Thuyền trưởng - Thạc sỹ Hà Thiếu Sang
BÀI GIẢNG CHI TIẾT
ĐẠI CƯƠNG HÀNG HẢI
(Lưu hành nội bộ)
THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH - NĂM 2023
TRƯỜNG ĐẠI HỌC GIAO THÔNG VẬN TẢI TP. HỒ CHÍ MINH
Thuyền trưởng - Thạc sỹ Hà Thiếu Sang
BÀI GIẢNG CHI TIẾT
ĐẠI CƯƠNG HÀNG HẢI
(Tài liệu dùng cho hệ chính quy)
THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH - NĂM 2023
1
MỤC LỤC trang
Phần A: HÀNG HẢI ĐỊA VĂN ..................................................................................3
Chương 1: Những khái niệm cơ bản...............................................................................3
1.1 Trái đất - tọa độ của một điểm trên trái đất...............................................................3
1.2 Đơn vị chiều dài dùng trong hàng hải......................................................................7
1.3 Xác định phương hướng trên biển..........................................................................11
1.4 Hải đồ......................................................................................................................19
1.5 Thủy triều................................................................................................................28
Chương 2: Dẫn tàu........................................................................................................31
2.1 Hành hải suy tính.....................................................................................................31
2.2 Lập kế hoạch hành trình .........................................................................................36
2.3 Một số phương pháp xác định vị trí tàu bằng địa văn.............................................38
Phần B: THIÊN VĂN HÀNG HẢI............................................................................41
Chương 3: Thiên cầu – các hệ toạ độ trên thiên cầu.....................................................41
3.1 Khái niệm thiên cầu.................................................................................................41
3.2 Các hệ tọa độ của thiên thể......................................................................................43
Chương 4: chuyển động của thiên thể trên thiên cầu...................................................47
4.1 Đặc điểm chuyển động của trái đất.........................................................................47
4.2 Chuyển động nhìn thấy ngày đêm của các thiên thể...............................................47
4.3 Hiện tượng mọc-lặn và không mọc-không lặn của thiên thể..............................…48
Chương 5: Chuyển động nhìn thấy của mặt trời, mặt trăng..........................................49
5.1 Chuyển động nhìn thấy của mặt trời và các hiện tượng liên quan..........................49
5.2 Chuyển động nhìn thấy của mặt trăng và các hiện tượng liên quan.......................51
Chương 6: Đo thời gian.................................................................................................52
6.1 Cơ sở đo thời gian...................................................................................................52
6.2 Ngày sao – giờ sao...................................................................................................52
6.3 Ngày mặt trời thật - ngày mặt trời trung bình - giờ mặt trời trung bình..................52
6.4 Giờ múi, giờ luật, giờ mùa hè, giờ tàu, quan hệ của chúng ....................................52
PHẦN C: THIẾT BỊ HỖ TRỢ HÀNG HẢI.............................................................55
Chương 7: Các hệ thống vô tuyến dẫn đường...............................................................55
7.1 Hệ thống định vị toàn cầu GPS (Global Positioning System) ................................55
7.2 Hệ thống định vị Galileo.........................................................................................57
Chương 8: Máy điện hàng hải.......................................................................................59
8.1 Radar hàng hải.........................................................................................................59
2
8.2 La bàn con quay.......................................................................................................60
8.3 Máy lái tự động.......................................................................................................61
8.4 Tốc độ kế.................................................................................................................62
8.5 Máy đo sâu..............................................................................................................62
8.6 Thiết bị thông tin liên lạc và truyền dữ liệu............................................................63
Chương 9: Các thiết bị bảo đảm an toàn hành hải.........................................................64
9.1 Hải đăng...................................................................................................................64
9.2 Phao và tiêu hàng hải...............................................................................................65
9.3 Hiệp hội hải đăng quốc tế........................................................................................67
PHẦN D: ĐIỀU ĐỘNG TÀU VÀ AN TOÀN HÀNG HẢI.....................................68
Chương 10: Khái niệm và các đặc tính điều động tàu..................................................68
10.1 Khái niệm điều động tàu…...................................................................................68
10.2 Các đặc tính điều động tàu....................................................................................68
10.3 Các yếu tố ảnh hưởng đến tính điều khiển tàu......................................................69
Chương 11: Công tác điều động tàu cập và rời bến......................................................72
11.1 Giới thiệu công tác neo tàu....................................................................................72
11.2 Giới thiệu công tác cập rời cầu..............................................................................74
11.3 Giới thiệu công tác cập rời phao...........................................................................77
Chương 12: Công ước quốc tế và an toàn hàng hải.......................................................78
12.1 Một số công ước quốc tế quan trọng về hàng hải..................................................78
12.2 Phòng chống cháy trên tàu....................................................................................80
12.3 Công tác cứu sinh trên biển...................................................................................83
Tài liệu tham khảo.......................................................................................................87
3
Phần A. HÀNG HẢI ĐỊA VĂN
Chương 1. NHỮNG KHÁI NIỆM CƠ BẢN
1.1. Trái đất - tọa độ của một điểm trên trái đất
1.1.1. Hình dạng và kích thước trái đất
1.1.1.1. Hình dạng trái đất
Trái đất có hình dạng rất phức tạp. Tùy thuộc vào tính chất và mục đích cần
giải quyết của một bài toán về trái đất, người ta coi trái đất có những hình
dáng gần đúng như sau:
- Hình dáng vật lý: là hình dáng thật của trái đất.
- Dạng Geoid: là hình dạng tính theo trung bình độ lồi lõm của bề mặt đất
- Dạng Elipsoid: người ta coi trái đất có hình dạng như một elip với độ dẹt
nhỏ, quay quanh trục nhỏ (b) của elip (hay trục PnPs).
- Dạng Spheroid: là dạng cầu hơi dẹt ở 2 phía cực
- Dạng cầu (Sphere): coi trái đất như một hình cầu và thường gọi là Địa cầu.
Vào năm 1924, thế giới đã thống nhất lấy hình dáng trái đất là hình Spheroid
(thường được gọi là International (1924) Spheroid)
Hình 1.1: trái đất dạng Geoid
1.1.1.2. Kích thước trái đất
Cắt trái đất dạng Spheroid bằng một mặt phẳng đi qua trục PnPs ta được một
kinh tuyến dạng elip, có bán trục lớn (a) và bán trục nhỏ (b). Độ dẹt của elip
này được tính bằng:
a
b
a
ba
f−=
−
=1