1
Bμi gi¶ng
N«ng l©m kÕt hîp
Ch−¬ng tr×nh hç trî L©m NghiÖp X· Héi
2
Ch−¬ng Tr×nh Hç Trî L©m NghiÖp X· Héi
Bμi gi¶ng
N«ng l©m kÕt hîp
Nhãm t¸c gi¶:
NguyÔn V¨n Së - §Æng H¶i Ph−¬ng: §¹i Häc N«ng L©m TP. Hå ChÝ Minh
Vâ Hïng, NguyÔn V¨n Th¸i: §¹i Häc T©y Nguyªn
Lª Quang B¶o, D−¬ng ViÖt T×nh, Lª Quang VÜnh: §¹i Häc N«ng L©m HuÕ
Ph¹m Quang Vinh, KiÒu ChÝ §øc: §ai Häc L©m NghiÖp Xu©n Mai
§Æng Kim Vui, Mai Quang Tr−êng: §¹i Häc N«ng L©m Th¸i Nguyªn
Per Rubdejer, Cè VÊn dù ¸n SIDA/ICRAF/SEANAFE
Hμ Néi, 2002
3
Giíi thiÖu
Trong kho¶ng 2 thËp niªn cuèi cña thÕ kû 20, ngμnh n«ng l©m nghiÖp ®· vμ ®ang cã
nh÷ng biÕn ®æi lý thó vμ quan träng, trong ®ã ph¶i kÓ sù ra ®êi cña m«n N«ng L©m kÕt hîp.
M«n nμy ®−îc h×nh thμnh do cã sù gia t¨ng quan t©m ®Õn sù hiÖn diÖn cña con ng−êi ë vïng
rõng nói cao mμ sù hiÖn diÖn nμy kh«ng ph¶i lóc nμo còng lμ nguyªn nh©n cña sù suy tho¸i tμi
nguyªn tù nhiªn. Ngμnh L©m NghiÖp hiÖn nay ®ang ph¸t triÓn thªm L©m nghiÖp x· héi hay
céng ®ång trong ®ã céng ®ång ng−êi d©n vïng cao lμ c¸c trî thñ ®¾c lùc cña chÝnh s¸ch n«ng
l©m nghiÖp cña nhiÒu quèc gia ë ¸ Ch©u trong ®ã cã ViÖt Nam. Cho ®Õn nay, nhiÒu chÝnh
s¸ch cña nhμ n−íc ViÖt Nam trong ®ã cã c¸c ch−¬ng tr×nh 661, ®Þnh canh ®Þnh c−, giao ®Êt
kho¸n rõng, vμ s¾c luËt 327 ®· hæ trî hμng v¹n ha trång rõng ®−îc tiÕn hμnh do sù hîp t¸c cña
d©n c− vμ c¸c c¬ quan n«ng l©m nghiÖp nhμ n−íc.
Nh»m hç trî cho chÝnh s¸ch ph¸t triÓn n«ng th«n, còng nh− ®Ó ®¸p øng c¸c yªu cÇu thùc
tiÔn cña s¶n xuÊt, m«n häc N«ng L©m KÕt Hîp ®−îc Ch−¬ng tr×nh Hç trî L©m nghiÖp X· héi
(SFSP), dù ¸n m¹ng l−íi ®μo t¹o n«ng l©m kÕt hîp (SEANAFE) cïng n¨m tr−êng ®¹i häc
trong n−íc gåm §¹i Häc N«ng L©m Thñ §øc, §¹i Häc N«ng L©m Th¸i Nguyªn, §¹i Häc
L©m NghiÖp Xu©n Mai, §¹i Häc N«ng L©m HuÕ vμ §¹i Häc N«ng L©m T©y Nguyªn ®· so¹n
th¶o tËp bμi gi¶ng n«ng l©m kÕt hîp nμy ®Ó phôc vô cho gi¶ng d¹y vμ häc tËp cho c¸c tr−êng
tõ n¨m 2000. M«n häc nμy ®−îc ®Æt c¬ së trªn sù phèi hîp hμi hßa cña c¸c chuyªn m«n chÝnh
cña nhμ tr−êng nh− n«ng, l©m vμ sóc häc ®Ó t¹o ra mét ngμnh häc ph¸t triÓn v÷ng bÒn vμ
mang tÝnh b¶o vÖ sinh th¸i ë vïng ®åi nói cao. Ngoμi ra, m«n häc còng ®· dùa vμo c¸c nghiªn
cøu khoa häc trªn kh¾p thÕ giíi vÒ l·nh vùc sö dông ®Êt v÷ng bÒn tõ h¬n 30 n¨m trë l¹i ®©y.
PhÇn bμi gi¶ng cña m«n nμy ®−îc x©y dùng nh»m giíi thiÖu mét c¸ch kh¸i qu¸t vÒ c¬ së
vμ kü thuËt N«ng L©m kÕt hîp. Nã ®−îc chia ra lμm 5 phÇn: PhÇn 1 giíi thiÖu h×nh ¶nh thùc
sù cña vïng ®åi nói cao hiÖn nay víi sù tËp trung vμo hiÖn t−îng du canh ph¸ rõng lμm rÉy vμ
sù suy tho¸i tμi nguyªn thiªn nhiªn ë n−íc ta. PhÇn hai th¶o luËn vÒ c¸c kh¸i niÖm c¬ b¶n cña
n«ng l©m kÕt hîp. Ch−¬ng thø ba giíi thiÖu c¸c hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp chÝnh ë ViÖt Nam
gåm c¸c hÖ thèng truyÒn thèng vμ c¶i tiÕn. PhÇn thø t− giíi thiÖu tæng qu¸t c¸c kü thuËt n«ng
l©m kÕt hîp ¸p dông cho c¸c trang tr¹i nhá gåm trång trät vμ ch¨n nu«i. Vμ PhÇn thø n¨m
tæng kÕt c¸c c¸ch tiÕp cËn ®Ó thiÕt kÕ, x©y dùng vμ ph¸t triÓn c¸c hÖ thèng N«ng L©m kÕt hîp
nh»m ®−a kü thuËt nμy vμo thuc tÕ n«ng th«n.
¦íc väng cña c¸c t¸c gi¶ lμ phÇn bμi gi¶ng nμy kh«ng dõng ë mét chç mμ cßn ph¶i ®−îc
bæ sung liªn tôc ®Ó lμm tμi liÖu h−íng dÉn cho sinh viªn triÓn khai c¸c c«ng t¸c ph¸t triÓn
n«ng th«n cña m×nh trong t−¬ng lai. T¸c gi¶ hoμn toμn tin t−ëng vμo sù quan t©m vμ nhiÖt t©m
cña ng−êi ®äc vμ sinh viªn trong viÖc c¶i tiÕn kh«ng ngõng néi dung cña bμi gi¶ng nμy.
Nhãm gi¶ng viªn so¹n th¶o m«n häc n«ng l©m kÕt hîp
Th¸ng 4 n¨m 2002
4
Danh s¸ch c¸c b¶ng
Trang
B¶ng 1: C¸c biÖn ph¸p ph©n lo¹i c¸c hÖ thèng vμ kü thuËt n«ng l©m kÕt
hîp ë ph¹m vi thÕ giíi (Nair, 1989) 31
B¶ng 2: Møc ®é xãi mßn cña c¸c ph−¬ng thøc sö dông ®Êt kh¸c nhau
(dùa theo Ohigbo vμ Lal, 1977) 35
B¶ng 3: ThÝ dô vÒ b¶ng kiÓm kª n«ng hé 92
B¶ng 4: ThÝ dô vÒ b¶ng thu chi cña n«ng hé 93
B¶ng 5: Mét sè loμI c©y thuèc cã thÓ dïng chöa bÖnh th«ng th−êng cho
gia sóc 103
B¶ng 6 : BiÓu sμng läc tiªu chÝ cho sù bÒn v÷ng cña c¸c kü thuËt n«ng l©m
kÕt hîp 119
Danh s¸ch c¸c h×nh
H×nh 1: Rõng bÞ tæn th−¬ng 9
H×nh 2: Giao thoa gi÷a ®Êt n«ng nghiÖp vμ l©m nghiÖp 10
H×nh 3: M©u thuÉn gi÷a trång trät vμ l©m nghiÖp trong ®iÒu kiÖn ¸p lùc d©n
sè gia t¨ng dÉn ®Õn sù ph¸t triÓn kü thuËt n«ng l©m kÕt hîp ®a d¹ng
ë vïng cao (theo Kuo, 1977) 12
H×nh 4: C¸c lîi Ých, tiÒm n¨ng vμ mét sè giíi h¹n cña c¸c hÖ thèng n«ng l©m
kÕt hîp 20
H×nh 5: Gi¶n ®å 3 vßng trßn c©y l©u n¨m, hoa mμu vμ vËt nu«i trong hÖ thèng
n«ng l©m kÕt hîp 26
H×nh 6: S¬ ®å ph©n lo¹i theo cÊu t¹o c¸c thμnh phÇn 30
H×nh 7: M« t¶ chu tr×nh hoμn tr¶ chÊt dinh d−ìng vμ kh¶ n¨ng kiÓm so¸t chèng
xãi mßn trong mét hÖ thèng trång xen theo b¨ng (cña Kang vμ Wilson,
1987) 36
H×nh 8: Líp th¶m vËt rông d−íi t¸n rõng trång c©y tai t−îng 36
5
H×nh 9: Giíi thiÖu c¸c tiÕn tr×nh mμ c©y l©u n¨m cã thÓ c¶i thiÖn ®−îc ®iÒu
kiÖn ®Êt (Young, 1989) 37
H×nh 10: M« h×nh SALT canh t¸c s¶n xuÊt hoa mμu l−¬ngthùc vμ t¹o thu nhËp
trªn ®Êt dèc 38
H×nh 11: §Æc ®iÓm ®a d¹ng vμ phßng hé cña rõng tù nhiªn t¹i §«ng Nam Bé,
ViÖt Nam 40
H×nh 12: C©y khÕ cho qu¶ 43
H×nh 13 : Mét loμi thùc vËt lμm c©y thuèc mäc tù nhiªn t¹i rõng C«n §¶o 43
H×nh 14 : Bá ho¸ ®Ó c¶i t¹o phôc håi ®Êt 46
H×nh 15 : S¬ ®å theo thêi gian cña kü thuËt bá ho¸ c¶i tiÕn cña ng−êi d©n
téc Naalad, Philipin 47
H×nh 16 : HÖ thèng rõng – ruéng bËc thang 48
H×nh 17 : HÖ thèng v−ên rõng ë ViÖt Nam 49
H×nh 18 : HÖ thèng v−ên c©y c«ng nghiÖp chÌ, cμ phª xen c©y ¨n qu¶ vμ
c©y rõng 50
H×nh 19 : HÖ thèng v−ên c©y ¨n qu¶ 52
H×nh 20 : HÖ thèng v−ên – ao – chuång (VAC) 53
H×nh 21 : HÖ thèng rõng – v−ên – ao – chuång (RVAC) t¹i ViÖt Nam 54
H×nh 22 : HÖ thèng canh t¸c theo ®−êng ®ång møc trªn ®Êt dèc 56
H×nh 23 : Trång xen theo b¨ng 57
H×nh 24 : HÖ thèng canh t¸c xen theo b¨ng – SALT 1 58
H×nh 25 : Khung ch÷ A ®Ó ®o ®−êng ®ång møc 58
H×nh 26 : Kü thuËt SALT 2 62
H×nh 27 : Kü thuËt SALT 3 63
H×nh 28 : S¬ ®å trång c©y lμm hμng rμo ph©n ranh giíi 65
H×nh 29: KÕt cÊu ®ai ch¾n giã kÝn 65
H×nh 30: Sù bè trÝ liªn kÕt c¸c ®ai ch¾n giã 66
H×nh 31: HÖ thèng NLKH Taungya h×nh vßng trßn ë Nigeria 68
H×nh 32: HÖ thèng NLKH Taungya kiÓu hμnh lang ë Zaiir 69
H×nh 33: HÖ thèng rõng-®ång cá phèi hîp 70
H×nh 34: S¬ ®å canh t¸c l©m ng− phèi hîp 71
H×nh 35: C©y che phñ ®Êt 79