1
BỘ GIAO THÔNG VẬN TẢI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC HÀNG HẢI VIỆT NAM
KHOA HÀNG HẢI
NGUYỄN VIẾT THÀNH
BÀI GIẢNG
ĐIỀU ĐỘNG TÀU
TÊN HỌC PHẦN : ĐIỀU ĐỘNG TÀU
TRÌNH ĐỘ ĐÀO TẠO : ĐẠI HỌC CHÍNH QUY
DÙNG CHO SV NGÀNH : ĐIỀU KHIỂN TÀU BIỂN
HẢI PHÒNG, 2010
2
MỤC LỤC
TÊN CHƯƠNG MỤC
TRANG
Chương 1: Tính năng điều động tàu
1.1. Khái niệm điều động tàu
9
1.2. Các yếu tố cơ bản trong điều động tàu
9
1.2.1. Tốc độ tàu
9
1.2.2. Tính chuyển động của tàu
13
1.2.3. Tính điều khiển được
14
1.3. Tính năng của bánh lái
19
1.3.1. Lực của bánh lái
19
1.3.2. Tác dụng của bánh lái khi tàu chạy tới
20
1.3.3. Tác dụng của bánh lái khi tàu chạy lùi
20
1.3.4. Ảnh hưởng của hình dáng bánh lái đến lực bánh lái
21
1.3.5. Xác định góc bẻ lái
23
1.4. Chuyển động quay của tàu
24
1.4.1. Định nghĩa và quá trình quay trở của tàu
24
1.4.2. Các yếu tố của vòng quay trở
26
1.4.3. Tâm quay và vị trí của nó
30
1.4.4. Các yếu tố ảnh hưởng đến quay trở và đánh gía tính năng điều
động từ độ lớn vòng quay trở
30
1.4.5. Xác định vòng quay trở của tàu
32
1.5. Chân vịt và tác dụng của nó trong điều động tàu
34
1.5.1. Lực đẩy phát sinh khi chân vịt quay
34
1.5.2. Các dòng nước sinh ra khi chân vịt quay
36
1.5.3. Hiệu ứng chân vịt tới tính năng điều động tàu.
37
1.5.4. Mối tương quan của chân vịt đối với sự thay đổi chế độ hoạt động
của máy
39
1.5.5. Ảnh hưởng phối hợp giữa bánh lái và chân vịt tới sự điều khiển
tàu
41
1.6. Quán tính của tàu
43
1.6.1. Khái niệm
43
1.6.2. Quán tính của tàu
44
1.6.3. Những biện pháp nâng cao hiệu quả hãm tàu
47
1.7. Điều động tàu nhiều chân vịt
48
1.7.1. Điều động tàu nhiều chân vịt
48
1.7.2. Điều động tàu có chân vịt mạn “THURSTER”
49
1.8. Chân vịt biến bước
51
3
TÊN CHƯƠNG MỤC
TRANG
1.8.1.Điều động tàu có chân vịt biến bước
51
1.8.2. Những chú ý khi sử dụng chân vịt biến bước, phân loại CVBB
52
1.8.3. Ưu điểm của chân vịt biến bước
53
1.9. Tự động hóa trong quá trình điều động tàu
54
1.9.1. Xu thế phát triển và mục đích tự động hoá
54
1.9.2. Tự động hoá quá trình điều khiển máy chính và chân vịt
54
1.9.3. Một số hệ thống tự động hoá quá trình điều khiển tàu
55
Chương 2: Các yếu tố ảnh hưởng tới đặc tính điều động tàu
2.1. Ảnh hưởng của ngoại lực.
57
2.1.1. Ảnh hưởng của các điều kiện khí tượng thuỷ văn
57
2.1.2. Ảnh hưởng của đáy luồng và các chú ý khi hành trình trong luồng
lạch hẹp
51
2.1.3. Tính năng quay trở trong vùng nước nông
65
2.1.4. Hiện tượng hút nhau giữa hai tàu khi hành trình trong luồng lạch
hẹp
65
2.2. Ảnh hưởng do hình dáng thiết kế và tư thế của tàu
70
2.2.1. Cấu trúc hình dáng
70
2.2.2. Thiết kế
71
2.2.3. Ảnh hưởng do nghiêng hoặc chúi
72
Chương 3: Sử dụng neo trong điều động
3.1. Lựa chọn khu vực neo đậu
73
3.1.1. Những điều kiện tổng quát khi lựa chọn điểm neo
73
3.1.2. Phương pháp neo tàu
74
3.2. Lực giữ của neo
75
3.2.1. Ngoại lực tác dụng lên tàu khi neo
75
3.2.2. Lực giữ của neo và ảnh hưởng do chất đáy
76
3.2.3. Giới hạn giữ tàu theo lỉn neo và các chú ý khi sử dụng neo
76
3.3. Điều động neo tàu
77
3.3.1. Phương pháp điều động neo tàu bằng 1 neo
77
3.3.2. Phương pháp điều động neo tàu bằng 2 neo
78
3.4. Sử dụng neo trong điều động tàu
82
3.4.1. Sử dụng neo khi vào hoặc ra cầu, phao
82
3.4.2. Sử dụng neo trong các trường hợp khác
84
Chương 4: Xử lý và điều động tàu trong các tình huống đặc biệt
4.1. Điều động tàu cứu người rơi xuống nước
89
4.1.1. Những yêu cầu chung
89
4.1.2. Các phương pháp điều động cứu người rơi xuống nước
90
4
TÊN CHƯƠNG MỤC
TRANG
4.2. Điều động tàu cứu thủng
92
4.2.1. Nguyên nhân và cách xác định lỗ thủng
92
4.2.2. Các dụng cụ xác định và cách sử dụng cứu thủng
93
4.2.3. Điều động tàu khi bị thủng
97
4.3. Điều động tàu thoát cạn
98
4.3.1. Nguyên nhân tàu bị cạn
98
4.3.2. Lựa chọn nơi vào cạn, các tính toán chung vào cạn
98
4.3.3. Các lực tác dụng lên tàu khi bị cạn
100
4.3.4. Những tính toán cần thiết khi tàu bị cạn
101
4.3.5. Những tính toán cần thiết cứu tàu ra cạn
102
4.3.6. Các phương pháp tự ra cạn
103
4.3.7. Ra cạn nhờ trợ giúp của ngoại lực
105
4.3.8. Kết hợp các phương pháp
108
4.4. Điều động tàu khi gặp một số sự cố
108
4.4.1. Điều động tàu bị hoả hoạn
108
4.4.2. Điều động khi tàu bị nghiêng
109
Chương 5: Điều động tàu vào ra cầu cảng và buộc, rời, phao
176
5.1. Điều động tàu tiếp cận điểm buộc và hành trình trong cảng
176
5.1.1. Các yêu cầu chung và nguyên tắc cơ bản khi cặp cầu.
176
5.1.2. Cặp cầu bằng mũ vào trước
182
5.1.3. Cặp cầu bằng lái vào trước
182
5.1.4. Cặp cầu ngược dòng
183
5.1.5. Cặp cầu xuôi dòng
184
5.2. Cặp cầu sử dụng tàu lai
185
5.2.1. Cặp cầu nhờ sự hỗ trợ của tàu lai
185
5.2.2. Liên lạc với tàu lai
186
5.3. Sử dụng tàu lai
186
5.3.1. Tàu lai làm việc bằng cách đưa dây lai qua lỗ xô ma chính giữa
mũi lái
189
5.3.2. Cách buộc dây tầu lai
190
5.4. Điều động tàu cặp phao
192
5.4.1. Điều động tàu cặp một phao
192
5.4.2. Điều động tàu cặp hai phao
194
5.5. Điều động tàu rời cầu, phao
194
5.5.1. Điều động tàu rời cầu
194
5.5.2. Điều động tàu rời phao
199
5
Chương 6: Điều động tàu trên biển
201
6.1. Điều động tàu trong điều kiện thời tiết xấu
201
6.1.1. Khái niệm
201
6.1.2. Quan hệ giữa hướng đi với hướng sóng gió và sự ảnh hưởng của
chúng
201
6.1.3. Điều động tàu chuyển hướng
203
6.1.4. Thả dầu làm giảm ảnh hưởng của sóng gió
205
6.2. Điều động tàu trong bão
205
6.2.1. Nguyên nhân phát sinh bão
205
6.2.2. Những triệu chứng của bão
206
6.2.3. Phương pháp xác định tâm bão và đường di chuyển của bão
207
6.2.4. Công tác chuẩn bị cho tàu chống bão
210
6.2.5. Điều động tàu tránh gặp bão nhiệt đới
211
6.2.6. Điều khiển tàu ra khỏi khu vực bão
213
6.3. Dẫn tàu trong băng
214
6.3.1. Mộ số hiểu biết sơ lược về băng
214
6.3.2. Đặc điểm và các lưu ý khi hàng hải trong vùng băng
215
6.3.3. Điều động tàu trong băng
216
6.4. Điều động tàu trong tâm nhìn xa bị han chế
217
6.4.1. Khái niệm và định nghĩa
217
6.4.2. Biện pháp điều động
217
6.4.3. Các lưu ý khi điều động
218
6.4.4. Đồ giả phòng ngừa đâm va bằng radar
218
Chương 7: Lai dắt trên biển
224
7.1. Giới thiệu công tác lai dắt
224
7.1.1. Giới thiệu các phương pháp lai dắt
224
7.1.2. Ưu nhược điểm của lai dắt
225
7.2. Cơ sở lý thuyết của lai dắt
225
7.2.1. Các yêu cầu chung
225
7.2.2. Dao động của tàu lai và tàu bị lai
226
7.3. Tính toán tốc độ lai kéo và độ bền của dây lai
227
7.3.1. Tính toán lực cản
227
7.4. Đây lai và các lựa chọn dây lai
229
7.4.1. Các loại dây lai và các kiểu nối dây lai
229
7.4.2. Lựa chon dây lai
230
7.5. Điều động tàu lai kéo và các chú ý
231
7.5.1. Buộc dây lai
231
7.5.2. Chuẩn bị và đưa dây lai
231
7.5.3. Điều động và các chú ý khi lai kéo
232