TỰ CHỦ ĐẠI HỌC: TẠI SAO KHÔNG?

TỰ CHỦ ĐẠI HỌC: TẠI SAO KHÔNG?

Mở đầu phần báo cáo là phát biểu của đại diện hai công ty đầu

tư nước ngoài và một công ty tư nhân về chất lượng đào tạo kỹ sư nông

nghiệp ở nước ta thông qua việc đánh giá số khá đông kỹ sư mà các công ty

trên đã tuyển dụng. Tuy lĩnh vực hoạt động của các công ty trên khác nhau,

nhưng nhận xét về những yếu kém lại khá thống nhất. Đó là yếu về các mặt:

kỹ năng thực hành, kiến thức xã hội, kỹ năng giao tiếp, ngoại ngữ và tin học,

năng lực quản lý, khả năng làm việc theo nhóm, tính chuyên nghiệp, thiếu

kiến thức về kinh doanh, tiếp thị. Cần lưu ý là số kỹ sư được các công ty,

nhất là các công ty nước ngoài, tuyển chọn nằm trong số ít người đáp ứng tốt

những yêu cầu tuyển dụng của họ và với mức lương cao họ cũng phải làm

việc hết mình.

Phát biểu của ba sinh viên sau đó cho thấy ngoài những yêu cầu chính

đáng như muốn được thực hành nhiều hơn, có thêm tài liệu, sách báo để

tham khảo, còn bộc lộ một điểm yếu đáng kể là nhất nhất chỉ trông chờ vào

việc tăng thêm giờ học trên lớp vốn đã quá tải, chứ không phải là thay đổi

cách học.

Chương trình tuy “siêu nặng” nhưng lại vừa thừa và vừa thiếu những

kiến thức cần thiết, là nguyên nhân tạo ra những yếu kém trong chất lượng

đào tạo mà các công ty đã đề cập ở trên. Ngày nay với biển kiến thức mênh

mông, dù là trong phạm vi một ngành, hơn nữa lại còn được bổ sung ngày

càng nhanh, càng nhiều, thì điều quan trọng nhất là chọn lọc để trang bị cho

người học những kiến thức nào thiết thực nhất. Phần quan trọng hơn là rèn

luyện cho sinh viên kỹ năng thực hành, năng lực giải quyết vấn đề và khả

năng tự học để không ngừng tự hoàn thiện mình. Đó chỉ mới nói về “dạy

chữ” còn mục tiêu “dạy làm người” như nghị quyết của Đảng thì còn nhiều

vấn đề phải bàn nữa.

Ấn tượng nhất trong hội thảo là phần trình bày của vị hiệu phó trường

đại học nông nghiệp EARTH, Costa Rica. Cũng là trường của một nước

đang phát triển vùng nhiệt đới với quy mô nhỏ, nhưng EARTH đã thu hút

sinh viên đến từ 19 nước, kể cả các nước phát triển. Mục tiêu đào tạo của

EARTH được tóm gọn “Đào tạo những người lãnh đạo tương lai từ hôm

nay”. Chưa vội đánh giá hay-dở, phù hợp hay không phù hợp, nhưng rõ ràng

so với mục tiêu đào tạo của các trường đại học của ta thì quả có một khoảng

cách khá xa về yêu cầu đầu ra. Phải chăng đó chỉ là một khẩu hiệu sáo rỗng,

một kiểu quảng cáo tầm thường của EARTH? Có thể nói là không phải, nếu

tìm hiểu tiếp về nội dung chương trình đào tạo của trường với những nội

dung không hề có ở các trường nước ta như: sản xuất bền vững, quản lý bền

vững, tinh thần lập nghiệp, tính nhạy cảm và ý thức đối với sự phát triển đời

sống cộng đồng, giá trị và đạo đức, kỹ năng lãnh đạo, kỹ năng giao tiếp,

năng lực học suốt đời, làm việc theo nhóm, tác phong tích cực…

EARTH dám vươn lên và có thể vươn lên được vì nhận thức đươc sự

thay đổi về những yêu cầu của xã hội trong thời đại toàn cầu hoá và thêm

vào đó là trường có quyền tự chủ cao. Quyền tự chủ không phải là mục đích,

mà là điều kiện thiết yếu để phát huy tối đa tính năng động, sáng tạo và năng

lực của trường. Ở nước ta khi nói đến mở rộng quyền tự chủ cho các trường

đại học, điều đầu tiên người ta nghĩ đến là những tiêu cực có thể xảy ra chứ

chẳng thấy đó là một nhu cầu thiết thân cho sự phát triển. Khi giao quyền tự

chủ cho các trường, chắc khó tránh khỏi một vài nơi nào đó lợi dụng vì

những lợi ích riêng, nhưng đổi lại sẽ có nhiều trường mạnh dạn vươn lên để

hoà nhập với xu hướng chung của khu vực và thế giới, tạo ra những mô hình

tiên tiến cho ngành. Hơn nữa tiêu cực có tồn tại được không còn tuỳ thuộc

vào sự sâu sát của lãnh đạo, sự trong sạch và năng nổ của bộ máy thanh tra.

Về phương pháp giảng dạy, nhiều trường đại học Âu, Mỹ và cả trong

khu vực đã chuyển sang trang bị kiến thức của sinh viên theo khối [block] và

áp dụng cách “Học trên cơ sở giải quyết vấn đề [Problem based learning]”,

trong khi ở ta thì chủ yếu là thầy đọc hoặc giảng - sinh viên chép. Sinh viên

chỉ cần học thuộc phần thầy giảng, chẳng cần tham khảo thêm tài liệu gì

cũng đủ đạt điểm cao rồi. Báo Tuổi Trẻ chủ nhật ngày 3.10.2004 có đăng

một bài rất đáng để các nhà quản lý giáo dục tham khảo về phương pháp đào

tạo của Trường Đại học Temasek, Singapore, một trường đạt chất lượng đào

tạo quốc tế ở châu Á. Trường đã áp dụng phương pháp “Học trên cơ sở giải

quyết vấn đề” ngay từ năm thứ nhất. Phương pháp đó ra đời từ một trường

đại học y của Canada và đã nhanh chóng được phổ biển rộng trên thế giới

cho tất cả các ngành đào tạo, kể cả toán học. Phương pháp đó giúp sinh viên

rèn luyện tổng hợp tính năng động, sáng tạo, năng lực tự học, phân tích, tổng

hợp và giải quyết vấn đề, đồng thời cũng tập cho sinh viên kỹ năng giao tiếp,

trình bày ý kiến, làm việc theo nhóm, lãnh đạo nhóm. Tiếc rằng một phương

pháp tiên tiến như thế lại không có chỗ đứng khi các trường buộc phải áp

dụng chương trình khung của bộ! Không hiểu các nhà quản lý trả lời sao về

điều này?

Đã đến lúc phải nhìn thẳng vào sự thật để mổ xẻ tận gốc nguyên nhân

của sự trì trệ, bảo thủ. Giáo dục đại học đang cần một cải cách sâu rộng chứ

không phải chỉ đơn thuần là tăng thêm một số giờ thực hành, thêm một ít

kinh phí cho các trường, hay tăng học phí cùng những giải pháp chắp vá mỗi

khi có sự phản ứng của xã hôi. Vấn đề ở đây liên quan đến phương thức

quản lý, quyền tự chủ, trước tiên là tự chủ về đào tạo của các trường, thay

đổi nội dung chương trình và phương pháp dạy và học, đào tạo lại và sàng

lọc đội ngũ giảng viên và xây dựng những chính sách xã hội thoả đáng trong

giáo dục. Để làm được điều đó, khâu đột phá đầu tiên phải là thay đổi tư duy

giáo dục. Nếu không, cứ mỗi lần bàn đến giáo dục là chúng ta lại lặp lại điệp

khúc ru ngủ và vỗ về nhau bằng những thành tích đã đạt được bằng tiền của

và công sức của toàn dân chứ chẳng phải của riêng bộ phận nào. Trái lại,

những yếu kém, trì trệ kéo dài trong giáo dục hiện nay lại là nỗi khổ dai

dẳng của dân chúng chứ không phải của bộ phận quản lý vẫn mãi vẫy vùng

trong cái ao tù tư duy cũ với cơ chế xin –cho, để duy trì quyền hành và lợi

ích riêng tư