Bài giảng Lịch sử triết học - Chương 1: Khái luận chung về lịch sử triết học

NG I NG I

ƯƠCH ƯƠ CH KHÁI LU N CHUNG V Ề Ậ KHÁI LU N CHUNG V Ậ Ề L CH S TRI T H C Ử L CH S TRI T H C Ử

Ế Ọ Ế Ọ

Ị Ị

I. Đ I T I. Đ I T NG C A L CH S TRI T H C. NG C A L CH S TRI T H C. Ố ƯỢ Ố ƯỢ Ế Ọ Ế Ọ Ủ Ị Ủ Ị Ử Ử

1. Tri

t h c là gì.

ế ọ

Xã h i loài ng

ộ

ả

ầ

ệ

ế

ấ

ọ

ớ

c ph

ệ ở ả

ả ữ

ươ

i xu t hi n cách đây kho ng ệ ườ ấ g n 4 tri u năm, nh ng tri t h c m i xu t hi n ệ ư cách đây vào kho ng h n hai nghìn năm, vào th i ờ ơ kỳ xã h i chi m h u nô l ng Ðông và ế ph

ộ ng Tây.

ươ

Tri

ấ

ở ộ ố

t h c xu t hi n đ u tiên ệ

ầ ạ

ộ

ạ

ố

ư i Trung Qu c, tri ự

ủ

ế

ậ

ắ

m t s trung tâm văn ế ọ minh c đ i c a nhân lo i nh Trung Qu c, n Ð , Hy ố Ấ ổ ạ ủ L p. Vì v y, theo ng t h c có ý nghĩa ườ ế ọ ậ là Trí bao hàm s hi u bi t, s nh n th c sâu s c c a ự ể ứ i. i v th gi con ng ườ ề ế ớ

t h c đ

ậ

ữ ế ọ

Theo ti ng Hy L p, thu t ng tri ạ

ượ

ừ

n t

ớ

ể

c c u t o ấ ạ ế là Philos và Sophia. Philos có nghĩa là tình i. Còn Sophia là ể ươ ọ t, là s thông thái. Nh v y theo ư ậ ự ế t h c là Philosophia nghĩa là yêu ọ

b i hai t ở b n, tình yêu, là khát v ng đ v ạ s khôn ngoan, hi u bi ự i Hy L p thì tri ng ế ạ ườ m n s thông thái. ự ế

Theo quan đi m c a ch nghĩa Mác- ủ ủ ể

ọ

ề ị

i trong th gi

Lênin: t h c là m t h th ng tri “Tri ố ệ ộ ế th c lý lu n chung nh t c a con ấ ủ ậ ứ i, v v trí vai trò i v th gi ng ườ ề ế ớ c a con ng i y.” ủ

ế ớ ấ

ườ

tr ph

t h c, các 2. V n đ c b n c a tri ế ọ ủ ề ơ ả t h c và các ng phái tri ọ ế t h c. ng pháp tri ế ọ

ấ ườ ươ

ủ ủ

2.1 V n đ c b n c a tri ề ơ ả V n đ c b n c a tri ề ơ ả ậ

ế

ớ ọ

t h c. ấ ế ọ t h c là m i ấ ố ế ọ quan h gi a v t ch t và ý th c (hay t n ệ ữ ồ ứ ấ i và t duy). Ph.Ăngghen đ nh nghĩa: t ư ị ạ t h c; “V n đ c b n l n c a m i tri ề ơ ả ọ ấ ọ ủ t h c hi n đ i là v n đ t là tri đ c bi ề ấ ạ ế ệ ặ ệ i”. duy và t n t quan h gi a t ồ ạ ệ ữ ư

ấ ấ

Nh v y, v n đ c b n c a ủ Nh v y, v n đ c b n c a ủ t h c có hai m t, m i m t ph i ả ặ t h c có hai m t, m i m t ph i ả ặ

ứ

ậ

ứ ướ

ế ị

i có kh năng nh n th c

ứ

ả

ậ

: Con ng ườ i hay không ?

ề ơ ả ư ậ ề ơ ả ư ậ tri ế ặ ỗ ọ tri ế ặ ỗ ọ i cho m t câu h i l n. tr l ỏ ớ ộ ả ờ i cho m t câu h i l n. tr l ỏ ớ ộ ả ờ ấ : Gi a v t ch t và ý th c thì cái - M t th nh t ấ ữ ặ c, cái nào có sau, cái nào quy t đ nh nào có tr cái nào ? - M t th hai ứ ặ c th gi đ ế ớ ượ Hai m t nói trên trong v n đ c b n c a ặ t h c có m i liên h ch t ch th ng nh t

ề ơ ả ẽ ố

ủ ấ

ấ ặ

ệ

ố

i quy t v n đ c b n c a tri

ủ

ả

ế ọ

t h c là ng phái

ề ơ ả ấ ủ

ị

ườ

tri ế ọ v i nhau. ớ Vi c gi ế ầ ệ c s đ xác đ nh tính ch t c a các tr ơ ở ể t h c xem đó là duy v t hay duy tâm. tri ế ọ

ậ

V N Đ C B N C A TRIÊT H C Ề Ơ Ả Ọ Ủ Ấ

2. CON NG

C

Ệ Ữ

Ứ

Ậ

ƯỢ

I NH N TH C Đ I HAY KHÔNG

1. M I QUAN H GI A Ố VC & Ý TH CỨ

ƯỜ TH GI Ế Ớ

2.2 Các tr 2.2 Các tr

ng phái tri ng phái tri

ườ ườ

t h c ế ọ t h c ế ọ

+ Ð i v i m t th nh t v n đ c b n c a

ề ơ ả

ấ ầ

ứ

ủ

ặ

ế ọ

t h c nào cho r ng v t ch t có ng phái tri ằ c, ý th c có sau, v t ch t quy t đ nh ý ấ ậ

ấ ị

ậ ế

tri – Tr tr th c thì đ

ố ớ ế ọ : t h c ườ ướ ứ

ứ c g i chung là ch nghĩa duy v t. ủ ượ

ọ

ấ

Ủ

ậ CNDV ch t phác • CH NGHĨA DUY V T CNDV siêu hình Ậ CNDV bi n ch ng ứ

ệ

ằ ế ườ

ứ ứ

ng phái tri ậ ấ ượ

ọ ủ

ượ ủ

-Tr t h c nào cho r ng ý ọ th c có tr c, v t ch t có sau, ý th c ấ ướ quy t đ nh v t ch t thì đ c g i chung là ậ ế ị ch nghĩa duy tâm. Trong ch nghĩa duy ủ c chia thành hai phái là: Ch nghĩa tâm đ duy tâm ch quan và ch nghĩa duy tâm ủ ủ khách quan.

ậ ủ

ấ

ị

ấ

ự ạ ồ

Ngoài ch nghĩa duy v t và ch nghĩa ủ ng phái duy tâm nói trên g i là các tr ườ ọ nh t nguyên lu n, còn có m t trào l u ư ộ ậ khác g i là tr ng phái nh nguyên lu n. ậ ườ ọ ng Tiêu bi u là Ð các (1596-1650). Tr ườ ề ể phái này cho r ng: V t ch t và ý th c là ứ ậ ằ i, hai th c th đ u tiên song song t n t ể ầ không cái nào quy t đ nh cái nào. ế ị

+ Ð i v i m t th hai trong v n đ + Ð i v i m t th hai trong v n đ ầ ề ứ ặ ố ớ ầ ặ ố ớ ề ứ i có Con ng t h c: c b n c a tri ườ ế ọ Con ng ủ ơ ả i có c b n c a tri t h c: ườ ế ọ ủ ơ ả i hay c th gi th nh n th c đ ớ ế ượ ứ ậ ể c th gi i hay th nh n th c đ ớ ượ ứ ậ ể ế không? không?

ệ ạ ậ

ả

ả ậ i ườ

ậ

Tr l i câu h i nói trên tuy t đ i đa ỏ ả ờ t h c (c duy v t và s các nhà tri ế ọ ố duy tâm) đ u th a nh n kh năng ừ ề nh n th c c a con ng ứ ủ

ạ ủ ủ

ậ ủ

ủ ạ

ườ ủ ậ

Bên c nh quan đi m c a ch nghĩa ể duy v t và ch nghĩa duy tâm nói trên, i nghi ng kh ch nghĩa hoài nghi l ờ ả năng nh n th c c a con ng i v th ế ề ứ gi i.ớ

H cho r ng : mu n bi ằ ọ

ế ự ậ ề ả ố ấ

ể ậ t s v t có t n ồ i, v ề c ượ

i hay không là v n đ nan gi t ạ nguyên t c thì không th nh n th c đ ứ ắ b n ch t c a s v t. ấ ủ ự ậ ả

ả ế ầ ề ơ ả i: Vi c gi ệ

ạ t h c đã hình thành các tr ọ ườ Tóm l ế

ủ

ủ ậ ủ ậ ệ

ấ ế ớ ọ

ậ

i quy t v n đ c b n c a tri ng ủ phái khác nhau, đó là ch nghĩa duy v t ậ và ch nghĩa duy tâm. Trong đó ch nghĩa duy v t, nh t là ch nghĩa duy v t bi n ủ i quan khoa h c, nó đem ch ng là th gi ứ i s nh n th c ngày càng i cho con ng l ứ ạ đúng đ n v th gi ắ ườ ự i. ề ế ớ

t h c. t h c.

ng pháp tri ng pháp tri

2.2 ph 2.2 ph

ế ọ ế ọ

ươ ươ Trong l ch s Tri ị

ế ọ

ứ

t h c đã hình ử ng pháp nh n th c ậ ươ ng pháp ươ ng pháp siêu

ươ

thành hai ph đ i l p nhau đó là ph ố ậ bi n ch ng và ph ứ ệ hình.

ươ ươ

ng pháp siêu hình ng pháp siêu hình ng pháp nh n th c ậ ươ tr ng thái cô l p, tách r i không liên h ,

ng pháp siêu hình là ph ng

ở ạ

ứ ệ

ậ

ờ

+ Ph + Ph Ph ươ đ i t ố ượ v n đ ng, phát tri n. ộ ậ

ể

ươ

ừ ờ

ượ

ể

ệ

c hình thành t th i kì th k 17-18.Vì ở ế ỉ ấ c g i là ch ủ ọ ượ

ậ

ờ

ng pháp siêu hình đ Ph c đ i nh ng bi u hi n rõ nét nh t là ư ổ ạ v y ch nghĩa duy v t th i kì này đ ủ ậ nghĩa siêu hình.

ườ

Ph ấ

ng pháp siêu hình làm cho con ng ươ ữ

ệ

ươ

ữ

ứ

ả

i khách quan.

i ch nhìn ỉ t mà không nhìn th y m i th y nh ng s v t riêng bi ố ấ ự ậ liên h qua l i gi a nh ng s v t y. Do đó, ph ng ự ậ ấ ữ ạ ệ pháp siêu hình ph n ánh không đúng b c tranh sinh đ ng c a th gi ủ

ế ớ

ộ

+ Ph + Ph

ươ ươ

ứ .. ng pháp bi n ch ng ệ ng pháp bi n ch ng ứ ệ

ươ

ứ

ệ

ng pháp nh n ng pháp bi n ch ng là ph ng trong m i liên h v n đ ng phát tri n ộ ệ ậ

ậ ể

ố

Ph ươ th c đ i t ố ượ ứ không ng ng.ừ

ượ ng là nhà tri

ng pháp bi n ch ng đ ứ ệ i kh i x ở ướ

c hình thành t ế ọ

th i ừ ờ t h c duy v t ậ

Ph ươ c đ i mà ng ườ ổ ạ có tên là Hêraclit.

Ông cho r ng :Các s v t hi n t

ằ

ủ

ệ ượ ổ ế

ư

ậ

ể

ậ

ổ

ng c a th gi i ự ậ ế ớ n m trong quá trình v n đ ng bi n đ i nh dòng ch y ả ộ ằ i c a con sông.ông nêu lên lu n đi m n i tiêng:Ng ườ ủ ta không th t m hai l n trên m t dòng sông. ầ

ể ắ

ộ

ể

-> Cùng v i s phát tri n c a t ủ ư ớ ự con ng ứ ườ ươ i ba hình th c l ch s : th hi n d ử ể ệ duy ng pháp bi n ch ng đã ệ ứ ị i, ph ướ

Ổ Ạ PHÉP BC CH T PHÁC (TK C Đ I)

Ấ

PHÉP BC DUY TÂM (TH HÊ-GHEN)

PHÉP BI N CH NG Ệ

Ứ

PHÉP BC DUY V T(MÁC- A- LÊNIN) Ậ

ươ ể ệ ư

ề

ườ

ậ

ng pháp bi n Nh v y, ph ư ậ ệ duy m m d o ch ng th hi n t ề ứ ẻ linh ho t v hi n th c. Nh v y ệ ạ ự ờ ậ nó tr thành công c h u hi u ệ ụ ữ ở i nh n th c và c i giúp con ng ả ứ t o th gi i. ế ớ ạ

ng c a l ch s tri ng c a l ch s tri

t h c. t h c.

ố ượ ố ượ

ủ ị ủ ị

ử ế ọ ử ế ọ

3. Đ i t 3. Đ i t

Đ i t ế ủ ử

ố ượ ứ

ể ủ ế ọ ế

ọ ữ ấ ộ

ủ ữ ươ ủ

ươ ứ ệ

t h c là ng c a l ch s tri ọ ị nghiên c u quá trình hình thành, phát sinh t h c và phát tri n c a các h c thuy t tri trong cu c đ u tranh gi a ch nghĩa duy v t và ch nghĩa duy tâm, gi a ph ng ậ ng pháp siêu pháp bi n ch ng và ph hình.

V i t ị ớ ư ử ế

cách là m t khoa h c, l ch s tri mô t ừ

ộ i ạ ở ươ t ọ n i dung các ả ộ ng pháp mà nhi m v ụ ệ

ủ

ng,l ch s tri

t ấ ủ ủ ả ỗ ứ ị

h c không d ng l ọ h c thuy t các ph ế ọ c a nó là : ủ “Thông qua di s n c a các nhà ư ả t h c tìm ra b n ch t c a t ị ử ế ọ ưở các h c thuy t và xác đ nh ch đ ng c a ế ọ t h c. Đánh giá ng phái tri nó trong các tr ườ ế ọ c nh ng c ng hi n, nh ng h n ch đ ế ạ ữ ế ố t ng pháp tri c a các h c thuy t, các ph ế ươ ế ử ụ ể h c trong t ng b i c nh l ch s c th .” ố ả ữ ọ ừ ượ ủ ọ ị

Ế Ọ Ế Ọ

Ử Ử

II.PHÂN KỲ L CH S TRI T H C II.PHÂN KỲ L CH S TRI T H C Ị Ị (Giáo trình tr5). (Giáo trình tr5).

1. Nh ng nguyên t c ph

ươ

ắ

ng ữ pháp lu n c a s phân chia các ự ủ ậ th i kỳ l ch s tri t h c. ử ế ọ ị

ờ

ủ ị ủ ị

ờ ờ

ớ ớ

2.Nh ng th i kỳ l n c a l ch s 2.Nh ng th i kỳ l n c a l ch s ử ử tri tri

ụ

ữ ữ ế ọ t h c t h c ế ọ –Tri –Tri –Tri –Tri –Tri –Tri –Nh ng trào l u tri

ế ọ ư ả s n th i ờ

t h c th i kỳ c đ i. ờ ổ ạ ế ọ t h c th i trung đ i. ờ ạ ế ọ t h c th i ph c h ng. ư ờ ế ọ t h c th i c n đ i. ờ ậ ạ ế ọ t h c th i c đi n Đ c. ứ ờ ổ ể ế ọ t h c th i Mác-Lênin. ờ ế ọ t h c t ữ ư hi n đ i. ạ ệ

ữ ữ

t t

ứ ị ứ ị

ệ ệ

III. Nh ng nguyên t c c b n ắ ơ ả III. Nh ng nguyên t c c b n ắ ơ ả c a vi c nghiên c u l ch s tri ử ế ủ c a vi c nghiên c u l ch s tri ử ế ủ h c.ọh c.ọ

ứ ệ

1. Nguyên t c khách quan. ắ 2. Nguyên t c bi n ch ng ắ 3. Nguyên t c tính đ ng, tính giai c p. ắ ả ấ

ƯƠCH NG II ƯƠ NG II CH TRI T H C N Ð C , TRUNG Đ I Ạ Ế Ọ Ấ Ộ Ổ TRI T H C N Ð C , TRUNG Đ I Ế Ọ Ấ Ộ Ổ Ạ

ặ

I. Hoàn c nh ra đ i và đ c đi m c a tri

ả ế ọ Ấ

ể ờ t h c n Đ c , trung đ i. ạ ộ ổ t h c ế ọ

ả n Đ c , trung đ i.

ủ 1. Hoàn c nh ra đ i c a tri Ấ

ờ ủ ạ

ộ ổ

* Đi u ki n t * Đi u ki n t ệ ự ệ ự ề ề

nhiên nhiên

Ấ ệ ự c có đi u ki n t ề

ạ n Đ là đ t n ộ ấ ướ

ộ

ộ ươ ề ả

ả ạ

nhiên đa ấ ướ c này v a có dãy núi Hymalaya d ng. Đ t n ừ hùng vĩ, v a có bi n n Đ D ng r ng mênh ể Ấ ừ mông; v a có sông n ch y v phía Tây, l i có ạ Ấ sông H ng ch y v phía Đông t o nên nh ng ữ ề vùng đ ng b ng trù phú màu m . ỡ ừ ằ ồ ằ

ắ

ữ ớ

nhiên đa d ng và kh c Nh ng đi u kiên t ạ ự ề ữ t y là c s đ hình thành s m nh ng ơ ở ể ệ ấ ng tôn giáo tri t h c. ế ọ nghi t t ư ưở

Đi u ki n kinh t * * Đi u ki n kinh t ệ ệ

ề ề

ế ế

- xã h i. ộ - xã h i. ộ

ể

ổ ậ ủ ề

ộ ủ

ế ấ

ủ

ế

Đ c đi m n i b t c a n n kinh t ế ặ xã h i n Đ c , trung đ i là s t n t ự ồ ạ ấ ớ ạ ộ ổ ộ Ấ kéo dài c a k t c u kinh t ộ “công xã nông thôn” mà đ c tr ng c a nó là: ủ ặ

- xã h i c a i r t s m và - xã h i theo mô hình ư

- Ru ng đ t thu c quy n s h u nhà n

c.

ề ở ữ

ộ

ộ

ấ

ướ

i dân

ắ

ự ầ

ủ

ườ

- G n li n v i nó là s b n cùng hoá c a ng ề ớ trong công xã.

c coi là quan

ệ ữ

ộ ượ

- Quan h gi a gia đình thân t c đ h c b n. ệ ơ ả - Xã h i đ

c phân chia thành các đ ng c p.

ộ ượ

ẳ

ấ

c phân chia thành 4 c phân chia thành 4

Xã h i đ ộ ượ Xã h i đ ộ ượ đ ng c p l n là: ấ ớ đ ng c p l n là: ấ ớ

ẳ ẳ

i làm công vi c

• Tăng lữ: nh ng ng

ữ

ườ

ệ

tôn giáo.

ng công, t

ng

• Quý t c:ộ g m v

ồ

ươ

ướ

doự

: g m th ồ

ươ

lĩnh, võ sĩ. • Bình dân t ợ ủ

ng nhân, th th công và dân chúng c a công ủ xã. • Nô l

.

ệ

cùng đinh

ấ

ự

ộ

ứ ạ ạ

ữ

ẫ

ắ

ợ

ấ

ẳ

S phân chia đ ng c p đó đã ẳ làm ph c t p thêm các quan h ệ xã h i, t o ra nh ng mâu thu n gay g t gi a nông dân, th th ủ ữ v i các đ ng c p khác công, nô l ệ ớ trong xã h i.ộ

*Đi u ki n v khoa h c và văn hoá. *Đi u ki n v khoa h c và văn hoá.

ọ ọ

ệ ệ

ề ề

ề ề

ọ : ngay t

ạ

ờ ạ

ừ i n Đ đã đ t đ ườ Ấ ự

ặ

ự

ọ

th i kỳ c + V khoa h c ổ ề c đ i, ng ộ ượ t nh ng thành t u v KHTN. Đ c bi ệ ề ữ là các lĩnh v c thiên văn, toán h c, y h c…ọ

+Văn hoá n Đ c , trung đ i: +Văn hoá n Đ c , trung đ i:

Ấ Ấ

ạ ạ

ộ ổ ộ ổ c chia làm ba giai đo n: c chia làm ba giai đo n:

– Giai đo n th nh t

đ đ ượ ượ ạ ạ

ạ

ứ

ả

ề

ọ

ấ : Kho ng th k ế ỷ XXV-XV tr.CN g i là n n văn minh sông n.Ấ

: T th k XV – VII

ừ ế ỷ

tr.CN g i là n n văn minh Vê đa.

– Giai đo n th hai ạ ọ

ứ ề

: T th k VI – I tr.CN. – Giai đo n th ba ạ ứ ừ ế ỷ

Đây là th i kỳ hình thành các tr ờ ườ

ồ

ố

ố

t h c chính th ng và 3 tr ườ

ẩ ố

ố ố

ừ ậ ạ

ng t h c tôn giáo l n g m hai h phái tri ệ ớ ọ ế th ng đ i l p nhau là chính th ng và ố ố ậ ng không chính th ng. trong đó có 6 tr ườ ng phái phái tri ố ế ọ t h c không chính th ng. Tiêu chu n tri ọ ế c a chính th ng và không chính th ng là ủ có th a nh n uy th c a kinh Vêđa và đ o ế ủ Bàlamôn hay không.

ạ ạ

ặ ặ

ể ể

ấ ả ấ ả ị ị

Tóm l Tóm l ế ế

ộ ộ

ng tri ng tri

ự ả ự ả t ư ưở t ư ưở

ế ọ ế ọ

ể ể

ạ ớ ạ ớ

i: T t c nh ng đ c đi m ữ i: T t c nh ng đ c đi m ữ , chính tr , văn hoá, xã h i nói kinh t , chính tr , văn hoá, xã h i nói kinh t trên là c s cho s n y sinh và ơ ở trên là c s cho s n y sinh và ơ ở t h c phát tri n nh ng t ữ t h c phát tri n nh ng t ữ c a n Đ th i c , trung đ i v i các ộ ờ ổ ủ Ấ c a n Đ th i c , trung đ i v i các ộ ờ ổ ủ Ấ hình th c phong phú đa d ng. hình th c phong phú đa d ng.

ứ ứ

ạ ạ

ặ ặ

ủ ủ

ế ọ Ấ ế ọ Ấ

t h c n Đ ộ t h c n Đ ộ

ổ ổ

ạ

ộ ổ t ư ưở

ữ

ế ọ

ọ

2. Đ c đi m c a tri ể 2. Đ c đi m c a tri ể ạ c , trung đ i c , trung đ i ạ t h c n Đ c , trung đ i ch u nh -Tri ị ả ọ Ấ ế ng tôn giáo r t khó ng l n c a nh ng t h ớ ấ ủ ưở t h c, k c t. Trong các quan ni m tri phân bi ể ả ệ ệ các quan ni m duy v t đ u n sau các l nghi ễ ề ẩ ậ t h c cũng là tôn giáo huy n bí, và các nhà tri nh ng ng

ệ ế ề i làm công vi c tôn giáo. ệ

ườ

ữ

-Tri

ữ

ọ Ấ

ộ

ườ

ủ ế t h c đi sau th

ế ớ ế

ọ

ộ

t h c n Đ ít có nh ng cu c cách ng ả ng không đ t ra m c ụ ặ ng là k ế ườ ng ườ

t h c m i mà th ớ ể

ủ

ừ

ộ m ng l n, ch y u có tính c i cách; các tr ạ phái tri ườ đích t o ra m t th tri ứ ế ọ ạ th a, b o v , làm rõ quan đi m c a các tr ả phái đi tr

ệ c.ướ

ạ ế

ọ Ấ ậ -Trong tri ể

ể

ộ ổ ệ

t h c n Đ c , trung đ i, ộ ổ quan đi m duy v t và quan đi m duy tâm ể ng đan xen vào nhau trong quá trình th ườ v n đ ng phát tri n. ộ ậ -Tri t h c n Đ c , trung đ i đ c bi ế ọ Ấ ế ạ ặ ế ầ

ọ

t i. H u h t các ề i t h c đ u t p trung gi ả ậ ề “nhân sinh” và tìm con i kh i n i ỏ ỗ ả

chú ý đ n v n đ con ng ườ ấ ng phái tri tr ề ế ườ quy t v n đ ấ ế ng “gi đ ườ ườ kh đau trong đ i s ng tr n t c. ổ i thoát” cho con ng ầ ụ ờ ố

Ế Ế

II. S PHÁT SINH PHÁT TRI N Ể Ự II. S PHÁT SINH PHÁT TRI N Ể Ự C A TRI T H C N Đ Ộ Ọ Ấ Ủ C A TRI T H C N Đ Ộ Ọ Ấ Ủ C , TRUNG Đ I Ạ Ổ C , TRUNG Đ I Ạ Ổ 1. Tri

t h c Vê đa.

ế ọ

ủ t, t ứ ự ể ế

ừ ng t ự

Vêđa theo nghĩa đen c a t này là tri th c, là s hi u bi nh ư ươ ự Philosophia t c là yêu m n s thông ế ứ thái c a ủ Hy l pạ .

ể ữ

ẩ ụ ợ

t ư ưở

ữ ượ

nghi đ ệ ờ ộ

Trong nghĩa c th , Vêđa là nh ng tác ph m văn h c t p h p nh ng câu ca dao, v nh ị ữ ọ ậ ng quan phú, th n tho i, di n ca, nh ng t ễ ạ ầ đi m v t p t c l c sáng tác b ng ằ ụ ễ ề ậ ể ph ng th c truy n mi ng trong m t th i gian ề ứ ươ khá dài.

ả ế ỷ ứ

i b ng ti ng ẩ ằ ế

ớ ượ ộ

ơ ở

ẳ

i ngày nay d ấ ướ ạ

Samaveda, Đ n kho ng th k th X tr.CN, các tác ế Ph nạ c ghi l ph m đó m i đ ạ (Sancrit) thành b sách g i là thánh kinh Vêđa ọ làm c s giáo lý cho đ o Bàlamôn và ch đ ế ộ ạ i phân chia đ ng c p. Các tác ph m này còn l ạ ẩ i d ng 4 t p chính là: t ậ ớ Rigveda, Atharvaveda, Yajurveda

ộ

ấ ủ Ấ

ộ

ứ

ợ ệ

ể ầ

ầ

ị

ứ

ạ

• Rigveda: Là b kinh c nh t c a n Đ bao ổ g m 1028 khúc hát dùng đ ca ng i công đ c ồ c a các v thánh th n và c u nguy n cho con ủ i có s c kho , có th c ăn, có gia súc, có ng ứ ẻ ườ m a thu n gió hoà. ậ ư

ế

ể

ể ậ Rigveda, dùng đ ca ch u trong khi ti n hành ầ nghi l

.ễ

ộ

ồ ể

ữ

ề

ẩ

ầ

• Samaveda: Là tuy n t p các đo n trong

t đ p cho con ng

ấ ề ố ẹ

i. ườ

• Atharvaveda: Là b kinh g m 731 bài văn v n ầ có tính ch t huy n bí dùng đ kh n c u nh ng đi u t

Yajurveda:

ồ

ộ

ộ

ậ

ắ ắ ể ử ụ

và th o lu n các ý ki n đó.

Là b kinh g m hai b ph n là Yajurveda tr ng và Yajurveda đen. Yajurveda tr ng g m các câu th n ầ ồ , còn chú đ s d ng trong nghi l ễ Yajurveda đen nêu lên các ý ki n v ề ế nghi l ậ

ế

ễ

ả

Tóm l

ế ấ Ấ

ộ

ự i:ạ Tri ổ i quan c a ng ủ ứ ậ

ư

nhiên đ u có linh h n và đ ng t ậ ề ự

t h c Vêđa là hình th c ứ ọ tôn giáo c nh t n Đ , nó th hi n th ể ệ ế ộ gi i n Đ lúc b y gi ấ ờ ườ Ấ ớ i nh n th c mình và nh n th c gi đang t ứ ớ ậ t đ t c nhiên. Nh ng h ch a phân bi ệ ượ ư ọ ự s khác nhau căn b n gi a mình v i t ớ ự ả ự nhiên. Chính vì v y, đ i v i h các hi n ệ t c ượ ượ nhân cách hoá thành các v th n. ữ ố ớ ọ ồ ị ầ

ng phái tri ng phái tri

ườ ườ

ế ế

t h c ọ t h c ọ

2. Sáu tr 2. Sáu tr chínhth ng.ố chínhth ng.ố 2.1. Tr 2.1. Tr

ng phái Samkhya. ng phái Samkhya.

ườ ườ

Tr ầ

ườ ọ ạ ấ ầ i. H cho r ng th gi ằ ấ ạ ậ

ệ ề ẩ ầ ộ ể

c b ng giác quan. ng phái Samkhya lúc đ u là duy v t h không th a nh n th n Brahman ậ ừ ậ i sáng t o ra th gi ế ớ ọ ế ớ v t ch t do m t d ng v t ch t đ u tiên ộ ậ c u t o nên là Prakriti. Prakriti là m t lo i ạ ấ ạ t ti m n không th nh n v t ch t đ c bi ậ ấ ặ ậ th c đ ượ ứ ằ

ư

ườ

Nh ng v sau, tr ề

ơ

ậ

ả

ng phái này cũng r i vào QĐ duy tâm th a ừ nh n có linh h n (Purusa) t n t i ồ ạ ồ song song bên c nh b n nguyên ạ v t ch t (Prakriti). ậ

ấ

2.2. Tr 2.2. Tr

ng phái Mimansa. ng phái Mimansa.

ườ ườ

Tr ườ

ậ

ả ầ

ng phái này lúc đ u là duy v t h ậ ọ ầ i c a th n linh. không th a nh n s t n t ầ ự ồ ạ ủ ừ c s H cho r ng không ch ng minh đ ự ượ ứ ằ ọ t n t i c a th n, c m giác không nh n ra ậ ồ ạ ủ th n. ầ

ư ể

Nh ng v sau h l ề ừ ệ ậ

ế ạ

i r i vào quan đi m ọ ạ ơ duy tâm th a nh n có th n và b o v uy ả ầ t lý c a đ o tín c a kinh Vêđa và tri ủ ủ Bàlamôn.

2.3. Tr 2.3. Tr

ng phái ng phái

Vedanta. Vedanta.

ườ ườ

Vedanta là m t tr

ộ

ườ

ậ

ng phái hoàn toàn duy tâm, h không th a nh n s ừ ự i v t ch t, theo h t n t ọ ấ ế ớ ậ ồ ạ ủ v t ch t là không chân th c. ậ

ọ i c a th gi ấ

ự

ọ

ạ

ồ

ủ

i này đ n ng

ậ ậ

ế ỉ

ế ậ ổ

ườ

ệ

ộ

ồ ở ề ồ

ậ Brahman là tinh H th a nh n ừ th n vũ tr sáng t o ra muôn loài. ụ ầ t, là m t b Atman là linh h n cá bi ộ ộ ệ ph n c a Brahman, nh ng nó có th ể ư i nh p vào h t ng ườ ườ khác theo lu t luân h i. Ch khi nào ồ i kh công tu luy n đ t đ n con ng ạ ế c s giác ng thì khi đó linh h n đ ượ ự i phóng nó bay tr v đ ng nh t gi ấ ả v i ớ Brahman

2.4. Tr 2.4. Tr

ng phái ng phái

Yoga. Yoga.

ườ ườ

ng phái tri

ộ

ố

ế

ọ ế

ằ

ộ ọ ng pháp tu luy n nh m gi ồ

ộ

t h c Yoga là m t tr ọ ế ườ Patanjali sáng chính th ng do đ o sĩ ạ l p. N i dung c b n c a h c thuy t ủ ơ ả ậ t h c Yoga là đ c p đ n nh ng tri ữ ề ậ ế i thoát ph ả ệ ươ linh h n kh i s ràng bu c c a th ỏ ự ể ủ xác và đ t đ n s c m nh siêu nhiên. ứ

ạ ế

ạ

ề

ư ệ Đ đ t đ ể ạ ượ ươ c đi u đó, tr ng phái này đ a ườ ng pháp (bát b o tu pháp) tu luy n ả

ự ở ả ư

ể tâm th ng nh t (thi n pháp: Gi ộ ố ự ữ ề ấ

ra tám ph sau đây: • 1) Ch gi ng yêu r ng rãi. i: Ph i có tình th ộ ươ ế ớ ả • 2) N i ch : Ph i t c ch ). ki m ch (t ế ế ự ứ ả ự ề ế ộ • 3) T a pháp: Gi v trí nh t đ nh. thân th ấ ị ể ở ị ữ ọ • 4) Đi u t c pháp: Đi u khi n s th cho h p lý. ợ ể ề ề ứ • 5) Ch c m pháp: Đi u khi n c m giác t duy. ể ề ế ả • 6) T ng trì pháp: Chú ý vào m t đi m. ổ • 7) Tĩnh l đ nh). ị

ề c tâm, s đ t t • 8) Tam mu i pháp: Thi n cao đ khi đó hoàn ộ i tu b ng s ự ẽ ạ ớ ệ ằ

ừ toàn làm ch đ b ng sáng t ộ ủ ượ duy. ư

• Tóm l

i: Tr

ộ

ạ

ườ

ể

ế

c các ph

ừ ừ ể ư

ươ

ượ

ẫ

ng phái Yoga là m t tôn giáo còn có quan đi m duy tâm là ng đ , th a nh n có th n hay th ượ ầ ậ i có linh h n và th a nh n con ng ồ ườ ậ ng phái này đã th xác. Tuy nhiên tr ườ ng pháp rèn đ a ra đ ượ i mà luy n s c kho cho con ng ệ ườ ẻ ứ c s c nhi u n hi n nay v n đ ử ướ ề ệ d ng.ụ

2.5. Tr 2.5. Tr

Nyaya và Nyaya và

ườ ườ

ng phái ng phái Vaisesika. Vaisesika.

ộ

ậ

ề

ể

ử

ế

ệ

Đây là hai tr ng phái đ c l p ườ nhau nh ng v sau th ng nh t thành ấ ố ư ng phái, có nh ng quan đi m m t tr ữ ộ ườ gi ng nhau và có đóng góp trên ba ố ph , lý ng di n: thuy t nguyên t ươ lu n nh n th c và logic h c. ứ ậ

ậ

ọ

ậ

ế ớ ậ

lu n: ử ậ ng phái này đ u th a nh n ừ ề i v t ch t, th ế ấ . c t o nên b i nguyên t ử ở là nh ng h t v t ch t vô ạ ậ c

ượ

ủ

ạ

* V nguyên t ề Hai tr ườ i c a th gi s t n t ạ ủ ự ồ i y đ gi ượ ạ ớ ấ Nguyên t ấ ữ ử cùng nh bé, không phân chia đ ỏ i vĩnh vi n. và t n t ễ ồ ạ H còn cho r ng, s k t h p khác ự ế ợ ằ ọ t o nên s nhau c a các nguyên t ử ạ ự phong phú và đa d ng c a các v t ậ ủ th .ể

* V lý lu n nh n th c: * V lý lu n nh n th c:

ứ ứ

ề ề

ậ ậ

ậ ậ

ườ

ậ ọ

ứ ủ ừ

ứ

ậ

ể

ằ

ậ

ng phái này đ u th a nh n Hai tr ậ ề ừ i v kh năng nh n th c c a con ng ườ ề ả i. H th a nh n tính khách th gi ậ ớ ế quan c a khách th nh n th c. H ọ ể ủ cho r ng, nh n th c có th tin c y ậ ứ c. Tiêu chu n c a s tin cây là s đ ự ủ ẩ ph n ánh trung thành v i đ i t

ng.

ự ớ ố ượ

ượ ả

*V logic h c: *V logic h c:

ọ ọ

ề ề

Tr

ế

ằ ề ầ ồ

ướ

ng phái này cho r ng, đ đi ườ ể đ n k t lu n m t v n đ c n ph i tr i ả ả ộ ấ ậ ế lu n đ , c suy lu n g m có: qua 5 b ề ậ ậ nguyên nhân, ch ng minh b ng ví d , ụ ằ ứ suy đoán, k t lu n. ậ

ế

Ví d :ụVí d :ụ

ử

• • • Ở đó có l a, nh ử ư ở

ế

• ấ ị ố

ử ồ

• 1.Trên đ i có l a ồ 2. Vì trên đ i có khói. ồ đâu có khói là 3. ở trong b p lò. 4. Trên đ i đang b c khói.nh t đ nh trên ồ đ i có l a. 5. Do đó, trên đ i có l a. ử ồ

ư

ườ

ử ể ấ ạ

ng phái này Nh ng v sau hai tr ề i r i vào quan đi m duy tâm h th a l ể ạ ơ ọ ừ nh n có th n, có linh h n. H cho ọ ồ ầ ậ r ng th ndùng nguyên t đ c u t o ằ i. nên th gi

ầ ế ớ

3. Ba tr 3. Ba tr

ng phái tri ng phái tri

t h c không t h c không

ườ ườ

ế ọ ế ọ

chính th ng.ố chính th ng.ố

*Tr

ng phái Jaina.

ư

ộ ườ

i. H th a nh n th gi

ườ Jaina là m t tr ể ề ế ớ

t ư ưở ậ

ạ

ộ

ậ

ủ ổ

Nh ng h n ch c a h là

ch h th a ỗ ọ ừ

ế ủ ọ ở

ng phái tôn giáo nh ng có quan đi m duy v t và t ng bi n ệ ậ i v t ch ng v th gi ế ớ ậ ọ ừ ứ ch t t n t i vĩnh vi n, còn các d ng c th ụ ể ễ ấ ồ ạ c a TG n m trong quá trình v n đ ng bi n ế ằ đ i không ng ng. ư nh n có linh h n

ừ ạ ồ

ậ

3.2 Tr 3.2 Tr

ng phái Lokayata ng phái Lokayata

ườ ườ

Đây là tr

ườ

ế ọ Ấ

ng đ i tri ố ườ

ậ ươ ạ i xung quanh ta là th gi

t đ ệ ể ng phái i ế ớ đ u tiên

ế ố ầ

ng phái duy v t t trong tri t h c n Đ c trung đ i. Tr ộ ổ này cho r ng th gi ằ ế ớ i v t ch t là do 4 y u t v t ch t. Th gi ế ớ ậ ấ ậ là: đ a, phong, th y, h a t o thành. ủ

ấ ỏ ạ

ị

C con ng

ườ

ế ố

ậ

ả ấ

v t ch t nói trên t o nên. ậ

i và sinh v t cũng do 4 y u t ạ

H không th a nh n th n Brahman sáng t o ầ

ạ

ọ

ra con ng

ừ i và th gi

ườ

ậ i. ế ớ

ườ ườ

ng phái ph t giáo. ng phái ph t giáo. ế ự ế ự

ậ ậ ệ ủ ệ ủ

ậ ậ

3.3. Tr 3.3. Tr Thân th , s nghi p c a Ph t **Thân th , s nghi p c a Ph t Thích Ca. Thích Ca.

ấ

ậ

ế

ả

ệ

ọ ườ

ấ

ậ

ộ ộ

ọ

c a vua T nh Ph n,vua m t n

ướ

ộ

ị

t h c xu t Ph t giáo là trào l u tôn giáo tri ư i sáng hi n vào kho ng th k th VI tr.CN .Ng ế ỉ ứ l p ra ph t giáo là T t Đ t Đa (Siddharta),h là ọ ạ ậ Gôtama,dòng h này thu c b t c Sakya.Ông là ộ thái t c nh ỏ ở ạ B c n Đ lúc đó (nay thu c đ t Nêpan) sáng l p. ậ ộ ắ Ấ

ử ủ ộ

ấ

ậ

ề

ệ

ề

ệ

ề

ư ằ

ế

ậ

ậ ị

ố

ề

ư ọ

V năm sinh c a ph t hi n nay ủ có nhi u tài li u khác nhau nh ng nhìn chung nhi u ý ki n cho r ng ph t sinh vào năm 563 tr.CN. Ông sinh ngày 8/4 năm 563 tr.CN nh ng ư theo truy n th ng ph t l ch thì tính )g i là là ngày 15/4 ( r m tháng t ằ ngày ph t đ n

ậ ả

ặ ế ươ

ố ả

ủ

ộ

M c dù sinh ra trong gia đình qúy t c dòng ộ c b i c nh xã h i phân ộ t,v i s b t l c c a ệ ớ ự ấ ự c nh ng khó khăn c a cu c đ i và ờ ộ ủ b cu c ừ ỏ ị ờ ứ ạ

dõi Đ V ng, nh ng tr ư ướ chia đ ng c p kh c nghi ắ ấ ẳ i tr con ng ữ ườ ướ xã h i đã khi n ông s m có ý đ nh t ớ ế ộ đ i giàu sang phú quý đ đi tìm đ o lí c u đ i. ể

ờ

Vì v y năm 29 tu i ng

ổ

ườ

ậ ấ

ờ ổ

ế

ạ

ở

i đã r i b hoàng ỏ i đã cung xu t gia tu đ o ,đ n năm 35 tu i ng ườ ạ i sáng đ c d o tìm ra chân lí. Ông tr thành ng ườ ắ l p ra tôn giáo m i g i là ph t giáo. ớ ọ ậ

ậ

T đó ng i đi kh p n i đ truy n bá ừ ườ ề ể ắ ơ

đ o lí c a mình, sau này ông đ c suy tôn ủ ạ ượ

v i nhi u danh hi u khác nhau: đ c ph t ứ ệ ề ậ ớ

(Buddha), Ng i giác ng hay Thích Ca - ườ ộ

mâu ni (sakyamuni),Thánh thích ca (v ị

thánh dòng h thích ca ) ọ

t lí

ế

i.

Xét v m t tri ượ ế ọ ề ặ thâm tr m sâu s c v vũ tr và con ng ề ắ

t h c, ph t giáo đ ậ ụ

ầ

c coi là tri ườ

ớ

ằ

ụ

ổ

V i m c đích nh m gi ằ

ố

ế

ậ

ả

ủ

ầ

ả

i phóng con ng i kh i ỏ ả ườ m i kh đau b ng chính cu c s ng đ c đ c a con ộ ủ ộ ọ ứ c tình c m ng i,ph t giáo nhanh chóng chi m đ ượ ườ và ni m tin c a đông đ o qu n chúng lao đ ng.nó ộ ề đã tr thành bi u t bi bác ái trong ở ủ ể ượ đ o đ c truy n th ng c a cácdân t c Châu Á. ủ ố ứ

ng c a lòng t ừ ộ

ề

ạ

ể

ủ

ấ

ậ

ồ ộ ồ ạ

ồ

Kinh đi n c a ph t giáo r t đ s g m ba b ộ ph n g i là Tam t ng kinh bao g m:T ng kinh, ạ ọ T ng lu t,T ng lu n. ậ ạ

ậ ạ

ậ

i quan c a i quan c a

ề ế ớ ề ế ớ

ủ ủ

ậ

* Quan đi m v th gi ể * Quan đi m v th gi ể ậph t giáo. ph t giáo.

Quan đi m v th gi

ế

ể

ậ

i quan ớ ề c th hi n t p c a ph t giáo đ ể ệ ượ ậ ủ n i dung c a ba ph m trù trung ạ ủ ở ộ ng, và duyên. là: vô ngã, vô th

ườ

ằ ả

ủ

ấ

ậ

ấ

ọ

Vô ngã (không có cái tôi) Ph t giáo cho r ng th gi i xung quanh ta và c ả ậ ế ớ con ng i không ph i do m t v th n nào sáng t o ra ộ ị ầ ườ ạ là mà đ c c u thành b i s k t h p c a hai y u t ế ố ở ự ế ợ v t ch t và tinh th n. Trong đó v t ch t g i là s c, ắ ầ ậ tinh th n g i là danh. ọ

ượ ấ ầ

S c (v.ch t) + danh (th , t

ng, hành, th c)

ụ ưở

ắ

ấ

ứ

= 5 y u t

ế ố

ẩ (ngũ u n)

ộ

ẩ

ạ ạ

ư

ườ

ỉ

Ngũ u n tác đ ng qua l i. Nh ng s t n t ự ồ ạ ủ ự ậ

i t o nên s v t và con ự ậ ng i c a s v t ch là t m th i, ờ ạ ự ậ i mãi t nào t n t thoáng qua không có s v t riêng bi ồ ạ ệ mãi. Do đó không có cái tôi chân th c.ự

ng

ườ (v n đ ng bi n đ i không ng ng). ổ

Vô th ế

ừ

ậ

ộ

ằ ệ ọ ự ậ

ằ ậ ề ậ ộ

ừ ấ

ổ sinh, tr , d , di

ụ ị ồ t ấ ị ự ậ ườ

ừ

i. Ph t giáo cho r ng m i s v t hi n t ng đ u n m trong quá trình v n đ ng ượ bi n đ i không ng ng theo chu trình b t ế ệ . Do đó không có t n là ậ ng t n b t đ nh, ch có s v n cái gì là tr ỉ đ ng bi n đ i không ng ng. Đó là quan ổ ế đi m DVBC v th gi ề ế ớ ộ ể

Duyên Duyên (Đi u ki n giúp nguyên nhân thành KQ). (Đi u ki n giúp nguyên nhân thành KQ).

ệ ệ

ề ề

ậ

Ph t giáo cho r ng m i s v t,hi n t ằ

ệ ượ

ọ ự ậ ự

ố ủ

ề

ậ

ộ

ị

ng trong quá trình v n đ ng đ u ch u s chi ph i c a lu t ậ nhân duyên.

ở

ả

ộ

ế ư ậ ạ

ớ ạ ứ ệ

ầ

ả

Trong đó duyên là đi u ki n giúp cho nguyên ệ ề nhân tr thành k t qu . K t qu l i tr thành nguyên ả ạ ở ế ế nhân cho m t quá trình m i t o thành k t qu ả m icũng c n ph i có đi u ki n.C nh v y t o nên ề ớ s v n đ ng bi n đ i không ng ng c a các s v t. ự ậ

ự ậ

ừ

ộ

ổ ế duyên( đ t, n

ủ c,ánh sáng…)

ấ

ướ

h t lúa

ạ

cây lúa (nguyên nhân) (k t qu ) ả

ế

duyên

(nguyên nhân)

VD: cây lúa

nh ng h t lúa… ạ (k t qu ) ả

ữ ế

ạ

ế ọ

ng, duyên, tri ể

ạ ườ

Ph t giáo cho r ng con ng các y u t Nh v y, thông qua các ph m trù vô ư ậ ngã, vô th t h c ph t giáo ậ ườ đã bác b quan đi m duy tâm cho r ng ằ ỏ i và th n Brahman sáng t o ra con ng ầ th gi i. ế ớ ậ ậ ượ ằ c c u thành t ừ ườ ế ố ậ ấ

i và s ự v t ch t ấ i n m ế ớ ằ ầ

v t đ và tinh th n, các s v t c a th gi trong quá trình bi n đ i không ng ng. ừ ế ệ ể ứ

ậ ấ ộ

ự ậ ủ ổ Đó là quan đi m duy v t bi n ch ng i, m c dù còn ch t phác, m c ọ v th gi ặ ế ớ m c nh ng r t đáng trân tr ng. ư ề ạ

ấ

t lý nhân sinh c a ph t t lý nhân sinh c a ph t

ế ế

ủ ủ

ậ ậ

*V tri ề *V tri ề giáogiáo..

N i dung tri

ộ ể ệ ậ

c t lý nhân sinh c a ph t giáo đ ượ ậ ủ ế “T di u đ ” ế t c ứ ứ ệ i ườ ọ ỏ

ế th hi n t p trung trong thuy t là b n chân lý tuy t di u mà đòi h i m i ng ệ ph i nh n th c đ c. ậ

ố ả

t lý v cu c đ i và con

ế

ề

ộ

ờ

ộ ườ

ệ ượ ứ ổ ế Là tri M t là kh đ : ng i là b kh . ổ ể Hai là nhân đ ế (t p đ ): Tri

ế

ế

ề

ậ ậ

ổ

ự

ủ ườ

t lý v nguyên ổ ủ ỗ ằ ậ

ổ ọ

ư ậ

ự

ủ

ế

nhân c a s kh . Ph t giáo cho r ng n i kh c a con ng i là có nguyên nhân, ph t giáo đ a ra 12 nguyên nhân c a s kh g i là thuy t “th p nh ị nhân duyên”.

1) Vô minh: Là không sáng su t.ố

2) Duyên hành: Là ý mu n thúc đ y hành đ ng. ố ẩ ộ

3) Duyên th c: Tâm t trong sáng tr nên u t ứ ừ ở i. ố

4) Duyên danh s c: S h i t c a các y u t

ự ộ ụ ủ ơ ế ố ậ ả

i, thân th và ý th c). v t ắ ch t và tinh th n sinh ra các c quan c m giác ầ (m t, tai , mũi, l ưỡ ấ ắ ứ ể

ụ ủ ậ ậ

5) Duyên l c nh p: Là quá trình xâm nh p c a i xung quanh vào các giác quan. th gi ế ớ

6) Duyên xúc: Là s ti p xúc v i th gi i xung ế ớ ớ

ự ế quanh sinh ra c m giác. ả

7) Duyên th : Là s c m th , s nh n th c tr

ứ

ậ

ướ

c s ự

tác đ ng c a th gi

ụ ự i bên ngoài.

ộ

ụ ủ

ự ả ế ớ

ự

ố

ả i bên ngoài.

8) Duyên ái: Là s yêu thích mà n y sinh ham mu n ụ ế ớ

d c v ng do c m th th gi ả

ụ ọ

9) Duyên th : Do yêu thích r i mu n chi m l y, gi

ủ

ế

ấ

ố

ồ

ữ

l y.ấ

i đ t n h

ng cái đã

ự ồ

ạ ể ậ

ưở

c.

10) Duyên h u: Là s t n t ữ chi m đo t đ ạ ượ

ế

11) Duyên sinh: Là s ra đ i, sinh thành do ph i t n ờ

ả ồ

ự

i.ạ t

12) Duyên lão t

: Là già và ch t vì có s sinh thành.

ử

ự

ế

ậ

t đệ ế: Ph t giáo cho r ng t

ể

ổ ề

c đ đ t t

ằ m i n i kh đ u có th tiêu di ệ t bàn. đ

i tr ng thái ni ế: Là con đ

ạ

–Ba là di ỗ ọ ể ạ ớ ạ ượ ố ạ

–B n là đ o đ ể

ỏ ỗ

ế ng tu ườ đ o đ hoàn thi n đ o đ c cá ứ ạ ệ i ng gi nhân, đó cũng là con đ ả ườ i h nh thoát kh i n i kh đ đ t t ổ ể ạ ớ ạ phúc.

ư ư

ậ ậ ườ ườ

ọ ọ

t đúng đ n t

Ph t giáo đ a ra ra tám con Ph t giáo đ a ra ra tám con ng chân chính g i là (bát đ ng chân chính g i là (bát đ chính đ o).ạ chính đ o).ạ • 1) Chính ki n: Là hi u bi ế

ắ ứ ể ế

di u đ . ế ệ

• 2) Chính t duy: Là suy nghĩ đúng đ n. ư ắ

• 3) Chính ng : Nói năng ph i đúng đ n. ữ ả ắ

• 4) Chính nghi p: Gi ệ ệ ộ

ệ ấ

nghi p m t cách ữ đúng đ n, không làm vi c x u, nên làm vi c thi n. ắ ệ ệ

• 5) Chính m nh: Gi ngăn d c v ng đúng ệ ữ ụ ọ

đ n.ắ

• 6) Chính tinh ti n: C g ng n l c đúng ỗ ự

ế ng, không bi h ố ắ t m t m i. ỏ ệ ế ướ

• 7) Chính ni m: Là tâm ni m tin t ng ệ ưở

ệ i thoát. v ng ch c vào s gi ữ ự ả ắ

• 8) Chính đ nh: Là kiên đ nh, t p trung t ị ị

ư di u đ , ế ộ

ng. ậ ng cao đ mà suy nghĩ v t ề ứ ệ ườ t ưở v vô ngã, vô th ề

* Ngoài tám con đ ườ

ng chính đ di ề

ậ ườ ủ ộ ự

i ích cho mình và cho m i ng t ể ệ kh , ph t giáo còn đ a ra năm đi u răn đ ể ư ổ m i ng i ch đ ng th c hi n nh m đem ỗ l i l ạ ợ ằ i. ườ ệ ọ

(không đ

c dâm d c); ấ ượ

ụ u trà); c sát sinh); ượ b t v ng ấ ọ ụ c nói năng thô t c, b y b ); ạ ậ ấ ạ b t đ o c r ượ ượ

p). Đó là: b t sát ấ (không đ b t dâm ngữ (không đ ượ ử (không đ b t m t u ấ ẩ c tr m c (không đ ộ ượ ướ

ậ ệ

n ở ướ c ta t ề

ậ ầ Liên h vai trò Ph t giáo Ph t giáo truy n vào n ướ ớ ả

ậ

ễ ữ ầ ầ

c ta . nh ng ữ ừ bi, năm đ u công nguyên, v i b n ch t t ấ ừ bác ái, ph t giáo nhanh chóng tìm đ c ch ượ ỗ đ ng và d n d n bám r v ng ch c trên ắ m nh đ t này. ấ ứ ả

T khi vào Vi ậ ế ệ

ể ớ

ợ ở ề ố ệ ậ

ề ở

t Nam đ n nay ph t giáo i và phát tri n phù h p v i truy n t Nam. Ph t giáo tr thành qu c các tri u đ i Đinh, Lý, Lê, Tr n, góp t Nam ả ầ ệ ệ ế

ừ t n t ạ ồ th ng Vi ố giáo ạ ph n b o v ch đ phong ki n Vi ế ộ ầ v ng n n đ c l p dân t c. gi ộ ậ ữ ữ ề ộ

ậ

ớ

ạ ầ ề

ề

ố

ứ ư ứ ư

ư

Ph t giáo có công đào t o t ng l p trí th c cho dân t c trong đó có nhi u v thi n s , qu c s đ c ư ị ộ c an dân nh : Ngô Chân L u, đ tài cao giúp n ướ V n H nh,Pháp Nhu n… ậ

ộ ạ

ạ

ị

ờ

ề

ng trong nhi u lĩnh v c nh kinh t

ậ ư

ế

ụ

ư ề ế

ự ộ ọ ắ

ả

ộ

ừ ố

ậ ậ

ữ ế ỉ ữ

t ư ưở

ả ẫ

ủ

ầ

Vào các th i kì h ng th nh, ph t giáo là n n ,chính t t ng t ư ưở ả i tr ,văn hóa ,giáo d c, ki n trúc,h i h a…Và đã đ l ể ạ ị nh ng giá tr mang đ m đà b n s c dân t c.T cu i ị ố th k XIII đ n nay ph t giáo không ph i là qu c giáo ế ng tích c c c a nó v n là nhu c u, n a. Nh ng t ự là s c m nh tinh th n c a nhân dân ta. ầ

ư ạ

ứ

ủ

NG III NG III

ƯƠCH ƯƠ CH

TRI T H C TRUNG HOA C , TRI T H C TRUNG HOA C ,

Ế Ọ Ế Ọ

Ổ Ổ

TRUNG Đ IẠ TRUNG Đ IẠ

t ặ ả ờ ủ ế

ọ

t h c Trung I. Hoàn c nh ra đ i và đ c đi m c a tri ổ ờ ủ

ổ ạ

1.1 S hình thành các qu c gia chi m ố ế

Trung Hoa. ể h c Trung Hoa c , trung đ i. ạ 1. Hoàn c nh ra đ i c a tri ế ọ ả Hoa c , trung đ i. ự h u nô l ệ ữ

ủ

ẫ ủ

Trung Hoa kéo dài ữ

c công ố ỏ ướ

ự ệ

ờ ủ ờ ế ự ữ ế ẫ

+ Quá trình chuy n hóa c a XH công xã ể nguyên th y d n đ n s hình thành các ự ế qu c gia chi m h u nô l ệ ế kh ang vài ba ngàn năm tr nguyên. Th i kỳ này có ba s ki n quan tr ng d n đ n s ra đ i c a XH chi m h u ọ nô l .ệ

phát minh ra l a đ n u chín th c ăn

ử

ứ

ể ấ

i đ săn thú, b t cá và

ắ

ấ ụ ả phát minh ra l ướ ể ng gia súc.

phát minh ra cách tr ng lúa n

ầ

ồ

c và i cày đ t n n móng cho s ra đ i c a

ướ ờ ủ

ặ ề

ự

ệ

ủ

ế

ẽ

ẩ

ế ộ ộ

ư

ề

ờ ủ

ế

ẫ

Trung Hoa.

– To i nhân ạ và rèn ra công c s n xu t. – Ph c Hy ụ thu n d ưỡ ầ – Th n Nông làm ra l ưỡ ngh nông. ề Nh ng phát hi n nói trên làm cho LLSX phát ữ tri n m nh m , thúc đ y s ra c a ch đ chi m ự ạ ể nhân v TLSX, phân hóa xã h i thành h u t ữ nh ng giai c p d n đ n s ra đ i c a ch đ ế ộ ự ấ ữ chi m h u nô l ế

ữ

ệ

Trung Hoa phát tri n qua các

XH chi m h u nô l

ế

ệ

ể ng) và đ t đ n s ự ạ ế

ề

ữ tri u đ i Nhà H , Nhà Ân ( Th ạ phát tri n hòan thi n

ươ ạ tri u đ i Nhà Chu. ạ ệ ở ề ể + Đ c đi m th i kỳ Nhà Chu: ờ ể ặ Do k th a đ ệ ượ ế ừ

c kinh nghi m SX c a l ch s đ ử ể ớ ự

ậ ợ

ủ ị ả ể

ặ

ẽ

ạ

: Nhà Chu qu n lý ru ng đ t ả

ự

ế

ấ

ộ

ng pháp tĩnh đi n.

ươ

ề

ch c theo các quy

ự

ứ

ổ

ặ

ộ

i cùng v i s qu n lý xã l i, do thiên nhiên thu n l ạ h i ch t ch làm cho XH Nhà Chu phát tri n m nh ộ m .ẽ -Trong lĩnh v c kinh t theo ph -Trong lĩnh v c XH: Nhà Chu t t c ch t ch ( vua, ch h u...); xã h i phân chia ư ầ ắ thành các đ ng c p.

ẽ ẳ

ấ

ế ế

ờ ờ ố

ặ

ể

ờ

ặ

ệ

ể ề

ự ệ ạ

ự ủ

ệ

ắ

ị

ự

ế

ị

ế

ế

1.2.Th i kỳ Xuân Thu - Chi n 1.2.Th i kỳ Xuân Thu - Chi n ốQu c (770 – 221 TCN). Qu c (770 – 221 TCN). Th i kỳ này có nh ng đ c đi m nh sau: ư ữ t là SX - Do s phát tri n c a SX mà đ c bi ủ nông nghi p t o đi u ki n cho s chuyên môn hóa ệ ngày càng sâu s c các ngành th công nghi p d ch v d n đ n s hình thành các đô th PK. ụ ẫ ẫ ầ

ễ ả

ắ ề

ữ

ở

ụ

ể

- Phân hóa XH di n ra sâu s c d n đ n chi n tranh liên miên gi a b y n c (T , T n, S , Hàn, ướ Ng y, Tri u,Yên) làm cho th i đ i Xuân Thu chuy n ờ ạ thành th i đ i Chi n Qu c.

ế

ệ ờ ạ ự

ề

ố Trong s chuy n mình d d i c a l ch s ,nhi u ữ ộ ủ ị t h c ra đã đ i t o thành h th ng ờ ạ

ử ệ ố

ể ế ọ

tr tri

ng phái tri t h c khá hòan ch nh.

ườ ế ọ

ỉ

t h c Trung t h c Trung

ặ ặ

2. Đ c đi m c a tri ể 2. Đ c đi m c a tri ể

ế ọ ế ọ Hoa c , trung đ i. ạ Hoa c , trung đ i. ạ

ủ ủ ổ ổ

Th nh t

ề

ọ ng tri

ườ

t t h c nhân sinh, tri

ứ

ị

ấ là n n tri ứ nhân văn. Trong t trung đ i, t ạ ư ưở tri ế ọ chính tr , tri t ự

t h c nh n m nh tinh th n ầ ạ ấ ế t h c Trung Hoa c , t ế ọ ư ưở ổ i nh ng liên quan đ n con ng ư ế t h c đ o đ c, tri t h c ế ọ ạ ế ọ t h c t h c l ch s phát tri n, còn tri ử ế ọ ể ạ

ế ọ ị nhiên có ph n m nh t. ờ ầ

ế

là các tri ự

ứ

ạ ấ ủ

ề ậ ự ả ấ ủ

ự ễ ị

ườ

t gia Trung Hoa đ u t p trung vào Th hai ứ lĩnh v c luân lý đ o đ c, xem vi c th c hành đ o ệ ạ đ c nh là ho t đ ng th c ti n căn b n nh t c a ạ ộ ư i, đ t lên v trí th nh t c a sinh m t đ i ng ứ ặ ờ ho t xã h i. ộ

ứ ộ ạ

là tri t h c Th baứ ế

ộ ạ

ọ

t ế ể ư ưở

ủ ế ớ ng phát tri ườ ế ừ ng phái đi tr c. ọ Trung Hoa ít có nh ng ữ cu c cách m ng l n, ch y u là có tính h c đi c i cách; các tr ả ng t sau th ườ c a các tr ủ ng k th a và phát tri n t ườ ướ

Th tứ ư là trong l ch s tri ị ng duy v t và t ậ

t h c Trung Hoa, ử ế ọ t ng duy tâm ư ưở ng đan xen vào nhau trong quan ng phái tri t h c. t t ư ưở th ườ đi m c a m t tr ủ ể ộ ườ ế ọ

II. Các tr II. Các tr

ng phái tri ng phái tri

ườ ườ

ng tri

t h c v Âm- D ng. ế

ủ

ạ ướ

ỉ ệ

ư

ẫ

ố ậ ố

ộ

t h c ế ọ t h c ế ọ Trung Hoa c , trung đ i ạ ổ Trung Hoa c , trung đ i ạ ổ 1. Thuy t Âm- D ng , Ngũ Hành. ươ ế 1.1. T t ươ ế ọ ề ư ưở t h c Trung Hoa c ổ ọ ệ ng là khái ni m ch hai khuynh đ i: âm và d ệ i liên h tác đ ng l n h ộ ạ nhau, th ng nh t v i nhau t o nên s v n đ ng ự ậ ạ ớ phát tri n c a s v t.

Theo quan ni m c a Tri ươ ng đ i l p nhau, nh ng l ấ ự ậ

ủ

ể

VD: c p th ng tr ,Quân t ấ

D ng: ươ ị

ờ (nóng), sáng , cao, giai m t tr i ố

ặ , gi ng đ c,ch ng… ự ử

ố

ồ

ấ ạ

ố

i , th p, giai c p b ị

ấ

ấ

Âm: trái đ t (l nh), t tr , Ti u nhân, gi ng cái, v …

ể

ợ

ố

ị

ằ ạ ệ ươ

ế ừ

ộ ự ậ

ố ậ ủ ệ ể ậ

ng i, b ng quan ni m âm d Tóm l t h c Trung Hoa c đ i đã th a nh n tri ậ ổ ạ ọ i khách quan.Chính các m t đ i l p t n t ặ ố ậ ồ ạ s liên h tác đ ng c a các m t đ i l p ủ ệ ặ ự đã thúc đ y s v n đ ng phát tri n c a ộ ẩ s v t. Đó là quan đi m duy v t bi n ự ậ ch ng s khai v th gi ứ ể i. ề ế ớ ơ

1.2. T t 1.2. T t

ng tri ng tri

t h c v Ngũ hành. t h c v Ngũ hành.

ư ưở ư ưở

ế ọ ề ế ọ ề

i v t ế ằ

ế ớ ậ ổ ạ ủ ỏ ộ

Thuy t ngũ hành cho r ng th gi ch t là do kim, m c, th y, h a, th t o ấ thành.

ng tr ng cho tính ượ

ư ch t: tr ng, khô, cay, phía Tây .  Kim (kim lo i) ạ t ấ ắ

ướ t c) ượ ư

 Thuỷ (n ng tr ng cho tính ắ . ch t: đen, m n, phía B c ặ ấ

ng tr ng cho tính ch t:  M cộ (g ) ỗ t ượ ư ấ

xanh, chua, phía Đông.

ư ấ

 Hoả (l a) ử t ượ đ , đ ng, phía Nam ng tr ng cho tính ch t: . ỏ ắ

ng tr ng cho tính ch t:  Thổ (đ t) ấ t ư ấ

vàng, ng t, ượ ọ ở ữ . gi a

• Năm y u t i bi ế ố ệ

ồ ạ ả ố

t l p tuy t này không t n t ệ ậ ng sinh đ i mà trong m t h th ng nh h ưở ộ ệ ố - kh c v i nhau theo hai nguyên t c sau: ắ ắ ớ

• + T ng sinh ươ

ộ ỷ ỷ

(sinh hoá cho nhau): Th ổ sinh Kim, Kim sinh Thu , Thu sinh M c, M c sinh Ho , Ho sinh Th ,... ả ả ổ ộ

• ươ

+ T ắ ắ ắ ả

ắ (ch ng kh c c l n nhau): Th ổ ế ướ ẫ kh c Thu , Thu kh c Ho , Ho kh c Kim, ả ỷ ỷ Kim kh c M c, M c kh c Th ... ắ ắ ổ ộ ộ

Tóm l t iạ : b ng quan ni m ngũ hành, tri ệ ằ ế

h c Trung Hoa c đ i th a nh n th gi ổ ạ ừ ế ậ ọ i ớ

xung quanh ta là th gi ế ớ ậ i v t ch t, các s ự ấ

vât, hi n t ng c a th gi ệ ượ ế ớ ủ i có s liên h ệ ự

tác đ ng l n nhau tuân theo quy lu t. Quan ẫ ậ ộ

đi m nói trên v th gi i tuy còn m c m c ế ớ ề ể ạ ộ

ch t phác nh ng r t đáng trân tr ng. ấ ư ấ ọ

2. Tr 2. Tr

t h c Nho Gia. t h c Nho Gia.

ườ ườ

ế ọ ế ọ

2.1. Kh ng T (551- 479 tr.CN). 2.1. Kh ng T (551- 479 tr.CN).

ng phái tri ng phái tri ổ ổ

ử ử

*Thân th và s nghi p c a Kh ng T

ủ

ự

ổ

ế

ệ

ử

ử

ườ

ở ầ

Kh ng T là ng ổ ườ

ậ

ự

ạ

i m đ u khai sinh ng phái Nho gia. Ông tên th t là i ọ c L , nay thu c t nh S n Đông Trung

là Tr ng Ni, sinh ra t ơ ộ ỉ

ra tr Kh ng Khâu, t ổ n ỗ ướ Qu c.ố

ử ổ

Ông sinh ra trong gia đình quý t c ộ nh ng đã b sa sút. Cha Kh ng T đã ị ư t ng làm quan võ c a n c L , có lúc ỗ ủ ừ c L . làm quan đ i phu c a n ỗ ủ ạ ướ ướ

ổ ờ ử ư

ề ư

ợ

ị ệ

ổ

Nh ng khi Kh ng T ra đ i cha đã v h u (cha có ba v : v đ u có chín ợ ợ ầ con gái, v hai có m t con trai nh ng ư ộ i v ba b b nh. Năm 70 tu i cha c ướ ợ ổ sinh ra Kh ng T ,đ n năm 73 tu i thì ổ ử ế cha m t). ấ

Kh ng T là ng ổ ử ườ

ọ ố ế

ầ

ỏ ng h c i thông minh, ôn hòa,nghiêm trang, khiêm t n và hi u h c. t chán, d y không V i ông (h c không bi ạ ế ọ ớ bi i đ u tiên m t m i). Ông là ng ườ ế ở Trung Qu c. tr ố ườ ọ ở

ư

ụ ổ ượ ộ

ự

ạ ự ỡ ổ ấ

Kh ng T t ng làm quan nh ng ử ừ c tr ng d ng.Cu c đ i ông không đ ờ ọ ng tr không thành đ t trong quan ườ ạ nh ng l t h c i r c r trong lĩnh v c tri ế ọ ư nhân sinh. Kh ng T m t vào năm 73 ử tu i. ổ

Kh ng T vi

ử ế

ổ

t nhi u tác ph m (8 tác ph m) ẩ

ề

ẩ

* Quan đi m tri

t h c c a Kh ng T v chính

ể

ế ọ ủ

ử ề

ổ

tr xã h i ộ

ị

+ Quan ni m v đ c nhân

ề ứ

ệ

ổ

ử

ề

ng ng

Theo Kh ng T , đ c nhân có nhi u nghĩa, i, là nhân đ o ườ i. Nhân cũng là đ c h nh c a ứ

ạ ủ

ạ

i Quân t

ứ nh ng nghĩa chính là th ươ đ i v i con ng ườ . ng ử

ư ố ớ ườ

Theo Kh ng T , đ c nhân d a trên hai nguyên

ử ứ

ự

ổ

t c:ắ

i ườ

- Cái gì mình không mu n thì đ ng làm cho ng ố khác “k s b t d c v t thi

ừ nhân”.

ỷ ở ấ ụ ậ

ư

ố

ữ

ứ

ỷ ụ ậ

ậ ạ

ậ

i khác đ ng - Mình mu n đ ng v ng thì giúp ng ườ ứ i khác l p v ng, mình mu n l p thân thì giúp ng ườ ố ậ ữ thân “k d c l p nhi l p nhân, k d c đ t nhi đ t ạ ỷ ụ nhân”.

ơ ở

ụ ể ầ

ố ớ

ạ

ớ

Trên c s hai nguyên t c này ông c th hóa ắ thành các tiêu chuân đ o đ c đ i v i các t ng l p ứ xã h i ộ

t là đ i v i t ng l p Quân t . Đ c bi ặ ử

ệ ằ

ườ ứ ả ả

ớ ố ớ ầ Ông cho r ng, đ i v i ng i làm chính tr ố ớ ị qu n lý xã h i, mu n có đ c nhân ph i có ố ộ năm đi u:ề

ọ

ng v i dân ớ

ữ

M tộ là kính tr ng dân. Hai là khoan dung đ l Ba là gi B nố là m n cán (t n t y trong công ộ ượ lòng tin v i dân ẫ ớ ậ ụ

vi c.)ệ

Năm là đem lòng nhân ái đ i s v i ố ử ớ

dân.

+ Quan ni m v l + Quan ni m v l

: :

ề ễ ề ễ

ệ ệ

Kh ng T cho r ng đ đ t đ

ể ạ

ượ

ứ

ph i ch tr

ằ ử ng dùng l ễ ể

c đ c nhân đ duy trì xã h i. ộ

ổ ủ ươ

ả

ờ

ễ ng, tr t t ậ ự c h t là l ế ỷ ươ

là k c ị ậ

ả

ớ ạ ế ể ạ ứ ứ ị ệ

L tr nghi, cách th cúng, ễ ướ , l xã h i, là ; l t ộ ế ễ ễ nh ng quy đ nh có tính pháp lu t đòi h i ỏ ữ m i ng i ph i ch p hành. Ai làm trái ấ ọ ườ nh ng đi u quy đ nh đó là trái v i đ o đ c. ề ữ là bi n pháp đ đ t đ n đ c Nh v y l ư ậ ễ nhân.

ệ ệ

+ Quan ni m v chính danh ề + Quan ni m v chính danh ề Quy đ nh rõ danh ph n c a m i ng

ủ ậ ỗ ị i ườ

trong xã h i.ộ ử ổ

ỷ ươ

ờ ạ ạ ộ ờ ạ ủ ề ệ ả ậ

ộ

i, m i đ ng c p xác đ nh rõ ấ ị

Kh ng T cũng nh các nhà nho đ u ề ư có hoài bão v m t xã h i có k c ng. ề ộ Th i đ i Không T là th i đ i xã h i r i ộ ố ử lo n vì v y đi u căn b n c a vi c làm chính tr là xây d ng xã h i chính danh đ ể m i ng ỗ danh ph n c a mình mà th c hi n. ự ỗ ẳ ủ ị ườ ậ ự ệ

ồ ộ ậ

- Chính danh g m có hai b ph n danh và th c:ự

* Danh là tên g i, là đ a v , là th b c ứ ậ ọ ị ị

i. c a con ng ủ ườ

i mà con ng

ượ ưở ề ợ ổ

* Th cự là quy n l ợ c h ớ ằ ự ả ố

i ườ ng phù h p v i danh. Kh ng T đ ử cho r ng danh và th c ph i th ng nh t ấ v i nhau. ớ

T đó ông chia xã h i thành năm m i quan h ệ

ừ

ộ

ố

g i là ngũ luân:

ọ

ợ (phu ph ): ch ng bi ụ

ế

ồ

t đi u – v ợ

ồ nghe l

• Vua – tôi (Quân th n): vua nhân – tôi trung ầ • Ch ng – V ề ph i ả

ẽ

ụ ử

ả

(b ng h u): chung th y.

• Cha – Con (ph t ): Cha hi n – con th o ề • Anh – em (huynh đ ): anh t t – em ngoan ố ệ • B n – bè ằ

ạ

ủ

ữ

ằ

ẳ

ỗ

ự

ử cho r ng n u m i ng ườ ủ

ỗ ậ

ệ

ng thì đ t n

i, m i đ ng Kh ng T ế ổ c p th c hi n đúng danh ph n c a mình thì xã ấ h i có chính danh và xã h i có chính danh là xã ộ ộ c s thái bình th nh tr . h i có k c ị ấ ướ ộ

ỷ ươ

ẽ

ị

t h c c a Kh ng t h c c a Kh ng

ể ể

ế ọ ủ ế ọ ủ

ổ ổ

* Quan đi m tri * Quan đi m tri i: T v th gi ử ề ế ớ i: T v th gi ử ề ế ớ

ề ế ớ

ộ

- Trong quan đi m v th gi ể ữ ậ

ử ườ

ng duy v t và l p tr ậ ệ

ờ

ế ạ ờ

ử

ệ

ố

i thì Kh ng T có ổ s giao đ ng gi a l p tr ng ậ ườ ự duy tâm. B i vì khi thì ông tin có m nh tr i, ông cho ở i tr i, không th c i r ng; t ể ả ằ đ ượ

sinh có m nh, s ng ch t t ệ

c m nh tr i. ờ

i Quân t

ề

ằ ợ ậ ấ

ườ ạ ợ ệ ệ

ằ

- Không T cho r ng ng có ba đi u ử ử i thánh ờ , s b c đ i nhân s : ợ s m nh tr i , s l ợ ờ ợ ệ nhân. Trong đó s nh t là s m nh tr i. Nh ng có khi ư ờ ợ i không tin có m nh tr i, ông cho r ng: tr i Kh ng T l ử ạ ờ ờ nhiên không có ý trí, không can ng t ch là l c l ự ượ thi p vào công vi c c a con ng

ổ ỉ ệ

i. ườ

ự ệ ủ

Tóm l ậ ặ ườ iạ , m c dù đ ng trên l p tr ứ

ằ ủ

ộ

ư t h c c a Kh ng T có nhi u y u t ử ủ

ề ạ ế ứ

ộ

ạ

ữ

ằ

ng i quan duy tâm b o th nh m b o th gi ả ả ế ớ xã h i nhà Chu suy tàn, nh ng v tr t t ệ ậ ự tri ố ổ ọ ế ch đ cao vai trò đ o đ c k ti n b ỷ ỗ ề ộ ở ế ng xã h i, đ cao nguyên t c giáo d c c ắ ụ ề ươ i hi n tài, i, tr ng ng đào t o con ng ề ườ ọ ườ nhân đ o đ i v i con ng i và nh ng ạ ườ ớ ố quan đi m ti n b c a ông nh m xây ộ ủ ế ể d ng xã h i thái bình th nh tr . ị ị ự ộ

2.2. M nh T (327 – 289 tr.CN) 2.2. M nh T (327 – 289 tr.CN)

ử ử

ạ ạ

ạ ự

ư ử i n ạ ướ M nh T tên th t là M nh Kha, t ậ ỗ

là ạ c L , nay thu c t nh S n D ,sinh t ơ ộ ỉ i k th a Đông Trung Qu c. Ông là ng ố ườ ế ừ ng phái t ng c a tr và phát tri n t ườ ủ ư ưở ể t h c c a M nh Nho Gia . Quan đi m tri ạ ủ ế ọ ể t 3 n i dung : th hi n ử ể ệ ở ộ

ử ề ử ề

ủ ủ

ể ể

ạ ạ

* Quan đi m c a M nh T v th ế * Quan đi m c a M nh T v th ế i :ớ i :ớgi gi

ạ

ể

ử

i quan y t

ẩ

ổ ủ

ả

ệ

ệ ệ

ậ

ậ ấ ử ư

ừ

ọ

ấ ậ ề

ỉ ầ ự

ủ

t c

ỉ ầ

t c .

ng “thiên m nh” t M nh T phát tri n t ệ ư ưở i đ nh c a kh ng T và đ y th gi ấ ớ ỉ ế ớ ử ủ cao c a ch nghĩa duy tâm. Ông cho r ng ằ ủ không có vi c gì x y ra mà không do m nh tr i , ờ mình nên tùy thu n mà nh n l y cái m nh chính ế “ đáng y . T đó, M nh T đ a ra h c thuy t ạ v n v t đ u có đ trong ta , nên ch c n t tĩnh ạ c t t đ n i tâm là bi ế ượ ấ ả ”nghĩa là không ph i ả ộ i khách quan mà ch c n tu th gi tìm cái gì ế ớ ở c t t đ ng n i tâm là bi d ế ượ ấ ả ộ

ưỡ

ấ ấ

ả ả

ể ể

ằ

ử

* Quan đi m v b n ch t con ề * Quan đi m v b n ch t con ề i :ườ i :ường ng M nh T cho r ng b n ch t con ng ạ

ườ ố

ấ

ệ

ứ i l a ch n. N u con ng

i bi

ệ ườ ự

ế

ế

ườ ạ

ọ ệ

t gi

ữ

ế

ế

ỏ

i v n là ả thi n , tính thi n đó là do thiên phú ch không ph i ả là do con ng t gi ữ gìn thì làm cho tính thi n ngày càng m nh thêm, gìn s làm cho nó ngày càng n u không bi ẽ mai m t đi thì con ng i càng thêm nh nhen, ti ộ ti n không khác gì loài c m thú. ệ

ườ ầ

ạ

ừ

ườ

ệ

ng l

ị ả ộ ị ằ

ả ạ

ị ấ

ố

T đó M nh T k t lu n : b n ch t con ng i là ử ế ậ ấ ả i hi n th c có th là ác. Đó là thi n nh ng con ng ườ ư ể ệ ự do xh r i lo n , luân th ng đ o lí b đ o l n. Cho ạ ườ ạ ố t l p qu c gia thái bình th nh tr thì ph i nên đ thi ị ố ể ả ế ậ i i tính thi n b ng đ i cho con ng tr l ố ườ ệ ườ chính tr l y nhân nghĩa làm g c.

* Quan đi m v chính tr xã h i : * Quan đi m v chính tr xã h i :

ể ể

t là t

ề ề ế

ử

ạ

ị ị M nh T có nhi u ti n b đ c bi ệ ề ề

ộ ộ t ư ưở ủ

ộ ặ ề

ề

ng c a ông v “Dân quy n”, t c đ cao vai trò c a qu n ầ ứ ủ chúng nhân dân .

ộ

Ông cho r ng trong m t QG quí nh t là dân r i ồ ấ ắ “ dân vi quí ,quân vi

ả

ớ ớ

i vua , đ n c a c i xã t c m i t ủ ”. khinh, xã t c th chi ắ

ằ ế ứ

ớ

ử

ầ ấ

ự

ộ

ưỡ

V i tinh th n y M nh T ch tr ủ ươ ứ

ả

ế ộ ả ệ

ả ị

ấ

ướ

ế

n , tài s n b i vì h “

ng xây d ng ng dân t c là ph i chăm i tr vì đ t ườ c ph i quan tâm đ n dân , ph i t o cho dân có ọ h ng s n ả

ườ

ằ

ả

ở

”.

ạ m t ch đ b o dân , d lo , b o v nhân dân, ông yêu c u ng ầ n ả ạ ả nhà c a , ru ng v ộ ử m i h ng tâm ớ ằ

Ông là ng ng khôi ph c ch ế ụ

ườ đ tĩnh đi n đ c p đ t cho dân . ể ấ i ch tr ủ ươ ấ ề ộ

Ông khuyên các b c vua chúa ti ế ậ

t ki m ệ chi tiêu , thu thu c a dân có ch ng m c. ự ế ủ ừ

ớ ế ứ

ạ

ng l ư ữ ộ ủ ườ

ườ ầ ấ

Đó là nh ng quan đi m h t s c m i m ẻ ể và ti n b c a ông khi n ông m nh d n ạ ế ế ng phái i chính tr c a tr đ a vào đ ườ ị ủ ố Nho Gia hàng lo t v n đ m i m toát lên ẻ ề ớ ạ ấ ng l y dân tinh th n nhân b n theo con đ ả làm g c .ố

2.3 Tuân T (298 – 238 tr CN). 2.3 Tuân T (298 – 238 tr CN).

ử ử

• Tuân T th ọ ố ự ử ườ

i k th a, phát tri n t ủ

ng g i là Tuân Hu ng, T là i n c Tri u. Ông ạ ướ ệ t ng c a ể ư ưở c coi là nhà ượ t xu t trong l ch s ử

Tuân Khanh; ông sinh t là ng ườ ế ừ tr ng phái Nho gia. Ông đ ườ tri t h c duy v t ki ị ệ ậ ế ọ t h c Trung Hoa C trung đ i. Tri ạ ế ọ ấ ổ

c c

t h c c a ông đ ượ ế ọ ủ t h c c a ông đ ượ ế ọ ủ nh ng n i dung sau: ộ ữ nh ng n i dung sau: ữ ộ ề ế ớ : i

ể

ử

ể

ử

ừ

ậ

ằ

ng đ i tri ố ạ Tuân t ờ

ả

.

Quan đi m tri ể Quan đi m tri ể th hi n ể ệ ở th hi n ể ệ ở • Quan đi m v th gi ể Ông có quan đi m duy v t t t đ v th ệ ể ề ế ậ ươ gi i. Khác v i quan đi m c a M nh T và Kh ng T ử ổ ủ ớ ớ cho r ng, vũ tr v a duy v t, v a duy tâm. ụ ừ g m có 3 b ph n đó là: Tr i có 4 mùa, Đ t có s n ấ ộ ồ v t, Ng ậ

ườ

ộ

ậ

ụ

ủ

ộ

ữ

ồ

ậ i có văn t ự ờ ỉ ậ

ườ

ệ

ượ

ủ

ờ

ộ

+ Theo ông, tr i ch là m t b ph n c a vũ tr nh ư ộ nh ng b ph n khác, tr i không có linh h n, không có ờ i, ý chí, không can thi p vào công vi c c a con ng ủ ệ c hi u là song tr i có đ o c a tr i. Đ o tr i đây đ ể ờ ở ạ ạ ờ nhiên, nó ho t đ ng không ph thu c quy lu t c a t ụ ạ ộ ậ ủ ự i. ườ vào ý chí con ng

+ Theo Tuân T , đ o tr i di n ra theo l ờ ễ ử ạ

ạ ế ấ ị

ổ ủ ụ

ạ ộ i. ườ

ờ ổ ủ ố ư ậ ạ ớ

ờ ế ị

ử ệ ệ ộ

ộ ủ ể ủ ố ớ ậ ờ ườ ậ ồ

ừ nhiên. ậ ự ủ t nhiên ẽ ự i. Đ o nh t đ nh, không liên quan đ n đ o ng ạ ườ tr i chi ph i s bi n đ i c a v n v t, s thay ự ậ ố ự ế đ i c a vũ tr không ph thu c vào s sáng ự ụ su t hay ngu mu i c a con ng Nh v y, v i cách hi u v tr i và đ o tr i nh ư ề ờ v y, Tuân T đã ph nh n vai trò quy t đ nh ậ ậ c a thiên m nhđ i v i v n m nh xã h i và con ủ i, đ ng th i ông cũng th a nh n tính ng khách quan c a quy lu t t

v lý lu n nh n th c. Quan đi mể v lý lu n nh n th c. Quan đi mể

ứ ứ

ề ề

ậ ậ

ậ ậ

ọ

ử

ự

ủ

ề ả

• Trong tri ế ế ề

ế ớ ứ

ủ

t h c c a mình, Tuân T đã xây d ng h c ọ ủ thuy t v nh n th c trên n n t ng c a ch nghĩa duy ủ ậ ứ i có kh năng v t. Ông kh ng đ nh r ng: con ng ườ ẳ ả ằ ị ậ c th gi nh n th c đ i và quy lu t c a nó. Trong đó, ậ ủ ứ ế ớ ượ ậ i khách quan. ng c a nh n th c là th gi đ i t ứ ậ ủ ố ượ • Ông th y r ng, quá trình nh n th c c a con ng ậ ấ ằ kinh nghi m do c m quan (giác quan) đ a l

ả

ườ ắ ư ạ ả

ệ ề

ệ

ậ

ủ ậ

ặ ứ

ắ t” là t

ự ậ ứ ặ

ự

ệ

ộ

i b t đ u t i; ầ ừ t ph n ánh m i giác quan đ u có tính năng riêng bi ỗ m t m t nào đó c a s v t bên ngoài. Do v y, mu n ộ ố nh n th c đúng, nh n th c sâu s c v s v t còn ph i ả ề ự ậ ậ duy mà ông g i d a vào m t “khí quan đ c bi ọ ư là “Tâm”.

• Ông cho r ng, ch có qua s suy lý c a t ỉ ủ ư

ự ặ

ượ ể ấ ủ ệ ự ậ

ủ ả

ộ ủ ả ấ

duy ằ t ho c phán đoán đúng thì m i có th phân bi ớ c tính ch t c a s v t do các c quan c m đ ả ơ giác ph n ánh. Nh ng ho t đ ng c a t duy ư ư ạ (tâm) cũng ph i l y ho t đ ng c a các c quan ơ ạ ộ c m giác làm c s . ơ ở ả

• Nh v y, Tuân T đã khái quát đ ử

ủ

ư ậ ề ơ ả ế ượ ứ ả ố

ậ ệ ữ ứ ứ

ả ủ ứ ế ậ c nh ng ữ v n đ c b n c a quá trình nh n th c, ông đã ấ i quy t đúng m i quan h gi a c m giác và gi ả duy, trong quá trình nh n th c và coi tri th c t ậ ư là k t qu c a quá trình nh n th c.

Quan đi m v con ng Quan đi m v con ng

ề ề

ể ể

i. ườ i. ườ

ứ

ườ

i là m t b ph n c a th gi ậ

ằ

ườ

ườ

ừ

ườ

ủ

ể

ệ

ệ

ế

ể

ế ờ ẽ

ể

ộ

ớ

đi u đ thì tr i s không đ cho con ng ử ạ ầ ấ i có th c i t o đ

ể ả ạ

ườ

• Tuân t i đi sâu nghiên c u con ng i, ông coi là ng ườ ử i, ông tin kh con ng ộ ộ ả ở ủ ế ớ ườ i. Ông cho r ng, vi c tr hay lo n, lành năng con ng ạ ị ệ i tr i. i làm ra ch không ph i t hay d là do con ng ả ạ ờ ứ ữ mình, bi i hãy tin T đó Tuân T khuyên con ng t ế ở ử làm ch mình. Theo ông, ch c n ra s c s n xu t nông ấ ả ứ ỉ ầ t ki m ti n c a thì tr i s không đ cho nghi p và ti ờ ẽ ủ ề gìn thân th kh e con ng i nghèo đói và n u gi ỏ ữ ườ i manh, ăn ườ ở ề t. V i tinh th n y, Tuân T m nh d n m đau b nh t ạ ậ ệ ố c t đ ra h c thuy t “con ng ọ ượ ự ế ề nhiên b ng trí khôn c a mình” . ằ

ủ

• Nh v y, so v i quan đi m c a Kh ng T và ư ậ ủ ử ể ổ ớ

M nh T thì Tuân T đã đánh giá cao vai trò ử ử ạ

i trong th gi i. Con ng i trong c a con ng ủ ườ ế ớ ườ

tri ế t h c c a Kh ng – M nh là n n nhân c a ạ ủ ủ ạ ổ ọ

s ph n, c a thiên m nh; trong khi đó, con ệ ố ủ ậ

ng i c a Tuân T là con ng i đ nh ườ ủ ử ườ i ch ng l ố ạ ị

m nh, c i t o s ph n c a chính mình và c i ả ả ạ ủ ệ ậ ố

t o gi ạ i t ớ ự nhiên (đây là quan đi m m i m v ẻ ề ể ớ

con ng i c a ông). ườ ủ

Quan đi m v b n ch t con ng ề ả Quan đi m v b n ch t con ng ề ả

ể ể

ấ ấ

i ườ i ườ

ể

ử

ủ

ủ

ấ ế

ạ ườ

t h c c a Tuân T , quan đi m v b n ch t ề ả i đ i l p v i quan đi m c a M nh T . N u ử ể i là thi n thì ệ ấ ủ i là ác. Nghĩa ủ

ườ ả

ủ

• Trong tri ế ọ con ng ườ ố ậ ớ M nh T cho r ng, b n ch t c a con ng ằ ử ả ạ Tuân T cho r ng b n tính c a con ng ả ằ ử là con ng ở ố

ể

ọ

ữ

ố

ủ

ộ

ự ậ t d n đ n s tranh giành, c

ế

ườ i sinh ra đã có s n b n tính ác. ả ẵ • + S dĩ b n tính c a con ng i sinh i là ác vì con ng ườ ườ i và d c v ng. Đ th a mãn ỏ ụ i ph i ọ ả ườ ụ nhiên c a mình. Đi u đó, ề p bóc, chi m đo t c a ạ ủ ế ướ ề

ữ

ế

ẫ

ra v n có lòng ham l ờ nh ng ham mu n và d c v ng đó, con ng hành đ ng thu n theo tính t ự ắ ẫ nhau. Nghĩa là d n đ n nh ng đi u ác.

ằ

ự ườ ấ ự ế ặ • Ông cho r ng, “Ng ậ

ấ

ạ

i ta sinh ra là có s hi u i, thu n theo tính y mà có s ph n t c mà l ả ợ i ta sinh ra là có cái m t lòng trung tín. Ng ườ ấ d c c a tai m t, có cái đam mê âm thanh và ủ ụ ắ màu s c”. Thu n theo tính y nên sinh ra dâm ắ ậ lo n mà m t l nghĩa. ấ ễ • Do đó, xã h i ph i đ ộ ứ

ả ượ ổ ẩ

ệ

i, đ a con ng ườ ấ ủ ể

ch c thành khuôn c t m u và dùng chu n m c pháp lý đ giáo hóa ể ự ẫ i tr v v i cái thi n. con ng ườ ở ề ớ ư (Đó là xu t phát đi m c a đ i pháp gia ng l ố ườ sau này).

Quan đi m v chính tr xã h i. Quan đi m v chính tr xã h i.

ể ể

ề ề

ộ ộ

ị ị

ể

ử ế

ừ

ộ ủ

ử

ế

ạ

ổ

ử ồ ể

t ư ưở ổ

ữ

• Trong quan đi m chính tr xã h i, Tuân T k th a ộ ị nh ng t ng ti n b c a Kh ng T , M nh T , đ ng ữ th i ông b sung phát tri n thêm nh ng quan đi m ể ờ m i.ớ

ỉ

ị ướ

c ch có đ o đ c và l ạ

ứ

ễ

ầ

ị ố

ả

ị

ch a n. Đ o đ c và l ạ ố ả ế ợ ả ễ ị c ph i k t h p c l ả ế ợ ị ướ

ả ễ

• Tuân T cho r ng, tr n nghĩa ử ằ ễ ứ không thôi có l nghĩa n ng v ư ổ ẽ ặ ề ph n xây, nh v ph n ch ng. Theo ông, đ i ng l ầ ẹ ề ố ườ t nh t là ph i k t h p c hai m t đó. Có chính tr t ặ ợ ấ tr và pháp tr . Nói cách nghĩa là ph i k t h p c l ả ế khác là phép tr n giáo và hình ph t.ạ

ử

ố ớ

ằ t thì ta dùng l

ữ ố ử ớ

ườ ế ố ớ

ố

ấ

ớ

• Tuân T cho r ng, đ i v i nh ng ng ễ

i đ n v i ta v i ớ ớ i đ n mà đ i x v i ho, đ i v i ng ý t ườ ế v i ta v i ý x u thì ta dùng hình ph t đ đ i x v i h . ạ ể ố ử ớ ọ ớ

• M t khác, Tuân T là ng ặ ử

ầ ề ể t ư ưở

ạ

ọ

ủ i đ ng đ u đ t n ầ ả ữ ủ ệ ả ả

ệ ế

ệ ừ

ế

i k th a và ừ ườ ế phát tri n t ng đ cao vai trò qu n chúng nhân dân c a M nh T ; ông kêu ử c ph i quan g i ng ả ấ ướ ườ ứ tâm đ n dân, ph i chăm lo s n xu t nông ấ ả ế nghi p, tích tr c a c i, phát tri n s n ể xu t, ti t ki m tiêu dùng; chăm lo cho dân ấ có cái ăn, cái m c, có công vi c t mùa ặ đông đ n mùa hè, làm sao cho trên d i ướ cùng giàu có.

• So v i Kh ng T và M nh T , Tuân T là ng

ạ

ử

ử

ử

ườ

ớ

ầ

ạ

ứ

ượ

c, n

ằ

ướ

ở

ướ

ướ ữ

ậ ả

ề ề

ế ứ ế

c cũng l ộ

ủ

ầ

ị

• Tóm l

ế ọ

ử

ạ

ạ

ổ

ể

ế ọ

ử

ủ

ậ

ử

ậ

ọ

ọ

ộ

ế ủ ướ

ờ

c, đ ể

ượ ế

ế ữ

ộ ng phái pháp gia sau này.

i đã ổ ớ c s c m nh to l n c a qu n chúng nhân th y đ ủ ấ c dân.Ông cho r ng, “Vua là thuy n, dân là n ề ch thuy n và n t thuy n”. Đó là nh ng ề quan đi m h t s c ti n b cu ông v vai trò c a qu n ể chúng nhân dân trong l ch s . ử i, so v i Kh ng T và M nh T , tri t h c c a ử ớ ủ Tuân T là m t trình đ phát tri n cao và có nhi u ộ ử ộ ề t quan đi m m i. Vì v y, tri t h c c a Tuân T là tri ế ớ ể h c duy v t ti n b . H c thuy t c a Tuân T là t p đ i ạ ậ ế c phê phán, k thành các h c thuy t đ i tr ế ọ th a, phát tri n nh ng quan đi m ti n b , đ ng th i ờ ồ ể m màn cho tr ườ

ừ ở

3. Tr 3. Tr

ng phái Đ o gia ng phái Đ o gia

ườ ườ

ạ ạ

ng phái tri ạ ế

ườ ọ

ề

ộ

Đ o gia là m t tr t h c l n ộ ọ ớ trong l ch s tri t h c Trung Hoa c đ i, ử ế ị ổ ạ ng sâu s c không ch đ n nó có nh h ắ ả ỉ ế ưở ng mà c truy n th ng văn hóa cu t t ả ố ả ư ưở h u h t các dân t c Châu Á. ế ầ ạ ổ ủ ề

ắ ử ậ ạ ọ

Đ o gia g n li n v i tên tu i c a Lão T ử ớ và Trang T , vì v y còn g i là đ o Lão – Trang.

t h c c a Lão T (Sinh t h c c a Lão T (Sinh

ử ử c CN): c CN):

3.1 Tri ế ọ ủ 3.1 Tri ế ọ ủ kho ng TK VI – V tr ả kho ng TK VI – V tr ả

ướ ướ

ử

ủ

ệ ử

ờ

c a ổ ủ c ượ

ệ

a. Thân th và s nghi p c a Lão T ự ế • Lão T đ c l ch s Trung Hoa coi là ông t ử ượ ị ộ ạ t l ế ạ ờ

ủ ề

Đ o gia. Cu c đ i và s nghi p c a ông đ i mang nhi u tính huy n tho i. đ i sau vi ạ ử

ử

ử

ọ

ự ề • Nh ng theo “s ký” c a T Mã Thiên, Lão T là ư i s ng cùng th i v i Kh ng T . Ông h Lý, i đ i g i ông m t

ổ ườ ờ ọ

ộ

ư ủ ng ườ ố ờ ớ tên Nhĩ, t là Bá D ng, ng ươ ự kính tr ng là lão Đam.

ọ

ổ ệ i n ườ ướ • Lão T là ng ử

ệ ở ộ ỉ

ồ ừ

ọ ườ ề ộ

ẩ ơ

ủ ắ ọ

ữ

ng c a ông đ ạ ẩ ọ ủ

ế

ng c a Lão T đ ầ c th hi n ể ộ ử ượ ệ ở

c S , huy n Kh , làng L , xóm Khúc Nhân (thu c t nh H Nam – Trung Qu c ngày nay), ông đã t ng làm ố kho sách cho nhà Chu. quan s gi ử ữ • Lão T là ng i đ c nhi u, hi u r ng, đi ể ử nhi u n i, song thích s ng n d t. Toàn b ộ ậ ố ề c trình bày ng n g n t t ượ ư ưở trong tác ph m “đ o đ c kinh”. Nh ng quan ứ t h c c a ông mang tính ch t g i đi m tri ấ ể ợ ế m và đ t đ n đ thâm tr m sâu s c. T ư ắ ạ ở nh ng t ữ ủ ưở n i dung sau đây: ộ

b. N i dung t b. N i dung t

ng tri ng tri

t h c c a t h c c a

ộ ộ

ế ọ ủ ế ọ ủ

t ư ưở t ư ưở Lão Tử Lão Tử

ề ạ ư ưở

T t • T t ồ ấ ể ư ưở

t ư ưở ử

ế ớ ng v Đ o là đi m xu t phát đ ng th i ờ t h c c a Lão T . ọ ử ủ ế ng v Đ o, Lão T đã ề ạ i quan duy v t và phép bi n ậ ệ

ng v Đ o: ề ạ cũng là h t nhân trong tri ạ Trong khi trình bày t b c l ộ ộ ch ng t ứ • + Trong tri rõ th gi phát. ự ế ạ ọ

t h c Trung Hoa, Đ o lúc đ u là ầ c bao ạ ầ ượ

ườ ộ ậ

ng, d n d n v sau Đ o còn đ con đ ề ầ hàm n i dung b n th lu n và quy lu t. ể ậ ả

ố

ạ

ể

ủ

ậ

ạ

ủ

ồ ạ

ả ố ỗ ậ

ạ

ấ ặ

ấ ộ ấ

ấ

ằ

ử

ệ ở

hai tính ch t: T ự

• Theo quan đi m c a Lão T , Đ o là ngu n g c, là b n ử ch t sâu kín c a v n v t, theo ông đ o là kh i h n đ n, không có hình th , không có tính ch t, m p m ờ ể th p thoáng, ….không bi t đ t tên gì nên đ t tên Đ o. ế ặ ể

ầ

• Tính t

ượ

ư

ủ

ộ

ạ ố ạ ự ậ i. Tuy nhiên, tính t

ườ

ự

ủ

ư

ạ

ươ

ủ

ế ồ

ự

ứ i, c cái tĩnh l ng và cái bi n đ i, c cái t

ả

ứ

ạ

ị

t c …

ệ ố ả ồ ạ ấ ả

ự

• Lão T cho r ng, Đ o th hi n nhiên thu n phác và tr ng không. c hi u nh là tính khách nhiên c a Đ o đ ể ủ ự i không ph thu c quan v n có c a s v t, nó t n t ụ ồ ạ ố nhiên khách vào ý chí con ng i quan c a Đ o không th hi u nh khái ni m t n t ạ ồ ệ ể ể t h c ph ng Tây. B i vì, Đ o khách quan c a tri ạ ở ọ i và cái không t n ch a đ ng và hòa đ ng c cái t n t ồ ồ ạ ả ng đ i và t ố ươ ả ổ ế ặ ạ cái tuy t đ i. Nghĩa là nó t n t nhiên, nh ng không i t ư ồ ạ ự i có đ nh tính hình thái, mà là tr ng thái ch a ph i t n t đ ng t

ư ậ

ồ ể ạ ụ ế ượ ể ầ • Nh v y xét v b n ch t, Đ o tr ề ả ố

ấ ụ ủ c h t đ ướ ả ầ

• + M t khác, trong tri ặ ả ờ ọ c ấ hi u là ngu n g c c a vũ tr , là b n th đ u ủ tiên c a vũ tr , sinh ra c tr i, đ t, th n linh. ế ử ạ

ể ỉ ượ ủ ố

ủ

ằ

ụ ạ ạ ạ

c nh ng ư ặ ạ ượ ổ

ằ ấ ờ

t h c c a Lão T , Đ o ủ c hi u là ngu n g c c a vũ tr không ch đ ụ ồ mà còn theo nghĩa là quy lu t v n hành c a vũ ậ ậ đâu là không có tr . Lão T cho r ng không ở ử đâu là không theo Đ o, Đ o là Đ o, không ở cái vô hình nhìn không th y, đón không g p, ấ đu i không đ đâu cũng có Đ o. ở Ông cho r ng, tr i có Đ o mà trong, đ t có ạ Đ o mà yên, th n có Đ o mà linh. ạ ầ ạ

ạ ử

ọ ạ

ậ ổ ế ọ ừ ấ ơ ả ườ

ạ ộ ạ ụ ộ

mình làm, Đ o v n t ố ự

c con ng

ỏ

• T đó Lão T rút ra k t lu n: Đ o có hai tính ế ch t c b n đó là tính ph bi n, g i là đ o ng và tính khách quan g i là Đ o Vô Vi th (nghĩa là Đ o ho t đ ng không ph thu c vào ạ i). Lão T cho r ng, không c n ý chí con ng ầ ằ ử ườ nhiên ai ra l nh, Đ o t ạ ạ ự ệ l nh lùng tr i, nó không vì rét mà ườ ướ ạ d p b mùa đông, không vì nóng mà b mùa ỏ ẹ hè.

ư ậ ừ ồ

• Nh v y, thông qua ph m trù Đ o, Lão T v a ử ừ ạ i là v t ch t, ấ ậ ủ i khách ự ồ ạ ủ ự ộ ậ

ạ th a nh n ngu n g c c a th gi ậ ế ớ ố ồ đ ng th i ông cũng th a nh n s t n t ờ ậ ừ quan c a quy lu t chi ph i s v n đ ng c a t ố ự ậ ủ nhiên và xã h i.ộ

ệ ề

đ c s c ố ặ ắ

3.2 T t Tri ế ọ v phép bi n ch ng ch t phác. ề ng v phép bi n ch ng ứ ư ưở t h c c a Lão T bao hàm nhân t ử ủ ệ ứ ấ

ệ ủ ử ự

ị ứ ề ự ế

+ Phép bi n ch ng c a Lão T là s phát tri n ể ng v s bi n d ch trong “kinh d ch” c a ủ ị t h c Trung Hoa. Ông cho r ng: Toàn b ộ ằ

ộ ừ ạ

ế ậ

t ế ạ ữ ộ ạ

ậ ấ ặ ữ ậ

ậ ể ả ờ ấ ứ

t t ư ưở tri ế ọ i là cu c đ i chuy n ti p không ng ng. th gi ế ớ ể S v n đ ng bi n đ i c a v n v t không ph i ả ổ ủ ự ậ là h n lo n mà tuân theo nh ng qui lu t t ỗ y u. Đây là nh ng qui lu t nghiêm ng t, không ế s v t nào đ ng ngoài qui lu t k c tr i đ t, ự ậ th n linh. ầ

ố ở

ụ ị ậ

ậ ậ ụ

+ Theo Lão T : Toàn th vũ tr b chi ph i b i 2 ử ể qui lu t ph bi n: Đó là qui lu t quân bình và ổ ế qui lu t ph n ph c. ả • Lu t quân bình: luôn gi cho s v n đ ng ự ậ ữ ộ

ậ ượ ằ

ấ ậ

c tròn đ y, cái gì cong s đ ầ ơ ẽ ượ ẽ ượ c bù đ p cho đ y, cái gì cũ s ẽ ầ

ổ

i m i”- Đ o đ c kinh, i đ y, cũ thì l ứ ạ

ắ nhiên. i. Đó là đ o t ạ ự t “Khuy t t c toàn, cong thì ngay, ế ắ ớ ạ ng 22. ng thiên ch c thăng b ng không đ cho cái gì thái quá, đ ể thiên l ch hay b t c p. Nghĩa là, cái gì khuy t ế ệ c th ng, s đ ẳ ẽ ượ cái gì v i s đ đ i m i l ớ ạ Lão T vi ử ế trũng l ạ ầ th ượ ươ

ng c a lu t quân bình là n ướ ể ượ

ặ ỗ ố

ả ướ ả ủ ề ỗ ầ

ả ư

ướ ậ ố

ờ ậ ướ

ậ ồ ạ ừ

ế nhiên nh t đ nh.

ổ ấ ị ậ t ổ ủ ạ

i c c đi m • Ví d : Bi u t c, ụ ậ c có b n tính m m m i, g p ch tr ng thì n ạ ả nh y vào, g p ch đ y d thì ch y ra, lánh ch ặ ỗ ư cao, tìm ch th p. Vì th nó ngày đêm ch y ỗ ấ ế mãi không ng ng. Lên trên thành thành m a ừ i thành sông th m nhu n v n v t, xu ng d ạ ấ ầ l ch, t i mát muôn loài. Chính nh lu t quân ạ bình mà v n v t t n t i bi n đ i không ng ng ậ theo m t tr t t ộ ậ ự ự ế ụ • Quá trình bi n đ i c a v n v t còn tuân theo ể ể ớ ự ả

lu t ph n ph c nghĩa là phát tri n t ậ s tr thành cái đ i l p v i chính nó. ẽ ở ố ậ ớ

ử ụ ủ

ậ ả ả ụ ế ậ ạ

ề

ổ ặ

• Lu t ph n ph c c a Lão T có hai ý nghĩa: - Ph n ph c có nghĩa là v n v t bi n hóa trao đ i cho nhau theo m t vòng tu n hoàn đ u ộ đ n, k ti p, nh p nhàng b t t n nh 4 mùa ị xuân, h , thu, đông thay đ i qua l ư i. ầ ấ ậ ổ ạ

- Ph n ph c còn có ý nghĩa là tr v v i Đ o t ế ế ạ ụ ả

ả ở ề ớ

ủ

ử ế

ệ ố ấ

ủ ạ ế ẽ ỡ ấ ờ

, hang không đ y s c n. ằ ẽ ở ẽ ạ ở ề ớ ạ ự nhiên Vô vi. Nghĩa là tr v v i chính b n tính nhiên c a mình, không thái quá, không b t t ấ ự c p. Theo Lão T n u không tr v v i đ o t ở ề ớ ạ ự ậ nhi n Vô vi, có tính can thi p vào cái b n tính ệ ả t nhiên c a t o hóa là chu c l y th t b i. Ông ấ ạ ự cho r ng n u tr i không trong s v , đ t không yên s l ầ

ự

ồ ộ ạ

ạ ư ậ ậ ầ

ử ứ

ủ ủ ả ề ế

ồ ỗ ự ậ ự ậ ộ

ộ ể ố ừ

ố ậ ắ

ế

ặ ệ c nhau. ể t trong v n v t không v t nào mà ừ i v a xung ạ ồ ng t a ph thu c vào nhau l ộ ng” hai m t này v a ặ ạ ừ ự

ươ ắ ự ậ ớ Nh v y s tr v v i Đ o có nghĩa là s hòa ự ở ề ớ ạ nh p, đ ng nh t v i cái tĩnh l ng, m c m c, ặ ấ ớ nhiên c a Đ o. thu n phác, t ủ ự + Trong phép bi n ch ng c a mình Lão T đã đi ệ i v ngu n g c c a s v n đ ng bi n sâu lí gi ố đ i. Theo ông m i s v t là m t th th ng nh t ấ ổ c a hai m t đ i l p. Hai m t này v a xung ặ ố ậ ủ i v a liên h ràng bu c bao kh c đ i l p, l ộ ạ ừ hàm l n nhau và không th thi u đ ượ ẫ Lão T vi ậ ậ ử ế không “cõng âm b ng d ươ n ụ kh c v i nhau trong s v t.

ạ ử ượ ả

đây Lão T đã v ch ra đ ố ệ ấ ố

ấ ự ậ ả

c b n ch t c a ấ ủ Ở m i quan h là th ng nh t và đ u tranh c a ủ các m t đ i l p trong b n thân s v t, đó là ngu n g c c a m i s bi n đ i. ổ ọ ự ế ặ ố ậ ủ ồ ố

- Theo Lão T , các m t đ i l p trong s v t trong ặ ố ậ

ự ậ ẫ ể

ể ạ ế ự ể

ử ấ ự ặ ố ậ

ở ỗ ự ủ ủ

ỗ ư ớ ọ ọ ố ố

quá trình đ u tranh có th chuy n hóa l n nhau, khi s phát tri n đ t đ n c c đi m thì s ẽ ể tr thành m t đ i l p v i chính nó do đó h a là ớ ch d a c a phúc, phúc là ch náu c a h a. Gió to không su t sáng, m a l n không su t ngày…

ử ự ấ

ủ

ng phát tri n d n đ n xu t hi n cái m i mà ấ ướ ặ ố ậ ẫ ể

ầ ế ủ

ệ ả ng gi ơ ữ ế

ấ

ề

ự

ấ ể ạ ế ể ứ ủ ệ

• Tuy nhiên theo Lão T , s đ u tranh chuy n ể hóa c a các m t đ i l p không theo khuynh h ớ theo vòng tu n hoàn c a lu t “ph n ph c”. ậ ụ H n n a Lão T không ch tr i quy t ủ ươ ử ả mâu thu n b ng đ u tranh c a các m t đ i l p ặ ố ậ ủ ằ ẫ ng l y cái tĩnh, cái m m, cái Vô vi, mà ch tr ủ ươ cái đi u hòa đ t o thành s chuy n hóa (đây ề là m t h n ch trong phép bi n ch ng c a ặ ạ ông).

3.3 T t ng v Đ o Vô vi ư ưở ề ạ

Vô vi là m t khái ni m tri ộ ế ọ ủ

ỉ

t h c đ o đ c c a ệ ứ ạ ng pháp i Trung Hoa c đ i đ ch ph ươ ổ ạ ể nhiên m c mac, thu n phác không b ị ự ầ

ng ườ s ng t ố c ưỡ ộ ng ch gò ép. ế

ệ ủ ử ấ ừ

ư

ậ ố ủ

nhiên ự ủ i trong s hòa ả ậ ậ

Khái ni m Vô vi c a Lão T : cũng xu t phát t ý nghĩa này nh ng c t lõi th c s c a nó là ự ố ngh thu t s ng c a con ng ườ ệ nh p v i t ớ ự c a con ng ủ ự nhiên, thu n theo b n tính t ự i. ườ

Khái ni m Vô vi c a Lão T có ba ý nghĩa ử ủ ệ

chính.

ộ ả ủ

nhiên c a ự i, v n đ ng, bi n hóa theo l ẽ ế t đ n ý nghĩa m c đích ụ ộ ậ ế ế

• M t là, v n v t đ u có b n tính t ậ ề ạ mình, chúng t n t ồ ạ t nhiên không c n bi ầ ự c a b n thân chúng. ủ

nhiên c a cá là b i l ự i i d ơ ộ ướ

n

ậ

Vì v y không nên can thi p vào quá trình v n ứ ủ ậ

ự ậ ả ọ

ả Ví d : b n tính t ủ ụ ả c, chim là bay trên tr i. ờ ướ ệ ậ hành c a các s v t, bi t ch p nh n, thích ng ấ ế ng. v i m i hoàn c nh, môi tr ườ ớ • Hai là, Vô vi còn có nghĩa là t ự ở ấ ứ do “tuy t đ i” ệ ố ng, d c ụ ưở ị

không b ràng bu c b i b t c ý t ộ v ng, đam mê, ham mu n nào. ọ ố

ườ ờ ố

ầ

Theo Lão T n u trong đ i s ng ng ố nhiên c a mình s đánh ẽ ự ủ

ạ ả ấ

ố ụ i ta c ử ế ố ch y theo nh ng nhu c u ham mu n trái v i ữ ớ kh năng, b n tính t ả m t chính b n thân mình. Chính nh ng ham ả mu n d c v ng làm con ng ọ ữ i m t t ấ ự ườ

do. • Ba là, Vô vi còn có nghĩa là luôn b o v , gi ệ

ữ ặ ự

ữ ả

ự ả

ộ ộ

ả nhiên c a mình, bi t ngăn ch n, kín b n tính t ủ ế ả nhiên. bài tr nh ng gì làm h i đ n b n tính t ạ ế ừ Nh v y th c ch t c a Vô vi không ph i là th ụ ấ ủ ư ậ đ ng, b t đ ng hay không hành đ ng mà Vô vi là hành đ ng theo b n tính t ự ấ ộ ộ nhiên c a Đ o. ủ ự ả ạ

ừ + T quan đi m Vô vi Lão t ể

ả ệ ủ

ầ ứ ữ ử ậ ố ừ

ườ

t ư ưở ạ ữ

ẫ

ạ ế ệ ố ộ

ố ỏ ề ạ

rút ra nh ng đi m ể ữ i căn b n trong ngh thu t s ng c a con ng ườ đó là nh ng đ c tính: T ái, c n ki m, khiêm ệ ng nh ng, khoan dung, tri túc….theo t b nh ng gì là nhân t o, phi này c n ph i t ả ừ ỏ ầ nhiên. Tinh th n y d n Lão T đ o pháp t ử ầ ấ ự đ n ch quan ni m m t cu c s ng, m t phong ỗ ộ ộ cách s ng theo Đ o đ n m c ch i b truy n ứ ế ố th ng nhân t o.

ố + Trong đ ạ ng l ử

c an dân, Lão T nh t ấ c ướ i đ ng đ u nhà n ầ ườ ứ i tr n ố ị ướ ử ớ

ườ trí v i Kh ng T là ng ổ ph i là m t thánh nhân. ộ ả

Nh ng n u Kh ng T ch tr ng, thánh nhân ủ ươ ử ư ế ổ

, nghĩa, trí, tín thì tr vì thiên h b ng nhân, l ạ ằ ị ễ

Lão T ch tr ử ủ ươ ng thánh nhân tr vì thiên h ạ ị

b ng Đ o Vô vi. Nghĩa là trong mô hình xã h i ộ ằ ạ

c a Lão T ông ch tr ử ủ ủ ươ ng xóa b h t m i ọ ỏ ế

ràng bu c c a con ng i b i các qui ph m đ o ủ ộ ườ ở ạ ạ

đ c pháp lu t, tri th c, công ngh … đ tr l i ể ả ạ ứ ứ ệ ậ

con ng nhiên nguyên th y ườ i cái b n tính t ả ự ủ

v n có c a nó (Đây là m t h n ch c a ông) ố ặ ạ ế ủ ủ

ư ủ ử ề ạ

ủ

ộ ắ ấ duy lí lu n cao, ậ

ữ

t ể ớ ể ấ ự

ng Đông. Tuy nhiên Lão T trong t ng

ẫ

ữ ế ử

ệ ậ

ươ ề

ủ ắ ả • K t lu n ậ : ế ng c a Lão T v Đ o cũng nh phép T t ư ưở bi n ch ng và ch nghĩa Vô vi là r t sâu s c ứ ệ và đ c đáo. V i trình đ t ộ ư nh ng quan đi m y c a Lão T đã đóng góp ử ủ t h c ng tri đáng k vào s phát tri n t ế ọ ể ư ưở t ph ư ưở ươ ử t h c c a ông v n còn nh ng h n ch b i tri ế ở ạ ế ọ ủ i quy t nh ng v n đ đi u ki n l ch s khi gi ề ấ ữ ề ả ệ ị b n th lu n, nh n th c lu n hay phép bi n ể ậ ả ậ ứ ng di n l ch s ch ng. Nh ng dù sao v ph ử ệ ị ư ứ chúng ta cũng ph i nghiêng mình tr c di s n ả ướ ả tài hoa và s c s o c a ông.

NG IV NG IV

I. Hoàn c nh ra đ i và đ c đi m c a tri

t h c

ƯƠCH ƯƠ CH Ạ Ổ Ạ TRI T H C HY L P C Đ I TRI T H C HY L P C Đ I Ạ Ổ Ạ ế ọ ủ ặ

ể

ạ

1. Hoàn c nh ra đ i c a tri

t h c Hy L p

Ế Ọ Ế Ọ ờ ả Hy L p c đ i. ổ ạ ả

ờ ủ

ế ọ

ạ

c đ i. ổ ạ

- Hy L p c đ i là m t vùng đ t r ng l n bao

ớ

ạ

ổ ạ

ấ ộ

ồ

ộ

ề

ả

ề

ị

ề ề ủ ể i cho nên t ủ

ươ

ạ

ộ g m mi n nam bán đ o Ban Căng thu c Châu ả bi n Êgiê và c mi n ven Âu, nhi u hòn đ o ả ở ể bi n c a bán đ o Ti u Á. Đi u ki n đ a lý thu n ậ ệ ể ả r t s m các ngành nông nghi p, l ệ ừ ấ ớ ợ ng nghi p Hy L p c đ i th công nghi p, th ổ ạ ệ ệ đã phát tri n.ể

- V m t xã h i

ế ộ

ộ , ch đ chi m h u nô l

ữ

ế

ổ ế

ả

ộ

ề ặ ị ế

ế ỷ

ờ

Hy ệ ở L p th nh hành m t cách ph bi n vào kho ng t th ừ ế ạ k X đ n th k XIII tr.CN. Đây là th i kỳ xã h i đã ộ ỷ phân chia thành hai giai c p c b n: ch nô và nô l ấ

ơ ả

. ệ

ủ

ờ

ẫ

ữ

ắ

ớ

ủ

ễ ủ

ủ

ủ

ộ ộ ứ

ế

ướ

ạ

ể ộ ộ

ả

ộ

- Th i kỳ này cũng di n ra mâu thu n gay g t gi a t ng l p ch nô dân ch và ch nô quý t c. Trong đó ầ ch nô dân ch là phái ch nô ti n b , đ ng v phía ủ ề ủ ng NDLĐ, còn ch nô quý t c đ i bi u cho xu h ủ ộ ph n đ ng mu n duy trì m t xã h i đ c tài. Cu c đ u ấ ộ ộ ố i vi c phát tri n LLSX. tranh đó có tác đ ng tích c c t ự ớ ệ

ể

ộ

ể ự ẽ ủ

ấ ạ ự ờ ự ả

ộ ộ

ỏ ộ

ậ ộ

ứ ọ

ứ ầ ề

Nh s phát tri n m nh m c a l c ng s n xu t thúc đ y s phân công lao l ẩ ượ đ ng xã h i. Do đó, th i kỳ này lao đ ng ờ ộ trí óc đã tách kh i lao đ ng chân tay, xã h i đã hình thành m t b ph n trí th c ộ ộ t h c và khoa h c. chuyên nghiên c u tri ế ọ Đi u này góp ph n vào vi c phát sinh các ệ ngành khoa h c, trong đó có tri t h c. ế ọ ọ

ầ ễ ự

ng m i và hàng h i ạ

ự ầ ạ ủ ể ế

ề ủ

ậ

Do nhu c u c a ho t đ ng th c ti n, nh t là ấ ạ ộ nhu c u phát tri n th ả ở ươ Hy L p đã quy t đ nh s phát sinh và phát ị tri n c a nh ng tri th c v thiên văn, khí ứ ể ữ ng, toán h c, v t lý, ... t ọ ượ Vì v y th i kỳ này ờ ệ ở

ậ ộ ố

ọ

ữ ọ

ộ ậ ằ ọ ự

Hy L p đã xu t hi n ạ ấ nhiên, nh ng s m m t s ngành khoa h c t ư ọ ự ớ các ngành khoa h c này ch a đ s c đ tr ể ở ủ ứ ư thành nh ng ngành khoa h c đ c l p. Lúc này t nhiên n m chung trong ấ ả tri t h c. t c các khoa h c t ế ọ

ọ ế

Do đó, tri ế nhiên và các nhà tri t h c lúc đó g i là tri ế

ữ Qua đó th y tri

ắ ề ữ ễ

nhiên. t h c ọ ọ t h c th i kỳ này t ờ ọ ự nhiên. cũng là nh ng nhà khoa h c t ọ ự t h c Hy L p c đ i ổ ạ ạ ọ ế ấ ngay t khi m i ra đ i đã g n ch t v i nhu ặ ớ ờ ớ c u c a th c ti n, g n li n v i nh ng ớ ắ ự ầ thành t u c a khoa h c t ọ ự ủ ừ ủ ự

2. Đ c đi m c a tri 2. Đ c đi m c a tri ể ể ủ ủ ế ọ ế ọ t h c Hy L p c ổ t h c Hy L p c ổ ạ ạ

ạ

ặ ặ đ iạđ iạ - Tri ế ọ ộ ề

ề ắ

ườ ủ ự ỡ ng phái v i nhi u tri ớ

ừ ẻ ủ

ư ứ ng tri ế ọ ổ

ế ấ ả

ở ầ i quan sau này”. t h c Hy l p c đ i có đ c đi m ặ ể ổ ạ t h c riêng đ c đáo c a nó. Đó là n n tri ế ọ phong phú r c r , nhi u màu s c, nhi u ề t gia tiêu bi u. tr ể ế ề Đúng nh Ph.Ăngghen nh n xét: “ T các ậ hình th c muôn hình muôn v c a t ư t h c c Hy L p đã có m m t ầ ạ ưở m ng và đang n y n h u h t t t c các ả ố lo i th gi ạ ế ớ

ổ ạ

ề

ủ

ạ ớ ự

ế ọ ắ nhiên và các nhà tri

ờ

ờ

ữ

ọ

ạ

ổ ạ ộ

ể

ạ ứ

ề

ệ

ấ

ớ

t h c Hy L p c đ i hình thành phát - Tri tri n g n li n v i s phát tri n c a khoa ể ể t h c th i kỳ h c t ế ọ ọ ự này đ ng th i cũng là nh ng nhà khoa h c ồ nhiên. t ự - Trong l ch s tri t h c Hy l p c đ i, ch ử ế ọ ủ ị nghĩa duy v t có đ c đi m là m c m c, ặ ậ ch t phác, g n li n v i phép bi n ch ng ắ s khai, t phát. ơ

ự

II. M t s tri II. M t s tri

t gia tiêu bi u. t gia tiêu bi u.

ộ ố ế ộ ố ế

ể ể

ế ọ

t h c duy v t có t t h c v a là nhà ừ ư ậ

i.

1. Hêraclit (520 – 460 tr.CN). Hêraclit v a là nhà tri ừ v t lý. Ông là nhà tri ậ t ưở

ế ọ ng bi n ch ng v th gi ề ế ớ ứ ệ

t h c c a ông th hi n ế ọ ể ệ ở

ủ nh ng n i dung sau đây. Quan đi m tri ể ộ ữ

i: i:

* Quan đi m v th gi ể * Quan đi m v th gi ể

ề ế ớ ề ế ớ

Hêraclit th a nh n th gi

ế

ớ

ừ

ậ

ấ ấ ủ

ồ ấ ơ ở ủ

i là ậ v t ch t mà c s đ u tiên, duy ơ ở ầ nh t c a nó là L a. l a là ngu n ử ử c, là b n ch t g c, là cái có tr ả ướ c a m i s v t và là c s c a ọ ự ậ m i s bi n đ i. ổ

ố ủ ọ ự ế

Ông cho r ng, d ằ ướ ủ ử

c, n ấ ế

ổ

Theo Hêraclit, m i s v t luôn

ọ ự ậ

ở ạ

ậ

ế ư

ể ả

ộ ố

ủ

tr nh thái v n đ ng bi n đ i chuy n hoá không ổ ng ng gi ng nh dòng ch y c a con ừ sông.

ủ ằ

Ông nêu lên lu n đi m b t h r ng: ể i ta không th t m hai l n trên cùng ườ

ậ ể ắ

ấ ầ

“Ng m t dòng sông”. ộ

i tác đ ng c a l a, ộ c bi n thành đ t bi n thành n ướ ế ướ i gi ng nh hàng c l không khí và ng ư ố ượ ạ hoá trao đ i thành vàng và vàng thành hàng hoá.

ồ

ộ ố

ự ậ

ổ ủ ấ

ặ ố ậ

ế ấ ả

ữ

ả ườ

ậ

Ngu n g c c a s v n đ ng bi n đ i c a ố ủ ự ậ s v t, theo ông là s th ng nh t và đ u ự tranh gi a các m t đ i l p trong b n thân s ự v t. Thông qua “đ u tranh” b n ch t s v t ấ ự ậ ậ i nh n th c b c l ứ ộ ộ đúng v s v t.

ấ ra và nh đó con ng ờ ề ự ậ

ộ

ự ậ

ể

ủ

ọ

ườ

i đó là ng

ể ườ

Theo Hêraclit S v n đ ng và phát tri n c a s v t tuân theo quy lu t (ông g i là ậ ự ậ i nào th u hi u đ c Logos và Logos). Ng ượ ấ làm đúng theo Logos thì ng i có ườ trí tu .ệ

ể ể

ề ề

ậ ậ

ậ ậ

ứ * Quan đi m v lý lu n nh n th c: * Quan đi m v lý lu n nh n th c: ứ

ằ

ả ế ứ

i nh n th c t

ự ự ứ ậ

ự ậ

Hêraclit cho r ng, nhiêm v c a ụ ủ nh n th c là ph i hi u bi t sâu s c v ề ắ ể ậ nhiên. Con ng t ứ ự ự ậ ườ duy. nhiên b ng c c m giác và t ư ả ả ằ duy có vai trò c c kỳ quan Trong đó t ư tr ng. Nh n th c chân th c là nh n ậ th c Logos c a s v t, song chân lý ủ ph i là c th . ọ ứ ả ụ ể

ề ề

ể ể

ị ị

ộ Quan đi m v chính tr - xã h i: Quan đi m v chính tr - xã h i: ộ

ườ

ủ

ố

ộ

ậ ủ

Hêraclit đ ng trên l p tr ạ

ủ ủ

ữ

ỏ

ệ

ng c a ch nô i phái ch nô dân ch . Ông đ ề ra ủ ư t qu n chúng nhân dân lao đ ng. Ông ầ i i u tú sánh v i hàng v n ng ườ ớ ườ ư

ộ ạ

ứ quý t c ch ng l cao vai trò c a nh ng cá nhân “ u tú” và t khinh mi coi m t ng ộ khác.

Tóm l

ả ấ ặ

ệ

t h c c v n đ th gi ế ọ ứ ộ

ề ơ ả

ậ ạ

ấ

iạ : Hêraclit có r t nhi u đóng góp v ề ề ấ i quan cũng nh m t tri ư ề ế ớ ặ t là phép bi n ch ng. Tuy nh n th c lu n, đ c bi ứ ệ ậ còn m c m c, ch t phác, nh ng v c b n ư nh ng quan ni m đó là đúng đ n.

ữ

ệ

ắ

ọ ậ

trong th gi

2. Đêmôcrit (460 – 370 tr.CN). 2. Đêmôcrit (460 – 370 tr.CN). t h c duy v t vĩ đ i Đêmôcrit là nhà tri ạ ế ế ớ ổ ạ

ứ

ề ế ứ ế ầ

ọ

ọ

ọ ậ ọ ọ ỹ ọ ọ

i c đ i. i nghiên c u trên nhi u lĩnh Ông là ng ườ c h u h t nh ng ki n th c v c và n m đ ữ ượ ắ ự ng th i: tri t h c, logic h c, toán h c, vũ đ ế ọ ờ ươ tr h c, v t lý h c, sinh v t h c, tâm lý h c, ọ ậ ụ ọ giáo d c h c, đ o đ c h c, m h c, ngôn ứ ạ ụ ng h c. ữ ọ Vì v y, ông đ ậ ượ

ườ ườ ạ c th hi n ậ ủ i có b óc ộ i Hy L p. ể ệ ở

ể ộ ữ c coi là ng bách khoa đ u tiên trong ng ầ quan đi m duy v t c a ông đ ượ nh ng n i dung sau.

*Quan đi m v th gi *Quan đi m v th gi

ể ể

ề ế ớ i: i: ề ế ớ

ằ ơ ở ầ

ầ ấ

c n a, không nhìn th y đ ượ ữ ấ

ắ ồ ị

i vĩnh vi n. Đêmôcrit cho r ng, c s đ u tiên c u ấ t o nên m i s v t là nguyên t . Nguyên t ử ọ ự ậ ạ ử nh nh t không th phân chia là ph n t ể ỏ ử c, không âm đ ượ thanh, không màu s c, không mùi v và t n t ạ ễ

ể

ế ạ ớ

ạ

ủ ạ

ộ ể ậ ậ ể ậ

Theo quan đi m c a Đêmôcrit, các s ự ủ i v i nhau liên k t l v t là do các nguyên t ử ậ làm nên t o nên. Tính đa d ng c a nguyên t ử ủ ạ i các s v t. Nguyên tính đa đ ng c a th gi ự ậ ế ớ thân v n đ ng nh ng khi k t h p v i t t ớ ợ ế ư ử ự nhau thành v t th làm cho v t th và th gi i ế ớ v n đ ng không ng ng. ừ ậ ộ

ị ầ ầ ử

ố ả

ở ế ạ ớ

ượ

ữ ậ

ườ

nhiên. L n đ u tiên trong l ch s Đêmôcrit nêu lên khái ni m không gian, theo ông ệ đó các không gian là kho ng tr ng mà v n đ ng liên k t l i v i nhau. nguyên t ử ậ ộ c m i liên h i đã th y đ Ông là ng ệ ố ấ ườ gi a v t ch t, v n đ ng và không gian. Ở ộ ậ ấ ng duy đây Đêmôcrit đã th hi n l p tr ể ệ ậ v t v t ậ ề ự

ứ *Quan đi mv lý lu n nh n th c: *Quan đi mv lý lu n nh n th c: ứ

ể ể

ề ề

ậ ậ

ậ ậ

Đêmôcrit là ng ớ ườ

ậ ứ ủ ự

ậ ệ ủ

ủ ứ

ấ

ủ

c s v t. i có công l n trong vi c xây d ng lý lu n nh n th c c a ậ ch nghĩa duy v t th i c đ i. Ông cho ờ ổ ạ ng c a nh n th c là v t r ng đ i t ậ ậ ố ượ ằ i i xung quanh con ng ch t, là th gi ườ ế ớ ng và nh vào s tác đ ng c a đ i t ố ượ ộ ự ờ nh n th c vào giác quan nên con ng ứ i m i nh n th c đ ậ ượ ự ậ ậ ườ ứ ớ

ứ

ạ ứ ứ

i ậ ứ Nh n th c m t ứ ờ ố là nh n th c do các

i.ạ

Đêmôcrit chia nh n th c thành 2 ậ i và nh n th c d ng là: nh n th c m t ậ ờ ố ậ chân lý. ậ giác quan đem l Nh n th c chân lý ứ ậ

ắ

ậ ự ậ ể ắ ậ ứ ả ứ ủ ạ

ẽ ớ ắ ơ

ứ ượ ủ ấ ả

là nh n th c do s ự phân tích sâu s c s v t đ n m b n ch t ấ bên trong c a nó. Hai d ng nh n th c trên có m i liên quan ch t ch v i nhau, trong ặ ố đó nh n th c chân lý sâu s c h n vì nó ậ c b n ch t bên trong c a s ph n ánh đ ự ả v t.ậ

ự

ị

ậ

ượ ạ

ươ ằ ạ

Đêmôcrit còn là ng i đ t n n móng ề ườ ặ cho s ra đ i c a logic h c v i t cách là ờ ủ ớ ư ọ khoa h c c a t duy. Ông là ng i đ u ư ủ ọ ầ ườ ẩ “ Bàn v ề tiên trong l ch s vi t tác ph m ử ế logic h c”ọ ông coi logic h c là m t công ộ ọ ng c a t c đ nh n th c các hi n t ệ ự ủ ứ ụ ể nhiên. Ông là ng ng i nh n m nh ph ươ ấ ườ pháp quy n p. T c là ph ng pháp đi t ừ ứ ạ cái riêng đ n cái chung nh m v ch ra b n ả ch t c a s v t. ế ự ậ ấ ủ

* Quan đi m v chính tr xã h i: ề * Quan đi m v chính tr xã h i: ề

ộ ộ

ể ể

ị ị

ườ

ẽ

Đêmôcrit là ng ữ ằ

ạ ủ

ầ

ạ ng c a t ủ

ượ

ự

ệ

ỉ

i phê phán m nh m tôn giáo. Ông cho r ng nh ng th n thánh c a tôn giáo Hi L p ch là s nhân cách hóa nh ng hi n t ự ữ nhiên hay thu c tính c a con ng

i. ườ

ủ

ộ

ườ

ậ

Đêmôcrit là ng ủ ủ

i đ ng trên l p tr ườ ứ ủ ạ ọ ố ế ộ

ủ ế ộ

ả ợ

ệ

ng c a t ng ủ ầ i b n ch nô quý t c,b o l p ch nô dân ch ch ng l ộ ớ v ch đ dân ch nô, ông coi ch đ Nô L là h p ệ lý .

ể ữ

ạ

ạ

i là ả

ả ứ l ả ở ờ ộ ườ ầ ỉ

ở

ế ọ ữ ủ ẻ ạ

ạ ộ

ổ ạ ấ ạ ế ọ

ế ế ớ

Đêmôcrit có nh ng quan đi m ti n b ế ộ v m t đ o đ c. Theo ông ph m ch t con ấ ẩ ặ ề vi c làm.Con i không ph i ng i nói mà ở ệ ườ i c n hành đ ng có đ o đ c, còn h nh ng ạ ứ ườ ầ phúc c a con ng kh năng trí tu , ệ ở ở ủ kh năng tinh th n nói chung,và đ nh cao c a h nh phúc là tr thành nhà thông thái. ạ ủ Tóm l t h c c a i nh ng quan đi m tri Đêmôcrit tuy còn m c m c ch t phác, song đã đ a tri t h c duy v t Hi L p c đ i lên ậ ư t c ti n m i,đóng góp cho kho tàng tri b h c c a nhân lo i nh ng thành qu vô giá. ữ ủ ả

ướ ọ ạ

3. Platon (427 – 347 tr.CN). 3. Platon (427 – 347 tr.CN).

t h c duy tâm khách t h c c a ông đ i l p ọ ế ế ọ ố ậ ủ ể

Platon là nhà tri quan, quan đi m tri v i tri ớ ế ọ

ể ượ c th ể

t h c duy v t c a Đêmôcrit. ậ ủ t h c c a ông đ ủ ọ ế nh ng n i dung sau đây hi n Quan đi m tri ộ ữ ệ ở

* Quan đi m v th gi

ể

ề ế ớ i:

ệ ự

ế ớ

ổ

Nh v y, khi gi ừ ị ế ấ

i quy t v n đé c b n ng i chân th c, Platon coi ý ni m là th gi ế ớ cvà sinh ra th gi i các s v t. Còn có tr ự ậ ướ i các s v t là không chân th c. B i th gi ở ự ự ậ ế ớ đó các s v t không ng ng bi n đ i. vì ổ ế ự ậ ở Do đó, không có cái gì là n đ nh vĩnh vi n. ễ ơ ả ả ườ ứ

ư ậ t h c Platon đã đ ng trên l p tr ế ọ ủ c a tri ậ ủ c a ch nghĩa duy tâm khách quan. ủ

ứ *Quan đi m v lý lu n nh n th c *Quan đi m v lý lu n nh n th c ứ

ể ể

ề ề

ậ ậ

ậ ậ

ậ

ấ

ả

ả

ườ

ụ

ắ ặ ể

Platon cũng có tính ch t duy tâm. Theo ông, nh n i không ph i là ph n ánh các s ự i khách quan mà ch là quá trình nh ớ ỉ i ý ni m, v i c a linh h n v th gi ề ệ ề ế ớ ồ ạ ủ th gi i ở ế ớ i. ườ

ư ơ ở

ứ

ạ

ắ

ậ

ờ

ứ

ệ

ấ

ậ ứ

ể ẫ ộ ứ

ạ ờ

ậ

ở

th c c a con ng ủ ứ v t c a th gi ế ớ ậ ủ l ng l i, h i t ồ ưở ạ nh ng đi u mà linh h n đã b t g p khi còn ữ ồ ề ý ni m, khi ch a trú ng vào th xác con ng ệ Trên c s đó, Platon phân hai lo i tri th c: tri th c hoàn toàn đúng đ n tin c y và tri th c m nh t. ứ ứ ạ Lo i th nh t là tri th c ý ni m, tri th c c a linh h n ạ ồ ủ ứ ứ c khi nh p vào th xác và có đ tr c nh h i ờ ồ ượ ướ ng. Lo i th hai l n l n đúng sai, là tri th c nh n t ậ ứ ưở đó không có c nh vào nh n th c c m tính, đ ả ượ chân lý.

ộ * Quan đi m v chính tr xã h i ề * Quan đi m v chính tr xã h i ộ ề

ể ể

ị ị

ủ ươ

ạ

ầ ộ ẳ Platon ch tr ườ ự ấ ườ ữ ọ

ờ

ư

h ng ng duy trì s b t bình đ ng gi a m i ng Theo ông Nhà n ể ữ ứ hình “Nhà n ng”. ng c n ph i duy trì các ả i trong xã h i, cũng có nghĩa là i. c ra đ i cũng là đ đáp ướ ng nh ng nhu c u đó. Ông đ a ra mô ầ c lý t ưở ướ

ứ ơ ở

ướ

c lý t ư ơ ở ị ưở ướ ự

ấ ặ

ư

Trên c s phê phán các hình th c nhà n c đã có trong l ch s Platon đ a ra mô ử ng d a trên c s phân hình Nhà n chia xã h i thành ba đ ng c p d a vào đ c ự ẳ ộ tr ng đ o đ c: ạ ẳ ứ ấ ứ

ấ là các nhà tri t h c, ế ọ v trí lãnh đ o xã h i. ộ ạ

ẳ

ả ưở

-Đ ng c p th nh t ữ ị - Đ ng c p th hai ấ ướ ệ ệ - Đ ng c p th ba ấ ộ

các nhà thông thái gi ứ nhi m b o v Nhà n ứ ệ là quân nhân có trách ng. c lý t là dân lao đ ng t ự ủ

ụ ả ộ ấ ố ả

ể ả do, th th công có nhi m v s n xu t ra c a c i ả v t ch t đ đ m b o cu c s ng cho nhà n ẳ ợ ủ ậ ấ c.ướ

ạ

ả ự ủ ủ

ề

ẩ ế ữ ầ ộ

ủ ự ụ ự ẩ ấ ả

ự ẩ

ứ ự ấ ộ

t h c. i và phát tri n c a Nhà n S t n t c lý ướ ể ự ồ t ng d a trên s phát tri n c a s n xu t v t ấ ậ ể ự ưở i ch t, s phân công các ngành ngh và gi ả ự ấ quy t mâu thu n gi a các nhu c u xã h i. S ự c ph thu c vào các vinh quang c a nhà n ộ ướ ph m ch t: S thông thái, s dũng c m, s ự chính nghĩa và phong đ duy trì chu n m c xã ộ h i. Trong đó s thông thái là tri th c cao nh t và là ni m vinh quang c a riêng nhà tri ủ ế ọ ề

Tóm l ọ i:ạ Platon là nhà tri

ệ ố ề ậ ề ủ

ề ạ ề

ấ ế ớ ệ

ứ ộ ứ ấ

t h c duy ế tâm khách quan đã đ c p m t cách có ộ t h c. Tuy h th ng nhi u v n đ c a tri ế ọ còn nhi u h n ch , song Platon đã đóng góp công lao to l n vào vi c nghiên c u nh ng v n đ v hình thái ý th c xã h i, ữ v t ề ư ề ề duy lý lu n. ậ

NG V NG V

ƯƠCH ƯƠ CH

Ụ Ụ

Ờ Ờ

t h c Tây Âu th i kỳ

I. Hoàn c nh ra đ i c a tri

ờ ủ

ế ọ

c Tây Âu là t

TRI T H C TÂY ÂU TH I KỲ PH C Ế Ọ TRI T H C TÂY ÂU TH I KỲ PH C Ế Ọ H NG (TH K XV – XVI) Ế Ỷ Ư H NG (TH K XV – XVI) Ư Ế Ỷ ả ờ ụ ư ờ ế

Ph c h ng. Th i kỳ Ph c h ng ở ư ờ

ướ ụ

ư

ớ

ụ

ể

ạ

ố

ờ ữ

th k các n ụ ừ ế ỷ XV đ n XVI. G i là th i kỳ Ph c h ng v i ý nghĩa là ọ i) và phát tri n th i kỳ này có s khôi ph c (làm s ng l ự nh ng giá tr văn hoá th i c đ i. Xét v m t hình thái kinh t

ờ ổ ạ ế

ờ

ướ

ỷ

ị ề ặ c Tây Âu đang chu ên d n t ề ờ

ượ

ệ ng th công t ủ

ạ b n t ng b ư ả ừ

ấ

- xã h i, đây là th i kỳ ộ XHPK lên XHTB. các n ầ ừ c c i Trong th i kỳ này, nhi u công c lao đ ng đã đ ả ộ ụ ti n và hoàn thi n, đã t o ra đi u ki n cho các công ề ế ệ c nâng cao năng su t tr ướ ườ lao đ ng.ộ

ị ế

ộ ả ữ ườ

ư

ướ

ấ ể

ươ ủ

Giai c p t Nh ng phát ki n đ a lý nh tìm ra châu M ư ỹ ng hàng h i sang n Đ và Trung và đ Ấ Qu c qua châu Phi, đã m r ng giao l u hàng ở ộ ố c, gi a Đông và Tây. Nh hoá gi a các n ờ ữ ữ ng nghi p phát tri n, đó, s n xu t và th ệ ươ ả ng th c s n xu t t ph b n ch nghĩa hình ấ ư ả ả ứ thành, phát tri n nhanh chóng. ể ấ ư ả

ọ ộ

ể ạ ự

ả ể t ư ưở ầ

i quan DT c a GCPK. i th gi s n m i hình thành là giai c p ấ ớ ti n b , có nhu c u phát tri n khoa h c t ầ ự ể ế nhiên đ t o c s cho s phát tri n s n xu t ấ ơ ở và c n có CNDV làm vũ khí t ng đ ể ch ng l ố ế ớ ủ ạ

ặ ể

ế ự

ự ế ọ

ưở ng tri ặ

ữ ệ

ả ố

T nh ng đ c đi m KT,CTXH nói trên ữ ừ ng tr c ti p đ n s phát tri n t nh h ể ư ế ả t t h c th i kỳ này t h c. Do đó tri ế ọ ờ ưở có đ c đi m là g n bó chăt ch v i ẽ ớ ắ ể KHTN; các nhà KHTN th i kỳ này không ờ i kh ng l v m t trí nh ng là nh ng ng ồ ề ặ ổ ườ ữ i có b n lĩnh tu mà còn là nh ng ng ả ườ ữ dũng c m trong cu c đ u tranh ch ng ấ ộ CNDT tôn giáo đ b o v chân lý khoa ệ ể ả h c.ọ

II. M t s tri II. M t s tri

t gia tiêu bi u. t gia tiêu bi u.

ộ ố ế ộ ố ế

ể ể 1.Nicôlai Côpécnic (1473 – 1543). Nicôlai Côpécnic là nhà thiên văn h c và tri

ế

i Ba Lan. Ông là ng

ườ ầ

ườ

ọ

t ọ i đ u tiên đã đ a ra , coi m t tr i là trung tâm, trái đ t và

h t tâmậ

ặ ờ

ư ấ

h c ng thuy t Nế các hành tinh khác đ u quay quanh m t tr i.

ặ ờ

ề

ậ

ế

ủ nhiên lúc b y gi ọ ự

ấ

ờ

ủ

ộ

ế ớ ọ ự

ự ả

ấ

Thuy t “Nh t tâm” c a ông có ý nghĩa r t l n ấ ớ t h c và khoa h c t v tri . Nó bác ề ế ọ b thuy t đ a tâm c a Ptôlêmê và do đó đã giáng m t ế ị ỏ i quan đòn quy t đ nh vào chính n n t ng c a th gi ủ ề ả ế ị tôn giáo và đánh d u s gi nhiên i phóng khoa h c t kh i th n h c và tôn giáo.

ọ

ỏ

ủ

ầ Phát minh c a Côpécníc là “m t cu c cách ộ c m t cu c cách m ng trong ộ

ộ ạ

ướ

ộ

ạ

ờ

m ng trên tr i”, báo tr các quan h xã h i. ộ ệ

Brunô là nhà tri

2. Gióocđanô Brunô 2. Gióocđanô Brunô (1548 – 1600). (1548 – 1600). ế ọ

ồ ộ

ọ ự

ạ Italia. khoa h c t nghiên c u th n h c ứ

t h c đ ng th i là m t nhà ờ nhiên vĩ đ i, ông cũng là tu sĩ ầ Brunô là ng ế

ậ ể ằ

ầ ộ

ệ ủ ố

ư ế ớ

ủ ấ ớ ấ i gi ng nh thái d ươ ư i chúng ta đang s ng cũng nh th gi ố ấ ạ ề ậ ọ ở i k th a và phát tri n thuy t ườ ế ừ “Nh t tâm” c a Côpécníc. Ông cho r ng: xung quanh trái đ t có m t b u không khí và nó cùng xoay v i trái đ t. Theo ông có vô vàn th ế ng h c a chúng ta, th gi ớ ế i “nhà gi ớ tr i” đ u do v t ch t t o nên. ờ

ọ

ứ ể

ứ ủ ợ

Brunô cũng có đóng góp quan tr ng trong s phát tri n phép bi n ch ng. Ông đã có t ệ ư ự ng bi n ch ng “v s phù h p c a các t ề ự ưở ệ m t đ i l p”. ặ ố ậ

Theo ông, trong t ọ ề

ộ ấ ệ ớ

ặ ề ờ

ể ố ậ ể

ượ

ơ ọ ủ

ạ ủ nhiên, m i cái đ u liên ự h v i nhau và đ u v n đ ng, cái này m t đi ậ thì cái khác ra đ i. Các m t đ i l p cũng chuy n hóa l n nhau: tình yêu chuy n thành ẫ i; ch t đ c có th tr căm thù và ng c l ộ ạ ể ở ượ ấ c l thành bài thu c t i… t nh t và ng ượ ạ ấ ố ố t xa T t ng bi n ch ng c a ông đã v ứ ệ ư ưở ủ t h c Hy L p c đ i vì ông đã d a các nhà tri ổ ạ ự ạ ế ọ trên thành t u c a toán h c và c h c th i ờ ọ ự đ i c a mình.

ặ ậ ề ứ ự

ươ ậ ớ ủ

ọ ự ờ ự ự ề ồ

ệ ọ

V m t nh n th c lu n, khi xây d ng ph ng pháp m i c a khoa h c, Brunô đòi h i ỏ ọ nhiên ph i d a trên th c nghi m. khoa h c t ệ ả ự Đ ng th i, khi đ cao vai trò c a th c nghi m ệ và kinh nghi m, ông cũng h t s c coi tr ng t ư duy lý tính trong quá trình nh n th c. ủ ế ứ ậ ứ

Ông cho r ng, m c đích cao nh t c a t ụ

ấ ủ ư nhiên. Theo ự c m giác đ n ừ ả ế ậ

t ư ưở ớ

ế ế ử

i La Mã. ằ duy là n m b t quy lu t c a t ậ ủ ắ ắ ông, con đ ng nh n th c là t ứ ườ lý trí và cu i cùng là trí tu . ệ ố ng ti n b nói trên, V i nh ng t ộ ữ hình và Brunô đã b toà án tôn giáo k t án t ị thiêu s ng t ạ ố

3. Galilêô Galilê (1564 – 1642). 3. Galilêô Galilê (1564 – 1642).

ọ ụ ờ

Italia, là ng ự

Galilê là nhà toán h c, nhà thiên văn h c, ọ t h c cu i th i Ph c nhà v t lý và là nhà tri ố ế ọ h ng i m đ u cho s phát ườ ư tri n c a khoa h c th c nghi m. ự ọ ể ở ầ ệ ậ ở ủ

ề ơ ọ

ậ

ự ơ ế

ườ ể

Galilê đã có nhi u đóng góp cho c h c, đ c bi t là quy lu t quán tính, l c r i và gia ệ ặ ng. Ông cũng đã ch ra kính t c tr ng tr ọ ố vi n v ng đ quan sát b u tr i, phát hi n ra ệ ờ ọ ễ các v tinh, quan sát m t tr i, m t trăng… ệ ầ ặ ờ ặ

ủ

ắ

ố ấ ậ

ế ị ụ ấ ủ ậ

ộ ủ

Các phát minh khoa h c c a ông có ý ọ t h c sâu s c. Nó giúp cho ông có c nghĩa tri ơ ế ọ s đ kh ng đ nh tính th ng nh t v t ch t c a ẳ ở ể toàn b vũ tr và ch ng minh thuy t “nh t ứ tâm” c a Côpécnic. Do nh h ả ệ

ưở ị ằ ờ

ầ

ườ ộ

ề ố ớ ầ i, d y cho con ng ườ ườ

ậ ủ ấ i t ớ ự ự ứ ủ ả

ng c a các quan ni m “hai ủ chân lý” đang th nh hành th i đó, ông cho r ng kinh thánh và khoa h c đ u c n cho con ọ i. Kinh thánh g n gũi v i cu c s ng hàng ng i đi u ngày c a con ng ề ạ ủ ph i; còn khoa h c giúp cho con ng i hay l ườ ọ ả ẽ c các quy lu t c a gi khám phá đ nhiên, ượ nh n th c đ c b n ch t đích th c c a ượ ậ chúng.

ậ ứ

ứ ề ệ

ả

ủ ủ ầ

ớ

ư

ể

ệ

ố

ờ

ả

i khi ông qua đ i. ờ

ặ

ớ

ộ

i Đ cao nh n th c trí tu c a con ng ườ ệ ủ i. Ông cho r ng ằ ớ ế i là vô h n, ạ ứ c đ u c a nh n th c còn ứ c này b ở ướ i và nh ng y u t ế ố ữ i. Không có ạ c liên k t l ế ạ

trong vi c nh n th c th gi ậ kh năng nh n th c c a con ng ườ ậ c m giác là b ậ ướ ả b c cu i là ho t đ ng c a lý trí, ạ ộ ủ ướ ố c ki m tra l kinh nghi m đ ể ượ ệ r i r c c a tri th c đ ượ ứ ủ ờ ạ chân lý cu i cùng. ố Galilê có nhi u phát minh vĩ đ i, có vai trò l n ề ạ cho s phát tri n c a khoa h c và tri t h c. Nh ng nó ủ ế ọ ọ ự i là m i nguy hi m cho ch nghĩa kinh vi n và giáo l ể ủ ạ . Vì v y Giáo hoàng La Mã ra h i La Mã lúc b y gi ậ ấ ộ l nh truy t và b tù ông, tòa án tôn giáo đã qu n thúc ỏ ố ệ m t cách nghiêm ng t cho t

t h c vào th i kỳ Ph c h ng

Tri

ư

ế ọ đã t o ra m t b

ạ

ặ

ụ ờ c ngo t trong s ự t h c sau đêm

ộ ướ phát tri n c a tri ể

ủ

ọ

ế

tr

ề

ạ

ườ cho tri

ng Trung c . Nó t o ti n đ ề t h c ti p t c phát tri n ụ

ổ ế

ọ

ế

ể

vào th i kỳ c n đ i.

ờ

ậ

ạ

ƯƠCH ƯƠ CH

NG VI NG VI Ờ Ờ

Ế Ọ Ế Ọ

Ậ Ậ

TRI T H C TÂY ÂU TH I KỲ C N Đ I Ạ TRI T H C TÂY ÂU TH I KỲ C N Đ I Ạ (Th k XVII – XVIII) (Th k XVII – XVIII)

ế ỷ ế ỷ

t t

ả ả

I. Hoàn c nh l ch s c a tri ế ị I. Hoàn c nh l ch s c a tri ế ị h c Tây Âu th i kỳ c n đ i. ạ ờ h c Tây Âu th i kỳ c n đ i. ạ ờ

ử ủ ử ủ ậ ậ

ọ ọ

ố ở ừ ướ T cu i th k XVI–XVIII ế ỷ

ổ các n ầ

ế

c Tây Âu là TK n ra các cu c CMTS. Đ u tiên là ộ CMTS Hà Lan (1560–1570), sau đó là CMTS Anh (1642–1648), r i đ n CMTS Pháp ồ t ệ (1789–1794). Trong đó CMTS Pháp là tri đ nh t. ể ấ

Đây là th i kỳ PTSX t ờ ậ

ở

b n đ ượ ư ả ạ ị ể ớ

c xác l p và tr thành PTSX th ng tr , nó t o ra nh ng ữ ố v n h i m i cho KHKT phát tri n mà tr c ướ ộ h t là KHTN. ậ ế

ờ ọ

ỏ ầ

ọ ế ọ ệ

ọ

ừ ữ

ậ ờ ắ ể ờ ố ộ

ự ữ

ộ ướ ờ

ọ ớ ổ

Do đó th i kỳ này các ngành khoa h c đã d n tách ra kh i tri t h c đ tr thành ể ở khoa h c đ c l p .Đ c bi t là các ngành ặ ộ ậ c h c, v t lý, hóa h c, sinh h c, kinh t ế ọ ơ ọ h c ra đ i và phát tri n. T nh ng thay ọ đ i sâu s c trong đ i s ng xã h i và ổ nh ng thành t u m i trong KHTN, tri t ế ớ c phát tri n h c th i kỳ này đã có m t b ể m i. Trong đó n i b t là CNDV Anh TK ậ XVII và CNDV Pháp TK XVIII.

t h c v i nh ng ớ t h c v i nh ng ớ

ữ ữ

ế ọ ế ọ

ề ữ ề ữ t gia tiêu bi u. t gia tiêu bi u. t h c Anh th k XVII. ế ọ

II.Nh ng n n tri II.Nh ng n n tri tri ể ế tri ể ế 1. Tri ế ỷ 1.1. Phranxi Bêc n (1561 - 1626). ơ

ộ

ơ

ộ

ộ

ướ

ấ

ố

ề

ệ

ứ ạ ọ ạ

Bêc n sinh ra trong m t gia đình quý t c, c Anh. Sau t nghi p đ i h c, ông làm nhi u công ng ng

ượ ủ ướ

ư ị ệ

là con m t quan ch c cao c p n khi t vi c khác nhau: ngo i giao, t pháp, th ệ th báo chí, b u vào ngh vi n, th t ầ ư c phong bá t Anh, đ

c.

ướ

Bêc n là ng

ườ

ậ

ượ ơ

ự

ạ

ử ế ọ

ầ ừ

i sáng l p ch nghĩa duy ủ v t Anh và khoa h c th c nghi m hi n đ i. ệ ệ ọ B t đ u t t h c Tây Âu b

Bêc n, l ch s tri ị ơ c sang m t giai đo n m i.

ậ ắ ướ

ộ

ớ

ạ

*Quan đi m c a Bêc n v vai trò, *Quan đi m c a Bêc n v vai trò,

ề ề t h c và khoa t h c và khoa

ủ ể ủ ể nhi m v c a tri ụ ủ nhi m v c a tri ụ ủ

ệ ệ

ơ ơ ế ọ ế ọ

Theo Bêc n thì nhi m v c a tri

h c. ọh c. ọ ệ

ụ ủ

i toàn b các tri th c mà con ng

ắ

ứ

i chinh ph c t ụ ự ườ

ứ

ả

ậ

ậ ấ ự

ằ ề ả

ơ ọ

ể

ế ọ c.

t h c là c i ơ ả ế ọ t o l i đã đ t ạ ạ ộ ứ ạ ườ c đ th i đ i đó, nh m c a ằ “n m b t tr t t ượ ở ờ ạ ắ ậ ự ủ nhiên” i t gi .Theo ông, tri th c là s c m nh đ ớ ự ể ạ ứ con ng nhiên. Mu n chinh ph c ườ ụ ố i ph i nh n th c các quy t nhiên thì con ng ự lu t c a nó và v n d ng các quy lu t y vào ụ ậ ậ ủ trong đ i s ng. T đó, Bêc n cho r ng s phát ừ ờ ố t h c và khoa h c là n n t ng canh tri n c a tri ủ tân đ t n ấ ướ

*Quan đi m v th gi *Quan đi m v th gi

i ề ế ớ i ề ế ớ

ể ể

Bêc n đ ng trên l p tr

ứ

ậ

ơ ở ế ừ

ng DV trên c s k th a, ườ t là ờ

ệ

ặ

ơ ể ể

ể

t cái gì ngoài th gi

ẳ

ứ

ả

ậ

ậ

ộ

ậ ấ ủ ơ

ấ ự ậ ế

ứ ậ

ủ

phát tri n quan đi m DV th i kỳ c đ i. Đ c bi ổ ạ ể . quan đi m c a Đêmôcrit v nguyên t ử ề ủ i c a th gi i v t ch t khách Theo Bêc n, s t n t ế ớ ậ ấ ự ồ ạ ủ ơ c, khoa h c không th quan là không th tranh cãi đ ể ọ ượ i v t ch t c . Và ông kh ng bi ấ ả ế ớ ậ ế đ nh v t ch t không tách r i v n đ ng, nh n th c b n ộ ờ ậ ị ch t c a s v t là nh n th c s v n đ ng c a chúng. ự ậ ứ Bêc n đã ti n hành phân lo i các hình th c v n đ ng. ộ ạ Ông nêu ra 19 hình th c v n đ ng c a v t ch t. đây ứ ậ ông đã th y đ

c m i quan h v t ch t và v n đ ng.

ủ ậ ấ Ở ộ

ộ ệ ậ

ượ

ấ

ấ

ậ

ố

*Quan đi m v lý lu n nh n th c *Quan đi m v lý lu n nh n th c

ứ ứ

ể ể

ề ề

ậ ậ

ậ ậ

gi ả ậ ế ứ ấ

ơ i đây: ứ

ứ ệ

ắ ế ế ọ ự ệ

ệ t đ ế ượ

Lý lu n nh n th c c a Bêc n nêu lên và ủ ậ i quy t nh ng v n đ d ề ướ ữ Theo Bêc n, không có tri th c b m sinh, ơ ẩ kinh nghi m và m i tri th c đ u b t đ u t ầ ừ ề th c hi n s “ch bi n” nh ng kinh nghi m ự ữ c đó thành m t h th ng, nh đó ta bi ờ ộ ệ ố b n ch t, c a s v t. ự ậ ủ ấ ả

ơ ữ

ậ ố

i kinh ườ ư Con Ki nế , v n v t và ặ

ặ ẻ ẻ ụ t ch bi n chúng. ế

T đó, Bêc n phê phán nh ng ng ừ nghi m lu n máy móc gi ng nh ệ ch bi t tha nh t nh ng cái l ữ ỉ ế s d ng ch không bi ứ ử ụ Còn nh ng ng ữ t ế ế ề ườ ố

i giáo đi u thì gi ng nh ư giăng nh ng ữ ủ

Con Nh nệ dùng lý trí c a mình cái m ng vô hình, vô nghĩa. ữ ạ ố ớ ọ

ả

Đ i v i nh ng nhà khoa h c chân chính, t góp ế “M t khoa t t o ra ế ạ ụ ặ

ư Con Ong, v a ừ bi theo ông ph i nh nh t nh y hoa v a bi ậ ừ h c” cho đ i. ờ ọ

Trên c s đó, Bêc n cho r ng ph ng ơ ở ằ ơ ươ

pháp t ố t nh t đ nh n th c b n ch t c a ứ ấ ủ ể ấ ậ ả

s v t là ph ự ậ ươ ng pháp quy n p. T c là trên ạ ứ

c s nh ng kinh nghi m do nh n th c ơ ở ữ ứ ệ ậ

c m tính mang l t phân tích, t ng ả ạ i, ph i bi ả ế ổ

h p, ch bi n thông tin đ rút ra k t lu n ế ế ể ế ậ ợ

v b n ch t c a s v t ự ậ ấ ủ ề ả

ậ ậ

ậ ứ

ầ ừ

ọ ặ ằ ọ

ọ

ầ ệ ệ ọ

ể

ứ ầ ọ ứ

n t Tuy nhiên, trong lý lu n nh n th c, ứ ng Bêc n không đ ng v ng trên l p tr ườ ữ ơ vô th n, khi th a nh n chân lý có tính hai ậ m t: khoa h c và th n h c. Ông cho r ng ầ khoa h c và th n h c không nên can ọ thi p vào công vi c c a nhau. Khoa h c ủ nghiên c u cái mà th n h c không th có ầ c. Th n h c nghiên c u cái mà khoa đ ọ i. h c không th v ể ươ ớ ượ ọ

ị ị

ơ

ọ ề ệ ợ ủ

ự ệ

ệ ấ ọ

ự ộ

ờ ố ộ ơ ướ ườ ụ ằ ộ ồ

*Quan đi m chính tr xã h i ộ ể *Quan đi m chính tr xã h i ể ộ ng xây d ng nhà n Bêc n ch tr c t p ướ ậ ự ủ ươ i ích xã h i t quy n m nh, b o v l b n, ộ ư ả ả ạ ề i đ c quy n c a b n quý t c. Ông ch ng l ộ ặ ạ ố kh ng đ nh s phát tri n công nghi p và ể ị ẳ ng nghi p có ý nghĩa quan tr ng nh t th ươ c xây d ng trong đ i s ng xã h i. Bêc n m ơ ng giáo d c m t xã h i ph n vinh b ng con đ và b ng các phát minh k thu t.

ậ

ữ

ệ

i ợ ớ ợ s n đang c Anh vào ỹ ng đó phù h p v i l t ư ưở ấ ư ả ủ n ớ ở ướ ộ

ằ T t c nh ng t ấ ả ích và nguy n v ng c a giai c p t ọ lên và t ng l p quý t c m i ớ ầ th k th XVII ế ỷ ứ

Tóm l

ạ

ườ

i:ạ Bêc n là ng ơ

ủ

ể

ố ặ

ệ ạ

ứ

ộ

ữ

ự

ể

ố

i sáng t o ra CNDV Anh, mang trong mình m m ầ m ng c a s phát tri n tòan di n. ự i hình th c m c m c, M c dù còn d ướ song nh ng quan đi m DV đó có tác d ng tích c c đ i v i s phát tri n ụ c a tri ủ

ể ớ ự t h c và khoa h c ọ

ế ọ

1.2. Tômát H px (1588 -1679). ố ơ 1.2. Tômát H px (1588 -1679). ố ơ

H px là m t tri ổ ế ố ơ

ộ ủ ấ ắ ậ

t gia n i ti ng, đ i ạ ế bi u xu t s c c a ch nghĩa duy v t Anh ủ i h th ng hoá th k XVII. Ông là ng ố ườ ệ ch nghĩa duy v t c a Bêc n. ơ

ể ế ỷ ậ ủ ủ Quan đi m duy v t c a ông đ c th ể ậ ủ ượ ể

hi n nh ng n i dung sau đây: ộ ữ ệ

ể ể

Hôpx đ ng trên l p tr ơ ứ

*Quan đi m v th gi *Quan đi m v th gi ậ

ằ

ế ớ ậ ầ

i ề ế ớ i ề ế ớ ng duy v t. Ông ậ ườ i khách quan, i v t ch t t n t cho r ng, th gi ấ ồ ạ không do th n thánh sáng t o ra và cũng ạ không ph thu c vào ý th c con ng

ộ ứ ụ

ườ ế ớ ủ

i . i v t ch t là th gi ấ ữ ậ

ủ

ấ

ệ ố ượ

ấ ả ề ệ ơ ọ ả ộ

c ông gi ư ộ ổ ượ ả i c a Theo ông, th gi ế ớ ậ các v t th , cùng v i nh ng quan h s ệ ố ớ ể ng c h c, toán h c c a nó. Quan ni m l ệ ọ ơ ọ ượ c a H px v th gi i v t ch t là quan ni m ệ ố ơ ề ế ớ ậ ủ c quy v duy v t siêu hình. T t c đ u đ ề ượ ậ ng, quan h toán h c và v n quan h s l ậ ọ i đ ng theo quy lu t c h c. C con ng ườ ậ i thích nh m t c máy. cũng đ

*Quan đi m v lý lu n nh n th c *Quan đi m v lý lu n nh n th c

ứ ứ

ể ể

ề ề

ậ ậ

ậ ậ

ậ ậ ủ ứ

ậ ả

ậ ứ

i quy t đ ố ả ư ứ ề ơ ả ề ơ ở ủ ế ượ ậ

ứ

ự ậ ớ ồ ữ ạ

ệ

ặ

ữ ườ Nh v y, lý lu n nh n th c c a ông b ch ủ ữ ỉ i tùy ti n đ t ra. ệ ủ ứ ư ậ ậ ị

V c b n lý lu n nh n th c c a Hôpx ơ thu c v phái c m giác lu n. Ông coi c m ộ giác là c s c a nh n th c. Nh ng ông ch a ư c m i quan h gi a nh n th c gi ệ ữ ả c m tính và nh n th c lý tính, gi a cái chung ữ ậ ả và cái riêng. Do đó, ông cho r ng ch có ỉ ằ nh ng s v t c m tính m i t n t i khách ả quan, còn các khái ni m ch là nh ng cái tên, nh ng ký hi u do con ng ệ ậ nghĩa duy danh chi ph i.ố

*Quan đi m v nhà n *Quan đi m v nhà n

ể ể

ề ề

ướ ướ

c và xã h i. ộ c và xã h i. ộ

ấ

ầ

ộ

ọ

c là m t ph n quan tr ng trong c ông trình

V n đ nhà n ề ế ủ

ượ

ậ

ọ

ướ h c thuy t c a H px . Lý lu n này đ ố ơ bày trong tác ph m “v công dân”. ề ẩ

ườ

ấ

ọ

ề

ọ

ườ

ư ủ

ữ

ườ

ề

Ông cho r ng, con ng ằ nh t gi a tính t ự ữ nhiên, m i ng ườ ng Đó là nh ng ti n đ cho con ng ề ụ

i là m t th c th th ng ộ ự ể ố nhiên và tính xã h i. V b n tính t ự ề ả ộ i sinh ra đ u nh nhau. Nh ng con ư i ai cũng có khát v ng, nhu c u riêng c a mình. ầ i làm đi u ác. ề ả

ự

ạ

ầ

ắ ế ướ

ộ

ồ ơ ở

ướ

ậ ể ọ c d a vào đó đ qu n lý XH. ể ự

ướ

ả

Đ kh c ph c tình tr ng trên, c n ph i xây d ng ể c xã h i” nh b n h p đ ng, giao kèo “m t kh ợ ư ả ộ c và công dân. Trên c s đó, hình gi a nhà n ữ thành nh ng đ o lu t đ m i công dân có nghĩa v ụ ạ ữ tuân theo và nhà n

1.3. Gióocgi 1.3. Gióocgi

Béccli (1684 - 1753). Béccli (1684 - 1753).

ơ ơ

ộ

mi n Nam Ailen; h c Tr ề ọ ở ườ

ọ ọ

ụ

ể ệ ủ ộ

Béccli sinh ra trong m t gia đình quí t c ng ộ ở T ng h p Đublin. Ông say mê nghiên c u ợ ứ ổ t h c. Béccli là th n h c, toán h c và tri ọ ế ầ t h c duy tâm, v linh m c. Quan nhà tri ị ọ ế t h c c a ông th hi n n i dung đi m tri ế ọ ể sau:

*Quan đi m v th gi *Quan đi m v th gi

i ề ế ớ i ề ế ớ

ể ể

ủ

ệ ủ ậ Ông ph nh n s t n t ậ ấ

i khách quan c a ự ồ ạ i v t ch t. Ông cho r ng khái ni m v t ằ ng tr ng r ng. ỗ ố ỉ ế ớ

ứ

ể ữ ợ ả

ố

ắ ả ỉ

ả i nh n bi ậ ườ ế

th gi ế ớ ậ ch t ch là s tr u t ự ừ ượ ấ i quanh ta Theo ông, “v t th trong th gi ể ậ dụ, cái bàn, là s ph c h p c a c m giác”. Ví ả ủ ự đó không ph i là m t v t th h u hình mà ch ỉ ộ ậ là do m t ta nhìn th y nó có hình kh i; màu ắ ấ s c. H ng v c a hoa qu cũng ch do c m ị ủ ươ giác c a con ng t, chúng không ủ i th t. t n t ậ ồ ạ

Ông gi ả ấ

ậ

ạ ắ

ứ ả

ệ ọ ậ ườ ừ

i có nghĩa là đ ự ồ ạ

t. i thích: “Tôi nhìn th y qu anh ả đào này, s th y nó, n m nó... nó có th t. ế ờ ấ G t b c m giác m m d u, mát, đ ng, ỏ ả ị ề t qu anh đào”. màu đ ... đi t c là tiêu di ỏ i i, theo Béccli, m i v t ch t n t Tóm l ỉ ồ ạ ạ t i ta c m bi trong ch ng m c mà ng ế ả c c chúng. T n t đ ượ ượ c m bi ả ế

*Quan đi m v lý lu n nh n th c *Quan đi m v lý lu n nh n th c

ứ ứ

ể ể

ề ề

ậ ậ

ậ ậ

ậ ườ

i khách quan c a th gi ỗ ậ ồ ạ

ủ ủ ấ

ủ ự ứ ả

ủ ả

ng duy tâm.T Beccli cũng đ ng trên l p tr ừ ứ i ch ph nh n t n t ế ớ ủ v t ch t, Béccli đã đi t i ph nh n chân lý ậ ớ ậ khách quan. Ông cho r ng: tìm chân lý không ằ ph i là trong s phù h p c a tri th c v i s ớ ự ợ v t bên ngoài, mà là s so sánh các quan ni m ệ ậ ự trong ý th c con ng i, là tính rõ ràng các tri ứ ườ giác c m tính, là s đ n gi n và d hi u c a ễ ể ự ơ các quan ni m, là s phù h p v i ý chúa. ự ả ợ ệ ớ

2. Tri 2. Tri

ế ọ ế ọ

t h c khai sáng Pháp th k ế ỷ t h c khai sáng Pháp th k ế ỷ

XVIII. XVIII.

ặ

ể

ộ

ố

ữ

ự

ứ

ử

2.1. Đ c đi m kinh t ộ

ầ

ấ

ắ

ẫ

ữ

ạ

ộ ủ

ế

ẳ

ấ

ứ ề ự ặ ờ ố

ữ

ế

ộ

ạ

ấ

ổ

ố

ạ

ữ ả ộ ủ ậ

ế ỷ

i chu n b v m t t

t

ị ề ặ ư ưở

ườ

ẩ

ạ

ộ

- xã h i. ế Xã h i Pháp vào n a cu i th k XVIII ch a đ ng nh ng mâu ế ỷ thu n sâu s c. Giai c p phong ki n Pháp đ ng đ u là vua Lu-i ế XVI đã thâu tóm vào tay mình nh ng quy n l c vô h n. Ch ỗ d a xã h i c a nhà vua là các đ ng c p đ c quy n và chi m ề ự s ít trong dân c : quí t c và tăng l . Đ i s ng c a đ i đa s ố ủ ộ ư ố ạ nhân dân lao đ ng, tr c h t là nông dân h t s c kh n kh , ổ ế ứ ướ ố n n đói do m t mùa hoành hành, nh ng cu c n i d y c a ủ ậ ộ ng xuyên. T t nông dân ch ng ch đ phong ki n x y ra th ế ấ ườ ế ộ - xã h i c a cu c cách m ng c cái đó là nguyên nhân kinh t ộ ế ả s n Pháp (1789 – 1794). Các nhà duy v t Pháp th k XVIII t ư ả ng cho cu c cách m ng là nh ng ng ữ v chính tr sôi đ ng đó. ị ề

ộ

Th k XVIII ở ớ

ể ế Pháp, v i nh ng đ c ộ

ề ng tri t h c và t ữ ị ủ ề ế ọ

t ế ỷ ặ đi m kinh t - xã h i, chính tr c a nó cũng đ ng th i t o nh ng ti n đ cho s ự ữ ờ ạ ồ t ra đ i c a nh ng t ư ư ưở ữ ờ ủ t ng văn hoá nói chung. ưở t h c th i kỳ này đ Tri ờ ế ọ ượ ế ọ

c g i là tri h c khai sáng (ánh sáng) nghĩa là coi tr ng trí tu , đ cao trí tu c a con ng ệ ề ệ ủ ọ ọ i. ườ

2.2. M t s tri 2.2. M t s tri

t gia tiêu bi u. t gia tiêu bi u.

ộ ố ế ộ ố ế

ể ể

a). Giulen Ôphr La Mettri (1709 – 1751).

ơ

ộ ng nhân giàu có. Sau khi t

ệ

ố

ươ

ọ

ọ

ứ

ờ

ồ

ứ

ộ

ọ ế ọ

ủ

ể

ậ ế ỷ

ẩ

ư ng cho cu c cách m ng t

ư ả

ạ

La Mettri sinh ra trong m t gia đình t nghi p th trung h c, ông nghiên c u y h c và tr thành ở t h c bác sĩ, đ ng th i say mê nghiên c u tri ế ọ và khoa h c. La Mettri là m t trong nh ng ữ nhà tri t h c t h c duy v t đi n hình c a tri ế ọ khai sáng Pháp th k XVIII. Ông cùng v i các ớ nhà Bách khoa toàn th Pháp chu n b v ị ề s n t m t t ộ ặ ư ưở Pháp năm 1789.

*Quan đi m v th gi *Quan đi m v th gi

i. i.

ề ế ớ ề ế ớ

ể ể

La Mettri đã có nh ng b ế ữ

ớ

i so v i nh ng nhà tri ữ ự ể ậ ạ ấ

ủ ứ

ư ậ ớ

ơ i). c ti n quan ướ tr ng trong quan đi m v b n ch t th ế ấ ề ả ể ọ gi t h c khác cùng ớ ế ọ th i đ i. Theo ông, th c th v t ch t là ờ i th ng nh t ba hình th c c a nó trong gi ớ ấ ố i vô c , th c v t, đ ng t nhiên nh : gi ộ ự ự v t (bao g m con ng ồ ậ ườ

ằ

ậ Ông cho r ng, trong th gi ế ớ ấ

ễ

ủ ậ ự ậ ự ấ ậ ả

ứ ự ấ

ộ ự ượ

ố ủ ộ ọ ự ậ

i chúng ta không có gì khác ngoài v t ch t đang v n đ ng vĩnh vi n. Nguyên nhân s v n ộ đ ng c a v t ch t không ph i do l c ộ l ng bên ngoài mà “V t ch t ch a đ ng ậ ượ ng làm nó s ng đ ng, và là m t l c l nguyên nhân tr c ti p c a m i qui lu t ế v n đ ng”. ộ ậ

ỉ ấ

ộ ậ

ả ự

ả

ấ ỉ ch c đ c bi ệ

ặ ườ ứ ủ

ườ ề

ng, suy nghĩ c a con ng ơ ể ủ ườ

Theo La Mettri, v t ch t không ch có ậ thu c tính không gian và v n đ ng mà ộ còn có năng l c c m giác. Nh ng năng ư b t l c c m giác không ph i xu t hi n ệ ở ấ ả ự c d ng v t ch t nào, mà ch xu t hi n ậ ệ ở ấ ấ ứ ạ các “v t th có t i t” đó là gi ậ ớ ứ ổ ể i là khí quan v t sinh v t. C th con ng ậ ậ ơ ể duy và ý th c c a anh ta. M i ch t c a t ấ ủ ư ọ t i đ u b t ư ưở ị ủ qui đ nh b i c u trúc c th c a anh ta và ị ở ấ ch u s tác đ ng c a môi tr ng và các ủ ộ ự đi u ki n s ng. ệ ị ề ố

ể ể

ậ ậ

ậ ậ

*Quan đi m v lý lu n nh n ề *Quan đi m v lý lu n nh n ề th c.ứth c.ứ

ị ữ

ứ

ằ ế ậ ứ ậ ậ

ừ

ể ượ

ế ợ ạ ả ờ

ủ ị ẳ

La Mettri có nh ng đóng góp có giá tr cho lý lu n nh n th c duy v t. Ông cho r ng m i ọ ậ c m giác, ti n lên t nh n th c đ u b t đ u t ư ắ ầ ừ ả ề ng - đó là phán đoán và suy lý. duy tr u t ượ ng Phán đoán là so sánh, k t h p các bi u t c nh trí nh ghi l i các c m giác c a có đ ủ ớ ượ i trong đ i s ng hàng ngày. Còn suy con ng ờ ố ườ lý là s so sánh, k t h p các phán đoán v i ớ ợ ế ự nhau nh m kh ng đ nh hay ph đ nh m t v n ộ ấ ị ằ đ nào đó. ề

ề ệ ủ

ứ

ế ố ệ ứ ữ

ủ ậ

ẫ ấ ự

ơ

Quan ni m c a La Mettri v quá trình nh n th c, không ch là quan đi m duy ể ỉ ậ v t mà còn có nh ng y u t bi n ch ng. ậ Tuy nhiên lý lu n nh n th c c a ông v n ứ ậ mang tính tr c quan, siêu hình, quá nh n m nh vai trò c ch tâm sinh lý trong ế nh n th c... ạ ậ ứ

ộ ộ

ữ

*Quan đi m v xã h i. *Quan đi m v xã h i. ề ộ ượ

ề ề ự ộ

ả do chính ng th c hi n quy n s ở ệ c qu n ng m t xã h i đ ề ự

ị

i có t

ể ể La Mettri ch tr ủ ươ h u tài s n. Ch tr ủ ươ ả lý theo pháp lu t, b o đ m quy n t ả ả ậ tr , quy n công dân, t do buôn bán... ự ng khai sáng, La Mettri t ư ưở ườ

ề Là ng ằ

i thì s gi ư i quy t ọ ề ẽ ả ế

ế ọ ự ế cho r ng, thông qua giáo d c, truy n bá t t ưở đ ượ

ộ ố ớ ườ ằ ọ

ụ ng tiên ti n cho m i ng ườ c m i s ti n b xã h i. ộ Ông cho r ng đ i v i ng ế ầ

ọ

i làm khoa h c thì không c n đ n tôn giáo. Nh ng đ i v i đ i ố ớ ạ ư đa s nhân dân không có h c, nghèo kh thì ổ h l ố i c n tôn giáo. ọ ạ ầ

b). Đêni Điđrô (1713 - 1784). b). Đêni Điđrô (1713 - 1784).

Điđrô là nhà tri ể ế ọ

ế ỷ ậ ạ

ệ ủ ư ộ

ữ ả

ạ ủ ướ

t h c duy v t đi n hình ậ Pháp th k XVIII, là nhà văn, nhà lý ở lu n ngh thu t, đ i bi u phái khai sáng, ậ ể i ch biên b “Bách khoa toàn th ”, ng ườ c a Pháp- m t trong nh ng di s n văn ộ ủ c Pháp và Châu Âu th hóa vĩ đ i c a n ế k XVIII. ỷ

*Quan đi m v th gi *Quan đi m v th gi

i ề ế ớ i ề ế ớ

ể ể

ủ

Điđrô đã phê phán ch nghĩa duy tâm c a ủ t đ c a ch nghĩa ệ ể ủ ủ

Bécc li và tính không tri ơ duy v t Anh. ậ

ỉ

ự ộ ơ ở ủ

Theo ông, trong vũ tr ch có m t th c th ể ụ duy nh t, đó là v t ch t; nó là c s c a m i ọ ấ ấ s v t, hi n t ậ ng.

ộ ậ ể ả ự ậ ậ ệ ượ ấ

ứ ậ ậ ộ

ộ ủ ấ ộ

ậ ự ự ộ ộ

ộ ự ậ ấ

V t ch t là toàn b các v t th có qu ng tính, có hình th c và luôn luôn v n đ ng. V n đ ng là m t thu c tính c a v t ch t. Nguyên thân v n đ ng nhân c a s v n đ ng là s t ậ ủ c a v t ch t. ậ ủ

ằ

i t ớ ự

ữ ữ

Điđrô cho r ng, chính trong quá trình nhiên s v n đ ng và phát tri n, gi ộ ẽ ể ậ lo i b nh ng cái không thích nghi và ỏ ạ ch n l c nh ng gì giúp cho nó ngày càng ọ ọ hoàn thi n. ệ

ạ ủ

ế ấ ả ủ ế

ệ ớ

i t ớ ự ậ ủ ế ọ

Do v y, k t c u và tr ng thái c a sinh ậ v t là k t qu c a quá trình ti n hoá lâu ế ậ dài c a gi nhiên. V i quan ni m này, ủ Điđrô là b c ti n b i c a h c thuy t Đácuyn v ch n l c t ề

ố ề nhiên. ọ ọ ự ề ả ệ ớ ấ ầ ể ậ ể

Nh ng quan ni m v b n th lu n trên ữ đây c a Điđrô r t g n v i quan đi m duy ủ v t hi n đ i. ạ ệ ậ

ậ ậ

ậ ậ

ể ể

Điđrô xây d ng lý lu n nh n th c trên

*Quan đi m v lý lu n nh n ề *Quan đi m v lý lu n nh n ề th c.ứth c.ứ ậ

ứ ậ

ng duy v t. l p tr ậ ườ

ủ

ố ấ ồ ứ ế ạ

ự ậ Theo ông, c m giác là ngu n g c c a ả t, là giai đo n th nh t trong duy là giai đo n th ứ ư ứ ạ

m i s hi u bi ọ ự ể nh n th c; còn lý trí, t ậ hai.

ơ ở ả ệ ấ

ả ứ

ằ ể ể

ả ể ể ữ

Trên c s c m giác mà xu t hi n t ư duy; c m giác là b ng ch ng, lý trí là quan tòa, dùng lý trí đ ki m soát c m giác. Dùng thí nghi m và quan sát đ ki m tra nh ng lu n đi m v lý lu n. ệ ể ề ậ ậ

ề ệ ủ

ủ ứ

ứ ể ệ Đ cao vai trò đ c bi ố ậ ư

ự

ư

ị ủ ứ t c a quá trình ặ nh n th c đ i v i s phát tri n c a xã ớ ự ng bi n ch ng h i, Điđrô đ a ra t t ư ưở kh ng đ nh tính vô cùng t n trong s phát ậ nhiên, cũng nh quá trình tri n c a t ự nh n th c c a con ng ủ

ứ ủ ặ

i. ậ ư ả ữ

ạ ể ứ ắ

ặ ớ

ủ ậ

ậ ậ ệ ậ ầ ậ

ộ ẳ ể ậ ườ M c dù kh năng nh n th c c a m i ỗ cá nhân là h u h n, nh ng nhân lo i v ạ ề nguyên t c có th nh n th c toàn b th ộ ế ậ i, m c dù quá trình đó là vô cùng t n. gi ậ Có th nói, nh n th c lu n c a Điđrô đã ể ứ ti n đ n g n nh n th c lu n duy v t bi n ứ ế ế ch ng.ứ

*Quan đi m v chính tr - xã h i. ộ *Quan đi m v chính tr - xã h i. ộ

ể ể

ề ề

ị ị

ậ ơ ở

ậ

ượ ấ ủ ỉ ẳ ọ ậ ế ấ ủ i c a Th ủ

ự ự ồ ầ ủ ự ự ệ

ườ ả

ề ế i, mà chính con ng ườ ườ

Trên c s kh ng đ nh v t ch t là th c th ể ị duy nh t c a m i v t, Điđrô ph nh n s t n ng đ , coi đó ch là s th n t ạ thánh hóa các đi u ki n s ng hi n th c c a ố ệ i. Vì th , không ph i tôn giáo sáng con ng i sáng t o ra con ng ạ t o ra tôn giáo. ạ

ng t ớ ướ

i vũ trang cho i, làm ề ế ớ i l n m nh thêm, còn tôn ng, ạ ữ ề ả ưở

ề ỉ ủ

Khoa h c thì h ọ chúng ta quan ni m đúng v th gi ệ cho con ng ườ ớ i nh ng đi u o t giáo thì ch đem l ạ ỉ i m m y u đi. làm cho con ng ế ườ ố ồ ế ủ ợ

Tuy nhiên, ông ch nhìn ngu n g c c a tâm lý s ch t c a con - ơ ở ế

ấ i tôn giáo. y u t tôn giáo ở ế ố ng i ch ch a nhìn th y c s kinh t ư ứ ườ xã h i c a s t n t ộ ủ ự ồ ạ

c). Pôn Hăngri Điđrich Hônbách c). Pôn Hăngri Điđrich Hônbách (1729 – 1789). (1729 – 1789).

ạ ủ

ấ ắ ế ỷ

ấ ư ả ạ

ậ ủ ộ

Hônbách là đ i bi u xu t s c c a ch ủ ể nghĩa duy v t và vô th n th k XVIII, nhà ầ s n cách m ng ng c a giai c p t t t ư ưở Pháp, là c ng tác viên tham gia so n th o ả ạ “Bách khoa toàn th ” do Điđrô đ ng đ u. ứ ư ầ

*Quan đi m v th gi *Quan đi m v th gi

ề ế ớ . . i i ề ế ớ

ể ể

Hônbách đã đ ng trên l p tr ứ ườ ậ

ủ ự

ủ ự ậ ẳ ị

ng c a ch nghĩa duy v t và d a vào các thành t u ậ nhiên kh ng đ nh tính v t c a khoa h c t ọ ự ủ i. ch t c a th gi ế ớ ấ ủ

Theo ông: “v t ch t là t ậ ấ ả

ộ ộ

ằ ủ ặ

ấ

ự ữ ả

ữ ế ổ

t c nh ng gì ữ ấ tác đ ng b ng m t cách nào đó vào các giác quan c a chúng ta, còn các đ c tính mà chúng ta gán cho các ch t khác nhau thì d a trên nh ng c m giác khác nhau hay nh ng bi n đ i khác nhau do chúng gây ra trong chúng ta”.

ặ ủ ế ủ ậ

ữ ả ả

ấ ậ ắ ộ ể

Nh ng đ c tính ch y u c a v t ch t là: qu ng tính (đ dài - kho ng cách), v n đ ng, tính có th phân chia, tính ch c ch n, tr ng l c... ọ ộ ắ ự

Theo Hônbách, v t ch t t n t ấ ồ ạ

ứ ấ

ầ

i vĩnh ậ vi n, không ai sáng t o ra và cũng không ễ ạ m t đi. V t ch t ho t đ ng là do s c ấ ộ ạ ậ b n thân nó và không c n có m nh c a t ủ ự ả ạ s thúc đ y bên ngoài. ẩ ự

ớ ấ

ỗ ộ

ừ ủ ố ữ Công lao l n nh t c a Hônbách th ủ ể ch ông th a nh n v n đ ng là ậ ậ ấ

ư

ử ạ

ậ ệ ị ỉ ệ ộ

ậ ủ ơ

hi n ậ ệ ở thu c tính c h u c a v t ch t. ộ Nh ng vì là nhà duy v t siêu hình và do h n ch c a đi u ki n l ch s , nên ông ế ủ ề quan ni m v n đ ng ch là v n đ ng c ậ ơ ộ i, là s đ i ch gi n đ n c a các v t gi ậ ỗ ả ự ổ th trong không gian. ớ ể

*Quan đi m V nh n th c lu n . *Quan đi m V nh n th c lu n .

ứ ứ

ề ề

ể ể

ậ ậ

ậ ậ

Lý lu n nh n th c c a Hônbách d a trên ủ ự ậ ậ

ứ ậ

c m giác lu n duy v t. ậ ả ấ ậ ứ

ứ ứ

ặ ứ ứ ề ơ ả

c th gi ệ ế ớ ậ

Theo ông, v t ch t là tính th nh t, các ấ i quy t hình th c ý th c là tính th hai. Khi gi ế ả t h c, m t th hai v n đ c b n c a tri ấ ọ ế ủ Hônbách cho r ng trí tu con ng i có kh ả ườ ằ i và các quy lu t t đ năng nh n bi ậ ế ượ c a nó. ủ

ạ ế ậ ư ứ ấ

ủ ượ ả

ệ ậ ứ ạ ứ ứ

ượ ủ ủ ự

Song lý lu n nh n th c c a Hônbách ậ c quan h còn h n ch là ch a th y đ ệ bi n ch ng gi a nh n th c c m tính v i ớ ậ ữ c tính nh n th c lý tính, ch a v ch ra đ ư tích c c c a ý th c và vai trò c a th c ự ti n xã h i trong nh n th c. ễ ứ ậ ứ ộ

ề ề

ộ ộ

ấ

ể

ộ

ư ộ

ể ể ộ ủ ự

ị

ố

ế

ể

ỏ

ụ

ệ

ế ắ

ủ

ờ Hônbách mong mu n có s quá đ hòa bình t

ự

ố

ế ộ ườ

*Quan đi m v xã h i. *Quan đi m v xã h i. Quan đi m xã h i c a Hônbách mang tính ch t duy tâm, ông coi s phát tri n xã h i nh m t quá ể trình đ nh m nh chi ph i. ệ Là nhà tri t h c trong phái khai sáng, ông qu ọ ả i có th thoát kh i ách phong quy t r ng loài ng ườ ế ằ ki n b ng vi c ph c p giáo d c, làm cho lý tính ổ ậ ằ th ng ch nghĩa ngu dân th i Trung c . ổ ộ ộ ư ả ợ ố

ậ ạ ầ ủ trên xu ng”. ừ

ố

ừ b n b ng con ch đ phong ki n sang xã h i t ằ ế đ ng l p pháp “hoàn thi n”. Ông s phong trào ệ cách m ng c a qu n chúng, mà mu n có “cách m ng t ạ

TRI T H C C ĐI N Đ C TRI T H C C ĐI N Đ C

NG VII ƯƠCH ƯƠ NG VII CH Ế Ọ Ổ Ể Ế Ọ Ổ Ể

Ứ Ứ

t t ủ ủ ả ả ặ ặ ế ế

I. Hoàn c nh ra đ i và đ c đi m c a tri ể ờ I. Hoàn c nh ra đ i và đ c đi m c a tri ể ờ h c c đi n Đ c. ổ ể h c c đi n Đ c. ổ ể ứ ứ ọ ọ

ờ ủ ế ọ t h c c ổ

1. Hoàn c nh ra đ i c a tri ả đi n Đ c. ứ ể

ố ầ ế ỷ ế ỷ

ư ướ

-Vào cu i th k XVIII đ u th k XIX c Tây Âu nh Anh, Pháp, Italia,... s n và ộ ư ả ạ

các n đã hoàn thành cu c cách m ng t thi

ạ

t l p ch nghĩa t b n. ư ả ủ ế ậ Tình hình đó đã thúc đ y m nh m s ẩ ẽ ự ỹ ể ề ậ

phát tri n v khoa h c, k thu t và công ọ ngh .ệ

-Trong khi đó n ẫ

ứ ậ ố

c Đ c v n còn là m t ướ ộ qu c gia phong ki n l c h u c v kinh t ế ả ề ế ạ l n chính tr . ẫ ị

ị ố

ệ ể ả ướ Nông nghi p b đình đ n, công nghi p ệ c Đ c ứ

c). ỉ ớ ơ ướ

không phát tri n (năm 1822, c n m i ch có 2 máy h i n ế ỷ ầ ướ

Vào đ u th k XIX n ả

ươ ố

ạ ấ ở

c Đ c có ứ kho ng 300 công qu c khác nhau. M i ỗ ố ng qu c tách công qu c gi ng nh ti u v ố ư ể ố t gây tr ng i cho s phát tri n đ t bi ể ự n ệ c.ướ

ề - Đ c bi ặ ổ ẫ

ng t ệ c tăng c ườ ố phong ki n th i nát c n tr đ t n ố ế tri n theo con đ ườ t, tri u đình vua Ph v n ngoan ng quy n l c đ duy trì ch đ ế ộ ể ề ự c phát ướ ở ấ ả b n ch nghĩa. ủ ư ả ể

ề ị

ướ ữ ể

- M c dù l c h u v kinh t và chính tr , ặ ế ậ ạ nh ng n c phát tri n i có nh ng b c Đ c l ướ ứ ạ ư t h c, văn hóa, ngh thu t. m i v tri ậ ệ ớ ề ế ọ

ự ể ệ ủ ể

ứ ộ ụ

. ế ệ

Đi u này th hi n s phát tri n c a ý th c ề ng có lúc không hoàn toàn ph thu c t t ư ưở m t chi u vào đi u ki n v kinh t ề ề ề ộ

ng c a cách m ng t

ạ

ư ả ỹ

ọ

ưở ế ờ

tác đ ng làm cho giai c p t ng th y đ ượ ấ duy siêu hình.

s n Pháp - Do nh h ả cùng v i nh ng ti n b c a khoa h c k thu t c a ậ ủ ữ ớ s n i lúc b y gi th gi ấ ư ả ế ớ ấ c nh ng h n Đ c và nh ng nhà t ạ ữ ữ ứ ch c a ph ươ ế ủ

ủ ộ ủ ộ t ư ưở ng pháp t ư

Vì v y, c n ph i có s c i cách, c n ph i thay ự ả

ậ

ả

ả

ầ duy bi n ch ng.

th b ng ph

ầ ng pháp t ươ

ư

ứ

ệ

ế ằ

ờ

ự

ể

ạ

ự

ở

ạ

ị

c Đ c th i kỳ này có s phát tri n n Do đó, ứ ở ướ t h c. S phát tri n đó tr thành m nh m v m t tri ể ẽ ề ặ ế ọ màn giáo đ u cho cu c cách m ng v chính tr sau ề ộ ầ này.

t h c c đi n Đ c. t h c c đi n Đ c.

2. Đ c đi m c a tri ể 2. Đ c đi m c a tri ể

ủ ủ

ặ ặ

ế ọ ổ ể ế ọ ổ ể

ứ ứ

- M t là, tri

ộ

ờ

ứ

ổ ể

ườ

ự ả

ng v l p tr ề ậ

t h c c đi n Đ c th i kỳ này bi u hi n ệ ế ọ ể khá rõ mâu thu n gi a tính cách m ng v t ng v i t ớ ề ư ưở ạ ữ ẫ ng chính tr xã h i c a s b o th c i l ộ ủ ị ủ ả ươ t h c. các nhà tri ế ọ c đây tri ướ ề

- Hai là, tr ấ

t h c ph ế ọ ề ả

ủ ế ứ

ậ

ộ

ươ ể ậ ế

ể

ọ

ậ t h c c đi n Đ c bàn đ n con ng ườ ứ ộ ả ủ

ổ ế

ủ

ự

ộ

ng Tây ch y u bàn v nh ng v n đ thu c v b n th lu n, nh n th c lu n, ữ ề thì tri i, coi con ế i v a là k t qu c a quá trình hành đ ng c a mình ng ườ ừ v a là ch th c a quá trình y. Đó là m t thành t u m i ớ ấ ừ đáng đ

ị

ứ ự

ớ ế

ữ

ủ ể ủ c kh ng đ nh. ẳ ế ọ ề ế ớ

ượ - Ba là, tri ứ

ộ

ớ

t h c c đi n Đ c có m t cách nhìn m i, ộ ổ ể i hi n th c. N u g t b nh ng y u ạ ỏ ế ệ ệ duy tâm thì cách nhìn này là m t đóng góp l n cho tri ứ

bi n ch ng v th gi t ố th c nhân lo i. ạ

V i nh ng lý do nói trên tri

ữ

ớ

ế ọ

t h c c ổ

đi n Đ c đ

c coi là giai đo n phát tri n

ứ

ể

ượ

ể

ạ

ng Tây

r c r nh t c a tri ấ ự

ủ

ỡ

ế

t h c ph ọ

ươ

c n đ i và là ngu n g c lý lu n tr c ti p ậ

ự

ế

ạ

ậ

ồ

ố

cho s ra đ i c a tri

t h c Mác sau này.

ờ ủ

ự

ế ọ

t gia tiêu bi u. ể

t h c m đ u cho n n tri II. M t s tri 1. Cant ơ ế ề ở ầ

ộ ố ế ( 1724-1804). ơ là nhà tri ế ọ ứ ổ ể • Cant ọ

Kennixbec, và h c ộ

ườ

ọ

ở

ọ ự là ng t h c c đi n Đ c, ông sinh ra trong m t gia ộ đình quý t c Ph ọ ở ổ ở ng đ i h c t ng h p Kennixbec. Sau tr ợ ổ ạ t h c và các môn đó gi ng d y môn tri ế ả đây. khoa h c t ơ ề

ọ ạ nhiên ườ ọ ỹ ọ ế

i nghiên c u trên nhi u lĩnh t c chia làm hai ư t h c c a Cant ủ ề ứ ọ đ ơ ượ ự ế ọ ắ ế ể

• Cant v c: toán h c, logíc h c, m h c, tri ự h c.Tri ọ th i kỳ g n li n v i s chuy n bi n t ớ ờ t ưở ng c a ông. ủ

c phê phán (1746-1770). c phê phán (1746-1770).

*Th i kỳ tr ờ *Th i kỳ tr ờ

ướ ướ

ờ

ứ

ơ

ấ nhiên v i nh ng phát minh n i ti ng:

Th i kỳ này Cant khoa h c t ọ ự

chú tr ng nghiên c u các v n đ ề ớ

ọ ữ

ổ ế

i đ u tiên đã khám phá ra nh h

ả

ưở

ặ

ố ớ

ườ ầ ữ ẫ ỷ ề

ấ ư ớ ưở

ứ ng n ộ

ả

ố ấ

ấ

ơ

i là do s ma sát khi n

ự

ạ

là ng ng, - Cant ơ c a l c h p d n gi a trái đ t và m t trăng đ i v i các ấ ấ ủ ự ng thu tri u. Ông cho r ng, do s c hút c a hi n t ằ ủ ệ ượ i hi n t c thu m t trăng và trái đ t đ a t ệ ượ ỷ ướ ặ tri u lên xu ng và đã nh h ng t i t c đ xoay vòng ớ ố ề cho r ng vòng xoay c a trái đ t c a trái đ t. Cant ằ ủ ủ c thu tri u lên s b ch m l ỷ ề ướ ậ ẽ ị gây ra.

ị

ơ ờ ế

ơ ố

Nh v y ông th a nh n các hi n t ượ ậ

Trong tác ph m “ l ch s t nhiên ph ử ự ẩ ổ thông và lý thuy t b u tr i” vi t năm 1755, ế ế ầ Cant đã nêu lên gi thuy t có giá tr v s ị ề ự ả hình thành vũ tr b ng các c n l c và k t t ế ụ ụ ằ c a các kh i tinh vân. ố ủ ừ ố ệ ộ

ế ớ ấ ể

ng ư ậ i có m i liên h v n đ ng phát trong th gi ệ ậ tri n. Trái đ t, b u tr i cũng nh toàn vũ tr ụ ư ờ ầ có quá trình sinh thành, bi n đ i. ổ ế

ứ

ậ

ữ r ng Cant ứ

Nh ng phát minh v KHTN nói trên ch ng ề i có quan đi m duy v t là ng t ể ườ ơ ỏ ằ i. biên ch ng v th gi ề ế ớ

*Th i kỳ phê phán (1770 tr đi). *Th i kỳ phê phán (1770 tr đi).

ở ở

ờ ờ

c phê phán, tri ủ ướ

ấ ậ ứ

ờ ủ

ấ

i đó có th nh n th c đ c h t Cant ế i v t ch t ấ ở ậ ể ứ

-N u th i kỳ tr t h c c a ế ọ ờ ế th hi n tính ch t duy v t bi n ch ng Cănt ệ ơ ể ệ i thì th i kỳ phê phán tri t h c c a v th gi ế ọ ề ế ớ i mang tính ch t duy tâm, b t kh tri v ông l ề ả ấ ạ i. th gi ế ớ -Tr ướ th gi ế ớ ậ gi ằ ớ V đi m này ông là nhà duy v t. ề ể i c a th a nh n s t n t ự ồ ạ ủ ậ ơ ừ bên ngòai con ng i, th ế ườ c b ng c m giác. ả ượ ậ

ư

ủ

ứ

ậ

ườ

ự ậ

ự

i duy tâm b t kh tri.

i cho r ng nh n th c c a con Nh ng ông l ằ ạ c hi n t ng i ch bi t đ ng b ngoài , không ệ ượ ỉ ế ượ ề xâm nh p đ c vào b n ch t đích th c c a s v t ấ ả ượ ậ i là ng thì khi đó ông l ườ ạ

ủ ả

ấ

t h c c a Cant ủ

ọ

ể ệ ở

ờ

Tính ch t duy tâm trong tri ỗ ậ ủ ự

ẩ

ả

ơ ế ch ông coi không gian, th i gian, nhiên không ph i Là s n ph m ả nhiên mà là s n ph m c a lý trí tiên

ủ

ẩ

ả

ấ còn th hi n các quy lu t c a t i t c a gi ớ ự ủ nghi mệ

i tri

Tóm l

ạ

ế

ự

ọ

t h c c a Cant ơ ủ ự ế

là s dung hòa gi a CNDV Và CNDT và s k t h p hai khuynh h

ng đó trong m t h th ng tri

ợ t h c. ế ọ

ộ ệ ố

ữ ướ

2. Hêghen (1770-1831). 2. Hêghen (1770-1831).

2.1. Tóm t 2.1. Tóm t

t ti u s và tác t ti u s và tác

ắ ể ử ắ ể ử ph m.ẩph m.ẩ Hêghen sinh ra trong m t gia đình quan ch c cao ộ t h c và ọ

ứ ế ọ

ọ

Đ c. Th i tr ông h c khoa h c tri ờ ng Đ i h c Tubingen. tr ọ ở ườ

ẻ ạ ọ

c p ấ ở ứ th n h c ầ

Sau khi t

ố

ệ

trong các gia đình, v sau ông đ

ệ

ổ

ạ ư

ng tr

t nghi p đ i h c, Hêghen làm giáo s ư c b nhi m ượ ng trung h c và sau đó ọ ưở ng Đ i h c Hayđenbéc; cu i đ i ố ờ

ng Đ i h c Béclinh.

d y t làm giáo s hi u tr ư ệ tr làm giáo s ư ở ườ tr ông là giáo s ư ở ườ

ạ ọ ề ườ ạ ọ ạ ọ

Hêghen là nhà tri

ế ế ọ ạ

t h c duy tâm khách ế ọ t h c i l c, tri quan, là nhà bi n ch ng l ọ ỗ ạ ứ ệ t h c c c a ông là “t p đ i thành” c a tri ổ ủ ậ ủ đi n Đ c. ể ứ

ừ ư

ộ ỉ

ạ ọ

ứ ự

ệ ấ ộ

Đúng nh Ph.Ăngghen đã t ng đánh giá “Hêghen không ch là m t thiên tài sáng t o mà còn là m t nhà bác h c có tri ộ th c bách khoa, nên trong m i lĩnh v c, ọ ông xu t hi n ra là m t ng i v ch th i ờ ườ ạ đ i”. ạ

t Hêghen gi ủ ư ậ ữ

ử

Nh v y, đ bi ế ị ư ế ử ế ọ vai trò ng Tây nói t h c c đi n Đ c nói ứ ươ ổ ể

nh th nào trong l ch s ph chung và l ch s tri ị riêng.

Các tác ph m l n c a Hêghen g m: ớ ủ Các tác ph m l n c a Hêghen g m: ớ ủ

ồ ồ

ẩ ẩ

• - Hi n t ọ ệ ượ

ầ (1807) trình ể

ng h c tinh th n bày quá trình phát sinh phát tri n c a ủ nh n th c cá th và nh n th c loài. ậ ể ậ

ứ • - Khoa h c logic h c ọ

ứ ọ (1812-1814) trình ậ ủ ạ

bày nh ng quy lu t và ph m trù c a phép bi n ch ng. ữ ứ ệ

• - Bách khoa toàn th các khoa h c tri ọ

t

ề ị ế ọ ế ọ ả ề

t h c pháp quy n, tri ọ ủ

ế t ư h cọ (1817) là các bài gi ng v l ch s tri ử ế t h c m h c, tri ọ ỹ h c, tôn giáo do h c trò c a Hêghen t p ọ ậ h p l ợ ạ i xu t b n. ấ ả

t t

ế ế

2.2. N i dung quan đi m tri ể ộ 2.2. N i dung quan đi m tri ể ộ h c c a Hêghen. h c c a Hêghen.

ọ ủ ọ ủ

* Hêghen là tri t h c duy tâm khách quan. ế ọ

- Trong h th ng tri ủ

ố ề ệ ệ ố ệ

ệ ấ ố

ọ

i t ớ ự

ự ố ọ ự ậ ả ỉ ệ ủ ế ạ ả ủ

t h c c a mình, Hêghen ế ọ coi ý ni m tuy t đ i là đi m xu t phát, là n n ể t ng. Theo ông, ý ni m tuy t đ i là th c th ể ả ệ i cao sinh ra m i cái trên th gi i, là đ ng t ế ấ ớ nhiên và xã h i. M i s v t sáng t o ra gi ộ ạ hi n t ng xung quanh chúng ta ch là s n ượ ệ ph m, là k t qu c a s sáng t o c a ý ni m ẩ ự tuy t đ i. ệ ố

ườ

ẩ ạ Theo Hêghen, con ng ể

ả ấ ủ ứ ậ

ườ

ộ ố i c a con ng ế ớ ủ ệ ầ

ố ở ề ứ ả

i cũng s n ph m và là giai đo n phát tri n cao nh t c a ý ni m tuy t đ i. Ho t đ ng nh n th c và ạ ệ ệ c i t o th gi i chính là công ả ạ c đ tinh th n tuy t đ i nh n th c chính ậ ụ ể b n thân mình và tr v chính b n thân ả mình.

Nh v y, khi gi ế ấ ả

i quy t v n đ c b n ng ề ơ ả ậ ườ ứ ế

ư ậ c a tri t h c, Hêghen đ ng trên l o tr ọ ủ c a CNDT khách quan. ủ

ừ

ể

T quan đi m duy tâm khách quan, Hêghen xây t h c c a minh g m 3 ph n ch ủ

ế ọ

ủ

ầ

ồ

d ng h th ng tri ệ ố ự y u:ế

ở

ầ

Ph n th nh t: ứ

ấ Hêghen trình bày

ọ

cu n “logic ố h c” ông hình dung “ý ni m tuy t đ i” còn ho t đ ng ạ ộ ệ trong d ng nguyên ch t c a t ấ ủ ư

ầ

ạ ầ

ệ ố duy thu n tuý. Là h c thuy t duy tâm v t ế

ứ

ọ

Ph n th hai: c Hêghen trình bày trong “ Tri

t h c t ế ọ ự c hi u là “s t n t ự ồ ạ

ượ

nhiên đ ệ

i t ớ ự ầ

ẻ

ạ

nhiên.

nhiên ề ự nhiên”. đ Ở ượ i khác” c a đây gi ể ủ i tinh th n hay ý ni m đã tr thành k sáng t o ra gi ớ ở t ự

ậ

ứ

ề ờ ố ủ ế

Ph n th ba: ượ ầ

ế

ầ ự

ườ

ứ

ủ

ậ

ầ h i, ph n này đ ầ ộ Tri ọ bày l ch s c a con ng ử ủ i hình th c duy tâm. ng

là lý lu n duy tâm v đ i s ng xã c Hêghen trình bày ch y u trong “ t h c tinh th n”. Trong ph n này, Hêghen trình i và s nh n th c c a con ị i d ườ ướ

ứ

ế ệ ố

ọ ộ ủ ư ậ ủ

ầ ấ

ụ ắ ự

t Nh v y, xét toàn b thì h th ng tri h c c a Hêghen là ch nghĩa duy tâm khách quan mang n ng tính ch t th n bí ặ ph c v đ c l c cho tôn giáo. ế

ứ ặ ế ọ

ụ Tuy nhiên n u nghiên c u k toàn b ộ ỹ h th ng tri t là logic t h c này, đ c bi ệ ệ ố h c c a Hêghen ta có th tìm th y nh ng ọ ể ữ ấ ủ “h t nhân h p lý”, nh ng t ng thiên tài t ạ ư ưở ữ ợ v phép bi n ch ng đó chính là ch mà ỗ ệ ề t xa các ti n b i c a mình. ông v ố ủ ứ ề ượ

ủ

ệ m t thành t u vĩ đ i c a tri ự * Phép bi n ch ng duy tâm c a Hêghen là t h c c đi n Đ c. ổ ể ộ ứ ạ ủ ế ọ ứ

ứ

ệ i có công trong vi c phê phán t ư

i t ướ ạ ư

Hêghen là nhà bi n ch ng duy tâm. Ông là duy siêu ng ệ ườ i đ u tiên trình bày toàn hình và cũng là ng ườ ầ nhiên, l ch s và t i d ng duy d b gi ử ị ộ ớ ự m t quá trình. Nghĩa là, trong s liên h , v n ệ ậ ự ộ đ ng, bi n đ i và phát tri n không ng ng. ộ ừ ế ể ổ

Trong khuôn kh h th ng tri ố ổ ệ

ủ

ạ ấ ư

ẫ

ấ ổ

ớ ư

ổ ẫ ủ ễ ố

ồ

t h c ọ ế duy tâm c a mình, Hêghen không ch trình ỉ ng, ph bày các ph m trù nh : ch t, l ủ ượ i di n đ nh, mâu thu n mà ông còn là ng ị ễ ườ c các quy lu t c a phép bi n ch ng đ t đ ậ ủ ứ ệ ạ ượ c ng đ i d n đ n ch t đ i và ng nh “l ượ ế ư ượ l cách là i”, “ph đ nh c a ph đ nh” v i t ủ ị ủ ị ạ s phát tri n di n ra theo hình “xoáy c” và ể ự cách là ngu n quy lu t mâu thu n v i t ẫ g c c a đ ng l c c a s phát tri n. ủ ớ ư ự ậ ủ ự ể ộ ố

ấ

ủ

ệ

ư ậ ứ

ư

i cho r ng, t ằ

ấ ả

ự ậ

ủ

ả

ộ

ủ

ệ

ệ

- Nh v y, nh ng v n đ c t l i nh t c a ề ố ỗ ữ ấ c Hêghen đ c p m t cách phép bi n ch ng đã đ ộ ề ậ ượ bao quát nh t. Nh ng khi trình bày các quy lu t c a ậ ủ ấ phép bi n ch ng Hêghen l t c nh ng ữ ạ ứ quy lu t đó ch là s n ph m c a s v n đ ng và ẩ ỉ sáng t o c a ý ni m tuy t đ i. ệ ố ứ ệ ố

ệ ậ ạ Do đó, phép bi n ch ng c a Hêghen là phép t h c c a ông là ủ

ế ọ

ứ

ủ bi n ch ng duy tâm, h th ng tri h th ng tri

t h c duy tâm.

ệ ệ ố

ế ọ

ộ

ủ

ồ ữ

ế

ứ

ợ

ườ

ề

ể

- Mác-Ănghen đã phê phán m t cách tri t đ ệ ể tính ch t duy tâm trong PBC c a Hêghen. Đ ng th i ờ ấ các ông đã ti p thu, k th a, phát tri n nh ng h t ể ạ ế ừ nhân h p lý trong phép bi n ch ng y đ XD nên ể ấ ệ i có nhi u PBCDV và các ông coi Hêghen là ng công lao trong vi c phát tri n PBC. ệ

+ Quan đi m v xã h i c a Hêghen.

ộ ủ

ề

ể

ứ ề ủ

ậ ủ ề ệ ả ộ

Trong các quan đi m v xã h i, Hêghen ộ ể ng c a ch nghĩa c i ả ủ ườ t th ng,b o th , đ cao dân t c Đ c, mi ị ứ c Đ c là hi n thân ệ ứ

đã đ ng trên l p tr l ươ các dân t c khác, coi n ướ ộ c a tinh th n “vũ tr m i”. ụ ớ ầ ủ

Ch đ nhà n ng th i đ ế ộ ổ ươ ượ ướ ờ

ủ ự

c và pháp lu t. c c ph đ Hêghen xem nó nh đ nh cao c a s phát ư ỉ tri n c a nhà n ủ ướ ể ậ

ạ ữ

ề ự ứ

ủ ệ ố ặ ộ

ề ấ ả ố ồ

ề ấ c. ng b o t Tuy nhiên, bên c nh nh ng t ả ư ưở th nói trên, Hêghen đã nêu ra nhi u t ng t ề ư ưở bi n ch ng quý báu v s phát tri n c a đ i ờ ủ ể t quan tâm s ng xã h i. Trong đó, ông đ c bi ệ nghiên c u v v n đ ngu n g c và b n ch t ứ c a nhà n ủ ướ

Hêghen tìm ngu n g c nhà n ố c t ướ ừ

ộ ằ ẫ

ỉ ơ

ế ỷ ươ ự ể

ề ạ ọ

ủ ờ

c phát tri n bình th ể ị ượ

mâu ồ c thu n xã h i, ông còn cho r ng: “nhà n ướ không ch là c quan hành pháp, mà còn là ng, chu n m c t ng th các quy ch k c ẩ ổ và m i lĩnh v c đ o đ c, pháp quy n, chính ứ ự tr , văn hóa … c a xã h i, nh đó mà xã h i ộ ộ ng. đ ườ

Tóm l

i:ạ

ể ề

ẫ ệ

ố

ấ ậ ủ

ữ ớ ệ ư ủ ộ ệ ố ấ

c Mác nói chung và trong tri ế

c đi m là mâu Tuy cón có nhi u nh ượ thu n gi a phép bi n ch ng có tính cách ứ m ng v i h th ng duy tâm có tính ch t ạ t h c c a Hêghen th t b o th , nh ng tri ế ọ ả s là m t h th ng đ s , kỳ vĩ nh t trong ồ ộ ự l ch s tr t ị h c c đi n Đ c nói riêng. ử ướ ổ ể ứ ọ

ắ ắ

ể ể

3.Ph -Bách(1804-1872). ơ 3.Ph -Bách(1804-1872). ơ t ti u s và tác 3.1. Tóm t ử t ti u s và tác 3.1. Tóm t ử ph m.ẩph m.ẩ ơ

ộ

ở ứ

ọ

ỏ

ự

ế

Ph -Bách sinh năm 1804 trong m t gia đình lu t ậ s n i ti ng ng Đ c. Th i tr ông theo h c tr ờ ẻ ư ổ ế ườ Đ i h c Béclinh, tham gia phái Hêghen tr . V ề ạ ọ ẻ sau ông tách kh i phái này, phê phán h th ng ệ ố t t h c c a Hêghen, và xây d ng h th ng tri tri ế ọ h c riêng c a mình, g i là CNDV Ph -Bách. ọ ọ

ệ ố ơ

ủ ủ

ạ

ố

Công lao c a Ph -Bách là đã làm s ng l i ch ủ ủ nghĩa duy v t th k XVII-XVIII và làm phong phú ậ m t cách sáng t o th gi

i quan duy v t.

ơ ế ỷ ạ

ế ớ

ậ

ộ

t khá nhi u tác ph m: ế ề ẩ

(1828) v i đ tài: “V lý Ông vi ậ ề ế

ớ ề tính vô h n duy nh t và ph quát.

• Nh ng ý nghĩ v cái ch t và s b t t ữ • Lu n văn ti n sĩ ấ ạ ề

ổ ế ẳ ị

ủ ạ

còn cá nhân con ng ữ ườ ườ

ẩ ộ

ự ấ ử (1830). Trong đó ông kh ng đ nh: Ch có ỉ nh ng hành đ ng vĩ đ i c a lý tính con ộ i m i b t t i thì ng ớ ấ ử . không b t t ấ ử • Góp ph n phê phán tri t h c Hêghen ế ầ ọ i quy t m t cách (1839). Đây là tác ph m gi ế ả t h c. duy v t v n đ c b n c a tri ế ọ ề ơ ả ậ ấ ủ

• B n ch t đ o thiên chúa ấ ạ (1841), ti p ế

ự ủ ế ủ

t h c

• Nh ng quan đi m c b n c a tri ể (1842) đây là l ế ọ i nh n nh các ủ ơ ả ờ ủ ắ

ả t c phê phán ch nghĩa duy tâm nói ụ chúng và tr c ti p là ch nghĩa duy tâm Hêghen. ữ t ng lai ươ nhà tri ng lai. t h c t ế ọ ươ

t t

ng tri ng tri

t h c duy t h c duy

ế ọ ế ọ

3.2. M t s t ộ ố ư ưở 3.2. M t s t ộ ố ư ưở v t c a Ph -Bách. ơ ậ ủ v t c a Ph -Bách. ơ ậ ủ * * Quan đi m v th gi Quan đi m v th gi ể ể

ề ế ớ ủ ề ế ớ ủ

i c a Ph -Bách ơ i c a Ph -Bách ơ

ơ

ườ

Ph -Bách là ng i có công trong vi c phát tri n ch nghĩa duy v t. Ông ệ ậ ủ ể nhiên (bao g m c i t th a nh n gi ả ồ ớ ự ừ ậ i khách quan. C s con ng i ) t n t ồ ạ ơ ở ườ nhiên n m ngay i t t n t i c a gi ằ ớ ự ạ ủ ồ i t nhiên, ch không trong lòng gi ứ ớ ự ph i gi i khác” nhiên là “s t n t ự ồ ạ ả c a tinh th n. ủ

i t ớ ự ầ

ằ

ứ

ủ

ẩ

ả

ủ ặ ệ i v t ch t.

ả

Ông cho r ng, ý th c c a con i, i là s n ph m c a b óc ng ng ườ ộ ườ t có kh m t d ng v t ch t đ c bi ả ậ ạ ộ năng ph n ánh th gi ấ ị

ừ

ữ

ệ

ấ

ậ

ắ

ấ ế ớ ậ T đó cho phép kh ng đ nh m i ố ẳ quan h kh ng khít gi a v t ch t và ý th c. ứ

ệ

ắ

Quan ni m nói trên đã kh c ph c ụ c quan đi m nh nguyên lu n v ề ị

ậ

đ ượ s tách r i gi a tinh th n và th xác. ự

ể ờ ữ

ể

ầ

Ph -Bách kh ng đ nh: ẳ ị

không gian và th i ờ i khách quan, không có v t ch t ạ ấ

ơ ậ ồ i bên ngoài không gian và th i gian. gian t n t t n t ồ ạ ờ

Ông th a nh n s t n t ự ồ ạ

ủ ủ ừ ậ ự

ậ

ủ

ộ ộ ấ ị ơ ề ờ ố ẫ ớ ự ữ ấ

i khách quan c a ậ nhiên, tính khách quan c a các quy lu t t quan h nhân qu , th a nh n s v n đ ng và ự ậ ừ ả ệ i t phát tri n c a gi nhiên, di n ra m t cách ễ ớ ự ể khách quan, trong nh ng đi u ki n nh t đ nh ệ ữ i s xu t hi n c a đ i s ng h u c và d n t ủ xu t hi n con ng ệ ấ ệ i. ườ

Quan đi m v lý lu n nh n th c Quan đi m v lý lu n nh n th c

ứ ứ

ể ể

ề ề

ậ ậ

ậ ậ

Ph -Bách đ ng trên l p tr ứ ậ ườ ậ

ơ ẳ

ị ủ ng duy v t, ng c a nh n th c nói ứ ậ ủ i t t h c nói riêng là gi ớ ự

ông kh ng đ nh đ i t chung và c a tri nhiên và con ng ố ượ ọ ế i. ườ

ơ ệ

ủ

ớ ố i h n c a t ớ ạ ủ ư

Ph -Bách phê phán h th ng duy tâm ố ng c a t khách quan c a Hêghen coi đ i t ủ ư ố ượ duy không có gì khác v i b n ch t c a t ư ấ ủ ả duy và do đó mà h th ng duy tâm khách ệ quan không thoát kh i gi duy và ỏ v i hi n th c. v n xa l ự ệ ẫ ạ ớ

ơ ườ

ả

ư

ượ Ph -Bách th a nh n con ng i có kh ả ậ nhiên, kh năng c gi i t ượ ớ ự i là có h n, nh ng đ i v i ố ớ ạ ườ i là vô h n. ạ i th y đ ấ ố

ừ năng nh n th c đ ậ ứ đó đ i v i m i ng ỗ ố ớ toàn b loài ng ườ ộ Ph -Bách là ng ơ ẽ ữ ặ ả

ự ằ

ọ ư ằ

ượ Có th nói, đ c đi m c a th gi c. ớ ể

c m i quan h ệ ườ duy lý ch t ch gi a tr c quan c m tính và t ư tính. Ông cho r ng, chúng ta đ c cu n sách ố nhiên b ng giác quan nh ng chúng ta t ự không dùng giác quan đ hi u nó đ ế ặ ơ ứ ậ

i. ủ ạ

ể ể i quan ủ ể duy v t c a Ph -Bách là lòng tin vào s c ủ m nh c a lý trí con ng ườ

ậ

ạ

ế

ơ

ấ

ự ủ ậ ủ

ộ ẫ

ề ổ ủ

ủ

ằ

H n ch trong lý lu n nh n th c ứ ậ c a Ph -Bách là ch a th y đ c vai ượ ư ủ trò c a th c ti n, cho nên ch nghĩa ủ ễ duy v t c a Ph -Bách v toàn b v n ơ n m trong khuôn kh c a ch nghĩa duy v t siêu hình.

ậ

ủ ủ

ậ ậ

ề ề b n c a Ph -Bách. b n c a Ph -Bách.

V ch nghĩa duy v t nhân + + V ch nghĩa duy v t nhân ủ ủ

ả ả

ơ ơ

ườ i, ông coi con ng

ấ ủ

i đi sâu nghiên c u ứ i là đ i ố ườ t h c vì v y ch ủ ậ c g i là ch ủ ọ

ế ọ ượ

ơ con ng ườ ng cao nh t c a tri t ượ nghĩa duy v t c a ông đ ậ ủ nghĩa duy v t nhân b n. ậ

ả

- Ph -Bách là ng

-Trong quá trình đi sâu nghiên c u con ứ i có 2 ngu n ồ ườ nhiên ố ự

ng g c: con ng ố v a có ngu n g c xã h i. ồ ừ ộ

i ông cho r ng con ng ườ ằ i v a có ngu n g c t ồ ườ ừ ố B i gì con ng ườ ủ ả ở

i là s n ph m c a quá ẩ i ườ ậ ủ

nhiên.

trình ti n hóa lâu dài c a sinh v t, con ng ế là th c th t ự ể ự Đ ng th i con ng ờ ồ ườ i s ng thành c ng ườ i có b n ch t xã h i là ấ ộ ộ ố ả ồ

ng. ươ

đ ng do đó con ng tình yêu th ấ ươ

Ông l y tình yêu th ấ ủ ẫ ả ng nam và n làm ữ ng c a con ủ ươ

ki u m u c a b n ch t yêu th ể i.ườ ng

ệ

ấ ườ

ữ

ị

Tuy nhiên, ông đã không th y đ c ượ ng di n xã h i c a con ng ph i. Con ộ ủ ươ i mà ông quan ni m là con ng ng i ườ ườ ệ tr u t ng, b tách kh i nh ng đi u ki n ệ ề ỏ ừ ượ kinh t -xã h i và l ch s c a con ng i. ử ủ ị

ườ

ế

ộ

ở

ứ

ậ ấ

ộ

B i v y, khi Ph -Bách nghiên c u ơ nh ng v n đ v đ i s ng xã h i, ông ữ đã r i vào quan đi m duy tâm.

ề ề ờ ố ể

ơ

Quan đi m v xã h i và tôn giáo. + + Quan đi m v xã h i và tôn giáo.

ề ề

ể ể

ộ ộ

- Ph -Bách là ng ơ

ả

ấ ả

ể ệ ầ

ườ ố ớ

ứ ấ ự ủ nhiên và xã h i. i phê phán m nh m ẽ ườ ạ tôn giáo, theo ông tôn giáo là s n ph m c a ủ ẩ i i d tâm lý cá nhân và b n ch t con ng ườ ướ hình th c th n bí, tôn giáo th hi n s m m ự ề y u, b t l c c a con ng i đ i v i các v n đ ế ề ấ v t ề ự ộ

ệ ữ

ượ ố

ồ

ờ

- Nh ng quan ni m nói trên c a Ph -Bách ơ ủ c ngu n g c v c b n đã v ch ra đ ồ ạ ề ơ ả i đ i v i tôn giáo, đ ng tâm lý con ng ườ ố ớ th i cho th y n i dung nhân b n trong các ả ộ ấ quan ni m th n thánh. ệ ầ

Tuy nhiên do ch a hi u đ

ự

ữ ượ ề ậ ấ ế ề

c vai trò ể ư c a th c ti n, nên ông ch a đ c p đ n ư ủ ể - xã h i c a v n đ . nh ng c s kinh t ộ ủ ế ơ ở Đây cũng là h n ch chung c a các nhà ủ ế ạ i t t c Mác trong vi c lý gi ả ệ ư ưở ướ ngu n g c và b n ch t tôn giáo. ả ồ ng tr ố ấ

ỏ

ặ

ư

ớ

ộ

ố

ng, ni m tin m i an

ớ

ưỡ ữ

i đ ượ ờ

- M t khác, tuy đòi h i xóa b tôn giáo cũ, nh ng ỏ ông đã tuyên b m t th tôn giáo m i “ không có ứ chúa”, tôn giáo tình yêu. Vì theo ông ch có tín ỉ c chúng ta kh i ng ỏ i. nh ng n i b t h nh trong cu c đ i con ng ườ - Ph -Bách là nhà duy v t trong t

ề ỗ ấ ạ ơ

ự

ư

ạ

ộ

ữ ờ

ằ

ị

ị

ề ử ủ ổ

ữ

ơ

ế ề

ệ

ủ ộ nhiên, nh ng ậ i là nhà duy tâm trong nh ng v n đ xã h i. ông l ấ Ông kh ng đ nh r ng, nh ng th i kỳ l ch s c a loài ữ ẳ i s dĩ khác nhau ch là do nh ng thay đ i các ng ỉ ườ ở hình th c tôn giáo. ứ ư ậ ưở ấ

ộ ả

ủ

ễ

ấ

ự ậ

ủ

ể

ộ

ượ ế ị i.

Nh v y, ông đã r i vào thuy t duy tâm và ng trong các quan ni m v xã h i. Ông không t c vai trò c a th c ti n, c a s n xu t không th y đ ự ủ v t ch t quy t đ nh s v n đ ng và phát tri n c a xã ậ ấ h i loài ng ộ

ườ

Tóm l

i:ạ ữ

ị

ế

ấ ư

ớ

ư ữ

ự ủ

ậ

ứ

ơ

ồ ờ ủ

ự

Tuy còn nh ng h n ch nh t đ nh ạ nh đã phân tích trên, nh ng v i ớ nh ng thành t u to l n và toàn di n ệ c a mình, ch nghĩa duy v t c a ủ ủ Ph -Bách cùng v i phép bi n ch ng ệ ớ c coi là m t ngu n c a Hêghen đ ộ ượ ủ g c lý lu n tr c ti p cho s ra đ i c a ế ự ố ậ t h c Mác. tri ế ọ

NG VIII NG VIII

Ự Ự

ƯƠCH ƯƠ CH VÀ PHÁT TRI N Ể C A ỦC A Ủ RA Đ I SS RA Đ I Ờ VÀ PHÁT TRI N Ể Ờ TRI T H C MÁC-LÊNIN Ế Ọ TRI T H C MÁC-LÊNIN Ế Ọ

t t

ữ ữ

ệ ệ

ề ề

ấ ấ

ế ế

ọ

I. Nh ng ti n đ xu t hi n tri ề I. Nh ng ti n đ xu t hi n tri ề ọh c Mác h c Mác

Tri ọ ẩ ấ

ả ơ ở ờ

ạ ử ấ ị

t y u c a th i đ i, d a trên c s nh ng ự đi u ki n l ch s -xã h i nh t đ nh cùng v i ớ ộ nh ng ti n đ lý lu n và khoa h c sau đây. t h c Mác ra đ i là s n ph m t ờ ế ữ ủ ệ ị ề ế ề ữ ề ậ ọ

- xã h i c a - xã h i c a

ề ề

ộ ủ ộ ủ

ế ế t h c Mác t h c Mác

1.Ti n đ kinh t ề 1.Ti n đ kinh t ề tri ế ọ tri ế ọ

Ph. Ăngghen(1820-1895)

C.Mác (1818-1883)

- Tri

ờ

ọ

ế

ữ

ế ỷ

t h c Mác ra đ i vào nh ng năm 40 c a th k XIX, do Karl Marx ủ (1818-1883) và Engels (1820 – 1895) xây d ng nên. ự ờ

ở

các n ư ả ơ ở ề

ể ấ

c, - Vào th i gian này ướ Anh, Pháp, Đ c, ch nghĩa t b n đã ủ ứ phát tri n m nh m trên c s n n ẽ ạ i do cu c cách s n xu t b ng c gi ộ ơ ớ ằ ả m ng công ngh t o ra. ạ

ệ ạ

ể ủ ự

ộ

ẫ ẫ ữ - S phát tri n c a ch nghĩa t ơ ả ộ

ộ ấ

ượ ủ ự

ả ệ ả ể ấ ấ

ủ

ệ ể ẫ ộ

ả

ấ s n (GCTS). b n ư ả ủ rõ thêm mâu thu n c b n v n cũng làm l ố có c a nó, đó là mâu thu n gi a m t bên là ủ tính ch t xã h i hóa và trình đ phát tri n ộ ng s n xu t ngày càng cao c a l c l (LLSX) v i m t bên là quan h s n xu t ộ ớ (QHSX)T B n ch nghĩa ( TBCN ).Mâu ư ả c bi u hi n v m t xã h i, đó thu n này đ ề ặ ượ là mâu thu n gi a giai c p vô s n (GCVS) ữ ẫ và giai c p t ấ ư ả

t khi giai c p t

s n đã xác l p đ

ậ

ệ

ấ ư ả

ị ủ

ố ả

- Đ c bi ặ ị ủ

ọ ở ấ

ấ

ấ ẽ

ữ

ạ

ộ

ở

c s ượ ự ng th ng tr chính tr c a mình thì h tr thành l c l ự ượ b o th làm cho mâu thu n giai c p gi a GCVS và ữ ẫ GCTS ngày càng gay g t h n. Do v y th i kỳ này ắ ơ ậ ở ờ phong trào đ u tranh c a giai c p công nhân phát ủ tri n m nh m và đã n ra nh ng cu c kh i nghĩa ổ ể nh :ư

+Cu c kh i nghĩa c a công nhân

ở

ở

ộ

ủ

ổ

ổ ậ ủ

+Cu c kh i nghĩa c a th d t Xi-Lê-Di (Đ c)

ợ ệ

ứ

ủ

ở

ầ

ờ

+ Anh đã ra đ i phong trào qu n chúng đ u c g i là “Phong trào hi n

ầ ế

ọ

ươ

Li-ông (Pháp) n ra năm (1831- 1834).Cu c n i d y c a công nhân ộ TP Pari năm 1832. ộ năm1844. Ở ượ ủ ng” năm (1835-1848).

tiên c a công nhân và đ ch

ộ

ấ

ệ

ị

ộ

ở

ẽ

ử ẻ ặ ạ

ủ

ộ

ị

ấ

l c l ự ượ tính t ư ự nhân t ọ đó là giai c p vô s n cách m ng. ả ố ả

ế

ọ ủ

ủ

ộ

ượ

ả

- Nh v y, trên vũ đài l ch s đã su t hi n m t ị ư ậ ng chính tr xã h i m i m m c dù còn mang ớ phát, nh ng ngày càng m nh m , tr thành quan tr ng c a đ i s ng chính tr - xã h i, ờ ố ố ạ - Trong b i c nh l ch s y, các h c thuy t xã ử ấ ng phê phán c a Xanh-Xi- i không đáp ng đ c yêu ứ c ượ ể ệ ả i ích căn b n c a giai c p vô s n trong s ự ả i phóngnhân dân lao đ ng kh i ch đ T ế ộ ư ả

ấ ộ

ỏ

ị h i ch nghĩa không t ưở Mông, Phu-ri-ê, Ô-Oen l ạ c u c a phong trào vô s n, không th hi n đ ủ ầ nh ng l ủ ợ ữ nghi p gi ệ b n ch nghĩa. ủ

ả

ấ

ự ủ ế ổ ứ

ả

ướ ề

- Phong trào đ u tranh c a g/c vô s n còn ả mang tính t ch c, do đó phát và thi u t ng c n ph i có m t lý lu n tiên phong h ậ ầ ộ d n và giác ng cho g/c công nhân v vai ộ ẫ trò s m nh l ch s c a mình. ứ ệ ử ủ ị

ậ ệ ố - Trên c s nghiên c u h th ng lý lu n tr ứ

ế ướ ấ ơ ở ự

ủ

ấ ủ

ậ

ạ ờ ủ ạ ả ự ế ẫ

t h c Mác.

- Có th nói g/c vô s n đã tìm th y c kia, và tr c ti p tham gia vào phong trào đ u tranh c a g/c công nhân, Mác và Ăng Ghen đã khái quát kinh nghi m đ u tranh c a g/c ệ công nhân, sáng t o ra lý lu n cách m ng c a phong trào vô s n; d n đ n s ra đ i c a ủ tri ế ọ ể tri ấ ở ế ọ

ả ầ ủ

ả ấ

t h c Mác vũ khí tinh th n c a mình, cũng gi ng ố t h c Mác đã tìm th y giai c p vô s n nh tri ấ ư ế ọ nh là vũ khí v t ch t c a mình. ậ ư ấ ủ

2.Ti n đ lý lu n c a tri 2.Ti n đ lý lu n c a tri

t h c Mác t h c Mác

ậ ủ ậ ủ

ề ề

ề ề

ế ọ ế ọ

- Tri

t h c Mác ra đ i do nhu c u c a s khái ủ ự ầ ọ ế

ờ quát tri th c nhân lo i. ạ ứ

ộ ọ

ả

ế ọ ậ ả c. Đ c bi ệ ặ ậ i đã đ t đ ạ ượ ủ

ứ ơ

t h c Mác đã - V i t cách là m t khoa h c, tri ớ ư t c nh ng tinh hoa di s n lý lu n k th a t ữ ấ ừ ế t quý báu mà loài ng ườ Mác-Ăng Ghen đã k th a ch nghĩa duy v t ế ừ (CNDV) c a Ph -Bách và phép bi n ch ng ủ c a Hê-Ghen trong tri ế ọ ủ t h c c đi n Đ c. ổ ể ệ ứ

C A HÊ-GHEN VÀ PH - BÁCH

KẾ TH AỪ

TRIÊT́

HOC̣

Ơ

Ủ

HÊ GHEN (1770- 1831)

PH -BÁCH (1804- 1872)

Ơ

ở i đã phê phán m nh m ph ẽ ạ ch ông là ỗ ng pháp ươ

- Công lao c a Hê-Ghen là ủ ườ duy siêu hình. ng t ư

ễ

Ông là ng ữ i đ u tiên đã di n đ t đ ệ ườ ầ ậ ủ ứ

c ạ ượ nh ng quy lu t c a phép bi n ch ng v i t ớ ư cách là h th ng lý lu n. ậ ệ ố

i t Nghĩa là ông coi toàn b gi ộ ớ ự

ầ ằ

ử ệ ậ ể ộ

ượ ậ ấ

ẫ ủ ị ủ ị nhiên, l ch s và tinh th n n m trong quá trình ị liên h , v n đ ng, phát tri n tuân theo quy ng–ch t, lu t. (Quy lu t mâu thu n, QL l ậ QL ph đ nh c a ph đ nh). ủ

ệ

ậ ủ

ẩ

ệ

ự

ậ ấ ệ

ạ ủ

ọ

ố

ế

ứ

ứ ỉ ố ệ

ứ

ệ

ấ

ứ

ệ

ữ

ệ

ộ

ừ ứ

ế ấ

ậ

- Nh ng khi trình bày các quy lu t c a phép bi n ư i cho r ng: các quy lu t y cũng ch ng, Hê-Ghen l ằ ạ ch là s n ph m c a s sáng t o c a ý ni m tuy t ủ ủ ả đ i. Do đó phép bi n ch ng c a Hê-Ghen là phép ứ ệ t h c c a Hê- bi n ch ng duy tâm. H th ng tri ủ ệ t h c duy tâm. Ghen là h th ng tri ế ọ ệ ố - Vì v y đ xây d ng nên phép bi n ch ng duy ự ể ậ v t Mác,Ăng-Ghen đã phê phán tính ch t duy tâm ậ trong phép bi n ch ng c a Hê-Ghen, các ông đã k ế ủ th a, ti p thu nh ng m t ti n b trong phép bi n ặ ế ch ng y đ hình thành phép bi n ch ng duy v t. ệ

ể ư ậ

ệ ứ

ứ ủ

ứ

ấ ủ ứ ệ

ữ ệ

ố ậ

ủ

- Nh v y: Phép bi n ch ng c a Mác không nh ng là hình th c phát tri n cao nh t c a phép ể bi n ch ng mà còn đ i l p v i phép bi n ch ng c a ớ ứ Hê-Ghen.

ơ

ạ ưở ủ ự

nh h ớ ọ

ơ ủ

+ Ch nghĩa duy v t c a Ph -Bách đã ậ ủ ng m nh m đ n s hình thành th ế ẽ ế ả i quan khoa h c c a Mác, Ăng-Ghen. gi ủ ->Các ông đã đánh giá cao Ph -Bách trong vi c phê phán tôn giáo và ch nghĩa duy ệ tâm.

ấ ệ Đ c bi ặ ố

ơ

t là khi đ u tranh ch ng ch nghĩa ủ duy tâm, Ph -Bách đã khôi ph c l i v trí ị ụ ạ t h c duy v t. Nh ng ch x ng đáng cho tri ủ ư ậ ứ ế ọ nghĩa duy v t c a Ph -Bách v n mang tính ẫ ơ ậ ủ tr c quan siêu hình và duy tâm v xã h i. ộ ự ề

ố ậ ế ệ ể

ứ ữ ọ ồ

ụ ự

ử ủ

ữ ế

ề ị ậ ữ ọ ủ ự

t h c Vì v y, đ xây d ng h th ng tri ọ ự duy v t bi n ch ng, Mác, Ăng-Ghen đã tr c ự ậ ệ ti p k th a nh ng quan đi m duy v t ti n ậ ế ể ừ ế ế t h c Ph -Bách; đ ng th i các b c a tri ờ ơ ế ộ ủ ông cũng kh c ph c tính tr c quan, siêu hình ắ và duy tâm v l ch s c a nó, thay vào đó nh ng k t lu n có tính khoa h c trên c s ơ ở khái quát mh ng thành t u c a khoa h c ọ đ ươ

ướ ứ ng th i. ờ Nh v y, Tri ư ậ

t h c c đi n Đ c tr ổ ể ế ọ ủ ứ

ệ ậ ủ ế ờ ủ ự ế

c h t ế là phép bi n ch ng c a Hê-Ghen và ch ủ nghĩa duy v t c a Ph -Bách là ngu n g c lý ố ồ ơ t h c lu n tr c ti p cho s ra đ i c a tri ọ ự ậ Mác.

ề ồ ủ

ộ ậ ề ự ủ

ờ ậ ệ ứ ệ - xã h i, c a ti n đ lý lu n; đ tri ể ế ả

ủ ữ

ộ

ừ ọ ữ ắ ứ ọ

ạ

ề ổ ườ ự ứ

* Ngoài s chín mu i c a đi u ki n kinh t h c t ọ ề ế duy v t bi n ch ng ra đ i còn ph i nói đ n ế vai trò c a Mác, Ăng-Ghen, nh ng vĩ nhân có b óc thiên tài. Các ông v a là nh ng nhà khoa h c có tri th c khoa h c sâu s c, có lý t ng cách m ng n ng cháy mà còn là ồ ưở nh ng ng ch c th c i có tài năng v t ữ ti n.ễ

ế ự

ổ ạ ễ ứ ạ ộ

ướ

ừ ủ

ế ọ ứ ệ ậ

- Chính nh tham gia tr c ti p vào vào ờ ch c và lãnh đ o ho t đ ng th c ti n, t ự phong trào đ u tranh c a giai c p công ấ ủ ấ c chuy n nhân; Mác, Ăng-Ghen đã có b ể t ch nghĩa duy tâm tri bi n quy t đ nh t ế h c sang ch nghĩa duy v t bi n ch ng. ạ

ế ị ủ T l p tr ườ ừ ậ ậ ủ

sang l p tr cũng là đi u ki n đ tri ề ng dân ch cách m ng ủ ườ ng c ng s n ch nghĩa. Đó ệ ả t h c Mác ra đ i. ờ ộ ể ế ọ

nhiên c a nhiên c a

ề ề

ề ề

ủ ủ

3.Ti n đ khoa h c t 3.Ti n đ khoa h c t tri tri

ữ

ộ

ả

ề

ữ

ụ

ắ

ữ

ậ

ệ

ạ

ờ ủ

ự

ủ

ệ

ậ

ọ

ứ

ể

ng. bào c a c th s ng.

ượ ơ ể ố

ị ọ

ủ

ủ

ế

ọ ự ọ ự t h c Mác ế ọ t h c Mác ế ọ t h c Mác có th ra đ i đ c ngoài nh ng - Đ tri ờ ượ ể ể ế ọ đi u ki n kinh t , xã h i còn ph i có nh ng ti n đ ề ế ệ ề nhiên cho phép kh c ph c không v khoa h c t ọ ự ề nh ng quan đi m duy tâm mà c quan đi m siêu ể ả ể i quan duy v t i đ hình thành th gi hình v th gi ế ớ ề ế ớ ể bi n ch ng. ứ - Th i kỳ này có ba phát minh vĩ đ i, đóng vai trò ờ quan tr ng cho s ra đ i c a ch nghĩa duy v t bi n ch ng. Ba phát minh đó là: * Đ nh lu t b o toàn và chuy n hóa năng l ậ ả * H c thuy t v c u t o t ế ề ấ ạ ế * Thuy t Ti n hóa c a Đác-Uyn. ế

ị

ể

ượ : ng i Đ c là RôBéc May-e phát

ứ

ọ

+ Đ nh lu t b o toàn và chuy n hóa năng l ậ ả Do nhà v t lý h c ng ườ ậ minh năm (1842–1845).

ị

ượ

ể ứ

ậ

ứ ủ

ậ

ộ

ờ ẫ

ữ

ự

ể

S phát minh ra đ nh lu t b o toàn và chuy n hóa ậ ả ự ng đã ch ng minh r ng: các hình th c v n năng l ằ đ ng khác nhau c a v t ch t không tách r i nhau, ấ mà gi a chúng có s liên h , chuy n hóa l n nhau ệ trong nh ng đi u ki n nh t đ nh. ấ ị

ữ

ệ

ề

ự ấ

ượ

ủ

ự

ể

ế ạ

ủ ậ i. ề ế ớ

ừ ị ứ

ọ

ng, mà Nghĩa là không có s m t đi c a năng l ng ch có s chuy n bi n không ng ng c a năng l ượ ỉ d ng này sang d ng khác. Đ nh lu t này là c s t ơ ở ừ ạ khoa h c cho quan đi m bi n ch ng v th gi ệ ể

+ Thuy t t

Ch y u do hai nhà bác h c ng

ủ ế

ườ ứ

ọ

ơ

ơ ể ự

ậ ề

ậ

ằ

ộ

i Đ c là: Slây- Đen và Sa-Van-N xây d ng năm (1838–1839), đã ự xác đ nh r ng: c th th c v t và đ ng v t đ u do t ế bào t o thành.

ị ạ

ọ

ự ố

H c thuy t này ch rõ s th ng nh t bên trong ấ ng phát tri n, ti n hóa ph ổ ế

ế ỉ

ể

ỉ c a sinh v t, ch ra con đ ậ ủ ườ bi n c a c th s ng. ơ ể ố ế

ủ

ậ

ầ

ẳ

ọ

ệ

ự ố

ứ

ề

ậ

ấ

ự ố

ữ

ệ

ể

ẻ ủ

Vì v y, nó góp ph n quan tr ng vào s kh ng đ nh quan ni m duy v t bi n ch ng v tính th ng nh t ệ ị c a s s ng trong nh ng bi u hi n phong phú, đa ủ d ng, muôn v c a nó. ạ

bào : ế ế

Do Đác-Uyn, nhà bác h c ng

i Anh xây d ng

ọ

ườ

ự

vào năm 1859.

ộ

ứ

ậ

ự

ế

ậ ế

ừ

ậ

ộ ứ ạ ơ

ả

ậ

ậ ủ ng đ mà là do áp l c c a quy lu t ch n l c t

ủ

ự

ế

ậ

Thuy t này đã ch ng minh m t cách khoa h c ế ọ t y u r ng: th gi i th c v t và đ ng v t là k t qu t ả ấ ế ộ ế ớ ằ c a m t quá trình ti n hóa lâu dài, trong đó các sinh ủ v t ph c t p b c cao đã hình thành t các sinh v t ậ gi n đ n, b c th p; không ph i theo ý đ nh c a ị ấ ả th ọ ọ ự ượ nhiên.

H c thuy t này cũng góp ph n kh ng đ nh

ế

ẳ

ầ

ị

i.

ọ ể

ề ế ớ

quan đi m DVBC v th gi

+ Thuy t Ti n hóa: ế ế

́ ̀

́ ́ ̉

-UYN ĐAĆ VÀ HOC̣ THUYÊT VÊ S TIÊN HOA CUA Ự CAC LOAI

̀ 1859

́

ế ữ ẳ

ị ọ ố ể

ệ ậ ấ ố ủ ậ ạ ậ

ậ ằ

- H c thuy t nói trên không nh ng kh ng đ nh m i liên h v n đ ng, phát tri n c a ộ các d ng v t ch t s ng mà còn đ p tan lu n đi m cho r ng: chúa sáng t o ra muôn loài, th ạ ng đ sáng t o ra con ng ạ ể ượ i. ườ ế

Nh v y: ọ

ể

ắ ồ ặ ơ ở ữ ề ờ ự

ế ọ ứ ủ

ệ ể ả ậ

ớ ề ệ ự ả

ứ ậ ự ộ ọ

nhiên phát tri n. ể ư ậ các phát minh khoa h c nói trên đã đ t c s v ng ch c cho quan đi m i. Đ ng th i s phát bi n ch ng v th gi ớ nhiên cũng đòi h i tri n c a khoa h c t ỏ ự ph i có nh ng khái quát m i v lý lu n tri t ế ữ h c, ph i xây d ng phép bi n ch ng duy v t ậ ọ v i tính cách là m t khoa h c th t s , giúp ớ cho khoa h c t ọ ự

ệ ủ

iạ : ấ ọ

S xu t hi n ch nghĩa Mác nói chung t y u t h c Mác nói riêng là m t t ộ ấ ế nh ng t ữ ừ ắ , xã h i và s phát ế

• Tóm l ự và tri ế khách quan, nó b t ngu n nguyên nhân kinh t tri n c a t ủ ư ưở

ự c đó. t ể

ự ủ

ữ

ặ

ạ t h c, d n đ n s ra đ i c a tri ướ ướ ế ự ế

ồ ộ ng nhân lo i tr ạ ướ Khái quát kinh nghi m c a phong trào ủ ệ công nhân và nh ng thành t u c a khoa ữ nhiên, k th a có phê phán nh ng h c t ế ừ ọ ự t h c tr t c đó, Mác và Ăng- ng tri t ọ ế ư ưở c ngo t cách m ng Ghen đã th c hi n b ệ ự trong tri t ờ ủ ẫ ế ọ h c Mác ọ

Ạ Ạ

Ể Ể

II.GIAI ĐO N LÊNIN PHÁT TRI N II.GIAI ĐO N LÊNIN PHÁT TRI N TRI T H C MÁC TRI T H C MÁC

Ế Ọ Ế Ọ

V.I. Lênin

(22/4/1870 - 21/l/1924)

ọ ế ự

ờ

+ Mác, Ăng-Ghen xây d ng h c thuy t c a mình trong th i kỳ CNTB đang phát ủ tri n.ể ự ơ ở ươ ủ ậ

D a trên c s ph ủ ữ

ọ ấ ơ ả ề ộ

ng pháp lu n c a ch nghĩa DVBC, các ông đã có nh ng tiên đoán khoa h c r t c b n v m t xã h i m i. ộ ớ

ữ ọ

ọ ọ

Song là nh ng nhà khoa h c Mác, Ăng-Ghen không có tham v ng phác h a t c nh ng gì ch a có ti n đ l ch s . t ử ấ ả ề ị ữ ư ề

ế ế ặ

+ Sau khi Mác, Ăng-Ghen m t, th i đ i có ờ ạ ấ nhi u bi n đ i l n lao, đ c bi t có hai bi n ệ ổ ớ ề đ i:ổ

ủ ể

ư ả ẫ ữ ẫ ố

- Ch nghĩa T B n đã phát tri n thành ch ủ nghĩa Đ qu c, d n đ n nh ng mâu thu n ế th i đ i n y sinh gay g t. ắ ế ờ ạ ả

ự

ấ ẽ

ể ạ ấ ử nhiên có s phát ọ ự c g i là th i kỳ cách ờ ọ nhiên (Tìm ra tia X, , Phát hi n ra tính ệ

ạ ủ - Đây là th i kỳ khoa h c t ờ tri n r t m nh m , đ ượ ạ m ng trong khoa h c t ọ ự , Đi n t C u trúc nguyên t ệ ử phóng x c a nguyên t ) ố

ự ổ ủ

ọ ự

ị

ạ ằ ọ ọ ọ

- L i d ng s thay đ i c a th i đ i, và s ự ờ ạ ợ ụ phát tri n c a khoa h c t nhiên, các th l c ế ự ủ ể thù đ ch t p trung công kích vào h c thuy t ế ọ ậ t h c Mác nói riêng. H Mác nói chung và tri ọ ế ọ i h c thuy t Mác, h cho r ng h c đòi xét l ế i th i. thuy t Mác đã l ờ ế ỗ

- Tr ườ

ọ ệ ứ c tình hình đó, Lênin là ng ướ ả ế

ậ

ệ ượ ọ ọ

ọ ọ ủ

i đã đ ng ra b o v xu t s c h c thuy t Mác, và ấ ắ trong quá trình b o v Lênin đã phát tri n ể ệ ả t h c toàn di n h c thuy t Mác. -> Vì v y tri ế ọ ế t h c Mác-Lênin, và ch c g i là tri Mác đ ủ ế c g i là ch nghĩa Mác – nghĩa Mác cũng đ ượ Lênin.

Ngày nay nh ng t

ữ

t ư ưở

ẫ

ủ ủ

ớ

ậ

ồ

c ta

ng c a Lênin v n đang là hành trang c a chúng ta cùng v i ch nghĩa Mác, T ư ủ ng H Chí Minh là c s lý lu n t ưở cho s nghi p đ i m i ệ

ơ ở n ớ ở ướ

ự

ổ

Ấ Ấ

Ủ Ủ

Ễ Ễ

Chuyên đề Chuyên đề NGUYÊN T C TH NG NH T GI A Ữ Ố Ắ NGUYÊN T C TH NG NH T GI A Ắ Ữ Ố LÝ LU N VÀ TH C TI N C A Ự LÝ LU N VÀ TH C TI N C A Ự TRI T H C MÁC-LÊNIN TRI T H C MÁC-LÊNIN

Ậ Ậ Ế Ọ Ế Ọ

I. Ph m trù th c ti n và ph m trù lý lu n I. Ph m trù th c ti n và ph m trù lý lu n ự ự ễ ễ ạ ạ ậ ậ ạ ạ

1. Ph m trù th c ti n ự ạ

ễ t h c tr ế ọ ướ c Mác v ề ể

a. Quan đi m tri th c ti n. ễ

ấ

ự Các nhà duy v t tr c Mác đã có công ậ ướ l n trong vi c phát tri n th gi i quan duy ể ớ ế ớ ệ v t và đ u tranh ch ng ch nghĩa duy ủ ố ậ tâm tôn giáo.

ậ ủ

ế ọ ế

ề ớ ự ể ủ ấ ấ

ố ớ ậ Tuy nhiên lý lu n c a h còn nhi u khuy t đi m, trong đó khuy t đi m l n ể c vai trò c a th c nh t là ch a th y đ ượ ư ti n đ i v i nh n th c. ứ ễ

Ph Bách (Feuerbach) là nhà tri ơ

t h c tr ậ ớ ế ọ

ướ ự ế ọ c Mác; ng ươ t h c duy i ườ ng đ i ố

v t l n nh t trong tri ấ đã có công t ng k t và xây d ng t ế ổ hoàn ch nh ch nghĩa duy v t . ủ ậ ỉ

ậ ậ ủ

ồ ủ ố ự

ờ ủ ư ư

ủ ễ

ậ ủ

Vì v y, ch nghĩa duy v t c a ông tr ở thành ngu n g c lý lu n cho s ra đ i c a ậ t h c Mác. Nh ng Ph Bách cũng ch a tri ơ ọ ế th y đ c vai trò c a th c ti n. Do đó, ch ự ủ ượ ấ nghĩa duy v t c a ông v n là ch nghĩa duy ủ ẫ v t siêu hình và duy tâm v xã h i. ộ ề ậ

t h c duy tâm, tuy đã th y đ ườ ạ

c ấ ượ i, nh ng l i phát ư ng , thái quá vai trò ựơ

+ Các nhà tri ế ọ m t năng đ ng c a con ng ộ ặ ủ tri n m t cách tr u t ừ ể c a ý th c t ng. ủ ự ộ ư

ộ t ứ ư ưở ọ ậ ứ ầ ậ ạ ạ ộ

ạ ự ỉ

ấ ạ ễ ả ầ ạ

ấ ụ ữ ủ ế ạ

ử

ư

Vì v y h coi th c ti n nh là ho t đ ng ễ tinh th n ch không ph i là ho t đ ng v t ả ch t.(Hegel) coi ho t đ ng th c ti n ch là ộ ho t đ ng tinh th n ch không ph i là ho t ứ ộ đ ng v t ch t . ậ ộ + Kh c ph c nh ng h n ch nói trên c a ắ t h c Mác- CNDV và CNDT trong l ch s , tri ế ọ ị Lênin đ a ra quan ni m đúng đ n v th c ự ề ắ ệ ti n.ễ

t h c Mác-Lênin

ế ọ

ể

ủ

ủ

ậ

ộ

b. Quan đi m tri ể v th c ti n. ề ự ễ Theo quan đi m c a ch nghĩa Mác-Lênin: ễ ự ụ

ử

ạ ộ ị ả ạ

ằ

Th c ti n là toàn b ho t đ ng v t ch t có m c đích mang tính l ch s -xã ấ h i c a con ng ự ộ ủ nhiên, xã h i và b n thân con ng

i, nh m c i t o t i. ườ

ườ ả

ộ

ớ ộ ư

ạ ạ ộ Khác v i ho t đ ng t ự

ậ

ả ậ ử ấ

ủ ế ộ

duy (ho t đ ng ộ ạ tinh th n), ho t đ ng th c ti n là ho t đ ng ạ ộ ễ ầ v t ch t, nghĩa là trong quá trình ho t đ ng, ạ ộ ấ i ph i s d ng các công c , con ng ụ ụ ườ ng ti n v t ch t tác đ ng vào các đ i ph ố ộ ệ ươ nhiên nh m t o ra c a c i v t ng c a t t ả ậ ạ ằ ủ ự ượ ch t; tác đ ng vào xã h i làm bi n đ i xã ổ ộ ấ h i. ộ

ư ậ ượ ự

ệ

c th c Nh ng ho t đ ng nh v y đ ộ t y u khách quan (nghĩa là ấ ế i không ạ ộ ườ

i). ể ồ ạ

ạ ữ hi n m t cách t ộ không có ho t đ ng này thì loài ng th t n t

ả ễ ự

ẻ ạ ộ ộ

ậ

ườ ễ

ộ ị

ộ ạ ộ ự ể ễ

Ho t đ ng th c ti n không ph i ho t đ ng ạ ộ mà là ho t đ ng c a m t vài cá nhân riêng l ạ ộ ủ i trong xã c a đông đ o các t p đoàn ng ả ủ cũng di n ra trong h i. ho t đ ng y bao gi ờ ấ ạ ộ ộ m i quan h xã h i nh t đ nh, xã h i càng ấ ệ ố phát tri n thì ho t đ ng th c ti n càng phong phú.

ộ ằ ạ ễ

ế ổ ả ệ

ự ự ậ ổ

ơ ở ể ế ứ ả ạ ộ ậ

ừ ự ậ ễ ạ ộ ộ

Nh v y, b ng ho t đ ng th c ti n, con ư ậ ng i làm bi n đ i b n thân s v t trong hi n ườ th c. T đó làm c s đ bi n đ i hình nh ự c a s v t trong nh n th c. Do đó ho t đ ng ủ th c ti n là ho t đ ng có tính năng đ ng sáng ự t o.ạ

Ho t đ ng th c ti n r t đa d ng, song ộ ạ ạ ấ

ằ ủ ứ ả ơ ả ạ ễ ạ ộ ấ

ậ ấ

ộ ộ ả ạ ấ

ạ ộ

ế

ự ệ ọ

ơ ở ự ứ ủ ự ể ậ

ấ ấ

ọ ự ồ ứ ị ạ ố

ủ ể ự có ba hình th c ho t đ ng c b n là : - Lao đ ng s n xu t nh m t o ra c a c i ả ộ v t ch t - Ho t đ ng c i t o xã h i thông qua đ u ạ tranh giai c p và cách m ng xã h i làm ấ bi n đ i xã h i. ộ ổ - Th c nghi m khoa h c là c s tr c ti p ế cho s phát tri n c a nh n th c khoa h c. ọ Trong ba hình th c nói trên thì lao đ ng ộ ứ s n xu t là hình th c quan tr ng nh t vì nó ả i và phát quy t đ nh s t n t là nhân t ế tri n c a xã h i. ộ

2. Ph m trù nh n th c và lý lu n. 2. Ph m trù nh n th c và lý lu n.

ứ ứ

ậ ậ

ậ ậ

?.

ạ ạ ứ

ậ

ứ

ứ

ậ

• a.Nh n th c là gì • Theo quan đi m duy v t bi n ch ng thì nh n th c là quá trình i khách quan vào trong

ả

ệ ứ

ể ph n ánh m t cách bi n ch ng th gi ế ớ ộ b óc con ng ễ ị ườ

ậ ệ ơ ở ự

ử

i trên c s th c ti n l ch s xã h i. ộ i ườ

ộ

ự

• Hi n th c khách quan B óc ng • Quá trình ph n ánh

Tri

ả

• •

ộ ệ th c. ứ

Sáng t o ạ

A’

• • •

ệ

ậ

ả

ự i m t cách sáng tao trên c s th c ti n).

ơ ở ự

ộ

ộ

A (Nh n th c là quá trình ph n ánh hi n th c khách quan vào ứ trong b óc con ng ễ

ườ

ả ậ ứ

ơ ả ả

ự ụ ộ ệ

ộ

ộ ạ không bi ừ ế

ủ ơ

+ Quá trình nh n th c di n ra không ph i gi n ễ đ n, th đ ng, máy móc mà là quá trình ph n ánh hi n th c khách quan vào b óc con i m t cách năng đ ng sáng t o, bi n ng ệ ộ ườ ứ  Đó là quá trình đi t t đ n ch ng. ế ế ừ t ít đ n bi t nhi u, t bi nông đ n t, t bi ế ế ề ừ ế ế không đ y đ và không chính xác tr sâu, t ở ủ ầ ừ thành đ y đ và chính xác h n. ầ + Quá trình nh n th c c a con ng ườ ủ ậ

ứ ả

ườ ậ ứ ả

ứ ự ừ ư

ng). i và loài i nói chung tr i qua hai giai đo n là ng ạ nh n th c c m tính và nh n th c lý tính (còn ậ g i là tr c quan sinh đ ng và t duy tr u ộ ọ t ượ

ộ

ầ

ạ

ự

ậ

ả

ứ

ự

ủ ế

ể

ệ

ạ ự

ự

ứ ơ ả

- T duy tr u t

ủ

ậ

ủ

ệ

- Tr c quan sinh đ ng là giai đo n đ u tiên c a quá trình nh n th c, giai đo n này ph n ánh tr c ti p, c ụ th sinh đ ng hi n th c khách quan vào các giác ộ c th c hiên b ng các hình th c c b n là: quan và đ ượ c m giác, tri giác, bi u t ả ừ ượ ư ứ ạ ạ

ự ộ

ự

ộ ự

ổ

ợ

ả

ấ ủ

ố

ả ự ậ ệ

ạ ượ ạ

ệ ồ

ứ

S phát tri n c a nh n th c loài ng

i t ườ ấ

t y u ế

ứ

ủ ệ

ự ế

ậ ậ

ự

ẫ

ằ ng. ể ượ ng là giai đ an cao c a quá trình nh n ọ th c. Giai đo n này d a trên nh ng tài li u c a giai ữ i đo n tr c quan sinh đ ng cung c p, b óc con ng ườ ấ ti n hành t ng h p, khái quát hi n th c. Do đó, giai ệ ế đo n này ph n ánh khái quát s v t và ph n ánh ự ậ c m i liên h bên trong b n ch t c a s v t. Giai đ ả đo n này bao g m các hình th c là: khái ni m, phán đoán, suy lu n.ậ ể d n đ n s xu t hi n lý lu n. ấ

b. lý lu n là gì? ậ b. lý lu n là gì? ậ

ả

ằ

ủ

ồ

ậ

ủ

ự

ậ ứ

ậ

ư

ứ

ẩ ờ

Ch nghĩa Mác-Lênin cho r ng lý lu n là s n ph m c a s phát tri n cao c a nh n th c, đ ng ể th i th hi n nh là trình đ cao c a nh n th c. ộ

ủ ự ổ

ữ

ế

ủ

ự ổ

ứ

Theo H Chí Minh, lý lu n là s t ng k t nh ng ậ i, là s t ng h p nh ng tri ữ ợ i trong quá ạ ộ

ủ ể ệ ồ kinh nghi m c a loài ng ườ ệ nhiên và xã h i tích lũy l th c v t ề ự trình l ch s . ử ị ề ả ượ

ữ ữ

ậ ủ

ệ

ấ

ố ự

Xét v b n ch t, lý lu n là m t h th ng nh ng ấ ộ ệ ố ậ c khái quát t th c ti n, ph n ánh nh ng tri th c đ ả ừ ự ễ ứ m i quan h b n ch t, nh ng tính qui lu t c a hi n ữ ệ ả th c khách quan.

• Lý lu n có nh ng c p đ khác nhau tùy ấ ữ ậ ộ

ả ươ

ạ ậ ng pháp ậ

ể t h c. ế ọ

ữ ph m vi ph n ánh và vai trò ph lu n c a nó.Có th phân chia lý lu n ngành ủ và lý lu n tri ậ ậ

ủ ể

ươ ư ạ

ủ ệ ậ

ậ • Lý lu n tri ậ

t h c là h th ng nh ng quan ườ

• Lý lu n ngành là lý lu n khái quát nh ng quy ậ lu t hình thành và phát tri n c a ngành.Nó là ậ c s đ sáng t o tri th c cũng nh ph ng ứ ơ ở ể pháp lu n cho ho t đ ng c a ngành đó.Nh ạ ộ ư ậ lý lu n văn h c, lý lu n ngh thu t. ọ ậ ệ ố ế ọ ni m chung nh t v th gi ấ ề ế ớ ệ i quan và ph th gi ươ ế ớ th c và ho t đ ng th c ti n c a con ng ự ạ ộ ứ ữ i, là i và con ng ng pháp lu n cho nh n ậ ậ i. ườ ủ ễ

ữ ữ

ứ ứ

II. M i quan h bi n ch ng gi a ệ ệ II. M i quan h bi n ch ng gi a ệ ệ ự ễ lý lu n và th c ti n. lý lu n và th c ti n. ự ễ

ố ố ậ ậ ủ

ữ

ễ ự ằ ệ ệ

ậ ớ ứ ố ộ

ư

ự

ệ ố ớ ữ ễ

Ch nghĩa Mác-Lênin cho r ng, gi a lý lu n và th c ti n có m i quan h bi n ch ng ố i l n nhau, th ng v i nhau, tác đ ng qua l ạ ẫ nh t v i nhau trong nh n th c cũng nh trong ấ ớ ứ ậ ho t đ ng th c ti n. Trong m i quan h nói ố ễ ộ ạ vai trò quy t đ nh đ i v i lý trên th c ti n gi ế ị ự lu n.ậ

ễ

ộ

ự

ơ ở

ẩ

ể

ụ ố

ứ

ậ

ậ

ả

ậ ấ ầ

ừ ự

ứ

ễ

1. Th c ti n là c s , là đ ng l c , là m c đích, là tiêu chu n ự ki m tra đ i v i nh n th c nói ớ chung trong đó có lý lu n; Lý lu n hình thành phát tri n ph i xu t ể th c ti n, đáp ng yêu c u phát t th c ti n. ự ễ

ậ

ự ễ ủ

ắ ườ

ả ạ ộ ằ

ộ ầ ấ

ệ

*Th c ti n là c s c a lý lu n ơ ở ủ + Ch nghĩa Mác-Lênin cho r ng, con ằ i quan h v i th gi ng i không ph i b t ệ ớ ớ ế đ u b ng lý lu n mà b t đ u b ng ho t đ ng ắ ầ ậ ằ ầ th c ti n . ễ ự Trên c s ho t đ ng th c ti n tác đ ng vào ễ ự ơ ở ạ ộ i t nhiên t o ra c a c i v t ch t, d n d n gi ầ ả ậ ớ ự ủ ạ  i xung quanh. c th gi con ng i hi u đ ế ớ ườ ượ ể Quá trình ho t đ ng th c ti n lâu dài hình ễ ự ộ ạ i nh ng kinh nghi m trong thành con ng ữ ườ s n xu t và đ u tranh xã h i. ấ ở ấ ộ

ả

ộ ế ế

ộ ữ ườ ổ ạ

ẫ ệ ờ ủ

ễ ủ ự ọ ậ

ự ễ

i t ng k t + Đ n m t lúc nào đó con ng khái quát nh ng kinh nghi m ho t đ ng th c ti n d n đ n s ra đ i c a các khoa ự ế h c, c a lý lu n. ậ ữ ể ệ ự ậ

Vì v y, có th nói th c ti n đã cung c p nh ng tài li u cho nh n th c cho lý ấ lu n, không có th c ti n thì không có ự ậ nh n th c, không có lý lu n. ậ ễ ậ ứ

ằ ừ ầ

ể

ị ự ọ

ề

ự ễ

đ u s phát + Ăng-Ghen cho r ng, ngay t ự sinh phát tri n c a các ngành khoa h c do ọ ủ ị  L ch s các khoa h c th c ti n qui đ nh ử ễ đã ch ng minh r ng, các khoa h c đ u có ằ ứ ngu n g c t ạ ộ ố ừ ọ ử ị ằ

ố ừ ự ủ ấ

ọ ho t đ ng th c ti n. ồ - L ch s Toán h c đã ch ng minh r ng ứ th c ti n đo Toán h c cũng có ngu n g c t ễ ồ đ c ru ng đ t nhi u l n c a nhân dân lao ề ầ đ ng t ọ ộ th i kỳ c đ i. ừ ờ ổ ạ ạ ộ

ờ

ễ ồ ủ ấ

ng. ỏ t h c Mác ra đ i cũng có nguu n th c ti n đ u tranh giai c p c a đ u th k xix đòi ế ỷ ừ ầ ườ ậ

- Tri ọ ế g c t ấ ự ố ừ giai c p công nhân t ấ h i ph i có lý lu n soi đ ả ậ ủ

ự ứ ễ ậ

+ Vì v y ch nghĩa Mác-Lênin cho r ng , th c ti n là c s c a nh n th c lý ơ ở ủ ằ lu n.ậ

ự

ự

ẩ

ễ lu n phát tri n ể .

* Th c ti n là đ ng l c thúc đ y lý ộ ậ

ễ ủ

ữ ứ

ổ ả ế ự ớ ể ệ ể

ẩ ể ờ ọ

ề ầ

ứ ậ

ọ ố ế ễ ự ng h ứơ ộ ự ẩ ậ

+ Nghĩa là do nhu c u c a th c ti n đòi h i ỏ ầ c n ph i có nh ng tri th c m i đ khái quát , ầ t ng k t b sung kinh nghi m, phát tri n lý ổ lu n khoa h c. Quá trình đó thúc đ y các ậ khoa h c n i ti p nhau ra đ i và phát tri n. +Chính th c ti n đã đ ra nhu c u, nhi m ệ ng cho nh n th c lý lu n, v , ph ậ ươ ụ th c ti n là đ ng l c thúc đ y lý lu n phát ễ ự tri n.ể

ễ

ề ổ ề ớ

ậ ủ

ườ ề th tr ế ị ườ ể

ủ

ủ ự

ả ộ ủ ệ

Qua vi c làm sáng t ỏ

ề ệ ễ ự ữ

ể

n c ta + Th c ti n công cu c đ i m i ớ ở ướ ộ ự đã đ t ra nhi u v n đ m i m , ph c t p ứ ạ ẻ ấ ặ đòi h i lý lu n ph i đi sâu nghiên c u ứ : Đó ả ỏ ậ là nh ng v n đ lý lu n v ch nghĩa xã ề ấ ữ ề ng đi lên ch nghĩa xã h i h i và con đ ộ ộ ủ c ta. V phát tri n kinh t n ng ở ướ ng xã h i ch nghĩa và vai trò đ nh h ướ ộ ị c lãnh đ o c a Đ ng, xây d ng nhà n ướ ạ t Nam .... pháp quy n xã h i ch nghĩa Vi nh ng v n đ ề ấ ữ c a th c ti n nói trên lý lu n s có nh ng ẽ ậ ủ b c phát tri n và ch c ch n s góp ướ ẽ ắ ph n đ c l c vào s nghi p đ i m i. ớ ổ ầ ắ ệ ắ ự ự

ự ễ ự ễ ả

ậ

ủ ủ ọ ờ

i

ủ

ạ ộ

ề

ụ ự ế ả

ướ

ự

ễ

ẫ

c

ượ

ỉ

ậ :: * * Th c ti n là m c đích c a lý lu n Th c ti n là m c đích c a lý lu n ụ ậ ụ - Nghĩa là b n thân lý lu n khoa h c không có m c ụ ậ thân, mà lý lu n khoa h c ra đ i chính vì chúng đích t ọ ự ườ  Nh n ậ t cho ho t đ ng th c ti n c a con ng c n thi ễ ự ế ầ th c lý lu n sau khi ra đ i ph i quay v ph c v th c ả ụ ờ ậ ứ ng d n ch đ o ho t đ ng th c ti n, ph i bi n ti n, h ạ ộ ỉ ạ ễ thành ho t đ ng th c ti n c a qu n chúng. ầ ủ ễ ự ạ ộ - Lý lu n khoa h c ch có ý nghĩa th c s khi đ ọ ự ậ ễ

ự

ế

ễ

ậ

ự ễ

ổ ủ

ụ

ự

ủ

ậ ữ

ậ

ự v n d ng vào th c ti n, làm bi n đ i th c ti n. Nh v y, th c ti n là m c đích c a nh n th c, c a lý ứ lu n. Đây chính là đi m khác nhau gi a lý lu n cách m ng c a Mác và lý lu n tr ướ

ụ ư ậ ậ ạ

ể ậ

ủ

Mác cho r ng : Các nhà tri

c kia ch gi

t h c tr ọ

ướ

ằ

c đây. ế

i ỉ ả i b ng nhi u cách khác nhau, song v n đ ề ấ

ề

i.

ế ớ ằ ế ớ

thích th gi là c i t o th gi ả ạ

* Th c ti n là tiêu chu n c a chân lý.

ự ễ

ẩ

ễ

ệ

ỉ

ủ ể

Nghĩa là ch có qua th c ti n ki m nghi m m i xác ự c tri th c đó là đúng hay sai, tri th c y có

ớ ứ ấ

ứ

ượ

nh n đ ậ ph i là chân lý hay không. ả

ậ

ể

ề

ư

ườ

ậ

Vì v y Mác cho r ng : V n đ tìm hi u xem t ấ ằ i có th đ t t ể ạ ớ ề

ộ ấ

ễ

ự

ả ấ ễ ự

ẳ

ị

ườ ợ

ớ ừ i c a Đ ng ả ễ ể

ệ

ồ

ổ ố ủ ự ễ ớ

ấ

ậ

duy, c a con ng i chân lý khách quan hay ủ không không ph i v n đ lý lu n mà là m t v n đ ề th c ti n . (Th c ti n 20 năm đ i m i v a qua cho ng l n phép chúng ta kh ng đ nh đ c ở ướ c ta là đúng hay sai, có phù h p v i th c ti n đ t n ớ ấ ướ hay không ). Đ ng th i qua th c ti n ki m nghi m, ờ ự i đ t ra nh ng v n đ m i làm cho nh n th c ti n l ề ữ c b sung phát tri n. th c không ng ng đ

ễ ạ ặ ừ

ự ứ

ượ

ể

ổ

ự ự

ả ượ ả ượ

ậ ậ

2.2.Th c ti n ph i đ Th c ti n ph i đ ễ ễ i lý lu n ph i đ l ả ượ ạ l i lý lu n ph i đ ả ượ ạ

ậ ậ

c c ch đ o b i lý lu n;ng ở c c ch đ o b i lý lu n;ng ở c v n d ng vào th c ti n, ti p ậ c v n d ng vào th c ti n, ti p ậ

ỉ ạ ỉ ạ ụ ụ

ượ ượ ế ế

ự ự

ễ ễ

t c b sung và phát tri n trong th c ti n. ụ ổ t c b sung và phát tri n trong th c ti n. ụ ổ

ể ể

ự ễ ự ễ

ằ ệ ủ

ễ ẹ

ọ ậ ự ạ ấ ậ

ế ứ ạ

ả ủ ễ ự

ộ ậ ị ỉ

ướ ạ ộ ự

+ Ch nghĩa Mác-Lênin cho r ng , vi c coi tr ng th c ti n không có nghĩa là coi nh lý ậ  Lý lu n tuy lu n, h th p vai trò c a lý lu n. ủ là k t qu c a quá trình nh n th c và ho t ậ đ ng th c ti n, nh ng khi đã hình thành ,lý ư ng lu n đóng vai trò là kim ch nam, đ nh h cho ho t đ ng th c ti n , giúp cho ho t đ ng ạ ộ ễ th c ti n có k t qu . ả ễ ự ế

ậ ự ượ

ự

ạ ữ

ạ

ễ

ộ ụ

ưở ế ộ

ủ ầ ớ

c kh năng phát + Lý lu n còn d báo đ ả tri n cũng nh các m i quan h c a th c ệ ủ ố ư ể ti n,d báo đ c nh ng h n ch , nh ng ế ữ ượ ự ễ th t b i có th có trong quá trình ho t ấ ể ạ đ ng th c ti n. ự ộ + Lý lu n còn có vai trò giác ng m c tiêu ậ ng, liên k t các cá nhân thành c ng lý t t o thành s c m nh to l n c a qu n ạ ạ chúng trong c i t o t ứ ả ạ ự nhiên và xã h i. ộ

ậ ấ

ủ ch nó đem l ỗ

ắ ạ ề ả

ủ i xác đ nh đ c m c đích , ph ở ứ ự ậ ị ượ

ươ ễ ướ ự

i làm bi n đ i th gi + Th c ch t vai trò c a lý lu n đ i v i ố ớ ự i cho th c ti n th c ti n là ự ễ ự ễ nh ng tri th c đúng đ n v b n ch t qui ữ ấ lu t c a s v t, trên c s đó giúp con ậ ơ ở ng ng ườ ụ i pháp trong ho t đ ng th c ti n . ng ,gi h ạ ộ ả ch c th c hi n trong th c ti n thông qua t ễ ự ệ ổ i khách quan. con ng ế ớ ứ ế ự ổ ườ

ậ

ự ư ậ ở

Nh v y vai trò c a lý lu n đ i v i ố ớ ủ th c ti n là i tr ch nó giúp cho con ng ườ ở ễ nên ch đ ng, t c tính ế ượ ủ ộ t ự ỗ ự phát trong ho t đ ng th c ti n. ạ ộ giác , h n ch đ ạ ự ễ

ớ ậ

ậ ế ự ố ớ

ậ

ậ ộ

ướ ỉ ả ẫ ả

ế

Vì v y, đánh giá vai trò và ý nghĩa to l n c a lý lu n đ i v i th c ti n lê nin vi t : không ễ ủ có lý lu n cách m ng thì không th có phong ể ạ trào cách m ng, ch đ ng nào có m t lý lu n ạ ng d n thì m i có kh năng tiên phong h ớ làm tròn vai trò chi n sĩ tiên phong. ậ ư ậ ễ

ị

ư ố ệ

ữ ấ ớ ư ạ ộ ặ ậ ẽ ứ

Nh v y lý lu n và th c ti n tuy có vai trò ự v trí khác nhau nh ng gi a chúng có m i ố quan h ch t ch th ng nh t v i nhau trong quá trình nh n th c cũng nh trong ho t đ ng th c ti n. ự ễ

ở ớ ắ ậ ự

ậ

ạ ượ ụ ả ạ

ễ ự

ộ

ự ậ ượ c l ượ ạ ỉ ạ ậ ẽ

ẳ

ữ ễ ậ ị

B i vì : lý lu n mà không g n v i th c ti n thì lý lu n không có m c đích, không ễ c hi n có s c m nh, không c i t o đ ệ ứ th c. Ng i th c ti n mà không có lý lu n ch đ o thì ho t đ ng không n m ắ ạ c quy lu t, ho t đ ng s mang tính t đ ự ạ ộ phát mù quáng. ủ ậ ấ ố ắ ự ủ ủ ả

Vì v y , ch nghĩa Mác- lê nin kh ng đ nh: th ng nh t gi a lý lu n và th c ti n là m t nguyên t c căn b n c a ch nghĩa ộ Mác- lê nin

ố ậ ấ

ố ễ ề Ồ

ậ ự ự ữ

ấ ắ ự ủ ả

ẫ ậ

ễ

+ Nói v tính th ng nh t gi a lý lu n và ữ t : th ng nh t th c ti n H CHÍ MINH đã vi ế gi a lý lu n và th c ti n là m t nguyên t c ộ ễ căn b n c a ch nghĩa Mác-lê nin . Th c ủ ti n không có lý lu n h ng d n thì thành ướ ễ th c ti n mù quáng. lý lu n mà không liên ậ ự h v i th c ti n là lý lu n suông. ậ ệ ớ ự ễ

ồ ấ ả

( H Chí Minh : toàn t p, nhà xu t b n, st Hà ậ N i 1987, t p 7,tr 788). ậ ộ

ƯƠ ƯƠ Ủ Ủ Ậ Ậ

Ắ Ắ Ữ Ữ

N Ở ƯỚ N Ở ƯỚ Ễ Ễ Ệ Ệ Ậ Ậ Ạ Ạ

NG PHÁP LU N C A III. Ý NGHĨA PH NG PHÁP LU N C A III. Ý NGHĨA PH NGUYÊN T C TH NG NH TGI A LÝ Ấ Ố NGUYÊN T C TH NG NH TGI A LÝ Ấ Ố LU N VÀ TH C Ti N TRONG GIAI Ự LU N VÀ TH C Ti N TRONG GIAI Ự C ĐO N CÁCH M NG HI N NAY Ạ ĐO N CÁCH M NG HI N NAY C Ạ TA.TA.

ắ ấ ậ ố

ự

ậ ữ ươ ố ớ

ệ n ở ướ ệ

Nguyên t c th ng nh t gi a lý lu n ng pháp và th c ti n có ý nghĩa ph ễ t là đ i v i s lu n to l n đ c bi ặ ự ớ c ta hi n nay. nghi p cách m ng ạ ệ Chúng ta có th rút ra m t s v n đ ề ộ ố ấ ể ch y u sau đây ủ ế

ậ

ầ ủ

ả ượ ượ ự ự ệ ữ

1. Lý lu n ph i luôn bám sát th c c yêu c u c a th c ễ c nh ng kinh nghi m ễ ủ ễ

ễ ằ

ủ ượ ự ả

ả ự ễ ấ

ti n,ph n ánh đ ả ti n, khái quát đ c a th c ti n. ự + Ch nghĩa Mác –Lênin cho r ng,th c ti n là cái đ c ph n ánh, lý lu n là cái ph i ánh. Đ ể hi u đ ể thi ế ậ c th c ti n d i d ng lôgíc, nh t ướ ạ t ph i hình thành lý lu n. ậ ượ ả

ộ ậ

ể ả ổ

ậ ứ ế ậ ự ừ ả

ế

ự ự ị

ủ ượ ậ ậ

+ B n thân th c ti n luôn luôn v n đ ng ễ bi n đ i không ng ng, do đó đ hình thành lý lu n, nh n th c ph i bám sát quá trình đó đ ể phán ánh đúng nhu c u c a th c ti n. N u ễ ầ c th c ti n, phán không k p th i n m b t đ ờ ắ ễ ắ ánh đúng th c ti n thì lý lu n s b l c h u b ị ẽ ị ạ ễ ự th c ti n bác b . ỏ ự ễ

+Trong quá trình lãnh đ o cách m ng vi ạ

ạ ễ i chi n l ng l ự ố ườ ễ

t ệ nam, đ ng ta luôn luôn bám sát th c ti n , xu t ấ phát t c ế ượ cách m ng đúng đ n. ả th c ti n đ đ ra đ ừ ự ạ ể ề ắ

ễ

ệ

ế

t nam và qu c t

ệ

vi

ứ ổ ố ế ể ế ườ

ạ ộ

ự ễ

ễ

i , t

ấ ủ n ở ướ ạ ộ ạ

ạ

ả

ướ

ị

ng đi lên c a n

ể ườ

ủ ủ

ộ

ướ ế ộ

ự ứ

ệ

ỏ

ỏ

ượ

ế

ấ

ố

ữ

ị ủ ư ạ

ế ượ

ướ

ạ

c d ự

ế ệ

ạ

+Ngày nay, nghiên c u t ng k t kinh nghi m th c ti n ự đ ti p t c hoàn thi n lý lu n v vi ề ậ ệ ụ t nam ng đi lên ch nghĩa xã h i CNXH và con đ ộ ở ệ ủ chính là th hi n c th tính th ng nh t gi a lý lu n và ậ ữ ố ụ ể ể ệ th c ti n trong ho t đ ng cách m ng c a Đ ng ta. ả ạ c ta và l ch s +T th c ti n xây d ng CNXH ự ử ị ừ ự i Đ i h i đ i bi u l n th phát tri n c a CNXH th gi ứ ể ầ ế ớ ủ ể VII, Đ ng c ng s n Vi t Nam đã thông qua nh ng đ c ặ ữ ệ ộ ả đi m c b n c a CNXH n c ta và kh ng đ nh :” Con ẳ ơ ả c ta là s phát tri n quá đ lên đ ể CNXH b qua ch đ TBCN , t c là b qua vi c xác l p ậ v trí th ng tr c a quan h s n xu t và ki n trúc th ng ệ ả ị t ng TBCN.Nh ng ti p thu k th a nh ng thành t u mà ự ế ừ ầ i ch đ TBCN…. Đ phát nhân lo i đã đ t đ ể ế ộ hi n đ i”. tri n nhanh LLSX, xây d ng n n kinh t ề

ể

ầ ể ủ

ệ ự ậ

ậ ứ ườ

ẫ ề ế ụ ả ể ậ ng đi lên CNXH ị ầ ộ ứ n ở ướ ứ

ấ ả

ư ự

ấ

ạ ự ầ ạ ế ễ

ẩ ậ ơ

ng đi lên CNXH ữ ầ ấ

Đó cũng là yêu c u c a s phát tri n lý n c ta hi n nay. Vì v y Đ ng ta xác lu n ậ ở ướ đ nh:V n đ nghiên c u tìm tòi đ lu n ch ng ề ấ ị cho lý lu n v con đ c ta v n đang ti p t c. Vì v y, h i ngh l n th 5 ậ ng Đ ng khóa IX đánh ban ch p hành trung ươ giá: “công tác lý lu n ch a theo k p s phát ậ ị tri n và yêu c u c a cách m ng” và nh n ể ủ m nh: “ Đ y m nh t ng k t th c ti n, nghiên ổ ạ c u lý lu n,góp ph n làm rõ h n n a con ầ ứ c ta” là yêu c u c p n đ ở ướ ườ bách.

ạ ộ ạ ộ ự ự ậ ậ

ả ấ ả ấ ậ ậ ậ ậ

2.Ho t đ ng th c ti n ph i l y lý lu n ễ 2.Ho t đ ng th c ti n ph i l y lý lu n ễ ch đ o khi v n d ng lý lu nph i phù ả ụ ch đ o khi v n d ng lý lu nph i phù ả ụ h p v i đi u ki n l ch s c th . ử ụ ể ệ ị h p v i đi u ki n l ch s c th . ử ụ ể ệ ị ỉ ạ ỉ ạ ớ ớ ợ ợ ề ề

ỉ ằ ự ổ

ạ

ễ

ế ướ

ở

+ Ch nghĩa Mác- Lênin cho r ng, lý ủ c hình thành không ch là s t ng lu n đ ượ ậ k t th c ti n mà còn là m c đích cho ho t ụ ễ ự ế đ ng th c ti n ti p theo. Vì lý lu n phán ậ ự ộ ánh th c ti n d i d ng quy lu t nên lý ậ ạ ự ễ lu n có kh năng tr thành ph ng pháp ả ươ lu n cho ho t đ ng th c ti n. ạ ộ ậ ậ ự ễ

ậ

ừ

ỉ ủ ả ề ả ộ t ư ưở ạ

ậ ứ ả

ị

c Vi ự

ộ

+ Đánh giá đúng vai trò c a lý lu n cách khi ra đ i đ n nay, Đ ng ta luôn l y m ng, t ấ ờ ế ạ ng ch nghĩa Mác -Lênin làm n n t ng t ủ làm kim ch nam cho hành đ ng cách m ng ng đó, Đ i h i đ i c a mình. Kiên đ nh l p tr ị ạ ộ ạ ườ ủ bi u toàn qu c l n th IX c a Đ ng c ng s n ố ầ ả ộ ủ ể t Nam kh ng đ nh:” Đ ng và nhân dân ta Vi ả ẳ ệ t Nam theo quy t đ nh xây d ng đ t n ệ ấ ướ ế ị con đ ng xã h i ch nghĩa trên n n t ng ch ủ ủ ề ả ườ ng H Chí Minh.” nghĩa Mác-Lênin và t ưở ồ

Th c ti n ch ng t

ễ

ự

ủ

ỉ

ạ

ế

ệ

ả

ớ

r ng, ch có kiên trì ch nghĩa ứ ỏ ằ ng H Chí Minh m t cách sáng t o Mac -Lênin, T t ộ ồ ư ưở thì Đ ng ta m i đ a s nghi p đ i m i đ n thành ổ ự ư ớ công.

ầ

ả

ậ

ự

ạ ễ

ị

ể

ủ

ể ờ

ừ

ư

ế

ạ ờ ữ ề ự

ệ

ự ủ th tr ế ị ườ c, xây d ng b máy nhà n ộ ướ

ạ

+ Cũng c n ph i th y r ng lý lu n cách m ng c a ủ ấ ằ ch nghĩa Mac- Lênin khi v n d ng vào th c ti n ph i ả ụ ậ ủ t quan đi m l ch s c th , do đó khi v n quán tri ể ử ụ ậ ệ d ng ph i sáng t o cho phù h p v i đ c đi m c a dân ớ ặ ợ ả ụ t c trong t ng th i kì cách m ng. Đ ng th i chúng ta ồ ạ ộ c n ti p thu nh ng thành t u c a t duy nhân lo i ạ ầ trong xây d ng n n kinh t ng,công nghi p hóa ệ ự c… đ th c hi n đ t n ể ự ướ ấ ướ m c tiêu dân giàu, n c m nh, xã h i công b ng, dân ụ ằ ộ ch , văn minh. ủ

m t s n ở + Th i gian qua ờ

ậ ụ

ậ ế

ượ ổ

ạ ậ ị ự

ủ ự ủ ế ả ậ

ủ ộ ự ủ ả ộ

ề ế ậ ự ữ ủ ả

c xã h i ch ộ ố ướ ủ ộ nghĩa, do v n d ng lý lu n v ch nghĩa xã h i ộ ủ ề ậ thi u sáng t o, th m chí máy móc, giáo đi u ề c b sung phát tri n, làm cho lý lu n không đ ể không theo k p yêu c u c a th c ti n đã d n ẫ ễ ủ ầ đ n s kh ng ho ng v lý lu n c a ch nghĩa ề xã h i. S kh ng ho ng v lý lu n là m t trong nh ng nguyên nhân d n đ n s kh ng ho ng ẫ c a ch nghĩa xã h i nói chung. ủ ủ ộ

ổ ớ ả

ự ữ

ấ

ự ủ ệ

ư ầ ớ

ặ ấ

ề ả ượ ề ỏ

i quy t. c ta, công cu c đ i m i do Đ ng n + Ở ướ ộ c nh ng thành t u ng đã thu đ kh i x ở ướ ượ c đ u r t quan tr ng. Tuy nhiên tính b ướ ọ ầ ch t khó khăn và ph c t p c a s nghi p ứ ạ ấ đ i m i, cũng nh chi u sâu và t m c ỡ ề ổ c a nó đang đ t ra r t nhi u v n đ lý ấ ủ c lu n l n lao và gay c n đòi h i ph i đ ấ ậ ớ gi ả ế

Cho nên có th nói r ng, ch a bao gi ờ ể ư

i c n thi ọ ế ằ ầ

ạ

ệ ự ả ự ổ ầ

ự ả ố

ỉ ậ ỉ

c m t lý lu n tiên phong h ch nh đ n, tr ả ủ ượ ế ư ậ ướ

ộ ả

lý t và có t m quan tr ng to l n lu n l ậ ạ ầ ớ nh hi n nay. Mu n lãnh đ o s nghi p đ i ư ệ ổ ố đ i m i m i thành công, Đ ng ta c n ph i t ớ ả ớ và t c h t ph i nâng cao trình ướ đ lý lu n c a Đ ng. Nh Lênin đã ch rõ: Ch ỉ ộ ng Đ ng nào đ ả d n, thì m i có kh năng làm tròn vai trò chi n ế ớ ẫ sĩ tiên phong.

ọ ả ạ

ậ ệ ả

ủ ọ

ả ả

ẻ ệ

ủ ệ ạ ạ

+ Lý lu n ph i tr thành c s khoa ơ ở ở ng l i chích h c cho vi c ho ch đ nh đ ố ườ ị sách c a Đ ng, ph i cung c p n i dung ộ ấ ả khoa h c cho đ i m i, ph i góp ph n vào ầ ớ ổ t ng c a Đ ng. Đó là trách công tác t ủ ư ưở nhi m n ng n và v vang c a lý lu n ậ ề ặ trong giai đo n cách m ng hi n nay ở n c ta. ướ

ắ ắ

ụ ụ

ệ ệ

3. Kh c ph c b nh kinh nghi m ệ 3. Kh c ph c b nh kinh nghi m ệ và b nh giáo đi u. ề và b nh giáo đi u. ề

ệ ệ

ệ

ệ ệ

ữ ự

ể ạ

ủ

ắ ự

ữ

ấ

ậ

B nh kinh nghi m và b nh giáo ệ đi u là nh ng bi u hi n khác ề nhau c a s vi ph m nguyên t c th ng nh t gi a lý lu n và th c ố ti n.ễ

* B nh kinh nghi m là gì? * B nh kinh nghi m là gì?

ệ ệ

ệ ệ

ệ

ự

ệ

ữ

ự

ệ

ướ

ộ

ệ ạ

ề

ệ

ướ ệ

ườ

Nói cách khác, b nh kinh nghi m là ệ khuynh h t ng quá coi tr ng ng t ọ ư ưở kinh nghi m th c ti n, xem th ng lý ễ ự lu n.ậ

B nh kinh nghi m là s tuy t đ i ố ệ hóa nh ng kinh nghi m th c ti n ễ c đây và áp d ng m t cách máy tr ụ i khi đi u ki n đã thay móc vào hi n t ệ đ i.ổ

ệ

ủ

ệ

ủ

ố ữ

ỏ ạ

+ Bi u hi n c a b nh kinh nghi m ệ ể ng “Kinh nghi m ch nghĩa” t là t ệ ư ưở theo ki u “S ng lâu lên lão làng”, th a ể mãn v i nh ng thành tích đã đ t ớ đ

c.ượ

ệ ủ ế

ự ượ

ể

ậ duy lý lu n. Không th y đ ộ ư ượ ấ

ụ ọ

ủ ậ ọ ỹ

ả ụ ệ ớ ế

Trong công vi c, ch y u d a vào c, ch nh ng kinh nghi m đã tích lũy đ ủ ệ ữ quan, không ch u h c t p đ nâng cao ọ ị c trình đ t ậ vai trò quan tr ng c a giáo d c và khoa ủ ng b o th trì tr , t h c k thu t; có t ư ưở không ch u ti p thu và v n d ng cái m i, ậ ị cái ti n b vào th c ti n. ễ ộ ự ế

ệ

ử ể ạ ủ l ch s đ l ừ ị

ướ

ệ ạ ệ ấ ậ ề

ủ ế ệ

ủ

+ Nguyên nhân c a b nh kinh nghi m là ệ có ngu n g c t i. Đó là, ố ồ c ta là m t n n c nông nghi p l c h u, ộ ướ trình đ khoa h c và công ngh th p, n n ọ ộ ch y u d a vào kinh nghi m c kinh t ự ổ ế c truy n t đ i này sang đ i truy n đ ờ ừ ờ ề ượ ề duy, khác, đi u đó d n đ n phong cách t ế ư ẫ ề t i Vi phong cách ho t đ ng c a ng ệ ườ ộ ạ Nam ch y u d a vào kinh nghi m. ệ ự ủ ế

ệ ủ

ơ ướ ế ậ

ấ ố

ế

ườ ạ

ộ

ủ ệ

- Nguyên nhân c a b nh kinh nghi m còn ệ c ta duy trì quá lâu c ch t p do n trung quan liêu bao c p, phân ph i bình t tiêu tính quân. C ch này đã làm tri ệ ơ i lao đ ng và t o nên sáng t o c a ng ộ ủ ạ i, trông ch , d a d m, là m t tâm lý l ẫ ự ờ ỉ ạ trong nh ng nguyên nhân c a b nh kinh ữ nghi m.ệ

ặ ế ệ

ề

ố ữ

ấ

ể ồ

- M t khác, do ý th c h phong ki n đ ể ứ l i, các phong t c, t p quán, truy n th ng, ậ ụ ạ i dân còn mang nh ng thói quen c a ng ườ ủ d u v t c a xã h i cũ. Đó là m nh đ t ấ ả ộ ế ủ i và ph thu n l i đ hình thành, t n t ổ ạ ợ ậ bi n b nh kinh nghi m ch nghĩa. ệ ệ ủ ế

ầ ấ ệ

ệ

ấ ị

ế ả ậ ệ

ộ

ộ ơ ệ ườ ủ ủ

ủ

ậ ấ

ễ ệ

ậ ổ

+ Kinh nghi m là r t quý, nó đã góp ph n thành công trong đi u ki n, hoàn c nh ề nh t đ nh và là c s đ khái quát lý lu n. ơ ở ể Tuy nhiên, n u tuy t đ i hóa kinh nghi m ệ ố m t n i, m t lúc nào đó, bê nguyên xi kinh i khác, c a n i khác vào nghi m c a ng ơ ng lý lu n đi u ki n c a mình, xem th ườ ệ ề s r i vào b nh kinh nghi m và s th t ẽ ệ ệ ẽ ơ b i trong th c ti n khi đi u ki n, hoàn ề ự ạ c nh đã thay đ i. Vì v y, chúng ta ph i ả ả kh c ph c b nh kinh nghi m. ụ ệ ệ ắ

ắ ắ

ể ể

ụ ụ

+ Đ kh c ph c b nh kinh nghi m ệ ệ + Đ kh c ph c b nh kinh nghi m ệ ệ có hi u qu đòi h i chúng ta ph i: ả ỏ có hi u qu đòi h i chúng ta ph i: ả ỏ

ệ ệ

ả ả

Th nh t, ả ứ ệ

ố

ữ ệ ễ

t sâu s c ấ Ph i quán tri ắ nguyên t c th ng nh t gi a lý lu n v i ớ ậ ấ ắ th c ti n (không đ c tuy t đ i hóa m t ặ ố ượ ự nào).

ả Th hai, ứ

ậ ổ

ph i tăng c ng h c t p đ ườ ể ọ ậ nâng cao trình đ lý lu n, b sung, v n ậ ộ d ng lý lu n phù h p v i th c ti n. ụ ự ễ ậ ợ ớ

ơ ế

ộ ườ

ậ ộ

ổ ọ

ợ

ệ

, ph i hoàn thi n c ch th M t khác ị ệ ả ặ ng xã h i ch nghĩa. B i ng đ nh h tr ở ủ ướ ị ng luôn v n đ ng, bi n th tr vì, kinh t ế ế ị ườ đ i, nó đòi h i m i thành ph n kinh t , ế ầ ọ ỏ m i ch th kinh t ph i luôn năng đ ng, ộ ả ế ủ ể ng đ có nh ng sáng t o, bám sát th tr ữ ể ị ườ ạ quy t sách kinh doanh phù h p. Trong th ị ế ng không có ch cho b nh kinh tr ỗ ườ nghi m t n t ệ i. ồ ạ

* B nh giáo đi u là gì? * B nh giáo đi u là gì?

ệ ệ

ề ề

ệ B nh giáo đi u là khuynh h ề ệ

ố ậ ướ ế ứ

ẹ ệ

ở ụ ự ễ ậ

ậ ế ộ ề ệ ị

ng tuy t đ i hóa lý lu n, tuy t đ i hóa ki n th c đã ệ ố có trong sách v , coi nh kinh nghi m th c ti n, v n d ng lý lu n m t cách máy móc, không tính toán đ n đi u ki n l ch s c th . ử ụ ể

ệ

ể

ệ

ề

ệ

ủ

ở

ở

ệ

ầ

ể

ệ ố

ọ ậ

ớ ộ

ạ

ọ ậ

ấ ặ

ủ ậ

ớ

ể

ộ ễ

ữ

ổ

ố

ủ

ế

ộ

ữ

ộ

+ Bi u hi n c a b nh giáo đi u là b nh kinh vi n, sách v , xem lý lu n, sách v là cái tuy t ậ đ i đúng, không c n b sung, phát tri n. Trong ổ quá trình h c t p lý lu n Mác – Lênin thì không ậ chú ý t i n i dung và b n ch t cách m ng c a ả i câu ch , ho c h c t p lý lu n nó, ch chú ý t ữ ỉ Mác – Lênin theo ki u thu c lòng, không chú ý i nh ng thay đ i đang di n ra trong cuôc s ng. t ớ Hi u ch nghĩa Mác – Lênin m t cách phi n ể di n, v n d ng m t cách r p khuôn nh ng mô ậ ậ ụ ệ n hình ch nghĩa xã h i c ngoài mà không ủ ộ ở ướ c mình. i đ c thù c a n chú ý t ớ ặ

ướ

ủ

ề

ệ ụ n Ở ướ ệ ở ể ệ

ạ

ộ

ự ủ ệ ề ả

c ta, b nh giáo đi u còn bi u ch v n d ng nh ng kinh nghi m hi n ữ ỗ ậ trong chi n tranh cách m ng vào công ế cu c xây d ng hòa bình mà không tính toán đ y đ khi đi u ki n, hoàn c nh đã ầ thay đ i.ổ

ệ ệ

ề ề

+ B nh giáo đi u có nguyên nhân + B nh giáo đi u có nguyên nhân sâu xa c a nó. sâu xa c a nó.

ủ ủ

- Tr ề ế

ậ ạ

ậ ắ ướ ể ắ ư ự ế ậ

ự ậ

ề ậ ầ

ứ ườ

c h t, là do s y u kém v lý ự ế lu n, hi u lý lu n còn nông c n, ch a n m ch c th c ch t lý lu n. Do s y u ấ kém v lý lu n khi n cho chúng ta không ế có nh n th c đ y đ v ch nghĩa xã h i ộ ủ ủ ề ng đi lên ch nghĩa xã h i và con đ ộ ủ n c ta. ướ

ẫ

ậ ề ự ậ ễ ứ ữ ụ

ậ

ề ậ

ụ ễ ề ỉ

ư ậ

ư ị

ự ư ể ậ

ướ ở ộ ự ạ ậ

- Th n a, do y u kém v lý lu n d n ế đ n v n d ng lý lu n vào th c ti n cách ế ậ t m ng còn nhi u sai sót, th m chí ch bi ỉ ế ạ v n d ng lý lu n mà không quan tâm đ n ậ ế th c ti n, không b sung đi u ch nh lý ổ ự lu n. Vì v y, lý lu n ch a phát huy đ c ượ ậ ậ ng cho vai trò tiên phong, ch a đ nh h s phát tri n, ch a th t s tr thành ự ph ng pháp lu n cho ho t đ ng th c ươ ti n.ễ

ắ ề ệ ể

ố ắ

ữ

ậ ắ ả ấ ả ễ

ự ớ ậ ễ ự ụ ễ

ừ ự ễ ự ự ể ễ

ừ ạ

ủ ư ễ

ấ ậ ố ị

ự ẳ ự ữ ủ ủ ắ ộ

+ Đ kh c ph c b nh giáo đi u, chúng ta ụ t sâu s c nguyên t c th ng ph i quán tri ắ ệ nh t gi a lý lu n và th c ti n. Lý lu n ậ ph i luôn luôn g n li n v i th c ti n, ph i ả ề th c ti n, v n d ng sáng t o khái quát t ạ vào th c ti n, ki m tra trong th c ti n và không ng ng phát tri n sáng t o cùng v i ớ ể th c ti n. Nh ch nghĩa Mác – Lênin đã kh ng đ nh: Th ng nh t gi a lý lu n và th c ti n là m t nguyên t c c a ch nghĩa ễ Mác – Lênin.

Ế Ế

LÝ LU N HÌNH THÁI Ậ BÀI:BÀI: LÝ LU N HÌNH THÁI Ậ KINH T - XÃ H I VÀ CON Ộ KINH T - XÃ H I VÀ CON Ộ NG ĐI LÊN CH NGHĨA Đ ƯỜ NG ĐI LÊN CH NGHĨA Đ ƯỜ

XÃ H I XÃ H I

Ủ Ủ VI T NAM VI T NAM

Ộ Ở Ệ Ộ Ở Ệ

Ậ Ế

I. LÝ LU N HÌNH THÁI KINH T - XÃ H I NG PHÁP LU N ƯƠ Ộ Ậ

VÀ VAI TRÒ PH C A LÝ LU N ĐÓ. Ủ Ậ

ể ự

ế 1. Nh ng tiên đ xu t phát đ xây d ng ấ ề - xã h i. ộ

ướ

ọ

ờ ố ng, t ừ ề

ữ hình thái kinh t c khi tri + Trong quá trình lâu dài tr t ế h c Mác ra đ i, ch nghĩa duy tâm gi vai ữ ủ ờ trò chi ph i trong đ i s ng xã h i. ố ộ ờ ố i ta gi Ng i thích đ i s ng xã h i xu t ấ ộ ườ ả ý th c t phát t ni m tin tôn t ứ ư ưở ừ chính tr … giáo, t ị ừ

Chính C.Mác là ng i đã phê phán tri t h c ườ ế ọ

ọ ấ ế

i, đ xu t ề ng con ướ

ử ế ủ ị

ư

ướ ạ ủ ầ ư ị

ứ ủ ồ ặ

Trên c s đó, h đã ki n gi ơ ở ả nh ng con đ ng, bi n pháp h ườ ữ ệ i đ n cu c s ng t ng t đ p. ố ẹ ộ ườ ế ố Nh ng do nh ng h n ch c a l ch s và ạ ữ ư ng pháp ti p c n,do đó các nhà t ph ư ậ ế ươ c Mác ch a có cái nhìn đ y đ v t ng tr ủ ề ưở i, cũng nh l ch s i c a con ng s t n t ử ườ ự ồ i. H m i ch nghiên c u xã h i loài ng ỉ ớ ọ ườ ộ nh ng bi u hi n t ng m t khác nhau c a t n ệ ừ t ạ

ấ ợ

ủ ạ ạ

ữ ể i. i con ng ườ t ng y đã h p t c nh ng t Tuy v y, t ư ưở ữ ấ ả ậ thành dòng ch l u c a l ch s văn hóa nhân ử ủ ị ủ ư lo i, đó là ch nghĩa nhân đ o.

ữ

ữ

ướ ể ữ ắ ọ

ậ ọ

+ Mác và Ănghen đã k th a nh ng thành t u ự ế ừ c đó trên c s c a nh ng nhà Tri t h c tr ơ ở ế ọ ủ kh c ph c nh ng khuy t đi m c a h , các ủ ế ụ ng duy v t khoa h c ông đã đ a ra t ư trong xem xét l ch s . t ư ưở ử ị

ấ ể

ọ

ư ng, con ng ườ

ấ ế ủ i tr u t ườ ừ ượ t l p và c đ nh mà là con ng ố ị

ườ

i trong s n xu t v t ch t. i làm đi m xu t phát Các ông đã l y con ng ườ cho h c thuy t c a mình, nh ng không ph i ả i trong tình là con ng i th c tr ng bi ự ệ ậ ạ i trong quá trình phát tri n hi n ti n. Con ng ệ ễ th c – con ng ự ườ ể ấ ấ ậ ườ ả

ố ộ ằ

ả ườ ậ

ấ ả ườ ử ụ

ấ ộ

ủ

ụ ả ng c a t ủ ự ấ

ằ ộ ầ ụ ố ủ ờ

+ Mác – Ănghen cho r ng: vì cu c s ng c a mình con ng i ph i s n xu t v t ấ ủ i s d ng ch t, đó là quá trình con ng công c s n xu t tác đ ng vào các đ i ố nhiên nh m t o ra c a c i t ả ạ ượ v t ch t. Đó là ho t đ ng có m c đích ạ ậ nh m th a mãn nhu c u đ i s ng c a ằ con ng ỏ i.ườ

ấ

i thi ườ ế ậ

ấ

ườ ự

ượ ả ườ ấ ồ

ợ

ặ ấ ủ ươ ả

+ Trong quá trình s n xu t v t ch t, con ấ ậ ả t l p hai m i quan h ( quan h ng ệ ệ ố song trùng ). B i vì, trong s n xu t v t ậ ấ ả ở nhiên hình i liên h v i t ch t con ng ệ ớ ự ng s n xu t (LLSX); thành nên l c l ấ ả i ph i đ ng th i trong s n xu t con ng ả ờ liên h v i nhau hình thành nên quan h ệ ệ ớ s n xu t (QHSX) ; Đây là hai m t h p ấ ả ng th c s n xu t c a xã thành c a ph ứ ủ h i(PTSX). ộ

ứ

ộ

ả ừ

ấ

ế ụ ả ớ

ữ ấ

ấ

ớ

ệ

ỗ ộ ả ớ

ấ ổ

ộ

ng th c s n xu t Nguyên nhân làm cho ph ươ ấ v n đ ng bi n đ i là do con ng i không ng ng c i ả ườ ổ ậ ti n công c s n xu t nh m t o ra nh ng công c ụ ạ ằ ế s n xu t m i. M i khi công c s n xu t m i ra đ i ờ ụ ả ả làm cho trình đ s n xu t nâng cao, kinh nghi m ấ s n xu t đ i m i, năng xu t lao đ ng nâng lên làm ấ ả cho LLSX phát tri n không ng ng. ể

ừ

ộ

ể

ộ

ẩ

ế ươ

ả

ấ

ờ ủ ứ

ả

ả

ấ ờ ố

i Khi LLSX phát tri n đ n m t trình đ m i l ớ ạ ng th c s n xu t m i. thúc đ y s ra đ i c a ph ứ ớ ự ng th c s n xu t m i ra đ i thay th M i khi ph ế ờ ớ ấ ươ ỗ t ph ng th c s n xu t cũ d n đ n s bi n đ i t ổ ấ ự ế ế ẫ ứ ươ c các m t c a đ i s ng xã h i, d n đ n s bi n ặ ủ ả ự ế ế đ i c a m t hình thái kinh t ộ ổ ủ

ộ ẫ - xã h i. ộ

ế

ậ

ừ ệ ệ

Chính b ng ph ằ con ng ườ ậ ủ ử ậ ị

ng pháp ti p c n đó ế ươ i hi n th c) Mác đã phát hi n (t ự ra quy lu t v n đ ng c a l ch s loài ộ ng i.ườ

ứ ị con ng ể ầ ừ ườ

Nh v y, chìa khóa đ nghiên c u l ch i ườ i g n v i s n xu t v t ấ ậ

ư ậ s loài ng ử hi n th c, con ng ệ ch t, v i ho t đ ng th c ti n. ạ ộ ấ i ph i b t đ u t ả ắ ườ ắ ự ớ ả ễ ự ớ

ệ ệ thái kinh t thái kinh t

Khái ni m và k t c u c a hình 2 .2 .Khái ni m và k t c u c a hình ế ấ ủ ế ấ ủ ộ - xã h i ế - xã h i ế ộ - xã h

a. Khái ni m hình thái kinh t

ội.

ệ

ế

ộ Nh chúng ta đã bi ộ

ự ế ư ệ ọ ạ ữ ự ủ ộ ộ

ậ

ờ ố ề ọ ộ

t Mác và Ănghen đã ế th c hi n m t cu c cách m ng trong lĩnh v c t h c, mà m t trong nh ng n i dung c a tri nó là đã đ a quan ni m duy v t vào đ i s ng ệ ư c h c thuy t v ch xã h i, xây d ng đ ủ ế ượ nghĩa duy v t l ch s . ử ự ậ ị

ậ ế

ượ Trong đó lý lu n hình thái kinh t ớ ả

t đ bao quát c t ệ ể ả ự

- xã h i đ c coi là hòn đá t ng. V i quan ộ đi m đó làm cho ch nghĩa duy v t tr ở ậ ủ ể nhiên và xã thành tri h i.ộ

Đ đ a ra khái ni m hình thái kinh t ệ

ể ư ộ

i và ng ườ ườ ệ

ữ

- ế t c xã h i, Mác đã ti n hành phân tích t ấ ả ế i trong các quan h gi a ng ữ đ i s ng hàng ngày, đó là nh ng quan h ệ ờ ố xã h i.ộ

ả

ệ

ữ

ấ

ế

ầ

Trong t t c nh ng quan h đó ông ấ i v i làm n i b t lên quan h gi a ng ườ ớ ệ ữ ổ ậ i trong s n xu t v t ch t, coi đó là ng ườ ấ ậ nh ng quan h c b n ban đ u quy t ữ t c các quan h xã h i khác. đ nh t

ị

ấ ả

ộ

ệ

ệ

ố

ơ ở ệ ả i trong xã h i, t ự ậ

ủ

ả ệ ơ ả ệ Trên c s đó, Mác đã phát hi n ra m i quan h b n ch t, nh ng quan h có ữ ấ đó tìm ra tính tính l p l ặ ạ ộ ừ quy lu t trong s v n đ ng phát tri n c a ể ộ ậ xã h i.ộ

Không d ng l

ậ

ề

ừ

ừ

ượ

lý lu n tr u t ứ

ả ậ ậ

i ạ ở Mác đã đi sâu nghiên c u hình thái kinh t b n ch nghĩa m t s n ở ộ ố ướ ủ lu t v n đ ng c a ch nghĩa T b n th gi ủ ủ

ng v xã h i, ộ - xã h i T ộ ư ế c đi n hình và rút ra quy ế ớ

ỉ

ể ư ả ằ

i. ệ ả

ấ

ệ ự

ữ

ế

ộ

ộ

ộ ơ ở ạ ầ ự ồ

ữ

ể

ị

ề

ệ

ng ng v i nh ng quan đi m đó.

ộ Trên c s đó Mác ch ra r ng, quan h s n xu t ơ ở t s khác nhau là tiêu chu n khách quan đ phân bi ể ẩ xã h i này v i hình thái kinh t gi a hình thái kinh t ế ộ ớ ng c a c th xã h i, xã h i khác; và coi đó là b x ộ ơ ể ủ ộ ươ h p thành m t c s h t ng xã h i, t c là c s hi n ơ ở ệ ộ ứ ợ ng t ng th c trên đó xây d ng nên m t ki n trúc th ầ ượ ế ự t t ng ng bao g m nh ng quan đi m chính tr , tri ứ ế ươ h c, đ o đ c, ngh thu t, pháp quy n...cùng v i ớ ậ ạ ọ nh ng th ch t ớ

ứ ế ươ

ữ

ứ

ữ

ể

ể

ằ ư ậ ệ ậ

ể ẫ

ủ

ượ ậ ị ạ

Nh v y, b ng ph t ng pháp duy v t tri ươ i ph u xã h i, Mác đã đ trong quá trình gi ộ ả xây d ng đ c ph m trù khoa h c c a ch ủ ọ ạ ự nghĩa duy v t l ch s , ph m trù hình thái kinh ử t ế - xã h i. ộ

* Hình thái kinh t ộ ạ

ộ ử ể ỉ

ạ ị ấ ị ớ ộ

ư

ệ ả ộ ớ ợ ị

ộ ộ

ộ ủ ự ượ ữ ấ ế ự

- xã h i là m t ph m trù ế c a ch nghĩa duy v t l ch s dùng đ ch xã ậ ị ủ ủ t ng giai đo n l ch s nh t đ nh, v i m t h i ử ộ ở ừ ki u quan h s n xu t đ c tr ng cho xã h i đó ấ ặ ể phù h p v i m t trình đ nh t đ nh c a l c ng s n xu t và v i m t ki n trúc th l ng ớ ượ t ng t c xây d ng trên nh ng ượ ầ quan h s n xu t y. ấ ng ng đ ứ ấ ấ ả ươ ệ ả

- -

ế ấ ủ ế ấ ủ

ế ế

K t c u c a hình thái kinh t b. b. K t c u c a hình thái kinh t xã h i.ộ xã h i.ộ

ủ

ỉ ộ ộ

ằ ể ế ấ ế ộ ệ ố

ỉ ặ

ượ ặ

ạ

+ Ch nghĩa duy v t l ch s cho r ng: hình ử ậ ị xã h i là m t ch nh th xã h i thái kinh t ộ (m t h th ng hoàn ch nh) có k t c u ph c ứ t p, trong đó có các m t c b n là: LLSX, ạ ơ ả ng t ng. M i m t đó có QHSX, ki n trúc th ầ ỗ ế vai trò v trí khác nhau, nh ng gi a chúng có ữ ư ị s liên h tác đ ng qua l i l n nhau t o nên ạ ẫ ộ ự s v n đ ng c a c th xã h i. ộ ủ ự ậ ơ ể ệ ộ

ặ

ộ

ế

ượ ậ ủ ự

ể

ế

ộ ế ị ừ

ủ ả ế

ự

c Trong các m t nói trên, LLSX đ coi là n n t ng v t ch t k thu t c a ấ ỹ ậ ề ả m t hình thái kinh t xã h i; S hình ộ thành và phát tri n c a m i hình thái ỗ ủ xã h i là do s phát tri n c a kinh t ự LLSX quy t đ nh. LLSX còn đ m b o tính k th a trong s phát tri n ti p n i c a các hình thái kinh t

ể ả ể xã h i. ộ

ế ố ủ

ế

xã h i, QHSX đ

ế

ượ

ộ ế ị

ộ

ể

ớ

ự

ộ

ư

ể

ế

ặ

ộ

ượ

t b n chât c a m t hình thái kinh t ộ

ủ

ế

+ Trong m i hình thái kinh t c coi ỗ là quan h c b n ban đ u quy t đ nh các quan h ệ ầ ệ ơ ả xã h i khác; QHSX phát tri n phù h p v i trình đ ộ ợ i LLSX. M i c a LLSX và tác đ ng tích c c tr l ỗ ở ạ ủ xã h i có m t ki u QHSX đ c tr ng hình thái kinh t ộ c coi là tiêu chu n khách quan cho nó; QHSX đ ẩ xã đ phân bi ệ ả ể h i .ộ

ạ

ủ

ế ớ

ộ ơ ở ạ ầ

ế ủ

ơ ở ượ

+ Trên c s h t ng đó đ ơ ở ạ ầ ể

ề

ị

ứ ế ươ ầ

ượ

ọ ủ

ể

ệ

Các QHSX c a xã h i liên k t v i nhau t o nên ộ m t c s h t ng (hay là c s kinh t ) c a xã h i. ộ c hình thành nên các quan đi m chính tr , pháp quy n, đ o đ c, ngh ệ ạ ch c thi thu t, tôn giáo… và các t t ch t ng ng ứ ế ổ ậ ứ ng t ng (KTTT), c g i là ki n trúc th c a nó đ ượ ế ủ mà ch c năng c a nó là duy trì, b o v và phát tri n ả ứ c s h t ng (CSHT). ơ ở ạ ầ

ặ ơ ả

ế

thái kinh t ệ ộ dân t c và các quan h xã h i khác. ộ

ủ

Ngoài các m t c b n nói trên, các hình - xã h i còn có quan h gia đình, ộ ề ấ ể

ằ ệ ậ ủ

ự

ứ ấ ộ

ế ủ ươ ậ

ự ợ

ả ấ ủ ữ ộ ủ ự ớ ậ ộ

ệ ứ ậ ơ ả i). ố ự ườ ủ ể ộ ệ + Quan ni m t ng quát v c u trúc c a hình ệ ổ c tri n khai phân tích thái kinh t xã h i đ ế ộ ượ b ng h th ng ph m trù quy lu t c a ch ủ ạ ố nghĩa duy v t l ch s . ử ậ ị c a đ i s ng xã Trong lĩnh v c kinh t ờ ố h i, có các ph m trù: Ph ng th c s n xu t, ả ạ LLSX, QHSX và quy lu t QHSX ph i phù h p v i trình đ c a LLSX. Th c ch t c a quy lu t này là s tác đ ng bi n ch ng gi a LLSX và QHSX (Đây là quy lu t c b n chi ph i s phát tri n c a xã h i loài ng

ế ự

ị ằ ự

ạ ứ

ạ ữ ự

ấ ấ ấ

ế ấ ấ ậ ấ

ấ ấ

ể ộ ộ

ẩ ấ

ở

B i vì, trong xã h i có giai c p, thông qua c mâu và - Trong m i quan h gi a lĩnh v c kinh t ệ ữ ố c khái quát b ng các lĩnh v c chính tr , đ ượ c p ph m trù: CSHT, KTTT và m i quan h ệ ố ặ bi n ch ng gi a CSHT và KTTT. ệ - Trong lĩnh v c xã h i có các ph m trù: Giai ộ c p, k t c u giai c p, đ u tranh giai c p và ấ quy lu t đ u tranh giai c p. Trong đó ch ủ nghĩa Mác-Lênin cho r ng: Đ u tranh giai c p ằ là đ ng l c thúc đ y xã h i phát tri n trong ự các xã h i có giai c p. ộ ộ ớ ượ ả ấ ấ

ẫ

ấ i quy t đ đ u tranh giai c p m i gi ế và mâu thu n giai c p. thu n kinh t ấ ẫ ế

:

ế

><

QHSX

• Mâu thu n kinh t ẫ LLSX • Mâu thu n giai c p: ấ ẫ Giai c p b tr ị ấ

ị

>< Giai c p th ng tr . ị ấ

ố

 Mâu thu n đó d n đ n đ u tranh giai c p mà đ nh

ỉ

ấ

ẫ

ế

ẫ

ủ

ẫ cao c a nó d n đ n cách m ng xã h i. ộ

ế ấ

ạ

ế

c gi

ộ ượ

ứ

ả

ấ ỏ ẫ

ươ

ớ

ấ ạ Thông qua đ u tranh giai c p và cách m ng xã ấ , mâu thu n giai c p ẫ ng th c s n xu t cũ b xóa b , ấ ả ng th c s n xu t m i ra đ i ti n b h n, d n ờ ế ế ự

ẫ ươ ấ ộ

ị ộ ơ xã h i m i. ớ ộ ậ

ứ ả ờ ủ ự

h i làm cho mâu th n kinh t i quy t, ph đ ế ph đ n s ra đ i c a m t hình thái kinh t ế  Chính s tác đ ng c a h th ng các quy lu t làm ủ ộ cho hình thái kinh t ộ ậ ế

ệ ố xã h i v n đ ng phát tri n. ộ

ể

ờ ố ố

ứ

ộ

ố ủ

ộ ậ ươ ộ

ứ ủ

ớ

ộ

+ Lĩnh v c tinh th n c a đ i s ng xã ủ ầ ự h i đ c nghiên c u trong m i quan ứ ượ ộ i xã h i và ý th c xã h i, h gi a t n t ộ ệ ữ ồ ạ ng đ i c a ý th c xã tính đ c l p t h i,các c p đ , các hình thái c a ý ộ ấ th c xã h i và vai trò ngày càng to l n ứ ộ c a ý th c xã h i trong quá trình phát ủ ứ tri n xã h i. ộ ể

ỉ ộ ạ

ử

ự

ệ

ộ

ữ

iạ : Tóm l Hình thái kinh t xã h i là m t ộ ế ộ ph m trù ch m t ki u h th ng xã h i ệ ố ộ ể ạ m t giai đo n phát tri n l ch s nh t ể ị ấ ở ộ đ nh,có tính xác đ nh v ch t, là s ấ ự ề ị ị , m t t c các y u t th ng nh t c a t ộ ế ố ấ ủ ấ ả ố c c u hoàn ch nh luôn luôn v n đ ng ộ ậ ỉ ơ ấ thông qua s tác đ ng bi n ch ng ứ gi a LLSX và QHSX, gi a CSHT và ữ KTTT.

ự ự kinh t kinh t

ị ị

ế ế

ử

ẳ

ị

ủ ặ ơ ả

ữ

ợ ờ ệ

ộ

ứ ổ

ủ

ậ

ộ

3.S phát tri n c a các hình thái ể ủ 3.S phát tri n c a các hình thái ể ủ xã h i là quá trình l ch ộ xã h i là quá trình l ch ộ nhiên. ử ựs t ử ự s t nhiên. • Ch nghĩa duy v t l ch s kh ng đ nh r ng, các ằ ậ ị xã h i m t c b n h p thành m t hình thái kinh t ộ ế ộ không tách r i nhau mà gi a chúng có s liên h ệ ự tác đ ng bi n ch ng l n nhau hình thành nên ẫ nh ng quy lu t ph bi n c a xã h i. Đó là h ệ ế th ng các quy lu t.

ữ ố

ậ

ậ

• Quy lu t QHSX ~ LLSX. • QL CSHT <-----> KTTT. • QL Đ u tranh giai c p trong xã h i có giai c p và

ấ

ấ

ấ

ộ

các quy lu t xã h i khác.

ậ

ộ

ộ

ủ

ộ

ị

ế

ử

ị

ộ

ể ộ

ọ

ệ

ủ

ừ ấ ử ự ủ

Chính do tác đ ng c a các quy lu t khách quan đó ậ - xã h i v n đ ng phát ộ ậ ế th p đ n cao trong l ch s nh ư ế nhiên không ph thu c vào ý ụ i. ườ ồ

ố

ằ ủ

ự

ộ

ộ

ể ự

ủ

ể

ổ

ế ượ

ổ ẽ

ế

ổ

ộ

ế ằ

ế

ượ ơ

ễ ố

ủ

ả

làm cho các hình thái kinh t tri n thay th nhau t m t quá trình l ch s t chí, nguy n v ng ch quan c a con ng + Ch nghĩa Mác-Lênin cho r ng, ngu n g c sâu xa ủ c a s v n đ ng phát tri n c a xã h i là do s phát ủ ự ậ tri n c a LLSX. Chính s phát tri n c a LLSX đã ể ủ quy t đ nh làm thay đ i QHSX. ế ị  Đ n l t mình QHSX thay đ i s làm cho KTTT - xã h i cũ thay đ i theo và do đó mà hình thái kinh t c thay th b ng hình thái kinh t - xã h i m i cao đ ớ ộ h n. Quá trình đó di n ra m t cách khách quan ch ứ ộ không ph i theo ý mu n ch quan c a cá nhân nào. ủ

ộ ự

ể

ế

• S tác đ ng c a các quy lu t khách quan phát tri n ế th p đ n cao, đó là con ng phát tri n chung c a l ch s nhân ủ ị ử

ậ ủ làm cho các hình thái kinh t thay th nhau t ừ ấ ế đ ể ườ lo i.ạ

• Cũng c n ph i th y r ng, con đ

ả ỗ

ậ ầ ủ ể ố ở

ề ự ở

tr , ị

ệ truy n ề ộ ự

ế ứ ử ể ạ

ng phát ườ ấ ằ tri n c a m i dân t c không ch b chi ị ỉ ộ ph i b i các quy lu t chung mà còn b tác ị nhiên, v đ ng b i các đi u ki n v t ề ề ộ th ng v văn chính ố ề hóa,vv.....Chính s tác đ ng đó làm cho l ch s phát tri n c a nhân lo i h t s c ủ ị phong phú đa d ng.ạ

ậ

• Vì V y, có nh ng dân t c l n l ữ ế

ộ

ế

ộ ầ ượ ế ộ ể ế

- xã h i cao h n.

ế

ơ

m t cách trình t

. Nh ng ư

ự

ứ

ả

ở ỹ

ệ

ế

t tr i qua các ả th p đ n cao, nh ng hình thái kinh t -xã h i t ư ộ ừ ấ cũng có nh ng dân t c b qua m t hay m t s ộ ố ỏ ộ ữ - xã h i nào đó đ ti n lên hình hình thái kinh t thái kinh t ộ • Ví dụ: Các n c Pháp, Tây Ban Nha, Italia, ch ế ướ trong lòng ch đ phong ki n đ c hình thành t ế ừ ượ ế ộ đ chi m h u nô l ộ ữ ở ế ệ ộ c khác nh Nga, Ba Lan, Đ c, ch m t s n ế ư ộ ố ướ i không tr i qua ch đ đ phong ki n ra đ i l ế ộ ờ ạ ế ộ . Hay chi m h u nô l M Ch nghĩa T B n ữ hình thành không tr i qua ch đ phong ki n. ả

ư ả ế

ủ ế ộ

ộ ỏ

ế ệ ộ ể ư ậ ế

ơ ề ử ề ị

ộ ế

ợ

ờ

ế ế

c thi ồ ả

ứ ậ ả ố

Nh v y, vi c b qua m t vài hình thái kinh t -xã h i đ lên m t hình thái kinh t -xã ộ h i cao h n đã có ti n đ l ch s . Tuy nhiên, ộ vi c b qua m t vài hình thái kinh t - xã h i ộ ỏ ệ c coi là phù h p khi: Hình thái kinh t - ch đ ế ỉ ượ i th i, hình thái kinh t -xã xã h i b qua đã l ỗ ộ ỏ h i m i đ t l p là hình thái kinh t -xã ớ ượ ế ậ ộ h i ti n b . Đ ng th i b qua cũng ph i tuân ờ ỏ ộ ộ ế theo quy lu t ch không ph i theo ý mu n ch quan. ủ

.

ể ị ộ

Tóm l ủ ễ ườ ể ằ

ế ộ

ữ ả ị

iạ : Quá trình phát tri n l ch s t ử ự nhiên c a s phát tri n xã h i ch ng ẳ ể ự ng phát tri n nh ng di n ra b ng con đ ữ tu n t , mà còn bao hàm c s b qua ả ự ỏ ự ầ m t ho c m t vài hình thái kinh t -xã h i ộ ặ ộ nh t đ nh trong nh ng hoàn c nh l ch s ử ị ấ c th cho phép ụ ể

ọ ọ

4.Giá tr khoa h c c a h c ọ 4.Giá tr khoa h c c a h c ọ - xã - xã

ế ế

ị ị ế ế

Tr

c khi tri

ủ ủ thuy t hình thái kinh t thuy t hình thái kinh t h i.ộh i.ộ ướ

ọ

ờ ị

ọ

ọ

ư

ạ

ộ

t h c Mác ra đ i ch ủ ế vai trò th ng tr trong nghĩa duy tâm gi ố ữ khoa h c xã h i.S ra đ i c a h c thuy t ế ờ ủ ộ ự hình thái kinh t -xã h i đã đ a l i cho ộ ế ng pháp nghiên khoa h c xã h i m t ph ươ c u th c s khoa h c. ứ

ọ ự ự

ộ ọ

ọ ả ế

ươ

ả ơ ở ủ ấ

ng, t ả ượ

i thích các hi n t ấ ả

ươ ứ ả

ứ ậ ậ

ộ ậ ự ệ ậ

H c thuy t đó ch ra: S n xu t v t ậ ỉ ấ ng ch t là c s c a đ i s ng xã h i, ph ộ ờ ố ấ th c s n xu t quy t đ nh các m t c a đ i ờ ặ ủ ế ị ứ s ng xã h i. Cho nên không th xu t phát ể ố ấ ộ ý chí ch quan c a t ý th c, t t ủ ủ ừ ư ưở ứ ừ i đ gi ng con ng ệ ể ườ trong đ i s ng xã h i mà ph i xu t phát ộ ờ ố ph t ng th c s n xu t. Đây là quan ấ ừ đi m duy v t trong nh n th c xã h i, th c ể ch t là v n d ng quan di m duy v t bi n ể ụ ấ ch ng vào đ i s ng xã h i. ộ ờ ố ứ

• H c thuy t hình thái kinh t

ế

ộ

ỉ

ọ ộ

ả

ẫ

ộ

ể ố

ữ

ộ ơ ẽ ớ

ấ

ặ

ộ

- xã h i cũng ch rõ: Xã ế h i không ph i là s k t h p m t cách ng u nhiên, ự ế ợ máy móc gi a các cá nhân mà là m t c th s ng sinh đ ng, các m t th ng nh t ch t ch v i nhau, tác đ ng qua l

ố ặ i l n nhau.

ạ ẫ

ộ

ế

ị

ệ ơ ả ẩ

ộ

Trong đó, QHSX là quan h c b n, quy t đ nh các quan h xã h i khác, và là tiêu chu n khách quan đ phân bi

ể

ộ

ắ

ờ ố

ả

ặ ủ

ắ

ệ t các ch đ xã h i. ế ộ ệ ậ ố ộ ố

ệ ẫ

ộ

ữ

• Cho nên, mu n nh n th c đúng đ n đ i s ng xã h i ộ ứ ph i phân tích m t cách sâu s c các m t c a đ i ờ s ng xã h i và m i quan h l n nhau gi a chúng. ố • Đ c bi ớ ệ ặ ể ể

ề ề ờ

ả ộ

ắ

ố

ộ

ể

ẩ

ử ộ

ắ

ọ

t ph i đi sâu phân tích v QHSX thì m i có th hi u m t cách đúng đ n v đ i s ng xã h i. Chính QHSX là tiêu chu n khách quan đ phân kỳ l ch s m t cách đúng đ n, khoa h c. ị

ộ

ế

ế

ể

ự

ế

ộ

ử ự

ứ

ậ

ủ

ố ậ

ứ

ả

ố

ộ

ủ ờ ố ậ ậ

ứ

ể

ộ

• H c thuy t hình thái kinh t -xã h i còn ch ra ọ ỉ r ng, s phát tri n c a các hình thái kinh t - xã ằ ủ nhiên; t c là di n h i là m t quá trình l ch s t ễ ứ ị ộ ra theo các quy lu t khách quan ch không ph i ả theo ý mu n ch quan c a cá nhân nào.Vì v y ậ mu n nh n th c đúng đ i s ng xã h i ph i đi sâu nghiên c u các quy lu t v n đ ng phát tri n c a xã h i. ộ ủ

ệ

ổ ẳ

ằ

ớ ệ

ộ ổ ợ

ấ

ộ

ủ ọ ể ẫ

ộ ổ ợ

ộ

• V i quan ni m đó, Mác đã đánh đ h n quan h p có tính ch t ni m cho r ng xã h i là m t t máy móc, có th tùy ý bi n đ i theo đ m i ki u, ổ ế ể m t t h p sinh ra và bi n hóa m t cách ng u ế nhiên.

K t ọ ế ể ừ

ờ ế ể ế ọ

ọ

ự ắ ứ ậ

khi h c thuy t hình thái kinh t -xã ế i đã có h i c a Mác ra đ i đ n nay, loài ng ườ ộ ủ c phát tri n h t s c to l n v m i nh ng b ề ọ ế ứ ữ ớ ướ nguyên giá m t, nh ng h c thuy t đó v n gi ữ ẫ ư ặ tr . Nó v n là ph ng pháp th c s khoa h c ự ươ ẫ ị đ nh n th c m t cách đúng đ n đ i s ng xã ờ ố ộ ể h i.ộ

Ụ Ụ

Ậ Ậ

C TA. C TA.

II. S V N D NG LÝ LU N HÌNH THÁI Ự Ậ II. S V N D NG LÝ LU N HÌNH THÁI Ự Ậ KINH T - XÃ H I VÀO QUÁ TRÌNH Ộ Ế KINH T - XÃ H I VÀO QUÁ TRÌNH Ộ Ế N Đ I M I Ổ Ớ Ở ƯỚ N Đ I M I Ổ Ớ Ở ƯỚ

ị ầ ử

ế ề

ầ ế ạ ự

ự

ệ ạ ộ

• L n đ u tiên trong l ch s xã h i, h c ọ ộ thuy t Mác-Lênin v hình thái kinh t - xã h i ộ đã v ch ra ngu n g c đ ng l c bên trong ộ ố ồ c a s phát tri n xã h i; tìm ra quy lu t ậ ộ ể ủ khách quan chi ph i s v n đ ng phát tri n ể ố ự ậ ộ c a xã h i loài ng i. Đó là c s khoa h c ơ ở ọ ườ ộ ủ i các cho vi c nghiên c u xã h i và ch ng l ố ứ quan đi m duy tâm v l ch s . ử ề ị ể

• Đ i v i n

c ta, lý lu n hình thái kinh t ế ượ ố ủ

i chi n l ự

ổ

ộ

- xã ế ậ ố ớ ướ h i là c s cho đ c cách ng l ườ ơ ở ộ m ng trong quá trình xây d ng ch nghĩa ạ xã h i nói chung và cho công cu c đ i m i ớ ộ hi n nay.

ệ

ớ

ị

ẳ

ả ụ

ộ

ớ

ủ ể ủ

ệ

ề

ạ

• Ngày nay trong quá trình đ i m i, Đ ng ta ổ v ng m c tiêu kh ng đ nh chúng ta v n gi ữ ữ ẫ xã h i ch nghĩa vì đi lên ch nghĩa xã h i ộ ủ ủ ng c a th i đ i và phù là phù h p v i xu h ờ ạ ướ ợ h p v i đi u ki n c th c a cách m ng ụ n

ớ c ta.

ợ ướ

ạ ủ ướ

ủ

ấ

ổ ế ủ • Do tính đ c thù c a cách m ng n ộ ừ ộ ề ỏ ỏ ể ạ ữ

CSHT m i đ n ả ề ầ ả ớ ế ớ ừ

c ta ặ là đi lên ch nghĩa xã h i t m t n n kinh t ế ph bi n là s n xu t nh b qua ch đ T ế ộ ư ả b n ch nghĩa, do đó đ t o ra nh ng ti n ề t cho ch nghĩa xã h i chúng ta đ c n thi ộ ủ ế ph i xây d ng trên t t c các m t: T LLSX ặ ừ ấ ả ự m i đ n QHSX m i, t ớ ế KTTT m i. ớ

• Vì v y đ t o ra c s v t ch t k thu t ể ạ ậ

ơ ở ậ ướ ế

ậ ủ ả ậ

ẩ

ệ c. Ph n đ u đ n năm ấ

ế c công nghi p. ấ ỹ c h t chúng ta cho ch nghĩa xã h i, tr ộ ph i t p trung phát tri n m nh m LLSX ẽ ạ ể b ng cách đ y m nh công nghi p hóa, ằ ạ hi n đ i hóa đ t n ấ ướ ạ ệ c ta tr thành n 2020 n ở ướ ấ ướ ệ

ể

ệ

ả

ề

ầ ự

ậ ả

ủ

ề ế ị ườ ị ự

ướ ề

ủ

ệ

ẩ

ộ

c.

+ Cùng v i vi c phát tri n LLSX, hi n đ i ạ ớ ệ c, ph i xây d ng n n kinh t hóa đ t n ế ự ấ ướ hàng hóa nhi u thành ph n, v n hành theo c ch th tr ng, có s qu n lý c a ơ ng xã h i ch c theo đ nh h Nhà n ủ ộ ướ hàng nghĩa. Vi c xây d ng n n kinh t ế ệ hóa nhi u thành ph n là phù h p v i s ớ ự ợ ầ n c ta và cũng là phát tri n c a LLSX ở ướ đ ng l c thúc đ y quá trình công nghi p hóa hi n đ i hóa đ t n ấ ướ ạ

ề ể ự ệ

, xây d ng n n kinh t

ớ

ế

ề ẩ

ườ

ạ

th ế ị ự ng xã h i ch nghĩa, đ y m nh công c.

+ Cùng v i đ i m i kinh t ớ ổ ng đ nh h tr ủ ướ ộ ị nghi p hóa, hi n đ i hóa đ t n ấ ướ ệ ệ

ạ

ả

ừ

ổ

ự

ế

ủ ủ

ướ

ng ph i không ng ng đ i m i h + Đ ng ta ch tr ớ ệ ả ủ ươ th ng chính tr , nh m nâng cao vai trò lãnh đ o và ạ ằ ị ố s c chi n đ u c a Đ ng, xây d ng nhà n c pháp ướ ả ứ quy n xã h i ch nghĩa, làm cho nhà n c th c s là ự ự ề nhà n

c c a dân, do dân vì đân.

ấ ộ ướ ủ

ờ

ồ

ứ

ủ

ổ

ầ ộ

ứ

ạ

ch c qu n + Đ ng th i nâng cao vai trò c a các t chúng, phát huy s c m nh c a kh i đoàn k t dân t c ế vào s nghi p xây d ng và b o v T Qu c.

ố ệ ổ

ủ ả

ự

ự

ệ

ố

+ Đ ng th i v i s phát tri n kinh t ể ờ ớ ự

ự

ả ế ế ề ắ

ừ ờ ố

ầ ủ ể ạ

ệ ạ

ằ ồ ưỡ ộ ầ

ả ệ ướ ạ

, ph i ồ ả phát tri n văn hóa nh m xây d ng n n văn ằ ể t Nam tiên ti n đ m đà b n s c dân hóa Vi ậ ệ t c, không ng ng nâng cao đ i s ng tinh ộ th n c a nhân dân. Phát tri n m nh m s ẽ ự nghi p giáo d c và đào t o nh m nâng cao ụ ng nhân tài dân trí, đào t o nhân l c, b i d ự ạ t các nhu c u xã h i nh m th c gi ự ằ c m nh, xã h i hi n m c tiêu dân giàu, n ộ công b ng, dân ch , văn minh. i quy t t ế ố ụ ằ ủ

Tóm l

iạ : ự

ả

ủ ợ ẫ

ặ

ị ộ

ừ ằ ề ầ

ộ

ớ

Xây d ng ch nghĩa n c ta là ở ướ đ u xây, quá trình k t h p ngay t ế ừ ầ d ng c LLSX l n QHSX, c kinh t ế ả ự l n chính tr và các m t khác c a đ i ủ ờ ẫ s ng xã h i nh m t ng b c t o ra ướ ạ ố t t cho s ra t c các ti n đ c n thi ự ế ề ấ ả xã h i m i, đ i m t hình thái kinh t ộ ế ờ xã h i ch nghĩa c ta. n ở ướ ủ

ộ

Ậ

Ọ

Ợ

• • •

Ọ

1.

ng c b n c a tri

t h c Ph t giáo và nh h

ả

ậ

ủ

ưở

ư ưở

ng c a nó đ i v i ố ớ

2.

ng c a nó đ i v i

t h c Nho giáo và nh h

ả

ủ

ưở

ơ ả

ư ưở

ố ớ

Ể Ớ ế ọ t Nam. ế ọ t Nam.

3.

ng c a nó đ i v i v n đ ề

ố ớ ấ

ưở

ủ

ả

ư ưở ụ

4.

ưở

ủ

ế

ậ

ộ

ả ế

ề

ố

c ta.

ị

ử

5. 6. 7. 8.

t h c c đi n Đ c và nh

t h c Mác. ứ

ổ ể

ả

ờ ủ

9.

t h c c đi n Đ c và nh

ủ t h c Hy L p c đ i trong l ch s . ử ổ ạ c ngo t l ch s trong tri ế ọ ế ọ t h c Mác. ế ọ

ư ưở

ế ọ

ổ ể

ứ

ả

t h c Mác.

Khoa khoa h c chính tr ị ọ G I Ý Đ TÀI TI U LU N TRI T H C Ế Ề (CHO CÁC L P CAO H C) - T T ủ ơ ả Vi đ i s ng tinh th n ầ ở ệ ờ ố ng c b n c a tri - T t ủ Vi đ i s ng tinh th n ầ ở ệ ờ ố ng giáo d c c a Nho giáo và nh h - T t ủ ụ c ta. n giáo d c đào t o ạ ở ướ ng c a nó đ n đ i - N i dung c b n c a đ o đ c Ph t giáo và nh h ứ ờ ạ ủ ơ ả truy n th ng đ n hi n đ i. c ta t s ng đ o đ c c a n ạ ạ ệ ừ ướ ủ ứ ố ng c a nó trong xã h i n - Đ o đ c Nho giáo và nh h ộ ướ ưở ả ứ ạ - Đ c đi m c a tri ạ ế ọ ủ ể ặ - Đi u ki n ra đ i và b ặ ị ướ ệ ề ng tri - T t ủ ư ưở ng c a nó đ i v i s ra đ i c a tri h ố ớ ự ủ ưở ng tri - T t ủ ng c a nó đ i v i s ra đ i c a tri h ố ớ ự ủ ưở

ờ t h c c a Hê- Ghen trong tri ế ọ ế ọ t h c c a Ph - Bách trong tri ơ ế ọ

ờ ủ

ữ

ủ

ế ớ

ệ

ứ

i quan duy ạ

ắ

ộ

ủ

ệ

ậ

ng pháp lu n c a th gi 10. - Nh ng nguyên t c ph ậ ươ ắ v t bi n ch ng, s v n d ng nguyên t c đó vào cách m ng ậ ụ ự ậ xã h i ch nghĩa Vi t Nam. ệ ủ 11. - Các nguyên t c ph ươ ụ

ng pháp lu n c a phép bi n ch ng ắ

ậ

ắ ự ậ ủ

ạ

ứ duy v t và s v n d ng nh ng nguyên t c đó vào cách ữ m ng xã h i ch nghĩa Vi ở ệ ộ 12. - Ph m trù th c ti n và vai trò c a th c ti n đ i v i nh n

t Nam hi n nay. ệ ự

ự

ạ

ậ

ễ

ễ ươ

ủ ậ

ề

ấ

ứ

13. - Nguyên t c th ng nh t gi a lí lu n và th c ti n. S v n ữ

ự ậ

ắ

ễ Vi

t Nam hi n

ố ớ ng pháp lu n c a v n đ trên. ủ ậ ự

ự ạ ở ệ

ệ

th c? Ý nghĩa ph ố ắ

ấ d ng nguyên t c này trong lĩnh v c đào t o ụ nay.

ớ ệ

ự

ắ

ấ

14. - Nguyên t c th ng nh t gi a lí lu n và th c ti n v i vi c ữ ứ

ậ ộ

ễ ộ

ậ

ứ ở

nâng cao trình đ nh n th c cho đ i ngũ cán b công ch c n

ố ộ c ta hi n nay. ệ

ướ

15. - Lí lu n hình thái kinh t - xã h i, v n d ng vào quá trình đ i ổ

ụ

ế

ậ

ộ

ng đi lên ch nghĩa

ế

xã h i v i con đ ộ ớ

ườ

ủ

ở

c ta. ế

Vi

ậ n m i ớ ở ướ 16. - H c thuy t kinh t ọ t nam. ệ

ữ ự ượ

ấ

ng s n xu t và quan ấ ổ

ụ

18. - M i quan h bi n ch ng gi a c s h t ng và ki n trúc

ơ ở ạ ầ

ữ

th

ụ

ầ

ổ

19. - M i quan h gi a giai c p và dân t c trong tri

17. - M i quan h bi n ch ng gi a l c l ệ ệ ậ ệ ệ ậ ệ ữ

ả ứ n h s n xu t, v n d ng vào quá trình đ i m i c ta. ớ ở ướ ế ứ c ta. n ớ ở ướ t h c Mác- ế ọ

ng t ng; v n d ng vào quá trình đ i m i ấ

ộ

ố ệ ả ố ượ ố Lênin. ấ

ờ

ấ

ữ

ề ấ ộ

Vi t Nam. 20. - V n đ đ u tranh giai c p trong th i kì quá đ ộ ở ệ 21. - Nh ng n i dung và hình th c đ u tranh giai c p trong th i ứ ấ ờ ấ Vi ộ ở ệ

22. - V n d ng t ậ

ố

ệ

23. - Ph

ng và đ i ộ

ướ

ươ

c ta hi n nay. ệ

ườ

ả

kì quá đ lên ch nghĩa xã h i t Nam. ủ ộ t ng H Chí Minh trong phát huy kh i đoàn ư ưở ồ ụ t Nam giai đo n hi n nay. Vi k t toàn dân t c ộ ở ệ ạ ế i pháp nâng cao ch t l ng và gi ng h ấ ượ ả ngũ cán b công ch c n ứ ở ướ ộ ng s n xu t v i vi c đào con ng i trong l c l i lao đ ng trong th i kì công nghi p hóa, hi n đ i ạ ộ

ấ ớ ệ ệ

ự ượ ờ

ố ườ

ệ

24. - Nhân t t o ng ạ hóa.

i trong quá trình công ngi p

ệ

ạ

26. - V n đ con ng

ấ

ố

ườ c ta hi n nay. n ệ ở ướ i và phát huy nhân t ệ

i ườ ở

ệ

ệ

con ng trong s nghi p công nghi p hóa, hi n đ i hóa ạ n

ướ

ề ả

ấ

c ta hi n nay. ệ ệ

27. - Quan ni m Macxit v b n ch t con ng xây d ng nhân cách thanh niên Vi

i v i vi c ườ ớ ệ t Nam hi n nay. ệ

ự

ệ

Khoa khoa h c chính tr ị

ọ

25. - Ngu n l c con ng ồ ự hóa hi n đ i hóa ệ ườ ề ự