NGUYỄN VĂN HẢI - Ảnh hưởng của các mức rỉ mật ....
1
ẢNH HƯỞNG CỦA CÁC MỨC RỈ MẬT KHÁC NHAU ĐẾN CHẤT LƯỢNG
BÚP NGỌN LÁ MÍA Ủ CHUA
Nguyễn Văn Hải *, Bùi Văn Chính và Nguyễn Hữu Tào
Viện Chăn Nuôi - Thụy Phương - Từ Liêm - Hà Nội
*Tác giả liên hệ: Nguyễn Văn Hải
Tel. (04) 38.386.126 / 0982.390.383; Fax: (04) 38.389.775; Email: hainiah2008@gmail.com
ABSTRACT
Effect of different levels of sugarcane molasses on the quality of sugacane stalk silage
One study with two experiments, aimed at determining the effects of different levels of sugarcane molasses on
the quality of the sugacane stalk silage was conducted in 2003 at NIAS.
In the first experiment, the ensile sugarcane stalk (27.1% dry matter) was ensiled with molasses at levels of 0;
0.3; 0.6; 0.9; 1.2; 1.8 and 2.4% in glass cans. Three replicates for each level of molasses were used. pH value of
the silage was measured at days 30; 45 and 60th of ensiling and the chemical composition and organic acid
content were determined at day 60th of ensiling. The results showed that after 60 days of ensiling, the silage of
sugarcane stalk with 0.9% of molasses had similar crude protein and crude fibre contents (as dry matter basic) to
the fresh stalk. The pH and lactic acid content of the silage of sugarcane stalk with 0.9% molasseswere 4.2 and
1.5% respectively. It indicated that the silage of sugarcane stalk with 0.9% molasses was the best and can be
stored for long time.
In the second experiment, the ruminal degradability of silage with 0.9; 1.2; 1.8; 2.4% of molasses (fresh mattr
basis) and dried and fresh sugar cane stalk was determined in three fistulated laisind steers. The result showed
that the degradation rates of dry matter and organic matter of sugarcane stalk ensiled with 0.9; 1.2; 1.8 and 2.4%
molasses were lower than these of the fresh sugar cane stalk and higher than those of the dried sugarcane stalk.
Keywords: sugarcane stalk, silage, molasses, urea.
ĐẶT VẤN ĐỀ
Nước ta là một nước có mật độ dân số cao, để đáp ứng nhu cầu về thực phẩm ngày càng tăng
của xã hội chúng ta cần phát triển đàn gia súc, nhất là gia súc ăn cỏ vốn ít cạnh tranh về lương
thực với con người. Một nhiệm vụ đặt ra cho chúng ta là giải quyết nguồn thức ăn thô xanh
cho đàn gia súc.
Để giải quyết vấn đề này, ngoài việc đưa ra các giống cỏ có năng suất và chất lượng cao thì
hướng nghiên cứu sử dụng nguồn phụ phẩm nông nghiệp tạo nguồn thức ăn giá thành rẻ cho
gia súc nhai lại đã và đang được quan tâm ở nhiều nước trên thế giới, kể cả các nước phát
triển. Ở nước ta đã có những công trình nghiên cứu về sử dụng phụ phẩm nông nghiệp, nhưng
việc nghiên cứu sử dụng về phụ phẩm mía đường còn ít.
Diện tích trồng mía của cả nước là 285,1 ngàn ha (Niên giám thống kê, 2007), nên nguồn phụ
phẩm mía gồm bã mía và búp ngọn lá mía (BNLM) - phần còn lại sau thu hoạch mía và lấy
ngọn để trồng) là tương đối lớn. Nguồn phụ phẩm này vẫn chưa được sử dụng một cách có
hiệu quả, trong thực tế chỉ một phần nhỏ BNLM cho ăn dạng tươi, còn phần lớn đốt trên đồng
ruộng làm phân bón. BNLM là nguyên liệu có thê ủ chua nhưng cần bổ sung them năng lượng
từ rỉ mật.
VIỆN CHĂN NUÔI - Tạp chí Khoa học Công nghệ Chăn nuôi - Số 16-Tháng 2-2009
2
Xuất phát từ lý do trên chúng tôi tiến hành nghiên cứu đề tài trên với mục tiêu tìm ra mức rỉ
mật hợp lý nhất trong chế biến BNLM bằng phương pháp lên men yếm khí làm thức ăn cho
gia súc nhai lại.
VẬT LIỆU VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
Đối tượng, địa điểm và thời gian nghiên cứu
Đề tài được tiến hành năm 2003, tại Phòng thí nghiệm Bộ môn dinh dưỡng, thức ăn chăn nuôi
và đồng cỏ; Trung tâm Thực nghiệm và Bảo tồn vật nuôi; Trung tâm nghiên cứu bò và đồng
cỏ Ba Vì - Viện Chăn nuôi. Nguyên liệu sử dụng trong thí nghiệm là: BNLM, rỉ mật với thành
phần hóa học như trong Bảng 1
Bảng 1. Thành phần hoá học và giá trị dinh dưỡng của BNLM và rỉ mật
(%) chất khô
VCK
(%)
ME
Kcal/kg
Đường
T.số
(%)
Protein
Mỡ
Xơ DXKĐ
KTS
Ca P NDF
ADF
ADL
BNLM
27,1
541 1,85 7,56 2,58 38,01
44,33 10,7 0,44 0,18 64,58
34,32
4,91
Rỉ mật 70,0
2771 35,4 7,84 82,43
9,73
0,64
0,15
BNLM ở đây có độ ẩm rất thích hợp (72,9 %) cho ủ chua nhưng hàm lượng đường tổng số
(1,85%) hơi thấp. Vì độ ẩm và hàm lượng đường thích hợp nhất đối với cây thức ăn ủ chua là:
65 - 75% (Schmidt và Wetterau,1974; Ladan và Budenco, 1978; McDonald và cs., 1995) và
> 2% (Ladan và Budenco, 1978; Vũ Duy Giảng và cs., 1999).
Bố trí thí nghiệm và phương pháp nghiên cứu
Để tìm ra mức rỉ mật hợp lý nhất trong chế biến BNLM bằng phương pháp lên men yếm khí
(ủ chua), hai thí nghiệm nhỏ đã được tiến hành.
Thí nghiệm 1: Ảnh hưởng của các mức rỉ mật khác nhau đến thành phần hóa học, pH,
hàm lượng các a xít hữu cơ của BNLM ủ chua
Trong thí nghiệm này, BNLM tươi được đập dập và băm nhỏ 2 - 3 cm, ủ yếm khí trong bình
thuỷ tinh có bổ sung rỉ mật theo các tỷ lệ sau (%): 0; 0,3; 0,6; 0,9; 1,2; 1,8; 2,4 (rỉ mật và
BNLM tính ở dạng sử dụng). Các bình thủy tinh để ủ BNLM được bố trí ngẫu nhiên hoàn
toàn trong phòng thí nghiệm và mỗi công thức ủ được lặp lại ba lần.
Thay đổi màu sắc, độ cảm nhiễm mốc, mức độ thối hỏng của BNLM ủ chua được quan sát và
ghi chép hàng tuần cho đến ngày 60. Giá trị pH của BNLM ủ chua được xác định vào các
ngày: 30, 45, 60 sau khi ủ bằng máy đo pH 900 Precisa, thành phần hóa học của BNLM ủ
chua được xác định vào ngày 60 sau khi ủ. Hàm lượng axit lactic, axit axetic, axit butyric của
BNLM ủ chua được xác định sau 60 ngày ủ theo phương pháp Lepper - Flig, (1995).
Thí nghiệm 2: Ảnh hưởng của các mức rỉ mật khác nhau đến tỷ lệ và động thái phân giải
chất khô, chất hữu cơ của BNLM ủ chua trong dạ cỏ
Các mẫu BNLM ủ chua có bổ sung rỉ mật: 0,9; 1,2; 1,8; 2,4% (dạng sử dụng) sau 60 ngày và
BNLM tươi và BNLM khô được sử dụng để làm thí nghiệm in sacco trên 3 bò đực lai Sind
mổ lỗ dò dạ cỏ, khối lượng bình quân 212,3 ± 11,6kg. Bò được nuôi nhốt riêng biệt và ăn
khẩu phần như nhau (20kg cỏ voi + 3kg rơm ủ 4% urê + 0,5kg cám hỗn hợp) trong giai đoạn
thí nghiệm. BNLM ủ chua bổ sung 0; 0,3; 0,6% rỉ mật chất lượng kém và bị hỏng nên không
sử dụng trong thí nghiệm này. Thời gian đặt mẫu ở dạ cỏ: 4, 8, 16, 24, 48, 72 và 96 giờ. Mỗi
NGUYỄN VĂN HẢI - Ảnh hưởng của các mức rỉ mật ....
3
mẫu thức ăn được lặp lặp lại 3 lần. Các bước tiến hành thí nghiệm in sacco theo phương pháp
của Orskov và cs., (1980).
Xử lý số liệu
Các số liệu được xử lý thống kê bằng phân tích phương sai một chiều (ONE-WAY ANOVA)
với phần mềm Minitab 14. Mô hình thống kê sử dụng ở đây là: Yij = + Ti+ eij ; ở đây Yij là
biến phụ thuộc (ví dụ: pH, hàm lượng axit hữu cơ…), là trung bình tổng thể, Ti là ảnh
hưởng của các tỷ lệ rỉ mật và eij là sai số ngẫu nhiên. Các số liệu in sacco trước khi xử lý
thống kê được xử lý với phần mềm Neway của Chen (1995).
KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN
Thí nghiệm 1: Ảnh hưởng của các mức rỉ mật khác nhau đến thành phần hóa học, pH,
hàm lượng các a xít hữu cơ của BNLM ủ chua
Ảnh hưởng của các mức rỉ mật khác nhau đến mầu sắc, pH của BNLM ủ chua
Màu sắc, giá trị pH của BNLM ủ chau sau 30, 45, 60 ngày ủ được thể hiện trong Bảng 2.
Bảng 2. Ảnh hưởng của các mức rỉ mật khác nhau đến màu sắc, pH của BNLM ủ chua
Giá trị pH sau khi ủ
Công thức ủ Màu sắc
30 ngày 45 ngày 60 ngày
Nhận xét
BNLM + 0,0% rỉ mật xám đen - - - Hỏng
BNLM + 0,3% rỉ mật xám đen 5,58 5,06 4,63 TB
BNLM + 0,6% rỉ mật vàng nhạt 5,45 4,86 4,52 TB
BNLM + 0,9% rỉ mật vàng rơm 5,34 4,63 4,20 Tốt
BNLM + 1,2% rỉ mật vàng rơm 5,26 4,34 4,03 Tốt
BNLM + 1,8% rỉ mật vàng rơm 4,82 4,32 3,92 Tốt
BNLM + 2,4% rỉ mật vàng rơm 4,71 4,21 3,85 Tốt
Kết quả ở Bảng 2 cho thấy, ở công thức không bổ sung rỉ mật thì chỉ sau một thời gian BNLM
bị thối hỏng. Có thể BNLM không có đủ một lượng đường tối thiểu để đảm bảo cho quá trình
lên men lactic trong khi ủ chua. Ở các công thức bổ sung 0,3% và 0,6% rỉ mật giá trị pH của
thức ăn ủ chua đạt 4,63 - 4,52. Xét về mặt pH, theo các tiêu chuẩn về chất lượng thức ăn ủ
chua của các tác giả Schmidt và Wetterau (1974), Bacanov và Menkin (1989), Bodanov
(1990), McDonald và cs., (1995) thì BNLM ủ chua ở các công thức này chỉ đạt chất lượng
trung bình. Ở các công thức có bổ sung 0,9% rỉ mật trở lên giá trị pH của thức ăn ủ chua đã
đạt 4,2 - 3,85, thức ăn có màu vàng nhạt đến màu vàng rơm và có mùi thơm chua đặc trưng
của axit lactic. Theo các tài liệu trên giá trị pH của thức ăn ủ đã đạt 4,2 - 3,85 nên thức ăn ủ
chua đã đạt chất lượng tốt và có thể bảo quản được trong thời gian dài. Kết quả này tương tự
kết quả nghiên cứu của Đặng Vũ Bình và cs., (2005a) khi ủ chua ngọn mía (gồm cả phần ngọn
có các gióng mía non và lá).
Chúng tôi đã ủ chua BNLM bổ sung 0,9% rỉ mật trong túi nilon có đường kính 1m đặt trong
các hố ủ sâu 1,2m và đường kính 0,9 mét. Kết quả là thức ăn ủ chua đã bảo quản được trong
vòng 12 tháng vẫn có chất lượng tốt: màu vàng sẫm, giá trị pH là 3, 9 – 4, thức ăn không bị
thối và có mùi thơm đặc trưng của axit lactic.
VIỆN CHĂN NUÔI - Tạp chí Khoa học Công nghệ Chăn nuôi - Số 16-Tháng 2-2009
4
Ảnh hưởng của các mức rỉ mật khác nhau đến thành phần hoá học của BNLM ủ chua
Kết quả phân tích thành phần hoá học BNLM ủ chua bổ sung rỉ mật thể hiện trong Bảng 3.
Bảng 3. Ảnh hưởng của các mức rỉ mật khác nhau đến thành phần hoá học của BNLM ủ chua
Thành phần tính theo vật chất khô (%)
Công thức ủ VCK
(%) Protein thô Xơ thô NDF ADF KTS
BNLM tươi (ĐC) 27,1a 7,56 38,01 64,58 34,32 10,7a
BNLM ủ 0,9% rỉ mật 25,1b 7,43 39,11 65,45 35,56 9,96a
BNLM ủ 1,2% rỉ mật 25,2b 7,58 39,89 66,23 35,52 11,34b
BNLM ủ 1,8% rỉ mật 25,5b 7,63 38,45 66,42 35,61 11,47b
BNLM ủ 2,4% rỉ mật 25,8b 7,54 38,47 65,67 35,34 11,58b
SEM 0,463 0,067 0,619 0,871 0,517 0,395
Các số trong cùng 1 cột mang chữ cái (a, b) khác nhau thì sự sai khác có ý nghĩa thống kê (P < 0,05).
Bảng 3 cho thấy, hàm lượng vật chất khô của tất cả BNLM ủ (25,1-25,8%) đều giảm so với
BNLM tươi (27,1%) (P < 0,05). Kết quả này cũng tương tự như các kết quả của nhiều tác giả
đã nghiên cứu về ủ chua thức ăn xanh (Ladan và Budenco, 1978; Bùi Văn Chính và cs., 1995;
Nguyễn Hữu Tào, 1996; Nguyễn Bá Mùi, 2001; Đặng Vũ Bình và cs., 2005a). Trong quá
trình ủ chua các tế bào của thức ăn xanh vẫn tiếp tục hô hấp trong 1 thời gian nhất định, cho
đến khi chúng tiêu thụ hết phần ôxy còn lại trong đống ủ, đồng thời quá trình hô hấp này tạo
ra nước, CO2 và nhiệt năng. Mặt khác, khi kết thúc quá trình đầm nén và tạo môi trường yếm
khí tế bào thực vật không chết ngay lập tức mà chúng vẫn kéo dài sự sống một thời gian ngắn
và hô hấp nội sinh (yếm khí), quá trình này cũng làm mất mát cabonhydrate trong thức ăn ủ
(Bacanov và Menkin, 1989, McDonald và cs., 1995)
Hàm lượng protein thô của BNLM ủ chua không có sự sai khác giữa các công thức ủ, chúng
dao động trong khoảng 7,43 - 7,63%; cũng không nhận thấy sự sai khác có ý nghĩa thống kê
giữa hàm lượng protein thô của BNLM ủ chua và BNLM tươi (P > 0,05). Như vậy, hàm
lượng nitơ bị mất trong quá trình ủ chua là không đáng kể.
Hàm lượng xơ thô, NDF, ADF của BNLM ủ chua không có sự sai khác đáng kể giữa các công
thức ủ; và cũng không có sự sai khác có ý nghĩa thống kê giữa các hàm lượng này của BNLM
ủ chua và BNLM tươi (P>0,05).
Hàm lượng khoáng tổng số của BNLM ủ chua có bổ sung rỉ mật tăng rõ rệt so với BNLM tươi
(P<0,05). Một mặt rỉ mật vốn là một nguyên liệu rất giàu chất khoáng, mặt khác trong quá
trình ủ chua thức ăn ủ cũng bị mất mát đi một lượng chất khô nhất định, nên hàm lượng
khoáng tính trong chất khô tăng lên.
Ảnh hưởng của các mức rỉ mật khác nhau đến hàm lượng axit hữu cơ của BNLM ủ chua
sau 60 ngày
Kết quả phân tích hàm lượng các axit hữu cơ của thức ăn ủ chua được trình bày ở Bảng 4.
Bảng 4 cho thấy, thức ăn ủ chua bổ sung 0,3; 0,6% rỉ mật, có hàm lượng axit butyric sinh ra
trong quá trình ủ là tương đối cao (0,1 - 0,12%) và hàm lượng axit lactic còn khá thấp (1,1 -
1,45%), giá trị pH tương ứng là 4,63 - 4,52 (Bảng 3) và chưa đạt mức độ để có thể ức chế các
hoạt động lên men của vi sinh vật yếm khí trong thức ăn ủ chua. Theo Schmidt và Wetterau
(1974), Vũ Duy Giảng và cs., (1999) để thức ăn ủ có giá trị pH đạt 4,3 - 3,8 thì quá trình lên
men cần có hàm lượng axit lactic 1,5 - 2%. Như vậy, ở hai mức bổ sung 0,3% và 0,6 % rỉ mật
chưa đáp ứng đủ lượng đường cần thiết cho quá trình lên men để đưa giá trị pH từ 4,3 -> 3,8.
NGUYỄN VĂN HẢI - Ảnh hưởng của các mức rỉ mật ....
5
Bảng 4. Ảnh hưởng của các mức rỉ mật khác nhau đến hàm lượng axit hữu cơ của BNLM ủ
chua (sau 60 ngày ủ)
Axit hữu cơ
(% trong dạng sử dụng)
Công thức ủ
A. lactic A.axetic A. butyric
Tỷ lệ a.
lactic/TS
axit (%)
Tỷ lệ
a.lactic/ a.
axetic
BNLM ủ 0,3% rỉ mật 1,1 1,3 0,12 43,7 0,85
BNLM ủ 0,6% rỉ mật 1,45 1,1 0,1 54,7 1,3
BNLM ủ 0,9% rỉ mật 1,55 1,0 0,05 59,6 1,55
BNLM ủ 1,2% rỉ mật 1,8 0,9 - 66,7 2
BNLM ủ 1,8% rỉ mật 1,92 0,75 - 71,9 2,56
BNLM ủ 2,4% rỉ mật 2,2 0,65 - 77,2 3,38
BNLM ủ chua bổ sung 0,9 - 2,4% rỉ mật hàm lượng axit lactic đạt khá cao (1,55 - 2,2%), hàm
lượng axit butyric là không đáng kể (dưới mức 0,05). Điều này chứng tỏ trong thức ăn ủ chua quá
trình lên men lactic và axetic là chủ yếu. Theo tiêu chuẩn đánh giá thức ăn ủ chua của Bacanov và
Menkin (1989) thì BNLM ủ chua có bổ sung 0,9% rỉ mật trở lên đạt chất lượng tốt (loại I): vì thức
ăn này có hàm lượng axit lactic 59,6 - 77,2% trong tổng số axit sinh ra (so với tiêu chuẩn hàm
lượng này chỉ cần cao hơn 50%) và có giá trị pH đạt 4,2 - 3,85 (tiêu chuẩn là 4,2). Tỷ lệ axit
lactic/axit axetic tương ứng là 1,55; 2; 2,56; 3,38: 1, đây là một tỷ lệ cao. Theo Bacanov và
Menkin (1989); Bodanov (1990) tỷ lệ này vượt 1,5:1 thì thức ăn ủ chua đạt chất lượng tốt.
Như vậy qua kết quả phân tích, đánh giá theo giá trị pH và các axit hữu cơ sinh ra trong quá
trình ủ chua có thể kết luận: ủ chua BNLM với mức độ bổ sung 0,9- 2,4% rỉ mật, thức ăn ủ đã
đạt chất lượng cao và bảo quản được trong thời gian trên 12 tháng.
Thí nghiệm 2: Ảnh hưởng của các mức rỉ mật khác nhau đến tỷ lệ và động thái phân giải
chất khô, chất hữu cơ của BNLM ủ chua trong dạ cỏ
Ảnh hưởng của các mức rỉ mật khác nhau đến tỷ lệ phân giải chất khô của BNLM
ủ chua
Kết quả tỷ lệ phân giải chất khô của BNLM ủ chua được thể hiện trong Bảng 5.
Kết quả Bảng 5 cho thấy, tỷ lệ phân giải chất khô của BNLM ủ chua (bổ sung 0,9; 1,2; 1,8;
2,4% rỉ mật) ở cùng một thời điểm đều cao hơn tỷ lệ phân giải chất khô của BNLM khô và
thấp hơn tỷ lệ phân giải chất khô của BNLM tươi (P < 0,05). Kết quả này của chúng tôi tương
tự kết quả của Nguyễn Xuân Trạch và Nguyễn Hồng Sơn (2005).
Bảng 5. Ảnh hưởng của các mức rỉ mật khác nhau đến tỷ lệ phân giải vật chất khô của BNLM
trong dạ cỏ (%)
Thời gian lưu mẫu trong dạ cỏ (giờ)
Công thức xử lý 4 8 16 24 48 72 96
BNLM tươi (ĐC1) 27,1a 35,0a 43,5a 48,6a 54,6a 56,4a 59,4a
BNLM khô (ĐC 2) 20,7b 25,2b 33,4b 39,7b 45,9b 47,2b 51,1b
BNLM ủ 0,9% rỉ mật 22,5c 30,3c 37,6c 44,0c 49,5c 53,8c 56,1c
BNLM ủ 1,2% rỉ mật 23,0c 30,5c 38,0c 44,5c 50,0c 52,5c 56,2c
BNLM ủ 1,8% rỉ mật 23,5c 28,5c 39,7c 43,4c 49,9c 52,8c 57,3c
BNLM ủ 2,4% rỉ mật 23,6c 28,7c 39,3c 44,3c 50,3c 53,6c 57,4c
SEM 0,384 0,546 0,386 0,875 0,567 0,761 0,842
Các số trong cùng 1 cột mang chữ cái (a, b, c) khác nhau thì sự khác có ý nghĩa thống kê (P <0,05).