Bào chế viên nang cứng lá Muồng trâu (Senna alata): Nghiên cứu và kiểm nghiệm

Huỳnh Lời, Đ.T.Tuyết Ngân,… / Tạp chí Khoa học và Công nghệ Đại học Duy Tân 3(70) (2025) 41-51

D U Y T A N U N I V E R S I T Y

Bào chế và kim nghim viên nang cứng chứa cao đặc l Muồng trâu

(Senna alata)

Formulation and evaluation of hard capsules containing Senna alata leaf extract

Huỳnh Lờia*, Đoàn Thị Tuyết Ngânb, Nguyễn Văn Hàc, Trần Thị Huyênb

Huynh Loia*, Đoan Thi Tuyet Nganb, Nguyen Van Hac, Tran Thi Huyenb

aViện Đo tạo v Nghiên cu Dưc học, Trường Đại học Bnh Dương, 504 Đại lộ Bnh Dương, phường Hiệp Thnh,

thnh ph Thủ Dầu Một, tnh Bnh Dương, Việt Nam

aInstitute of Pharmaceutical Education and Research, Binh Duong University, 504 Binh Duong Avenue,

Hiep Thanh ward, Thu Dau Mot district, Binh Duong province, Vietnam

bKhoa Dưc, Đại học Khoa học Sc khe, Đại học Quc gia Thnh ph Hồ Chí Minh,

Đường Hải Thưng Lãn Ông, Khu đô thị Đại học Quc gia Thnh ph Hồ Chí Minh, phường Đông Hòa, Dĩ An,

Bnh Dương, Việt Nam

bDepartment of Pharmacy, University of Health Sciences, Viet Nam National University, Ho Chi Minh City

Hai Thuong Lan Ong str., Viet Nam National University at Ho Chi Minh City campus, Dong Hoa ward, Di An district,

Binh Duong province, Vietnam

cKhoa Dưc, Đại học Y Dưc Thnh ph Hồ Chí Minh, 41 Đinh Tiên Hong, phường Bến Nghé, Quận 1,

Thnh ph Hồ Chí Minh, Việt Nam

cFaculty of Pharmacy, University of Medicine and Pharmacy at Ho Chi Minh city, 41 Dinh Tien Hoang str.,

Ben Nghe ward, Distr. 1, Ho Chi Minh city, Vietnam

(Ngy nhận bi: 04/12/2024, ngy phản biện xong: 07/05/2025, ngy chấp nhận đăng: 07/06/2025)

Tóm tắt

Muồng trâu (Senna alata) là dược liu có nhiều tc dụng dược lý khc nhau, nổi bật với tc dụng nhuận tràng gây ra

bi anthranoid. Mục tiêu ca nghiên cứu này là xây dựng công thức viên nang chứa cao chiết l Muồng trâu. Cao Muồng

trâu được chiết xuất dựa vào khảo st cc dung môi khc nhau bằng phương php ngâm lạnh kết hợp siêu âm lần chiết

đầu. Nghiên cứu công thức viên nang với cc t dược độn (calci carbonat, Avicel PH 102), t dược rã (natri starch

glycolat), t dược trợ tan (natri lauryl sulfat) và t dược trơn chảy (magnesi stearat) bằng phương php xt hạt ướt. Cao

đặc điều chế từ dung môi ethanol 96% có hàm lượng dẫn chất anthranoid trung bình (1,87±0,08%), độ ẩm (13,7%). Công

thức viên nang Muồng trâu với tỷ l cc thành phần: cao Muồng trâu (48%), calci carbonat (17%), Avicel PH 102 (28%),

natri starch glycolat (SSG) (4%), natri lauryl sulfat (SLS) (2%), và magnesi stearat (1%). Độ đồng đều khối lượng và độ

rã ca viên nang đạt theo tiêu chuẩn chung ca viên nang theo Dược đin Vit Nam V. Độ hòa tan anthranoid đạt từ

77,4% đến 80,1% trong vòng 2 giờ. Công thức ca viên nang từ cao chiết Muồng trâu được nghiên cứu và xây dựng thành

công với cc thông số kim nghim được xc lập.

Từ khóa: Muồng trâu; viên nang; Senna alata.

*Tác giả liên hệ: Huỳnh Lời

Email: huynhloi@bdu.edu.vn

3(70) (2025) 41-51

DTU Journal of Science and Technology

Huỳnh Lời, Đ.T.Tuyết Ngân,… / Tạp chí Khoa học và Công nghệ Đại học Duy Tân 3(70) (2025) 41-51

Abstract

Senna alata contains a lot of chemical components having pharmacological activities, including with laxative effect

caused by anthranoids. This study is to formulate the hard gelatin capsule form containing S. alata leaf extract. Senna

alata leaf extract was firstly prepared by using various methods of extraction with different solvents. This study

investigated capsule with diluent excipients (calcium carbonate and Avicel PH 102), disintegrating excipient (sodium

starch glycolate), solubilizing excipient (sodium lauryl sulfate), lubricating excipient (magnesium stearate) by wet

granulation method. The 96% ethanolic extract with the average anthranoid derivatives content (1.87±0.08%) and

moisture of extract (13.7%) were evaluated. Each hard capsule contained Senna extract (48%) as active ingredient,

calcium carbonate (17%), Avicel PH 102 (28%), sodium starch glycolate (4%), sodium lauryl sulfate (2%), and

magnesium stearate (1%) as excipients. The weight variation, disintegration time of capsules have passed the tests and

met the general specifications of hard capsules according to Vietnamese Pharmacopeia V. The dissolution of capsules

ranged from 77.4% to 80.1% within 2 hours. Based on the findings from this study, the formulation of hard gelatin

capsules containing S. alata extract was successfully developed with several quality control parameters evaluated.

Keywords: Candle bush; capsule; Senna alata.

1. Đặt vấn đề

Muồng trâu, Senna alata (L.) Roxb. có các

thành phần hóa học và tc dụng dược lý đã được

nghiên cứu. Công dụng ca Muồng trâu bao gồm

trị to bón, viêm gan, da vàng, chữa hắc lào,

viêm da thần kinh, ngứa l,... Tc dụng trị to

bón được chứng minh là do thành phần

anthraquinon dạng glycosid, được xếp vào nhóm

nhuận tràng kích thích [1]. Tuy vậy, hin vẫn

không có nhiều tài liu nghiên cứu về cây thuốc

này. Năm 2019, Gritsanapan và cộng sự đã trình

bày qu trình chiết xuất và chuẩn hóa cao chiết

từ l Muồng trâu thu hi từ cc vùng khc nhau

 Thi Lan [2]. Trong một công bố mới nhất vào

năm 2021, nhóm tc giả Vit Nam đã nghiên cứu

khả năng khng oxy hóa và khng khuẩn ca cao

chiết ethanol từ l Muồng trâu thu hi tại Kiên

Giang [3]. Theo cc nghiên cứu sử dụng tiêu

chuẩn Rome III, tỷ l to bón trên thế giới được

báo cáo là 8,20 - 32,9% [4-6]. Theo Dược đin

Vit Nam V (DĐVN V), liều dùng ca Muồng

trâu từ 4 g đến 5 g (nhuận tràng), dạng thuốc sắc

[7]. Trên thị trường dược phẩm hin nay, cc sản

phẩm từ S. alata vẫn còn rất hạn chế, đặc bit 

dạng bào chế hin đại. Mục tiêu ca nghiên cứu

bao gồm vic khảo st dung môi chiết xuất đ

thu được cao đặc có hàm lượng hoạt chất

anthraglycosid cao và xây dựng công thức bào

chế viên nang từ cao Muồng trâu điều chế được.

2. Nguyên liu và phương pháp nghiên cứu

2.1. Nguyên liu, dung môi, ha cht

2.1.1. Nguyên liệu

L Muồng trâu được định danh bi Tiến s V

Văn Lo, Khoa Dược, Đại Học Y Dược Thành

phố Hồ Chí Minh và so snh hình thi học ca

mẫu thu thập với hình thi học mô tả trong tài

liu [4]. Mẫu được lưu tại Khoa Y Đại học Quốc

gia Thành phố Hồ Chí Minh với ký hiu 01-

Dl/2020. L được thu hi tại Bình Quới, Thành

phố Hồ Chí Minh vào thng 10 năm 2020. Mẫu

l sau khi thu hi được loại bỏ cc l sâu, l bị

hư. Sau đó, rửa với nước, phơi khô và xay thành

dạng bột thô. Bột dược liu có độ ẩm

(9,83±0,27)% và hàm lượng dẫn chất anthranoid

là (0,26±0,01)% đạt theo tiêu chuẩn ca Dược

đin Vit Nam V (DĐVN V).

2.1.2. Dung môi, ha chất

Hóa chất, dung môi và thuốc thử bao gồm

nước cất hai lần cung cấp tại ch ca phòng thí

nghim; ethanol 96%, acid acetic băng, diethyl

ether, natri hydroxid, amoniac, acid hydroclorid,

kali dihydrophosphat, calci carbonat, Avicel PH

102, natri lauryl sulfat, natri starch glycolat,

magnesi stearat cung cấp bi ChemSol (Vit

Nam) hay Trung Quốc; cobalt clorid cung cấp

bi Merck (Germany); vỏ nang gelatin số 0 cung

cấp bi n Độ.

Huỳnh Lời, Đ.T.Tuyết Ngân,… / Tạp chí Khoa học và Công nghệ Đại học Duy Tân 3(70) (2025) 41-51

2.2. Trang thiết bị

Bếp cch thy (HH-4, Trung Quốc), cân phân

tích (ABS 220-4N, Philippin), b siêu âm

(XUB10, Anh), máy cô quay chân không (RV

10D, Đức), t sấy (UNB 200, Trung Quốc), máy

đo quang phổ UV - VIS (UV-1800, Nhật Bản),

my đóng nang th công (Trung Quốc), my đo

độ ẩm (DBS 60 - 3, Philippin), my thử độ hòa

tan (DT 820, Đức), my thử độ rã (MR06L11,

Đức).

2.3. Phương pháp nghiên cứu

2.3.1. Xác định antraglycosid ton phần trong lá

Muồng trâu theo DĐVN V

Cân chính xc khoảng 0,5 g bột dược liu (qua

rây số 355) hoặc khoảng 200 mg cao cho vào bình

nón 100 mL. Thêm 5 mL acid acetic băng. Đun

hn hợp trong 20 min dưới ống sinh hàn ngược

trong cch thy sôi. Đ nguội, thêm vào bình nón

40 mL ether ethylic và đun hồi lưu trên cch thy

15 min. Đ nguội, lọc qua bông vào một bình gạn

250 mL, rửa bông bằng 10 mL ether ethylic. Cho

bông tr lại vào bình nón, lặp tại cch chiết như

trên 2 lần, mi lần dùng 10 mL ether ethylic và

đun hồi lưu cch thy có sinh hàn ngược được

làm lạnh bằng nước đ trong 10 min. Đ nguội,

lọc qua bông. Trng bình nón bằng 10 mL ether

ethylic, lọc qua bông trên. Tập trung cc dịch lọc

ether ethylic vào bình gạn trên.

Thêm cẩn thận 50 mL dung dịch kiềm –

amoniac (xem ghi chú) vào dịch chiết ether

ethylic đựng trong bình gạn, lắc trong 5 min. Sau

khi hn hợp đã phân lớp hoàn toàn, gạn lớp nước

màu đỏ trong suốt vào bình định mức 250 mL.

Tiếp tục chiết lớp ether 3 lần, mi lần với 40 mL

dung dịch kiềm - amoniac. Tập trung cc dịch

chiết kiềm vào bình định mức và thêm dung dịch

kiềm - amoniac tới vạch.

Hút 25 mL dung dịch thu được cho vào một

bình nón và đun nóng 15 min trong cch thy với

ống sinh hàn ngược. Đ nguội, đo mật độ quang

 bước sóng 520 nm, so snh với mẫu trắng là

dung dịch kiềm - amoniac.

Nồng độ anthranoid trong dung dịch cần đo

được biu thị bằng 1,8-dihydro anthraquinon và

xc định bằng đường cong chuẩn.

Xây dựng đường cong chuẩn: Pha một dãy

dung dịch cobalt clorid (CoCl2.6H2O) có nồng

độ từ 0,2% đến 5% và đo mật độ quang cc dung

dịch này  bước sóng 520 nm. Trên trục tung ghi

mật độ quang đo được. Trên trục hoành ghi nồng

độ dẫn chất anthranoid tương ứng với nồng độ

cobalt clorid, tính ra mg trong 100 mL.

Theo quy ước, mật độ quang ca dung dịch

cobalt clorid 1% bằng mật độ quang ca 0,36 mg

1,8-dihydro anthraquinon trong 100 mL dung

dịch kiềm - amoniac.

Hàm lượng phần trăm dẫn chất anthranoid

trong dược liu tính theo công thức:

X%=[250 * c ]/ [10*a(100-h)]. Trong đó: c là

nồng độ dẫn chất anthranoid bằng mg/100 mL

tính theo đường cong chuẩn; a là khối lượng

dược liu (g); h là độ ẩm dược liu (%) [7].

(Ghi chú. Dung dịch kiềm - amoniac: Lấy 5 g

natri hydroxyd thêm 2 mL amoniac, thêm nước

vừa đ 100 mL).

2.3.2. Khảo sát dung môi chiết

Dung môi được khảo st sao cho cao đặc có

hàm lượng anthraglycosid cao nhất.

Phương pháp: ngâm lạnh kết hợp siêu âm lần

chiết đầu.

Xc định hàm lượng dẫn chất anthranoid

trong cao và trong dược liu bằng phương php

đo mật độ quang UV - VIS theo chuyên luận

Muồng trâu (l), DĐVN V. Phương php định

lượng được mô tả như phần 2.3.1.

Quy trnh chiết xuất:

Hn hợp dược liu và dung môi khảo st (S)

được siêu âm và ngâm trong cc thời gian cố

định. Gộp cc dịch chiết thu được, lọc đ loại bỏ

Huỳnh Lời, Đ.T.Tuyết Ngân,… / Tạp chí Khoa học và Công nghệ Đại học Duy Tân 3(70) (2025) 41-51

tạp. Tiến hành cô đ loại dung môi và sấy cao tới

độ ẩm không lớn hơn 20%.

Các điều kiện c định:

- Khối lượng dược liu thử nghim/lần: 40g.

- Số lần chiết: 3.

- Th tích dung môi: lần 1 - 240 mL, lần 2 -

120 mL, lần 3 - 120 mL.

- Thời gian ngâm: 2,5 giờ/lần.

- Thời gian siêu âm: 30 phút/lần đầu.

- Tần số siêu âm: 32 - 38 KHz.

- Công suất siêu âm: 100 W.

Nhit độ:

• Siêu âm 30oC.

• Ngâm: nhit độ phòng.

• Cô quay: 45oC.

• Cô cách thy 80oC.

Biến độc lập: S là cc tỷ l ethanol

96%/ethanol 50%/nước.

Hàm lượng dẫn chất anthranoid được tính

theo công thức theo chuyên luận l Muồng Trâu

theo DĐVN V [7]:

𝐴𝑛𝑡ℎ𝑟𝑎𝑛𝑜𝑖𝑑 (%) = 250. 𝑐

10. 𝑎. (100 − ℎ)

Trong đó:

- c là nồng độ dẫn chất anthranoid bằng

mg/100 mL tính theo đường cong chuẩn, a là

khối lượng cao (g), h là độ ẩm cao (%).

Hiu suất chiết (H) được tính theo công thức:

𝐻(%)=𝑋

𝑌.100%

Trong đó:

- X là hàm lượng dẫn chất anthranoid chiết

được (%), Y là hàm lượng dẫn chất anthranoid

dược liu (%).

2.3.3. Xây dựng công thc

- Liều dùng

Dựa vào tài liu ca Đ Huy Bích và DĐVN

V, liều dùng đường uống cho tc dụng nhuận

tràng là 4 - 5 g l [4, 7], kết hợp với kết quả trong

phần khảo st dung môi đ lựa chọn liều dùng.

- Khảo st t dược

Dựa vào đặc tính cao dược liu, cc t dược

có khả năng hút được sử dụng đ chuyn từ dạng

cao đặc sang dạng bột cốm, khắc phục hin

tượng hút ẩm ca cao. Bên cạnh đó, với mục đích

đơn giản hóa công thức nhưng vẫn đảm bảo cốm

đạt độ ẩm, độ trơn chảy. Cc t dược lựa chọn

trong khảo st: calci carbonat, Avicel PH 102 (tá

dược độn), natri starch glycolat (t dược rã),

natri lauryl sulfat (t dược trợ tan), magnesi

stearat (t dược trơn chảy).

Từ cc t dược đã được chọn, tiến hành xây

dựng và bào chế một số công thức viên nang

cứng từ cao đã chiết xuất.

- Quy trình bào chế

Thêm một lượng ethanol 96% vừa đ vào cao

và khuấy trên bếp cch thy đến khi tạo hn hợp

đồng nhất (nếu công thức có SLS thì SLS được

hòa tan trong một lượng nước tối thiu và cho

vào hn hợp cao - ethanol 96%), sau đó xt hạt

ướt hn hợp t dược độn và t dược rã (đã được

trộn đồng lượng) với dịch cao thu được trong

vòng 30 phút, khối ẩm được xt qua rây 1 mm

và sấy  50oC. Tiến hành sửa hạt qua lưới rây

0,63 mm và tiếp tục sấy đến khi cốm đạt độ ẩm

yêu cầu. Tiến hành trộn hoàn tất với t dược trơn

chảy trước khi tiến hành đóng nang. Viên được

đóng với khối lượng dao động từ 400 - 500 mg

(phụ thuộc vào tỷ l cc thành phần trong công

thức), cỡ nang số 0, màu xanh l.

Hàm lượng hoạt chất trong viên được xc

định bằng phương php đo quang phổ hấp thu

UV-VIS, bước sóng 520 nm, mẫu trắng kiềm -

amoniac [7]. Phương php đo mật độ quang UV

- VIS như sau:

Tiến hnh: lấy ngẫu nhiên 20 viên, nghiền và

cân chính xc 0,2 g cốm cho vào bình nón 100

mL có nút mài. Thêm V′ mL acid acetic băng.

Đun hn hợp trong 20 phút dưới ống sinh hàn

ngược trên bếp cch thy sôi. Đ nguội, lọc qua

bông vào một bình gạn 250 mL, rửa bông bằng

Huỳnh Lời, Đ.T.Tuyết Ngân,… / Tạp chí Khoa học và Công nghệ Đại học Duy Tân 3(70) (2025) 41-51

10 mL ether ethylic. Cho bông tr lại vào bình

nón, lặp lại cch chiết như trên 2 lần, mi lần

dùng 10 mL ether ethylic và đun hồi lưu cch

thy có sinh hàn ngược được làm lạnh bằng nước

đ trong 10 phút. Đ nguội, lọc qua bông. Trng

bình nón bằng 10 mL ether ethylic, lọc qua bông

trên. Tập trung cc dịch lọc ether ethylic vào

bình gạn trên. Thêm cẩn thận 50 mL dung dịch

kiềm - amoniac vào dịch chiết ether ethylic đựng

trong bình gạn, lắc trong 5 phút. Sau khi hn hợp

đã phân lớp hoàn toàn, gạn lớp nước màu đỏ

trong suốt vào bình định mức 250 mL. Tiếp tục

chiết lớp ether 3 lần, mi lần với 40 mL dung

dịch kiềm - amoniac. Tập trung cc dịch chiết

kiềm vào bình định mức và thêm dung dịch kiềm

- amoniac tới vạch. Hút 25 mL dung dịch thu

được cho vào một bình nón và đun nóng 15 phút

trong cch thy với ống sinh hàn ngược.

Th tích acid acetic băng dùng trong định lượng viên nang được tính theo công thức:

V′(mL)= KL cao ước lượng trong 0,2 g cốm. V

KL cao chiết được từ 1 g bột dược liệu

Đo mật độ quang  bước sóng 520 nm, mẫu

trắng là dung dịch kiềm - amoniac.

Tính hàm lượng cao trong viên nang dựa vào

đường cong chuẩn cobalt clorid được xây dựng

 phần 2.3.1 đ xc định nồng độ dẫn chất

anthranoid, kết hợp số liu trong phần định

lượng dẫn chất anthranoid trong cao và dùng quy

tắc tam suất đ suy ra khối lượng cao có trong

viên nang. Phần trăm hoạt chất trong viên nang

được tính theo công thức:

Phần trăm hàm lượng hoạt chất (%)=KL cao tính được

Liều dùng lựa chọn x100

Yêu cầu: hàm lượng hoạt chất phải nằm trong

khoảng 95-105% hàm lượng lựa chọn.

Đánh giá các ch tiêu: hình thức, độ ẩm, độ

rã, đồng đều khối lượng. Cc công thức đạt yêu

cầu và có độ ẩm đạt sau 2 thng đóng nang sẽ

tiến hành định lượng đ xc định hàm lượng

phần trăm dẫn chất anthranoid có trong viên và

khảo st độ hòa tan hoạt chất  cc môi trường

pH 7,4 và 8,0 trong 2 giờ, lựa chọn điều kin thử

độ hòa tan, giúp đơn giản hóa và tiết kim thời

gian vic khảo st độ hòa tan hoạt chất.

Tiêu chí lựa chọn công thc: viên phải có độ

ẩm không lớn hơn 5% được đo bằng cân sấy ẩm

hồng ngoại, độ rã không qu 30 phút  điều kin

môi trường nước, nhit độ (37±2)°C, độ hòa tan

không thấp hơn 70% (Q)  điều kin thiết bị giỏ

quay, nhit độ (37±0,5)°C, tốc độ khuấy 50

vòng/phút, thời gian thử 2 giờ.

3. Kết quả và bàn lun

3.1. Kết qu

3.1.1. Kết quả xây dựng đường cong chun

Bảng 1. Độ hấp thu dung dịch cobalt theo nồng độ và CAD tương ứng

Nồng độ cobalt clorid (%)

Độ hấp thu

CAD (mg/100 mL)

0,2

0,0434

0,0720

1,0

0,2017

0,3600

2,0

0,4025

0,7200

3,0

0,6159

1,0800

4,0

0,8283

1,4400

5,0

1,0285

1,8000

(CAD: nồng độ dẫn chất anthranoid)

Bào chế và kiểm nghiệm viên nang cứng chứa cao đặc lá Muồng trâu (Senna alata)

Bài viết nghiên cứu bào chế viên nang cứng lá Muồng trâu (Senna alata) chứa anthranoid, tá dược calci carbonat, Avicel PH 102, natri starch glycolat, magnesi stearat.

Chủ đề:

Tài liệu liên quan

Tài liêu mới

AI tóm tắt

Giới thiệu tài liệu

Đối tượng sử dụng

Từ khoá chính

Nội dung tóm tắt

Hỗ trợ

Phương thức thanh toán

Theo dõi chúng tôi