Bài giảng Châm tê Bài 14: Tổng quan và kỹ thuật

Bµi 14

CH©M Tª

MôC TIªU

1. Nªu ®−îc ®Çy ®ñ c¸c thµnh phÇn cña 2 yÕu tè c¬ b¶n quyÕt ®Þnh sù thµnh c«ng

cña ch©m tª :

− YÕu tè kü thuËt ch©m tª.

− YÕu tè ng−êi bÖnh.

2. Ph©n tÝch ®−îc c¬ së lý luËn cña c¸c yÕu tè tham gia vµo kÕt qu¶ ch©m tª.

3. Tr×nh bµy ®−îc nh÷ng −u vµ nh−îc ®iÓm cña ch©m tª.

I. §¹I C−¬NG

Ch©m tª lµ ph−¬ng ph¸p dïng kim ch©m vµo mét sè huyÖt ®Ó n©ng cao

ng−ìng ®au, gióp ng−êi bÖnh cã thÓ chÞu ®ùng ®−îc cuéc mæ trong tr¹ng th¸i

tØnh; c¶m gi¸c sê, nãng, l¹nh hÇu nh− kh«ng thay ®æi, chØ cã c¶m gi¸c ®au gi¶m

xuèng râ rÖt; t×nh tr¹ng vËn ®éng hÇu nh− kh«ng bÞ ¶nh h−ëng.

Ph−¬ng ph¸p ch©m tª dùa trªn nguyªn lý ch©m cã thÓ chèng ®au vµ ®iÒu

chØnh chøc n¨ng sinh lý cña c¬ thÓ cña ch©m cøu.

HiÖn nay, sè ca mæ ch©m tª trªn thÕ giíi ®· lªn ®Õn hµng tr¨m v¹n, ®−îc

tiÕn hµnh ë nhiÒu n−íc (Trung Quèc, ViÖt Nam, Ph¸p, ý, NhËt, Mü, Ên §é, Xiri-

Lanca, MiÕn §iÖn, Liªn X«....) thu ®−îc kÕt qu¶ nhÊt ®Þnh vµ ®−îc coi lµ mét

trong nh÷ng ph−¬ng ph¸p v« c¶m. Nh−ng còng kh«ng ph¶i kh«ng cßn ý kiÕn

bµn c· i, trong sè ®ã cã ng−êi cho c¶m gi¸c tª lµ do bÖnh nh©n bÞ ¸m thÞ.

Dùa trªn thùc tiÔn trong n−íc cã thÓ kh¼ng ®Þnh, nÕu chän ®óng ®èi

t−îng, ch©m tª cã thÓ ph¸t huy ®−îc t¸c dông cña nã vµ cã thÓ dïng trong nhiÒu

lo¹i phÉu thuËt.

II. S¬ L−îC LÞCH Sö PH¸T TRIÓN CñA CH©M Tª

N¨m 1958, ë Trung Quèc cã mét sè thÇy thuèc ®· m¹nh d¹n thö dïng kim

kÝch thÝch vµo huyÖt ®Ó thay thÕ thuèc tª. Hä b¾t ®Çu b»ng nh÷ng viÖc rÊt ®¬n

gi¶n nh− ch©m ®Ó gi¶m ®au khi thay b¨ng, gi¶m ®au sau khi c¾t ami®an. Sau

mét thêi gian nghiªn cøu, hä ®· thµnh c«ng trong viÖc dïng ch©m tª ®Ó c¾t

269

ami®an. Tõ ®ã ®Õn nay, c¸c thÇy thuèc Trung Quèc ®· ¸p dông thµnh c«ng

ch©m tª vµo c¸c lo¹i mæ nhá, võa vµ lín vµo kho¶ng 100 v¹n ca ë c¸c løa tuæi

kh¸c nhau.

Nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ c¬ chÕ t¸c dông cña ch©m tª còng ®−îc

tiÕn hµnh ë nhiÒu n−íc trªn thÕ giíi vÒ c¸c mÆt thÇn kinh, thÇn kinh - thÓ dÞch

vµ còng ®· ®¹t ®−îc nhiÒu kÕt qu¶.

Nh÷ng c¬ së ®Çu tiªn mæ ch©m tª ë ViÖt Nam lµ ViÖn Chèng lao Trung

−¬ng (1969) mæ c¾t thïy phæi vµ c¾t xÑp s−ên; ViÖn §«ng y (1970) mæ c¾t 2/3 d¹

dµy; BÖnh viÖn ViÖt §øc (1972) mæ b−íu cæ, tô m¸u d−íi mµng cøng sä n·o;

Qu©n y ViÖn 9 (1972) mæ chÊn th−¬ng. NguyÔn Tµi Thu*, Hoµng B¶o Ch©u** lµ

nh÷ng ng−êi thÇy thuèc ViÖt Nam ®Çu tiªn thùc hiÖn ch©m tª ®Ó mæ nh÷ng

bÖnh ngo¹i khoa nãi chung vµ phôc vô cho gi¶i phÉu c¸c vÕt th−¬ng chiÕn

tranh.

Sau ®ã phong trµo nghiªn cøu ¸p dông ch©m tª ®−îc triÓn khai trong c¸c

bÖnh viÖn qu©n ®éi, bÖnh viÖn chuyªn khoa, bÖnh viÖn tØnh vµ huyÖn.

Song song víi viÖc nghiªn cøu ¸p dông ®Ó phôc vô søc kháe c¸n bé, qu©n

®éi vµ nh©n d©n, c¸c thÇy thuèc n−íc ta cßn tiÕn hµnh kh¶o s¸t ch©m tª trªn

c¸c mÆt nghiªn cøu l©m sµng vµ khai th¸c kh¶ n¨ng ch©m tª trong c¸c lo¹i mæ

chÊn th−¬ng, thÈm mÜ, nh»m kh¾c phôc hËu qu¶ vÕt th−¬ng chiÕn tranh vµ ¸p

dông nã cã s¸ng t¹o, cã söa ®æi cho phï hîp víi mét sè lo¹i mæ vµ víi ®iÒu kiÖn

cô thÓ cña m×nh. Khi ¸p dông ch©m tª, n−íc nµo còng ®ang t×m c¸ch kh¾c phôc

3 tån t¹i cña ch©m tª (ch−a hÕt ®au hoµn toµn, c¬ gi·n ch−a tèt, cßn c¸c ph¶n

øng khi co kÐo néi t¹ng) vµ còng ®· ®¹t mét sè kÕt qu¶.

III. PH−¬NG PH¸P CH©M Tª

A. VÊN §Ò NG−êI BÖNH TRONG CH©M Tª §Ó Mæ

1. Chän ng−êi bÖnh, lo¹i bÖnh ph¶i mæ

Nãi chung nªn chän ng−êi bÖnh b×nh tÜnh, khi ch©m thö dÔ ®¾c khÝ vµ cã

kh¶ n¨ng lµm theo lêi khuyªn cña thÇy thuèc ngay trong lóc mæ. Nªn chän lo¹i

bÖnh mµ thêi gian mæ kh«ng qu¸ dµi ë mäi løa tuæi, tèt nhÊt lµ thanh niªn trë

lªn, c¶ nam lÉn n÷, cã hay kh«ng cã chèng chØ ®Þnh g©y mª b»ng thuèc (nh− c¸c

bÖnh nh©n cã chøc n¨ng h« hÊp, chøc n¨ng gan, chøc n¨ng thËn kÐm; dÞ øng víi

thuèc, v.v...)

2. H−íng dÉn, dÆn dß ng−êi bÖnh

Khi mæ ch©m tª nÕu ng−êi bÖnh cµng b×nh tÜnh th× cµng thuËn lîi cho cuéc

mæ. H¬n n÷a hä cßn ph¶i lµm theo h−íng dÉn cña thÇy thuèc, chñ ®éng gi÷ g×n

cho h¬i thë Ýt bÞ rèi lo¹n. Do ®ã, cÇn ph¶i h−íng dÉn ®Ó ng−êi bÖnh yªn t©m,

b×nh tÜnh phèi hîp tèt víi kÝp mæ.

* Gi¸o s−, ViÖn tr−ëng ViÖn Ch©m cøu ViÖt Nam

** Gi¸o s−, ViÖn tr−ëng ViÖn §«ng y ViÖt Nam

270

3. B¶o vÖ ng−êi bÖnh

C«ng viÖc nµy gióp sù phèi hîp gi÷a thÇy thuèc vµ ng−êi bÖnh tèt nhÊt. Cô

thÓ lµ gi÷ v÷ng tinh thÇn, ®éng viªn ng−êi bÖnh b»ng nh÷ng kü thuËt chuyªn

m«n cña m×nh, gi¶m bít sù ®au ®ín, kÞp thêi ®iÒu hßa chøc n¨ng sinh lý cña

ng−êi bÖnh ®· bÞ cuéc mæ lµm ¶nh h−ëng.

Ch©m tª ch−a lµm hÕt ®au hoµn toµn: cã ng−êi bÖnh, cã th× mæ cßn khã

chÞu nªn cã nh÷ng ph¶n øng nh− co cøng, thë hæn hÓn, tim ®Ëp nhanh, huyÕt ¸p

t¨ng.....Do cßn tØnh nªn tr¹ng th¸i tinh thÇn cña hä ¶nh h−ëng rÊt lín ®Õn sù

®¸p øng sinh lý cña c¬ thÓ ®èi víi t¸c dông cña ch©m còng nh− ®èi víi kÝch

thÝch cña cuéc mæ. Khi c¨ng th¼ng qu¸, c¶m gi¸c vÒ ®au lËp tøc nh¹y bÐn, cã

thÓ c¶m thÊy ®au tr−íc khi bÞ ®au, ng−ìng ®au ®ång thêi trë nªn rÊt thÊp, trªn

c¬ së ®ã mäi thao t¸c cña ngo¹i khoa ®Òu cã thÓ g©y ®au....cho nªn ph¶i phßng

tr−íc vµ ph¶i gi÷ cho sù hiÖp ®ång gi÷a thÇy thuèc vµ ng−êi bÖnh ®−îc hµi hßa.

B. TR×NH Tù TIÕN HµNH MéT CUéC Mæ CH©M Tª

1. ChuÈn bÞ

− Th¨m kh¸m tr−íc khi mæ nh− th−êng lÖ.

− ThÇy thuèc ngo¹i khoa dù kiÕn c¸ch mæ.

− Ng−êi ch©m t×m hiÓu ng−êi bÖnh: ch©m thö ®Ó ®¸nh gi¸ møc ®é ®¸p øng.

− Vµ ng−êi håi søc còng cã kÕ ho¹ch cÊp cøu khi cÇn.

− Tr−íc ngµy mæ cÇn héi ý thèng nhÊt ph−¬ng ¸n mæ, c¸ch thøc ch©m, c¸ch

thøc phôc vô ng−êi bÖnh trong vµ sau khi mæ.

2. §−a bÖnh nh©n vµo cuéc mæ

§ªm h«m tr−íc cho bÖnh nh©n uèng thuèc ngñ hoÆc thuèc an thÇn. Khi

®−a ng−êi bÖnh vµo phßng mæ, mét mÆt chuÈn bÞ tiªm truyÒn, ®o ¸p huyÕt, lÊy

m¹ch, ®o tÇn sè h« hÊp v.v...; mÆt kh¸c b¾t ®Çu ch©m kim theo ph−¬ng ¸n ®·

chuÈn bÞ. Sau 15 phót cho nöa liÒu thuèc tiÒn mª, tiÕp tôc vª kim hoÆc th«ng

®iÖn ®Õn phót thø 25 hoÆc 30 phót cã thÓ b¾t ®Çu mæ ®−îc (gÇn ®Õn lóc mæ cã

thÓ tiªm thªm nöa liÒu tiÒn mª hoÆc nÕu g©y ®−îc c¶m gi¸c ®¾c khÝ thËt tèt vµ

dù kiÕn bÖnh nh©n cã thÓ qua ®−îc dÔ dµng th× r¹ch da, c¬; nªn dµnh thuèc tiÒn

mª cßn l¹i cho khi ®ang mæ).

Trong khi mæ, mäi biÕn ®æi vÒ h« hÊp, m¹ch, huyÕt ¸p vµ c¸c biÓu hiÖn

sinh lý kh¸c liªn quan ®Õn søc chÞu ®ùng cña ng−êi bÖnh ®Òu ®−îc theo dâi chu

®¸o. ViÖc truyÒn dÞch, m¸u, ®iÖn gi¶i v.v.. vÉn lµm nh− trong mæ g©y tª, mª

th«ng th−êng.

NÕu bÖnh nh©n kh«ng ®au l¾m kh«ng cÇn ph¶i cho thuèc gi¶m ®au. Khi

qua c¸c tæ chøc, c¸c vïng nh¹y c¶m nh− mµng bông, mµng phæi, m¹c treo ruét,

mµng x−¬ng, l©n cËn c¸c vïng thÇn kinh hoÆc c¸c d©y thÇn kinh lín nªn phong

bÕ b»ng mét Ýt thuèc tª, võa n©ng t¸c dông trÊn ®au cña ch©m tª võa gi¶m bít

c¶m gi¸c do ®ông ch¹m, sê mã ®Ó bÖnh nh©n bít c¨ng th¼ng.

271

Tõ khi b¾t ®Çu ch©m cho ®Õn khi mæ xong, kÝp mæ nªn h−íng dÉn ng−êi

bÖnh hÝt thë ®Òu ®Æn vµ s©u dµi cho thÇy thuèc ngo¹i khoa dÔ lµm viÖc, cho

ch©m tª ph¸t huy tèt t¸c dông. Ng−êi ch©m tª còng cÇn chia sÎ víi bÖnh nh©n

nçi b¨n kho¨n hoÆc sù lo sî cña hä khi bÞ ®au, lau må h«i, cho n−íc thÊm giäng

vµ dÞu dµng, th©n thiÕt khÝch lÖ hä. ë nh÷ng th× mæ Ýt ®au, nªn dõng vª kim

hoÆc dõng th«ng ®iÖn cho bÖnh nh©n nghØ.

3. Ch¨m sãc sau khi mæ

Th−êng lµ ®¬n gi¶n v× ng−êi bÖnh tØnh vµ kh«ng cã t¸c dông phô cña thuèc

tª, mª. Tuy nhiªn vÉn ph¶i theo dâi chu ®¸o, ®Çy ®ñ, chó ý ¶nh h−ëng do thao

t¸c ch©m tª g©y nªn nh−: tay ch©n c¨ng tøc, nÆng nh− cã hµng chôc c©n ®Ì lªn

ng−êi (c¶m gi¸c nµy sÏ gi¶m vµ sÏ hÕt h¼n sau ®ã).

Nh÷ng yÕu tè quan träng trong ch©m tª

- Ph¶i lµm cho ng−êi bÖnh th× yªn t©n, tin t−ëng vµ s½n sµng lµm theo yªu cÇu cña thÇy thuèc.

- Thao t¸c ngo¹i khoa ph¶i nhÑ nhµng, chÝnh x¸c, khÈn tr−¬ng.

- Kü thuËt ch©m tª ph¶i b¶o ®¶m cung cÊp ®ñ l−îng kÝch thÝch cÇn thiÕt.

- Ng−êi håi søc ph¶i chu ®¸o trong viÖc phôc håi l−îng m¸u, l−îng ®iÖn gi¶i ®· hao hôt ®Ó

duy tr× søc chÞu ®ùng cña ng−êi bÖnh.

C. NéI DUNG PH−¬NG PH¸P CH©M Tª

1. C«ng thøc huyÖt sö dông

CÇn chän huyÖt thÝch hîp. HuyÖt ®−îc chän ph¶i liªn quan mËt thiÕt ®Õn

thao t¸c ngo¹i khoa vµ khi vª hoÆc xoay kim kh«ng lµm ch¶y m¸u.

C−êng ®é vµ tÇn sè kÝch thÝch ph¶i phï hîp víi tõng ng−êi vµ tõng th× mæ

®Ó ng−êi bÖnh chÞu ®−îc nh÷ng thao t¸c cña ngo¹i khoa. C−êng ®é vµ tÇn sè

quan hÖ kh¨ng khÝt víi nhau ®Ó ®¶m b¶o l−îng kÝch thÝch nhÊt ®Þnh (vÝ dô: ë

nh÷ng th× mæ khÈn tr−¬ng (r¹ch da, r¹ch mµng bông) hoÆc khi thao t¸c gÇn bã

m¹ch - thÇn kinh lín, c¸c ®¸m rèi thÇn kinh… nªn cho tÇn sè vµ c−êng ®é cao).

3. Sù ®¸p øng cña ng−êi bÖnh

§¸p øng vÒ tinh thÇn kinh: nÕu ng−êi bÖnh cã nghÞ lùc tin t−ëng vµo sù

s¾p xÕp cña ng−êi thÇy thuèc th× cã thÓ xem nh− thuËn lîi mét phÇn.

272

Cã ng−êi bÖnh ngñ sau khi tiÒn mª, lóc nµy tr¹ng th¸i tinh thÇn ë vÞ trÝ

Khi kÝch thÝch vµo huyÖt ng−êi bÖnh cã thÓ tª nhiÒu hay tª Ýt hoÆc kh«ng

tª. Khi ®· tª, nÕu tin t−ëng th× møc ®é tª sÏ ®−îc gi÷ v÷ng hoÆc ph¸t huy thªm,

tr¸i l¹i, nÕu lo sî th× ®é tª sÏ gi¶m sót nhiÒu.

Do ®ã, ng−êi bÖnh qua ®−îc cuéc mæ kh«ng ph¶i ®¬n thuÇn nhê vµo hiÖu

bÖnh biÓu hiÖn trong qu¸ tr×nh mæ.

a) L−îng kÝch thÝch

ng−êi bÖnh dÔ ®¾c khÝ vµ thÇy thuèc duy tr× ®−îc møc ®é ®¾c khÝ thÝch ®¸ng th×

cuéc mæ sÏ thuËn lîi.

®au khi vª kim th× hiÖu qu¶ lµm tª còng kÐm.

L−îng kÝch thÝch ®ñ th× hiÖu qu¶ cña tª ®−îc duy tr× tèt. Trong khi mæ mäi kÝch

thÝch cña thao t¸c ngo¹i khoa (mét vÕt r¹ch, mét nh¸t c¾t, mét ®éng t¸c co kÐo

th¨m dß) ®Òu lµm gi¶m søc chÞu ®ùng vµ t¨ng thªm sù ®au ®ín cho ng−êi bÖnh.

søc chÞu ®ùng cña c¬ thÓ.

b) Dïng thªm thuèc trÊn tÜnh, gi¶m ®au

trÊn tÜnh, gi¶m ®au ®Ó gi¶m ®Õn møc thÊp nhÊt sù lo l¾ng, håi hép cña ng−êi

bÖnh; ®¶m b¶o cho chøc n¨ng cña hÖ tuÇn hoµn, h« hÊp Ýt bÞ rèi lo¹n; t¹o ra ë

ng−êi bÖnh bÖnh tr¹ng th¸i tho¶i m¸i.

CÇn dùa vµo t×nh h×nh cô thÓ cña ng−êi bÖnh gÇy hay bÐo, c¬ dµy hay

kh«ng ®−îc lµm tæn th−¬ng c¸c c¬ quan quan träng vµ tr¸nh m¹ch m¸u.

c¶m gi¸c c¨ng, tª, nãng ë loa tai.

kÝch thÝch b»ng xung ®iÖn hoÆc tiªm thuèc ®Ó kÝch thÝch huyÖt.

273

Bài giảng Bài 14: Châm tê

Chủ đề:

Tài liệu liên quan

Tài liêu mới

AI tóm tắt

Giới thiệu tài liệu

Đối tượng sử dụng

Từ khoá chính

Nội dung tóm tắt

Hỗ trợ

Phương thức thanh toán

Theo dõi chúng tôi