Bài giảng Đơn bào - Nguyễn Thị Ngọc Yến

7/11/2017<br /> <br /> Mục tiêu<br /> • Đại cương<br /> • Phân loại<br /> <br /> ĐƠN BÀO<br /> <br /> • Mỗi nhóm đơn bào:<br /> <br /> GV: Nguyễn Thị Ngọc Yến<br /> <br /> – đặc điểm hình thể,<br /> – chu trình phát triển,<br /> – vai trò gây bệnh,<br /> – triệu chứng, phương pháp chẩn đoán và điều trị<br /> <br /> Một số ĐB gây bệnh<br /> <br /> Phân loại<br /> Trùng bào tử<br /> <br /> • Trùng chân giả: Entamoeba histolytica<br /> • Trùng roi: Giardia lamblia, Trichomonas vaginalis…<br /> • Trùng bào tử: Plasmodium sp, Toxoplasma gondii<br /> <br /> Trùng chân giả<br /> Trùng roi<br /> <br /> Trùng lông<br /> <br /> Cấu tạo<br /> Nguyên sinh chất có 2 phần:*<br /> • Ngoại nguyên sinh chất:<br />  Hô hấp, tiêu hóa, bài tiết và bảo vệ<br />  Di chuyển: chân giả, lông, roi, màng lượn sóng<br /> <br /> Dạng hình thể<br /> • Thể hoạt động<br /> • Thể bào nang: có màng bảo vệ và thường xuyên phân<br /> chia nhân<br /> Sinh sản<br /> • Vô tính (4 nhóm)<br /> • Hữu tính (trùng bào tử)<br /> <br /> • Nội nguyên sinh chất: sinh sản (nhân). Cấu trúc nhân,<br /> sự sắp xếp các hạt nhiễm sắc và nhân thể giúp phân<br /> biệt loài. Không bào co rút: điều hòa áp suất thẩm thấu<br /> và bài tiết<br /> <br /> 1<br /> <br /> 7/11/2017<br /> <br /> Sự truyền bệnh<br /> <br /> Đặc điểm bệnh<br /> <br /> Ký sinh ruột:<br /> <br /> • Đường truyền: bào nang /thoa trùng (trùng bào tử)<br /> <br /> • 1 KC<br /> <br /> • Triệu chứng: sốt, lách to, bệnh hạch bạch huyết<br /> <br /> • Qua TA, nước uống<br /> <br /> • Chẩn đoán: xét nghiệm phân, dịch ruột, máu (SR),<br /> <br /> • Dạng lây nhiễm: bào nang<br /> <br /> huyết thanh học<br /> <br /> Ký sinh ở máu và mô:<br /> <br /> • Khả năng đề kháng: người lớn > trẻ em, giảm khi suy<br /> <br /> • 2 KC gồm<br /> <br /> dinh dưỡng, suy giảm miễn dịch…, người da đen có<br /> <br /> – 1 động vật có xương sống (người)<br /> <br /> khả năng đề kháng bệnh sốt rét do Plasmodium vivax<br /> <br /> – 1 động vật không xương sống là tác nhân truyền<br /> <br /> mạnh hơn người da trắng<br /> <br /> bệnh (đv chân khớp)<br /> • Dạng lây nhiễm: thoa trùng (trùng bào tử)<br /> <br /> Đơn bào gây bệnh<br /> • Ký sinh ở ruột<br /> – Chi Entamoeba: Entamoeba histolytica<br /> – Chi Giardia: Giardia intestinalis<br /> • Ký sinh ở đường sinh dục: Trichomonas vaginalis<br /> • Ký sinh ở máu: Plasmodium sp.<br /> <br /> Đơn bào ký sinh ở ruột<br /> Trùng chân giả<br /> Chi Entamoeba<br /> <br /> • Ký sinh ở mô: Toxoplasma gondii<br /> <br /> Chi Entamoeba<br /> <br /> • 01 nhân: có hình bánh xe bò, chất nhiễm sắc tập trung<br /> thành hạt đều ở mặt trong màng, nhân thể nằm giữa<br /> <br /> • Entamoeba histolytica<br /> <br /> • Có hồng cầu của ký chủ<br /> <br /> • Entamoeba dispar<br /> • Entamoeba hartmani<br /> <br /> Thể hoạt động (amip)<br /> <br /> Bào nang: Hình cầu<br /> Hoại sinh<br /> <br /> • Entamoeba coli<br /> <br />  E. histolytica là tác nhân gây bệnh ở người<br /> <br /> • Phân chia nhân: 1 nhân  2 nhân  4 nhân<br /> • Không bào chứa glycogen và thể bắt màu giống CNS<br /> <br /> Điều kiện<br /> bất lợi<br /> (mất nước<br /> trong ruột)<br /> <br /> 2<br /> <br /> 7/11/2017<br /> <br /> Dạng lây nhiễm:<br /> Bào nang<br /> <br /> *<br /> <br /> Chu trình<br /> phát triển<br /> 8 amip hậu<br /> bào nang<br /> <br /> Vị trí ký sinh:<br /> Ruột già<br /> <br /> Bào nang<br /> 4 nhân<br /> Không thể tìm thấy bào<br /> nang trong phân lỵ<br /> <br /> Theo phân ra ngoài<br /> <br /> Amip không tạo<br /> bào nang trong mô<br /> <br /> Bệnh do amip<br /> Amib sống trong vết loét màng nhày ruột già, tiết enzym thủy phân xâm nhập<br /> mô; gây giảm đề kháng ký chủ do thay đổi chuyển hóa đại thực bào<br /> <br /> Amib ruột (lỵ amip)*<br /> <br /> Amib ngoài ruột<br /> <br /> • Tiêu chảy nhày, máu<br /> <br /> • Viêm phổi<br /> <br /> • Đau bụng thắt<br /> <br /> • Não<br /> <br /> • Buốt mót hậu môn<br /> <br /> • Da*<br /> <br /> • Thân nhiệt không thay đổi<br /> <br /> • Thận…<br /> <br /> Amip gan*<br /> • Đau sườn phải<br /> • Viêm gan<br /> • Sốt<br /> <br /> Chẩn đoán<br /> Amip ruột (lỵ amib)<br /> • XN phần nhờn của phân: THĐ (xem gấp)<br /> • Không tìm thấy BN/ phân<br /> Amip ngoài ruột<br /> • Phản ứng huyết thanh<br /> • Phân biệt E. histolytica, E. dispar: PƯ PCR và PCR real<br /> time hoặc đặc điểm THĐ ăn hồng cầu<br /> Điều trị<br /> <br /> Trùng roi<br /> • Có sống thân<br /> • Sinh sản bằng cách nhân đôi<br /> <br /> • Amip ruột: thuốc có tác động trong lòng ruột, không<br /> tan, không thẩm thấu qua thành ruột<br /> • Amip ngoài ruột: thuốc phải khuếch tán vào mô<br /> <br /> 3<br /> <br /> 7/11/2017<br /> <br /> Đơn bào ký sinh ở ruột<br /> Trùng roi<br /> Chi Giardia<br /> <br /> Giardia intestinalis<br /> <br /> Trichomonas vaginalis<br /> <br /> Chi Giardia<br /> <br /> Hình thể<br /> <br /> Giardia lamblia sống ký sinh ở đường tiêu hóa (tá tràng<br /> và hỗng tràng); là đơn bào duy nhất trong chi Giardia gây<br /> bệnh ở người<br /> <br /> Thể hoạt động*<br /> • Hình chiếc diều<br /> • 2 nhân nằm 2 bên trục sống thân, nhân thể to<br /> • 8 roi: 6 roi phía trước và 2 roi ngắn ở đuôi<br /> • Bụng có đĩa hút: bám vào màng nhầy ruột<br /> Thể bào nang*<br /> • Vách dày, hình bầu dục<br /> • 2 nhân  4 nhân cùng một vài roi phác họa<br /> <br /> Triệu chứng<br /> • Nhiễm nhiều: viêm nhẹ tá hỗng tràng  tiêu chảy,<br /> phân hôi  giảm cân<br /> • Trẻ em: KST nhiều, giảm bề mặt niêm mạc ruộtSDD*<br /> G. lamblia có tính<br /> đặc hiệu rộng về ký chủ<br /> <br /> • SGMD (triệu chứng trầm trọng, kéo dài)<br /> Chẩn đoán<br /> • XN phân: tìm BN/ phân đặc hay BN, THĐ/ phân lỏng*<br /> • XN dịch tá tràng: tìm THĐ (xem gấp)<br /> • Gián tiếp: KT viên nhộng tá tràng, ELISA<br /> <br /> 4<br /> <br /> 7/11/2017<br /> <br /> Hình thể*<br /> <br /> Trùng roi<br /> ký sinh đường sinh dục<br /> <br /> Trichomonas vaginalis<br /> <br /> • Hình quả lê, dài 15 – 25 μm<br /> • 1 sống thân cứng<br /> • 4 roi hướng về phía trước và 1 roi<br /> hướng về phía đuôi dính vào thân<br /> tạo thành màng lượn sóng (1/3)<br />  Di chuyển lắc lư, xoay vòng<br /> • 1 nhân to<br /> • Không có dạng thể bào nang<br /> <br /> Triệu chứng*<br /> <br /> Sinh học<br /> <br /> • Yếu tố nguy cơ: pH âm đạo, tình trạng sinh lý của âm<br /> <br /> • Phát triển tốt ở 35 – 370C<br /> <br /> đạo và bề mặt đường niệu sinh dục, hệ vi khuẩn<br /> <br /> • Kị khí / vi hiếu khí<br /> <br /> • Nữ: viêm âm hộ, âm đạo, cổ tử cung và không lây sang<br /> <br /> • pH lý tưởng 5,5 – 6<br /> <br /> tử cung gây đỏ rát, ngứa, nhiều huyết trắng có mủ,<br /> <br />  T. vaginalis ký sinh CQSD,<br /> <br /> bọt. Vô sinh. Tiến triển: viêm ống tiểu, bàng quang,<br /> <br /> gây bệnh ở nam và nữ.<br /> <br /> buồng trứng, vòi trứng<br /> <br /> Bệnh lây truyền qua đường<br /> <br /> • Nam: viêm ống tiểu, 1 giọt mủ trắng vào buổi sáng,<br /> <br /> tình dục, sinh đẻ, do dùng<br /> <br /> tiểu khó và đau<br /> <br /> chung khăn tắm, dụng cụ vệ<br /> <br /> Chẩn đoán*<br /> <br /> sinh<br /> <br /> • XN dịch âm đạo tìm THĐ<br /> • Nuôi cấy dịch âm đạo, niệu đạo để tìm trùng roi<br /> <br /> Thuốc điều trị đơn bào kỵ khí<br /> Đơn bào<br /> <br /> First line<br /> <br /> Second line<br /> <br /> Lưu ý<br /> <br /> E. histolytica<br /> <br /> Diệt THĐ<br /> Metronidazol<br /> Tinidazol<br /> Secnidazol<br /> Ornidazol<br /> <br /> Emetin<br /> Dehydroemetin<br /> <br /> Diệt BN/ ruột<br /> Dicloanid<br /> Iodoquinol<br /> Paromomycin<br /> <br /> Metronidazol<br /> <br /> Quinacrine<br /> Furazolindon (TE)<br /> Albendazol<br /> Paromomycin<br /> (PNCT)<br /> <br /> G. lamblia<br /> <br /> T. vaginalis<br /> <br /> Metronidazol<br /> Tinidazol<br /> Ornidazol<br /> <br /> Nimorazol<br /> Paromomycin<br /> Nitazoxanid<br /> Sulfiminazol<br /> <br /> Phân biệt<br /> <br /> E.histolytica<br /> <br /> E.coli<br /> <br /> G.lamblia<br /> <br /> T.vaginalis<br /> <br /> Nhóm<br /> Thể hoạt<br /> động<br /> <br /> Bào nang<br /> Nơi ký sinh<br /> Đường<br /> truyền<br /> Nhiễm =<br /> Lâm sàng<br /> <br /> Điều trị tại chỗ, toàn thân<br /> Điều trị vợ + chồng<br /> Điều trị phối hợp nhiễm<br /> khuẩn, vi nấm<br /> PN mãn kinh: estrogen<br /> <br /> Điều trị<br /> <br /> 5<br /> <br />