln cổ và
sự tái đnh v tuyến giáp. Hình thái tuyến giáp
phụ thuc vào sự phát triển của các đng mạch
ln cận được xem như là cơ chế bảo tồn đtiến
ha nhằm bảo đảm cho việc phng thch
hormone hiệu quả hơn vào hệ tuần hoàn. Sự
thay đổi trong cấu trúc mạch máu vng cổ và
sự phn nhánh đng mạch cảnh trong, đng
mạch chủ c thể ảnh hưng đến hình thái của
tuyến giáp và là nguyên nhn của mt số
trường hợp mô giáp lạc chỗ. Các d tật bẩm
sinh hệ tim mạch c liên quan đến những bất
thường bẩm sinh của tuyến giáp. Sự kéo dài
quá mc tồn dư ống giáp lưỡi là nguyên nhn
mô giáp lạc chỗ trong trung thất và các v tr
dưi cơ hoành [5].
III. BỆNH HỌC
Các bệnh lý phình giáp, suy giáp, cường
giáp, viêm giáp và những tăng sinh lành tnh
hay ác tnh cũng c thể xảy ra trên mô giáp
lạc chỗ.
Mô giáp lạc chỗ thường phát hiện giai
đoạn nhu cầu hormone giáp tăng cao như dậy
thì và mang thai. Nc thể phát hiện trên lm
sàng dưi dạng tổn thương choán chỗ hay sau
những triệu chng chèn ép. 33% bệnh nhn
được chẩn đoán phình giáp trên mô giáp lạc
chỗ cđtuổi từ 10 - 20 tuổi. Các yếu tố phát
triển biểu bì c thể kch thch sự tăng trưng
mô giáp. S dụng Lithium trong điều tr lưỡng
cực được cho là làm phì đại mô giáp lạc chỗ
vng lưỡi, c chế chc năng giáp dẫn đến suy
giáp và phình giáp [3,4].
Mô giáp lạc chỗ là nguyên nhn phổ biến
nhất gy suy giáp bẩm sinh cho trẻ sơ sinh, và
khoảng 33% bệnh nhn c mô giáp lạc chỗ b
suy giáp. 70% bệnh nhận c mô giáp lạc chỗ 
lưỡi mà không c mô giáp  v trbình thường
sẽ tiến triển suy giáp dưi lm sàng và suy giáp
sẽ c biểu hiện lm sàng khi bệnh nhn c
những căng thẳng về tm sinh lý. Willi SM cho
rằng các mô giáp lạc chỗ không được cung cấp
máu đầy đủ để hỗ trợ cho chc năng tuyến
giáp hoạt đng bình thường; hormone giáp vẫn
được tiết ra nhưng không đủ cho nhu cầu sinh
lý tuổi dậy thì, mang thai, nhiễm trng, chấn
thương; những khiếm khuyết về tổng hợp Iod
của mô giáp lạc chỗ t nhạy cảm vi TSH, là
nguyên nhn su xa gy suy giáp. Cường giáp
phát sinh từ mô giáp lạc chỗ t gp hơn suy
giáp. Mô giáp lạc chỗ chỉ biểu hiện bệnh
Basedow về mt mô bệnh học được tìm thấy 
đáy lưỡi, trung thất, dưi hàm và mạc treo rut.
Trong số những trường hợp này đ tìm thấy
trên những bệnh nhn cắt giáp bán phần hoc
toàn phần do nhiễm đc giáp, do mô tuyến
giáp lạc chỗ còn st lại b kch ng bi các
globulin miễn dch kch thch mô giáp (TSI) và
biểu hiện mắt cũng c thể liên quan đến nhiễm
đc giáp mô giáp lạc chỗ [3,4,5].
Sự biến đổi ác tnh nguyên phát c thể tìm
thấy  mô tuyến giáp lạc chỗ, ung thư thể nhú,
nang, tế bào Hurthle, tủy đ được báo cáo.
Tần suất ung thư khoảng 1% mô giáp lạc chỗ,
TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 545 - THÁNG 12 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
33
vi tỉ lệ Nữ/Nam từ 3/1 – 8/1. Thể nang gp
nhiều hơn thể nhú, thể nhú chỉ chiếm 23%
ngược vi mô giáp  v tr bình thường. Hiếm
khi ung thư xảy ra trên mô giáp lạc chỗ lại c
di căn hạch [4,5].
IV. CÁC VỊ TRÍ LÂM SÀNG CỦA MÔ GIÁP LẠC
CHỖ
4.1. Tuyến giáp lưỡi – dưới lưỡi
V trthường gp nhất là gốc lưỡi, đc biệt
v tr lỗ tt vng lưỡi, chiếm khoảng 90%
trường hợp, tuy nhiên c tác giả ghi nhận tỉ lệ
chỉ 47%. Tuổi trung bình là 40,5 tuổi; dao
đng từ lúc sơ sinh đến 83 tuổi. 70 – 75%
tuyến giáp lưỡi là mô giáp duy nhất và cũng là
nguồn sản xuất hormone giáp duy nhất. Tỉ lệ
tuyến giáp lưỡi qua khám nghiệm t thi c hệ
thống là 10%. Hiếm khi c sự tồn tại song song
của tuyến giáp lưỡi vi tuyến giáp  v tr bình
thường và nếu c thì chỉ c mô giáp lưỡi mi
c chc năng ni tiết. Hầu hết (>70%) bệnh
nhn biểu hiện suy giáp. Đa số không c triệu
chng và chỉ được phát hiện ngẫu nhiên. Mt
khi tổn thương đủ ln c thể gy ra triệu chng
như ho, kh th, kh nuốt, kh phát m và
chảy máu. Trường hợp quá ln c thể gy hiện
tượng tắc nghẽn đường th, thrt trẻ em,
ngưng th khi ngủ và tắc nghẽn đường hô hấp,
ngáy, cảm giác c d vật. Dấu chng thường
gp là ckhối u đường giữa vng sau đáy
lưỡi. Hormone giáp từ mô giáp lưỡi thường
không đủ cho nhu cầu cơ thể nên dẫn đến
phình giáp. Và được khuyến cáo nên bổ sung
Thyroxin suốt đời để dự phòng phình giáp.
Trường hợp mô giáp lạc chỗ dưi lưỡi hoc
trưc thanh quản sẽ cbiểu hiện khối u trưc
cổ trên, dưi hoc ngang mc xương mng.
U c bờ trơn láng, mật đ mềm, di đng,
không căng chắc [3,5].
4.2. Tuyến giáp trong khí quản
Dtật này c thể là do sự phn chia tuyến
giáp đang phát triển b ảnh hưng khquản và
vòng sụn của n gy ra hoc do mô tuyến giáp
xm nhập vào lòng kh quản; c thể do sự
khiếm khuyết của sự phát triển thành phần
trung mô giữa tuyến giáp và kh quản khiến
tuyến giáp nguyên thủy bám kh quản. 75%
trường hợp này mô giáp lạc chỗ lại c chc
năng như tuyến giáp bình thường. Lm sàng
thường kh th tiến triển, th rt, ho, khnuốt
và ho ra máu, cần phn biệt vi bệnh lý về hen,
cthể kh phn biệt vi thrt và th khò khè
trong hen. Mô giáp trong kh quản c thể ghi
nhận khi soi thanh quản trực tiếp dưi thanh
môn hoc thấy mt khối trên thành khquản
bao phủ mt lp niêm mạc bình thường, có
màu hồng nhạt đến đỏ tươi, c thể xuất huyết
hay loét, bề mt c thể trơn láng hay không
đều, c các đám mạch màu trắng hoc hồng.
Dtật cthể xảy ra mọi la tuổi, hay gp từ
30 – 50 tuổi, chủ yếu là nữ gii, thường cng
tồn tại vi mô giáp v tr bình thường và bệnh
nhn thường bình giáp [3].
4.3. Mô giáp lạc chỗ ở dưới hàm, cổ bên
Do mầm giáp bên b khiếm khuyết không
di chuyển và không hợp nhất vi mầm giáp
giữa hoc rối loạn di chuyển trong quá trình
phát triển phôi thai, do cấy ghép mô giáp trong
quá trình phẫu thuật vng cổ hay phẫu thuật
tuyến giáp. Bệnh nhn xuất hiện khối u cổ
bên hay dưi hàm, c thể sờ thấy, di đng,
không đau, khu trú vng tam giác cảnh hoc
dưi hàm. Tổn thương hay gp nữ và chủ
yếu cổ phải, la tuổi gp từ 4 đến 81 tuổi.
Hầu hết các trường hợp, tuyến giáp bình
thường cng tồn tại và bệnh nhn c tình trạng
bình giáp. Tuy nhiên, cũng cthể là mô giáp
duy nhất. Trưc đy được coi như là tổn
thương di căn, được cho là “tuyến giáp bất
thường cổ bên”. Qua quá trình theo dõi, mô
giáp lạc chỗ thực sự vẫn được ghi nhận, thể
HỘI THẢO KHOA HỌC CHUYÊN NGÀNH GIẢI PHẪU BỆNH CÁC TỈNH PHÍA NAM LẦN THỨ 14
34
hiện tnh chất sinh học lành tnh. Việc đánh giá
cần thận trọng để loại trừ ung thư thể nang biệt
ha tốt di căn hạch. Mô giáp lạc chỗ cũng được
ghi nhận khoang cạnh họng (PPS), amydale,
vòm khẩu cái cng [1,2,3,4].
4.4. Mô giáp lạc chỗ ở vùng nách
Hiện tượng đơn lẻ, mô giáp bình thường
được tìm thấy kèm theo hình ảnh hạch lympho
phản ng hoc những tồn dư của n, c thể
nhìn nhận như 2 quá trình không liên quan:
hoc di căn từ K giáp hoc phát triển nang giáp
bình thường trong mô hạch. Sự tồn tại dthể
này cũng được thông báo, không chỉ c  vng
hạch nách mà cả vng hạch cổ, buc phải chẩn
đoán phn biệt giữa mô giáp lạc chỗ vi ung
thư giáp thể nang biệt ha tốt di căn và thực sự
khkhăn bi lẽ ung thư thể nang rất hiếm khi
di căn theo đường bạch mạch đến hạch [3].
4.5. Mô giáp lạc chỗ ở vùng cảnh
Trên đng vật cho thấy sự phát triển của
đng mạch chnh  vng cổ và phát triển tuyến
giáp c sự tương tác qua lại. Sự phụ thuc
hình thái của tuyến giáp vào sự phát triển đng
mạch ln cận là cơ chế bảo tồn được tiến ha
để việc phng thch hormone giáp vào hệ tuần
hoàn mt cách hiệu quả. Sự thay đổi cấu trúc
mạch máu vng cổ và sự phn nhánh của đng
mạch cảnh từ quai đng mạch chủ c thể ảnh
hưng đến sự biến đổi hình thái tuyến giáp và
giải thch cho mt số hình ảnh mô giáp lạc chỗ.
Mô giáp lạc chỗ hiện diện chỗ chia nhánh
đng mạch đ được thông báo. Mt trong số
trường hợp này không tìm thấy chc năng hoạt
đng mô tuyến giáp  v trbình thường [3].
4.6. Mô giáp lạc chỗ vào mống mắt
Được tìm thấy  mống mắt ngoại vi và gc
tiền phòng. Không thể giải thch lạc chỗ này
bằng cơ chế rối loạn tạo phôi, được cho là kết
quả của việc biệt ha bất thường mô tại chỗ do
tình trạng chuyển sản hoc tn sinh d hình
(heteroplasia). Đt biến soma gen c chế sự
biệt ha không phhợp các thành phần phôi
không phải tuyến giáp c thể giải thch cho
tình trạng này [3].
4.7. Mô giáp lạc chỗ vào tuyến yên và
xoang bướm
C đi kèm theo tuyến giáp lưỡi. Bệnh
sinh được cho là mầm giáp nguyên thủy
ni bì phôi đi vào thời điểm hình thành túi
Rathke [3].
4.8. Mô giáp lạc chỗ vào tim, quanh
động mạch chủ và phổi
Dtật tim là di tật thường gp nhất và c
mối liên quan đến sự rối loạn tạo phôi tuyến
giáp. Mô giáp lạc chỗ  cạnh tim và ngay trong
cơ tim c nguồn gốc phôi thai, do mối quan hệ
cht chẽ giữa mô giáp nguyên thủy và sự phát
triển cơ tim giai đoạn sm thời kỳ phôi. Ni
bì vng họng bụng nằm v tr gần sát vi
trung bì tim. Khi tim và đng mạch chủ đi
xuống, tuyến giáp b kéo về pha sau và dẫn
đến bất thưng v tr cuối cng của n khi
việc di chuyển này b nhiễu loạn. Tình trạng
mô giáp lạc chỗ  trung thất, tim, phổi đ được
báo cáo. Bệnh nhn c triệu chng ho khan,
khth, c khi ho ra máu, t gp hơn là kh
nuốt hay chi chng đng mạch chủ trên. Mô
giáp lạc chỗ trong lồng ngực chỉ c thể phát
hiện tình cờ khi chụp Xquang ngực hoc qua
mổ t thi. Trong trường hợp mô giáp lạc chỗ
vào trung thất, mô giáp v tr bình thường
vẫn được tìm thấy, bệnh nhn vẫn c tình trạng
bình giáp. Mô giáp trong tim cực kỳ hiếm
gp, chủ yếu vng tm thất phải. Bệnh
nhn được phát hiện qua siêu m tim vi
hình ảnh u tim. Khi tổn thương ln 7cm, dẫn