Bài giảng Sinh sản vật nuôi: Công nghệ cấy truyền phôi

I. Kh¸i niÖm

c«ng nghÖ cÊy truyÒn ph«i

C«ng nghÖ cÊy truyÒn ph«i lµ mét qu¸ tr×nh ®a ph«i ®ưîc t¹o ra tõ c¸ thÓ bß mÑ nµy (bß cho ph«i) vµo c¸ thÓ bß mÑ kh¸c (bß nhËn ph«i). Ph«i vÉn sèng, ph¸t triÓn b×nh thưêng trªn c¬ së tr¹ng th¸i sinh lý sinh dôc cña bß nhËn ph«i phï hîp víi tr¹ng th¸i sinh lý, sinh dôc cña bß nhËn ph«i ho¹c phï hîp víi tuæi ph«i (sù phï hîp nµy gäi lµ sù ®ång pha).

ý nghÜa C¤NG NGHÖ CÊY TRUYÒN PH¤I Bß

II. ý nghÜa C¤NG NGHÖ CÊY TRUYÒN PH¤I Bß

4. H¹n chÕ møc tèi thiÓu sè lưîng gia sóc lµm gièng, tõ ®ã gi¶m c¸c

1. CÊy truyÒn ph«i phæ biÕn vµ nh©n nhanh gièng tèt, nh÷ng ®Æc tÝnh quý

chi phÝ kh¸c ®i kÌm như: chuång tr¹i, thức ăn, nh©n lùc…

5. Gióp cho con ngêi dÔ dµng thuËn lîi trong viÖc xuÊt khÈu, vËn

hiÕm ra thùc tÕ s¶n xuÊt trªn c¬ së khai th¸c triÖt ®Ó tiÒm n¨ng di truyÒn cña nh÷ng c¸ thÓ c¸i cao s¶n th«ng qua viÖc lÊy - b¶o qu¶n ph«i vµ cÊy truyÒn nh÷ng ph«i cña chóng.

chuyÓn, trao ®æi con gièng gi÷a c¸c nưíc, c¸c vïng, c¸c ®Þa phư¬ng.

2. N©ng cao cuêng ®é chän läc, ®Èy m¹nh c«ng t¸c gièng trªn c¬ së t¨ng

6. Mét phư¬ng ph¸p b¶o tån, gi÷ g×n con gièng dưíi d¹ng trøng, ph«i,

nhanh tiÕn bé di truyÒn hµng n¨m, th«ng qua:

tinh trïng - phư¬ng ph¸p gi÷ g×n vËt liÖu di truyÒn

R= h2.S; g= R/L = (h2.S)/L

7. H¹n chÕ mét sè dÞch bÖnh vµ n©ng cao kh¶ n¨ng chèng chÞu bÖnh,

+ R: hiÖu qña chän läc

+ h2: HÖ sè di truyÒn cña tÝnh tr¹ng

kh¶ n¨ng thÝch nghi cho con vËt ë m«i trưêng míi: kh«ng l©y truyÒn bÖnh, t¨ng søc ®Ò kh¸ng...

+ L: Kho¶ng c¸ch c¸c thÕ hÖ

+ S: Ly sai chän läc.

8. Lµm cë së thóc ®Èy m¹nh sù nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn mét sè ngµnh

3. N©ng cao kh¶ n¨ng sinh s¶n, c¸c s¶n phÈm thÞt, s÷a trong ch¨n nu«i bß.

khoa häc cã liªn quan: sinh lý, di truyÒn, thó y...

1

1982: Vi phÉu thuËt ph«i bß ®· thµnh c«ng trong phßng thÝ

1890 thÝ nghiÖm ®Çu tiªn vÒ CTP thµnh c«ng trªn thá bëi Walter Heap. ¤ng lµ ngêi s¸ng lËp ra c«ng nghÖ CTP

nghiÖm (theo Vlahov, 1987)

1932: CTP thµnh c«ng trªn dª - Warwick vµ Berry

1984: CÊy ph«i sau khi chia 2 thµnh c«ng trªn bß-William vµ cs

1933: CTP thµnh c«ng trªn chuét cèng - Nicholas

1987: Cã bª sinh ra do cÊy ghÐp gene t¨ng trëng nhanh (theo

1934: CTP thµnh c«ng trªn cõu - Warwick vµ Berry

Vlahov, 1987)

1951: Bª ®Çu tiªn trªn thÕ giíi ra ®êi b»ng CTP-Willet vµ cs

1992: B»ng kü thuËt Cloning tõ mét ph«i bß ®· cho ra 5 ph«i

1970: Thµnh c«ng trong viÖc b¶o qu¶n ph«i ®«ng l¹nh

(ViÖn INRA Ph¸p, 1992)

1972: CTP ph«i ®«ng l¹nh thµnh c«ng trªn bß-Bilton vµ More;

Mét con cõu ra ®êi vµ trëng thµnh tõ nh©n tÕ bµo tuyÕn vó cña

Wilmut vµ Rowson

mét cõu c¸i 6 n¨m tuæi t¹i Scotland-Ian Wilmut cµ cs

1978: Em bÐ ®Çu tiªn ra ®êi tõ TTON vµ CTP-Steptoe vµ

Edward

lÞch sö C¤NG NGHÖ CÊY TRUYÒN PH¤I Bß

C¸c tæ chøc ho¹t ®éng vÒ CTP trªn thÕ giíi

TT

D¹ng ho¹t ®éng

Sè lîng tæ chøc

1 Déi röa, thu ho¹ch ph«i vµ cÊy ph«i ngay ë c¬ quan

175

2 Déi röa thu ho¹ch ph«i ë tr¹i

338

3 CÊy ph«i ë c¸c tr¹i

241

4 CÊy ph«i theo ph¬ng ph¸p phÉu thuËt

157

5 CÊy ph«i theo ph¬ng ph¸p kh«ng phÉu thuËt

239

6 §«ng l¹nh ph«i

140

X¸c ®Þnh giíi tÝnh cña ph«i

Tæ chøc b¸n trang thiÕt bÞ vÒ ®«ng l¹nh ph«i

Tæ chøc b¸n ho¸ chÊt, hormon dïng g©y rông trøng

nhiÒu, g©y ®éng dôc ®ång pha

Sè liÖu cña Héi CTP thÕ giíi 12-1982 - Héi kü thuËt ch¨n nu«i NhËt B¶n - 1995

2

lÞch sö C¤NG NGHÖ CTP bß ë ViÖt Nam

Bª sinh ra tõ c«ng nghÖ cÊy truyÒn ph«i

1978: TT Khoa häc tù nhiªn vµ c«ng nghÖ quèc gia ®· cã

mét bé phËn b¾t ®Çu nghiªn cøu CTP thá

1980: nghiªn cøu CTP bß

1986: con bª ®Çu tiªn ë níc ta ra ®êi tõ CTP

1989: cÊy 50 ph«i ®«ng l¹nh (gióp ®ì cña 2 chuyªn gia

Cuba)

1994: bß sinh ®«i trong ®ã 1 bª do trøng rông tù nhiªn vµ 1

bª do CTP

1996,1997: 150 ph«i ®«ng l¹nh cÊy trªn bß miÒn Nam vµ Hµ Néi: nh÷ng bª sinh ra sinh trëng, ph¸t triÓn, sinh s¶n b×nh thêng, cho s÷a vưît toµn ®µn 20-30% 9

Bª sinh ®«i ra tõ mét ph«i c¾t ®«i Bª sinh ra tõ thô tinh trong èng nghiÖm (IVF)

3 IV. c¬ së cña c«ng nghÖ CTP

III. Nguyªn t¾c cña c«ng nghÖ CTP

4.1 Chu kú ®éng dôc

ThÓ vµng ho¹t ®éng 10-12 ngµy)

ThÓ vµng

ph¸t triÓn

tho¸i ho¸

(4-5 ngµy)

§éng ®ùc

(1 ngµy)

Chu kú ®éng dôc b×nh thưêng cña bß c¸i

4.3 Sóng nang và tính trội của nang:

4.2 Chu kú ®éng dôc - sÓng nang

Rụng trứng

Sóng nang 1

Rụng trứng

E2

Sóng nang 2

Trứng rụng từ chu kỳ trước

PGF2a FSH

LH

)

Rụng trứng

Dominance

m m

Atresia

í

Deviation

CL Progesterone

( g n a n a ủ c h n k g n ờ ư Đ

Recruitment

Endometrium

e n o m r o H ộ đ g n ồ N

PGF2a

Động dục

Ngày của chu kỳ

Động dục

15 Estrus

5

10 Estrus

15

4 2. Chän bß nhËn ph«i

1. Chän bß cho ph«i

3. G©y ®éng dôc hµng lo¹t

4. G©y rông trøng nhiÒu ë bß cho ph«i

5. Bß nhËn ph«i ®éng dôc

8. CÊy ph«i cho bß nhËn

6. Phèi gièng víi ®ùc gièng tèt

10. Bß nhËn ph«i cã chöa

7. Thu ho¹ch ph«i

9. Bß cho ph«i trë l¹i b×nh thưêng 18 chê chu kú sinh s¶n tiÕp theo

11. §µn con mang tiÒm n¨ng di truyÒn tèt cña bß cho ph«i

v. quy tr×nh cÊy truyÒn ph«i

5.1 chän bß cho ph«i

Yªu cÇu cña bß cho ph«i:

+ N¨ng suÊt vÒ tÝnh tr¹ng mong muèn ®Æc biÖt cao, di truyÒn cho thÕ hÖ sau. u tiªn nh÷ng tÝnh tr¹ng cã hÖ sè di truyÒn cao vµ gi¸ trÞ thư¬ng phÈm lín.

+ Kh«ng m¾c bÊt cø mét khuyÕt tËt hoÆc bÖnh di truyÒn nµo.

+ Kh¶ n¨ng sinh s¶n tèt, qu¸ tr×nh sinh s¶n b×nh thưêng. Cæ tö cung dÔ dµng khi ®a dÉn tinh qu¶n, sóng cÊy ph«i vµ ®Æc biÖt lµ dông cô géi röa ph«i

- Bß c¸i n¨ng suÊt cao vÒ mét hoÆc vµi tÝnh tr¹ng mong muèn vµ c¸c tÝnh tr¹ng ®ã ph¶i ®îc di truyÒn cho thÕ hÖ sau 19

5 5.2 chän bß nhËn ph«i

5.1 chän bß cho ph«i

+ ThÓ tr¹ng, søc khoÎ tèt, vËt nhanh nhÑ, kh«ng hung d÷ vµ ®îc tiªm phßng tÊt c¶ c¸c bÖnh

+ Kh«ng qu¸ giµ (kh«ng nªn qu¸ 10 tuæi)

+ Chu kú ®éng dôc b×nh thêng, biÓu biÖn chu kú râ rµng.

+ Buång trøng ho¹t ®éng tèt.

- Bß c¸i nhËn ph«i kh«ng ®ãng gãp vÒ kiÓu di truyền cña con nhưng cã t¸c ®éng ®Õn kiÓu h×nh cña con non trong thêi gian mang thai vµ nu«i con

5.2 chän bß nhËn ph«i

Yªu cÇu cña bß nhËn ph«i: Yªu cÇu vÒ ch¨m sãc, nu«i dìng bß nhËn ph«i

+ Ch¨m sãc, nu«i dưìng tèt. + Sinh trưëng vµ ph¸t triÓn b×nh thưêng, kh«ng khuyÕt tËt, thÓ tr¹ng tốt, kh«ng qu¸ gÇy vµ kh«ng qu¸ bÐo

+ Chñ ®éng theo dâi qu¸ tr×nh mang thai, can thiÖp nÕu cã sù cè x¶y ra nh s¶y thai, ®Î non, ®Î khã...

+ Chän bß t¬ hoÆc bß sinh s¶n kh«ng qu¸ giµ vµ hung d÷ truyÒn vµ bÖnh truyÒn nhiÔm + Kh«ng m¾c bÖnh di (Brucellois, Trichomoniasis..., ph¶i ®ưîc tiªm chñng ®Þnh kú c¸c bÖnh ®Çy ®ñ

Khi tiªm PGF2 (Prostaglandin F2), tØ lÖ ®éng dôc 80%, tØ lÖ ®éng dôc cã rông trøng 90%, tØ lÖ ®éng dôc ®ång pha (1ngµy) 70%

Sè bß cã kh¶ n¨ng cÊy: 20 x 0,8 x 0,9 x 0,7 = 10.08 (bß)

+ Tr¹ng th¸i sinh lý sinh s¶n b×nh thưêng + Sè lưîng bß nhËn ph«i gÊp ®«i sè ph«i cÇn cÊy(10 ph«i cÇn 20 bß nhËn ph«i)

6 GÂY SIÊU BÀI NOÃN

G©y siªu bµi no·n lµ qu¸ tr×nh t¸c ®éng ®Ó mét lÇn ®éng dôc, buång trøng bß cã nhiÒu trøng ph¸t triÓn, chÝn vµ rông ®ång thêi.  G©y ®éng dôc ®ång pha lµ qu¸ tr×nh kÝch thÝch cho c¸i nhËn ph«i ®éng dôc ®óng vµo thêi ®iÓm ®éng dôc cña c¸i cho ph«i

Môc ®Ých: thu ®ưîc nhiÒu ph«i

ph«i chÊt lưîng cao  §ång pha gi÷a c¸i nhËn ph«i vµ c¸i cho ph«i cßn cã nghÜa tr¹ng th¸i sinh lý sinh dôc cña c¸i nhËn ph«i phï hîp víi tuæi ph«i

Hormone: PMSG (Pregnant Mare’s Serum Gonadotropin)

FSH (Follicle Stimulating Hormone)  Môc ®Ých cña g©y ®éng dôc ®ång pha lµ t¹o ®ưîc nhiÒu bß nhËn cã thêi gian ®éng dôc ®ång thêi víi bß cho ph«i hoÆc phï hîp víi tuæi ph«i HMG (Human Menopausal Gonadotropin)