Bệnh cây trồng do dinh dưỡng và các độc chất

Chia sẻ: Minh Minh | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:17

Thêm vào BST

Báo xấu

353
lượt xem 114
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Ngày nay trong Nông nghiệp đang đối mặt với những loại bệnh do việc sử dụng các loại nông dược không đúng cách, đúng lúc, đúng nồng độ cần thiết, hay là kỹ thuật canh tác còn thiếu khoa học, không đúng biện pháp thể hiện qua ngộ độc hữu cơ ở lúa, ngộ độc sắt, ngộ đọc phèn...Vì vậy, vấn đề nghiên cứu bệnh cây do những nhân tốc trên gây ra là vấn đề được nhiều người quan tâm. Mời bạn đọc cùng tham khảo Tài liệu Bệnh cây trồng do dinh dưỡng và các độc chất để hiểu rõ hơn vấn đề cần nghiên cứu.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Bệnh cây trồng do dinh dưỡng và các độc chất

B NH H I CÂY TR NG DO DINH DƯ NG VÀ CÁC ð C CH T ---oOo--- 1. ð t v n ñ Ngày nay con ngư i chúng ta mu n tăng t i ña năng su t cây tr ng, ñ làm ñư c ñi u ñó thì c n ph i s d ng m t lư ng l n phân bón và các ch t sinh trư ng. Nhưng ñ i v i các lo i phân h u cơ và phân vi sinh thì l i cho k t qu lâu dài, không như mông mu n c a chúng ta. Vì v y vi c s d ng phân vô cơ và các ch t hoá h c ñã ñư c áp d ng ngày càng nhi u. Nhưng mà vi c s d ng chúng thì ñâu ph i luôn ñúng và mang l i hi u qu cao ñâu, vì th ña s nông dân ñã dùng không ñúng, không h p lý như là dư th a phân ña lư ng (N, P, K…) hay thi u lo i phân v lư ng (Fe, Zn, Cu, B…) d n ñ n nh hư ng ñ n năng su t cây tr ng. V n ñ ñ t ra ñây là nghiên c u các tác ñ ng c a dinh dư ng lên cây tr ng v hai m t l i và h i ñ t ñó có nh ng gi i pháp nh m làm tăng năng su t cây tr ng mà ít gây h i ñ n chúng. M i nguyên t dinh dư ng có m t vai trò nh t ñ nh, s thi u h t c a b t kỳ nguyên t dinh dư ng nào cũng ñ u nh hư ng ñ n sinh trư ng và phát tri n c a cây. S thi u h t dinh dư ng có th do ñ t tr ng không tho mãn vi c bón b sung dinh dư ng không ñ ho c ñ nhưng cây tr ng không s d ng ñư c ho c bón phân m t cân ñ i. Bên c nh ñó bón th a dinh dư ng cũng gây nh ng tác h i. Ngày nay trong Nông nghi p ñang ñ i m t v i nh ng lo i b nh do vi c s d ng các lo i nông dư c không ñúng cách, ñúng lúc, ñúng n ng ñ c n thi t, hay là k thu t canh tác còn thi u khoa h c, không ñúng bi n pháp th hi n qua ng ñ c h u cơ lúa, ng ñ c s t, ng ñ c phèn…V v y v n ñ nghiên c u b nh cây do nh ng nhân t trên gây ra ñang ñư c các nhà khoa h c kh p nơi nghiên c u. 2. ð nh ngh ĩa • B nh sinh lý cây tr ng là gì? Cây tr ng còi c c, kém phát tri n, năng su t cây tr ng gi m … ðây chính là b nh sinh lý cây tr ng, chúng khác v i các b nh ký sinh do n m, virus, vi khu n gây ra. B nh sinh lý không mang tính truy n nhi m, nguyên nhân ch y u do ñi u ki n dinh dư ng, ch ñ khí, nư c trong ñ t, th i ti t, khí h u... gây ra. • Phân bón là gì? Phân bón là các h p ch t ñư c cung c p cho th c v t ñ ñ y m nh tăng trư ng. Phân bón thư ng ñư c tr n vào ñ t ñ cây h p th b ng r , ho c phun ñ cây h p th qua lá. Phân bón có th là phân h u cơ (có thành ph n là các ch t h u cơ), ho c phân vô cơ (g m các ch t hóa h c ho c ch t khoáng vô cơ ñơn gi n). Phân bón có th ñư c t o m t cách t nhiên như lá m c ho c khoáng ch t có s n trong ñ t, ho c ñư c s n xu t b ng các quy trình t nhiên (ch ng h n ) ho c hóa h c (ch ng h n quy trình Haber). • Ch t ñ c là gì? Trong ng c nh sinh h c, các ch t ñ c là các ch t có th gây hư h i, b nh, ho c t vong cho các cơ th , thư ng b ng các ph n ng hóa h c ho c các ho t tính khác trên ph m vi phân t , khi m t s lư ng v a ñ ñư c cơ th sinh v t h p th vào. (theo Wikipedia) • S dinh dư ng khoáng là s nghiên c u v cách th c mà th c v t h p thu và ñ ng Bài gi ng B nh h i cây tr ng ……………………………………...Võ Thanh Hùng - Nguy n Văn Tuy n 1
hoá các ion vô cơ. Có 16 nguyên t khoáng gi vai trò thuy t y u trong ñ i s ng cây tr ng mà chúng không th thi u ho c thay th b ng nguyên t nào khác ñư c: N, P, K, Mg, Ca, S, Fe, Cl, Zn, Mn, B, Cu, Mo… 3. Hình th c và hi n tr ng gây h i. 3.1 B nh do tác nhân dinh dư ng 2.1.1 Các nguyên t ña lư ng • ð m (N) Trong cây NO3- ñư c hút vào s b kh thành NH4+. Khi bón nhi u ñ m mà ñi u ki n kh NO3- không thu n l i (thi u vi lư ng c n cho ho t ñ ng c a men chuy n hoá ch ng h n), ñ m trong cây t n t i nhi u dư i d ng NO3- không thu n l i cho ngư i tiêu th s n ph m. Quá trình quang h p không cung c p ñ gluxit và quá trình hô h p không cung c p ñ xêto axit cho cây, ñ m trong cây gây h i t n l i t i nhi u dư i d ng NH4+ ñ c cho cây. NH4+ có th ñư c cây h p th nhanh vào trong t bào nên thư ng làm cho pH trong t bào tăng nhanh, trong khi t bào s d ng ch m nên lư ng NH4+ tích t trong cây gây ñ c. Tuy nhiên, s h p th NH4+cũng thay ñ i tuỳ theo lo i th c v t, ñ i v i lúa NH4+ to ra có hi u qu . Vi c cung c p NH4+ cho cây cũng chú ý ñ n tính ch t c a phân. Ví d khi bón (NH4)2SO4 cây h p th NH4+ r t nhanh còn SO42- nên môi trư ng tr nên axít. Hơn n a,vì NH4+ b trao ñ i v i H+ trong r , s h p thu ammunium g n li n v i s axit hoá c a vùng quanh r . NH4+ ñư c h p thu r ph i ñư c ñ ng hoá thành glutamine. N u có s tích t NH4+ t do trong cây (do cung c p quá dư th a trong ñ t) s xu t hi n tri u ch ng ng ñ c rõ r t; Vì NH4+ là m t ch t ñ c m nh cho t bào, v i ch c năng là m t ch t không b t c p c a s quang phosphoryll hoá trong l c l p. -Tri u ch ng th a ñ m: Bón th a ñ m do cây ph i hút nhi u nư c ñ gi i ñ c amon nên t l nư c trong thân lá cao, thân lá vươn dài, m n m i, che bóng l n nhau, l i nh hư ng ñ n quang h p. Gi ng lúa truy n th ng (gi ng cũ) cao cây, bón nhi u ñ m d b ñ non. ð m h u cơ hoà tan (amin, amit) trong nhi u cây d m c b nh. Bón nhi u ñ m làm tăng kích thư c lá, nh t là v m t di n tích lá; cây thư ng có h th ng r kém phát tri n và do ñó có t l lá / r cao.Lá tr nên m ng manh h p thu năng lư ng ánh sáng kém, t l di p l c trong lá có màu xanh t i l i h p d n sâu b nh nên thư ng b sâu phá h i m nh, ñ ng th i d ñ ngã. Bón th a ñ m quá trình sinh trư ng (phát tri n thân lá) b kéo dài; quá trình phát tri n (sinh trư ng sinh th c: hình hoa qu h t) b ch m l i. Cây thành th c mu n. các cây như lúa, c alfalfa n u bón nhi u ñ m thì tr s C/N gi m, d n ñ n th i gian tr bông ch m nh hư ng x u ñ n năng su t. Khoai tây sinh trư ng v i ngu n ñ m phong phú cho th y s tăng trư ng quá m c v thân lá và ch cho nh ng c nh (có th do m t cân b ng v ch t ñi u hòa sinh trư ng). Dư ñ m trái cà chua b n t Bón th a ñ m ph m ch t nông s n kém, giá tr sinh h c th p: t l NO3- trong rau, qu d vư t quá ngư ng cho phép, rau có v nh t, hydrocacbon th p, t l ñ m cao dưa mu i d b khú. ð m là nguyên t linh ñ ng, khi cây thi u ñ m thì ñ m t lá già chuy n v lá non nên các lá già r ng s m, th hi n lá già trư c. -Tri u ch ng thi u ñ m: Cây thi u ñ m thu ng sinh trư ng kém, di p l c t khó thành l p nên lá thư ng b vàng úa, cây còi c c, lùn, lá h p, trái mau chín, năng su t kém; s lá, s ch i, s nhánh ít, kích thư c nh . Tri u ch ng trên xu t hi n lá già, các lá này chuy n sang màu vàng, trong Bài gi ng B nh h i cây tr ng ……………………………………...Võ Thanh Hùng - Nguy n Văn Tuy n 2
khi các lá non bên trên v n còn xanh. m t s loài th c v t (bao g m cà chua và m t s dong b p) ph n cu n lá có m t s ñi m màu tím, do s tích t c a s c t anthocyanin -Phòng tr : cây ñang tình tr ng thi u ñ m, n u mu n ph c h i nhanh, ngư i ta có th pha dung d ch có ch a ñ m ñ phun lên lá, sau vài ngày cây s ñư c ph c h i. Các hoá ch t có ch a ñ m như Urê, Ca(NO3)2, KNO3… ñ u t ra có hi u qu cho các lo i cây. N ng ñ và th i gian phun thay ñ i theo t ng lo i cây tr ng. • Lân (P) Gi a ñ m và lân có quan h m t thi t. ð m vô cơ ñư c h p th và tích lu trong mô cây nhanh khi hàm lư ng lân gi m. Khi hàm lư ng lân nhi u trong vùng r s h p thu ñ m vô cơ gi m. S hoá già c a cây s m hơn khi hàm lư ng laan cao. -Tri u ch ng thi u lân: Lúa thi u lân cây còi c c, ñ nhánh kém; b lá lúa ng n, phi n lá h p, lá có tư th d ng ñ ng và có màu xanh t i; s lá, s bông và s h t trên bong ñ u gi m. Thi u lân v a ph i các lá non có v bình thư ng song các lá già hơn chuy n sang màu nâu r i ch t. M t s trư ng h p lá có xu t hi n màu ñ (huy t d ngô) hay tím do s c t anthocyanin xu t hi n nhi u ph n thân v cu n lá Cây b ñ u, cây l y d u c n ñư c cung c p ñ lân “không lân, không vôi thì thôi tr ng l c” là k t qu t ng k t c a nông dân v vai trò c a lân ñ i v i cây b ñ u và cây l y d u. Trong ru ng lúa thi u lân thì không th y có t o phát tri n. giai ño n còn nh thì s phân c t t bào ñ nh sinh trư ng b ng ng tr , nên v sau cây tăng trư ng theo chi u dài thư ng r t khó Trong trư ng h p cà tím thân m c r t th p; các lo i hành c r m c ng n, lá không phát tri n. nhóm cây cho c như lhoai lan, khoai tây tri u ch ng xu t hi n lá không ñáng k , nhưng c không phát tri n. Nhóm cây h cam quýt thì hi n di n lá không rõ l m, v qu d y, v chua, múi sư ng và th i gian sinh trư ng kéo dài. Cây ăn qu thi u lân qu x u xí. Lân có th ñư c v n chuy n t các lá già v các cơ quan non, cơ quan ñang phát tri n ñ dùng vào vi c t ng h p h p ch t h u cơ m i. Do v y tri u ch ng thi u lân xu t hi n các lá già trư c. -Phòng tr : Mu n ch a tr nhanh chóng, ngư i ta thư ng dùng phân KH2PO4 (0.3- 0.5%) phun lên lá hay có th dùng phân calcium phosphate pha thành dung d ch r i phun lên lá. Tuy nhiên c n chú ý thêm v khoáng Mg. • Phân kali (K) Khi thi u K+ , sinh trư ng b ñình tr và s tái chuy n v K+ ñư c htúc ñ y t các lá và thân trư ng thành; khi thi u tr m tr ng thì các b ph n này tr nên vang úa và ho i t , tuỳ thu c vào cư ng ñ ánh sáng mà các lá phơi bày. S hoá lignin c a các bó m ch cũng b hư h i, ñi u này cũng là y u t nh hư ng ñ n kh năng ch u ng p úng c a cây thi u K+. K tích t các lá non hơn là cu ng lá. Các ch t ñ m khi cây h p thu thư ng d ng NO3 , sau ñó s b kh ñ cho NH4+ và amino acid, cu i cùng t ng h p nên protein. - N u thi u K thì ph n ng này s b nh hư ng, cây tích t nhi u ion NO3- tr nên vô ích. Trư ng h p cây h p thu N d ng NH4+ n u thi u K s ñưa ñ n vi c tích t nhi u NH4+ gây ñ c cho cây, vì quá trình amino acid không x y ra. Khi s cung c p nư c c a ñ t b gi i h n, cây b m t s c trương và héo là tri u ch ng tiêu bi u cho s thi u K. ð i v i cây ñ K kh năng ch u h n cóliên quan ñ n nhi u nhân t : vai trò c a K trong ñi u ti t khí kh ng và s quan tr ng c a K+ ñ i v ia th năng th m Bài gi ng B nh h i cây tr ng ……………………………………...Võ Thanh Hùng - Nguy n Văn Tuy n 3
th u trong không bào, duy trì hàm lư ng nư c trong mô cao ngay c dư i ñi u ki n han. Cây tr ng thi u K thư ng m n c m hơn v i sương giá; m c t bào có liên quan ñ n s thi u nư c. S thay ñ i v ho t tính c a enzyme và thành ph n h p ch t h u cơ di n ra trong khi thi u K làm cho cây tr ng có tính m n c m cao hơn ñ i v i s t n công c a n m b nh. S thay ñ i thành ph n này cũng nh hư ng ñ n ch t lư ng dinh dư ng và ch bi n s n ph m sau thu ho ch.Trong trương h p khác, s thi t h i v ch t lư ng s n ph m có liên quan tr c ti p ñ n hàm lư ng citric acid và vì v y ch nh hư ng gián ti p b i K. Thi u K cây d b héo, K còn nh hư ng ñ n vi c t o l p m t s ch t như Thiamine (vitamin B1), khi cung c p nhi u s gây tr ng i cho s h p thu Ca và Mg, ñ ng th i gây ra s h p thu Fe d dàng Khi t l kali trong cây gi m xu ng ch còn b ng 1/2 ñ n 1/3 so v i bình thư ng thì tri u ch ng thi u kali trên lá m i xu t hi n. Cho nên khi ñ tri u ch ng thi u kali xu t hi n trên lá thì năng xu t ñã gi m do thi u kali mà vi c bón kali không bù ñ p ñư c. Do v y, không nên ñ i ñ n lúc xu t hi n tri u ch ng thi u kali r i m i bón kali cho cây. Kali t n t i dư i d ng ion ng m nư c, nh hình th c t n t i này mà kali r t linh ñ ng. Khi ñ t không cung c p ñ kali thì các kali các b ph n lá già ñư c chuy n v các b ph n lá non, v cơ quan ho t ñ ng m nh hơn ñ ñ m b o cho các ho t ñ ng sinh lý c a cây ti n hành bình thư ng. Do v y hi n tư ng thi u kali xu t hi n lá già trư c. Thi u kali vi c v n chuy n ñư ng ñư c hình thành qua quá trình quang h p lá v các cơ quan d tr g p khó khăn. Ví d cây mía dinh dư ng kali bình thư ng, t c ñ v n chuy n ñư ng t lá xu ng thân là 2,5cm/phút, thì cây thi u kali t c ñ v n chuy n ñó gi m xu ng ch còn b ng m t n a. Do tác ñ ng ñ n quá trình hô h p và quang h p, kali nh hư ng tích c c ñ n vi c trao ñ i ñ m và t ng h p prôtit. Thi u K+ mà nhi u ñ m (NH4+) tích lu ñ c cho cây. Kali thúc ñ y vi c t ng h p protit do v y h n ch ñư c tích lu nitrat trong lá. Thi u kali ñ m h u cơ hoà tan tích lu t o th c ăn d i dào cho n m nên cây d m c b nh. Kali h n ch tác h i c a vi c bón th a ñ m. -Tri u ch ng thi u K: Lúa thi u kali lá có màu l c t i trong khi mép lá có màu nâu hơi vàng. Thi u kali nghiêm tr ng trên ñ nh lá có v t ho i t màu nâu t i trong khi các lá già phía dư i thư ng có v t b nh tiêm l a. s ch i r t nhi u nhưng không nhưng khô m c dài ñư c Ngô thi u kali lá b m m ñi, u n cong như g n sóng và có màu vàng sang. Khoai tây thi u kali lá quăn xu ng, quanh gân lá có màu xanh l c, sau ñó mép lá chuy n sang màu nâu. các cây hai lá m m, nh ng lá này kh i s tr nên hơi vàng, ñ c bi t g n v i nh ng v t nhũn s m màu (nh ng ñ m ch t ho c ñ i màu) mà ch ng bao lâu sau s phát tri n. Ph n bìa lá có nh ng ñ m, ñ u tiên màu vàng nâu, k ñ n màu vàng cháy sau ñó lan d n vào bên trong lá, xu t hi n lá già, không có lá non. Ph n chu vi c a lá có nhi u ñ m tr ng sau ñó lan d n vào bên trong. Cu i cùng lá b khô r i ch t. Tri u ch ng thi u K x y ra m nh nh t lúc k t trái và t o h t. m t s loài cây rau c i thì bìa và ng n lá có vài ñi m tr ng nh , lá m c túm l i không xoè ra, các cây cho c thì r không thành c ñư c. Các nhóm cây h ñ u có thân lóng ng n, ñư ng kính thân r ng, t s thân/r th p. nhi u cây m t lá m m, như ngũ c c nh ng t bào ng n và mép lá ch t trư c tiên và s ho i t tr i ra các ph n non hơn, nh ng ph n th p hơn c a cu n lá. B p và các lo i ngũ Bài gi ng B nh h i cây tr ng ……………………………………...Võ Thanh Hùng - Nguy n Văn Tuy n 4
c c khác thi u K s phát tri n c ng y u t, và r d nhi m nhi m vi sinh v t gây b nh th i r . Làm cho c y d b ñ ngã. -Ch a tr : dùng dung d ch KH2PO4 ñ phun lên lá cây, n ng ñ không ñư c quá 0.7% thương làm lá cây b cháy. Sau ñó có th dùng phân h t KCl, K2SO4 bón tr c ti p vào ñ t, lúa c n bón 3-4 kg/1000m2. Các lo i rau c i t 6-7 kg/1000m2. Khi s d ng K nên chú ý là ph i s d ng bón 3-4 l n không bón t p trung 1 l n s ñưa ñ n tình tr ng thi u Mg, Ca. • Canxi (Ca) Thi u Ca th hi n các ph n non c a cây có l vì Ca ñư c ñ i h i ñ liên k t v i các ñư ng ña pectate cho s thành l p l p chung m i trong phi n t bào,hình thành gi a hai t bào con, hay vì Ca ñư c c n ñ thành l p micritubules c a s i tr c phân bào. Mô b bi n d ng và hình thù v n v o là do h u qu c a s thi u Ca và các vùng s ch t r t s m; lá m c không bình thư ng, b g n song, có nhi u ñ m và rìa lá b m t màu. Mô c a lá và các ñi m tăng trư ng c a cây tr ng thư ng b ch t và làm cho cây b ch t ñ t. R cây kém phát tri n và th hi n tri u ch ng nh y nh a. Ca k t h p v i pectin t o thành calcium pectate trong l p chung, c n thi t cho s v ng ch c t bào và mô th c v t, mà ho t ñ ng c a enzyme này b c ch b i n ng ñ Ca cao. Do ñó trong các mô thi u Ca tiêu bi u là s phân rã c a vách t bào và s m m nhũng c a mô. T l calcium pectate trong vách t bào cũng quan tr ng cho s m n c m c a mô th c v t ñ i v i s xâm nhi m c a n m và vi khu n cũng như s chính c a trái. Ca còn có vai trò trong quá trình bi n dư ng th c v t, trư ng h p thi u Ca, cây không th ñ ng hoá nitrate ñư c. -Tri u ch ng thi u Ca: lá không b ng ph ng, h p, nh , bìa c a lá b u n cong vào trong. cà chua bìa lá có nhi u ñi m màu ñ , v sau lá b vàng úa khô héo và ch t. ð i v i cây cho c thì ph n lá non trên không x y ra trư c khi lá vàng úa, nhăn nheo, v sau nh hư ng làm c méo mó và phân nhánh. -Th a Ca s làm cho pH c a ñ t tăng lên gây tr ng i cho vi c h p thu Mg, Mn, Zn, Fe, Bo. -Ch a tr : dùng phân CaCl2 hay phân Ca(HPO4) pha thành dung d ch (t 0.3-0.5%) ñ phun lên lá cây, vi c phun này có l i là không làm thay ñ i pH c a ñ t. Ngư i ta chú ý ñ n vi c thi u Ca là do bón nhi u K và N. M t s các hoa màu r t d thi u Ca g m cà chua, c i salad, hành c , c c i tr ng… • Magiê (Mn) S úa vàng c a lá trư ng thành là tri u ch ng d th y nh t c a s thi u Mg. S vàng úa này thư ng là gi a gân, b i vì các t bào th t lá c nh bó m ch lưu tr cholorophyll lâu hơn t bào nhu mô gi a chúng. Theo ñúng v i ch c năng c a Mg trong s t ng h p protein, t l c a ñ m protein b gi m sút và c a ñ m không protein gia tăng trong các lá thi u Mg. cây thi u Mg t c ñ quang h p b gi m sút và có s tích t c a carbonhydrate. Khi cây thi u Mg thì s v n chuy n carbohydrate t v trí ngu n ñ n nơi ch a b t n h i, ngay c lư ng tinh b t mô d tr c a cây có c và tr ng lư ng h t c a các loài ngũ c c c ng b gi m sút. Magiê r t linh ñ ng, s n sang di trú t các lá già ñ n các lá non hơn cho nên tri u ch ng thi u magiê có khuynh hư ng xu t hi n các lá già trư c. Magiê có trong thành ph n di p l c nên là nguyên t không th thi u trong dinh dư ng cây tr ng. Kali v a ñu i magiê ra kh i ph c h h p ph trong ñ t v a ñ i kháng v i Bài gi ng B nh h i cây tr ng ……………………………………...Võ Thanh Hùng - Nguy n Văn Tuy n 5
magiê v m t dinh dư ng nên ch ñ bón nhi u kali d n ñ n thi u magiê cho cây, th m chí có th làm cho cây m t b nh. Thi u Mg làm gi m lư ng P trong cây và c ch quá trình t ng h p các h p ch t photpho h u cơ; c ch t ng h p polixacarit-tinh b t và c ch quá trình t ng h p protein. S thi u Mg làm nh hư ng ñ n l c l p, ñ n sinh t ng h p di p l c và làm cho riboxom b phân rã thành các ph n dư i ñơn v . Hàm lư ng Mg cao trong lá (1.5% tr ng lư ng khô) có th tr thành m c kh ng ho ng dư i ñi u ki n khô h n. Khi ti m năng nư c c a lá t t xu ng, n ng ñ Mg2+ trong ngu n trao ñ i gia tăng 3-5 mM lên ñ n 8-13 mM (hoa hư ng dương). V i n ng ñ Mg2+ cao như v y, trong stroma c a l c l p, s c ch s quang phosphoryl hoá và s quang t ng h p. -Tri u ch ng thi u Mg: cây ñư c th hi n trên hình thái là xu t hi n các v t và các d i màu d c theo gân lá. Lá vàng úa, mép lá cũng hoá vàng da cam ho c ñ và ñ s m. Quang h p x y ra r t kém. s lư ng t bào gi m th p. Th kh m nhi u màu là ñ c trưng b nh thi u Mg. m t s vư n nho, phân Mg giúp cho lư ng ñư ng trong trái tăng. Mg còn giúp cho lân di ñ ng d dàng. M t s cây thi u Mg hàm lư ng lactic acid gi m 25%, citric acid gi m 85%, malic acid gi m 20% nguyên nhân là quá trình hô h p gi m. Trong th i kỳ sinh d c lúc t o trái và h t, thì m t s lá n m chung quanh trái s vàng úa do s di chuy n c a Mg vào trái. nhóm cây h hoà b n, như b p, thi u Mg thì hi n di n s c vàng và vàng xanh xen k l n nhau. Trư ng h p dưa leo, cây thu c h b u bí thì ph n gân lá v n còn màu xanh, nhu mô bi n ñ i sang màu vàng. cà chua tri u ch ng như trên và s c lá u n cong xu t hi n nơi g n trái. Nhu c u Mg c a các cây h ñ u c n nhi u hơn cây lúa. -Th a Mg: có th gây ñ c cho cây, gi m b t tác h i b ng cách bón vôi ñ tăng pH vì Mg h p thu vào cây trong ñi u ki n pH th p. -Ch a tr : khi lá v a có tri u ch ng thi u Mg thì phun dung d ch MgSO4 (1-2%) lên lá, giúp cây không b r ng lá. M t s vư n cây ăn trái thi u Mg có th r ng ñ n 60% lá. N u Mg trong ñ t quá cao, ngư i ta có th ngăn ch n b t cho cây không h p thu b ng cách bón nhi u vôi vào trong ñ t hay dùng dung d ch CaCl2 (0.3-0.5%) phun lên lá s làm gi m h p thu Mg • Lưu huỳnh (S) ð u tiên xác b ñ ng th c v t ch t thì h p ch t S b phân gi i d ng SH2 ñ u tiên có kh năng gây ñ c và nh vi khu n thiobacillus phân gi i bi n thành SO4 cây h p thu t t. S cũng có th ñư c h p th lá thông qua khí kh ng d ng khí SO2, là m t ch t b n môi trư ng ñư c phóng thích ra t vi c ñ t cháy than và g … SO2 ñư c chuy n hoá thành bisunphit HSO3- khi nó ph n ng v i nư c trong t bào và trong d ng này nó v a c ch s quang t ng h p và ñ ng th i gây ra s hu h i chlorophyll. -Tri u ch ng thi u S: Cũng như thi u ñ m bao g m s nh t nh t t ng quát toàn lá, k c bó m ch (gân), kích thư c lá nh . S không th tái phân b t nh ng mô trư ng thành trong vài loài. Vì th s thi u thư ng ñư c ghi nh n trư c tiên lá non. Tuy nhiên nh ng loài khác h u h t lá tr nên vàng úa cùng m t lúc ho c ngay c lá già trư c tiên. cây ca cao lá vàng úa, v sau bi n sang nâu ñ . cà chua, trà các lá non b u n cong lá có màu xanh nh t d b r ng, ñư ng kính thân và r b h th p. Cây ñ u nành thi u thì hàm lư ng ñư ng gi m, hemicellulose gia tăng. Thi u S thì không t o l p protein nên cây tích t nhi u nitrate và NH3 gây ñ c cho cây. Bài gi ng B nh h i cây tr ng ……………………………………...Võ Thanh Hùng - Nguy n Văn Tuy n 6
lá cây b chuy n thành màu l c nh t, cây ch m l n, các lá non ngã màu vàng, n ng hơn lá r ng ho c ch t ñ t các cành. Khi cây cà phê có bi u hi n thi u S lá m i ra b tr ng. 2.1.2 Các nguyên t vi lư ng • S t (Fe) Lý do mà s thi u s c ñem l i m t s c ch nhanh s thành l p cholorophyll chưa ñư c th u hi u hoàn toàn. S c tích t trong lá già tương ñ i không di chuy n trong mô lipe, cũng như trong ñ t, có l do nó ñư c l ng t n i sinh trong t bào lá dư i d ng m t oxide không hoà tan hay trong d ng các h p ch t ferric phosphate hưu cơ ho c vô cơ. B ng ch ng tr c ti p v hình thành s l ng t này thì thi u, và có l m t vài h p ch t không hoà tan chưa bi t khác ñư c hình thành tương t . M t d ng n ñ nh và phong phú c a s t trong lá ñư c t n tr trong các l c l p như m t ph c h p protein-s t g i là phytoferritin. S xâm nh p c a s t vào dòng chuy n v n lipe có th ñư c t i thi u hoá b i s thành l p c a nh ng h p ch t không hoà tan như v y, m c dù phytoferritin dư ng như ñ i di n cho ngu n d tr s t. M t ý ki n khác gi i thích s di ñ ng kém c a s t là nó có th xâm nh p vào m ch lipe m t lư ng v a ph i nhưng sau ñó thoát (rò r ) vào m ch g và di chuy n tr l i cùng m t lá ban ñ u. Trong vài trư ng h p khi nó b l y vào m t b ph n t m ch g , s tái phân ph i c a nó vào nh ng mô tr hơn vào h t s b gi i h n. -Tri u ch ng thi u: Gây cho cây b nh b ch t ng ho c làm xu t hi n nh ng v t ho i t màu vàng trên lá. Thư ng xu t hi n ph n non nh t c a cây, t dư i d ng m t màu d c theo gân lá cho ñ n toàn b ph n non c a cây ngã màu vàng v t, s vàng úa này ñôi khi ti p theo b i s vàng úa c a các gân lá, vì th nh ng lá non ngay c tr nên màu tr ng v i nh ng tri u ch ng ho i t . Tuy nhiên khi toàn b lá tr nên vàng là cây trong tình tr ng thi u s t tr m tr ng d n ñ n ñình tr sinh trư ng, cây có th ch t. S thi u Fe thư ng ñư c tìm th y trong nh ng loài m n c m, ñ c bi t trong h hoa h ng, bao g m cây b i và cây ăn trái và trong h t ngũ c c như b p. ngoài ñ ng s thi u Fe x y ra không ñ ng ñ u. T i m t s nơi các cây có bi u hi n vàng lá non trong khi nh ng khu v c lân c n lá có th xanh. Ngay c hai cây g n nhau cũng có khi m t cây lá non chuy n sang vàng và cây khác lá v n xanh. Thư ng g p tri u ch ng thi u s t trên cây ăn trái hơn trên các lo i hoa màu khác. -Th a Fe: gây ng ñ c s t, bi u hi n thư ng nh ng lá bên dư i, b t ñ u t nh ng ñi m nâu nh ñ u lá và b t ñ u lan d n xu ng ñáy. Thư ng nh ng ñi m này li n l i gân gi a,màu xanh c a lá không thay ñ i. Trư ng h p tr m tr ng lá có màu nâu tím. -Ch a tr : Các cây có tri u ch ng thi u n u ñư c phun dung d ch FeSO4 1% trong vòng 2 tu n m t s lá s tr l i xanh, không nh t thi t là toàn b lá xanh tr l i. Di p l c t trên lá có th x y ra t ng ñi m trên lá, hi u qu h i ph c thư ng x y ra lá non. • Mangan (Mn) Quan sát b ng kính hi n vi ñi n t c a l c l p lá rau d n cho th y r ng s v ng m c c a Mn gây nên r i lo n c a màng thylakoid nhưng có nh hư ng ñ n c u trúc c a nhân và ti th . Bài gi ng B nh h i cây tr ng ……………………………………...Võ Thanh Hùng - Nguy n Văn Tuy n 7
Hàm lư ng Mn trong cây 20-500 ppm/tr ng lư ng khô, trung bình hàm lư ng trên 500 ppm có th gây ñ c. ð i v i lúa v i n ng ñ 2500 ppm v n chưa bi u hi n b t thư ng. -Tri u ch ng thi u Mn: trên lá xu t hi n m t s vàng úa gi a gân trên lá non ho c già, các v t ho i t l m ñ m, các mô này s ch t, m c dù nh ng r i lo n khác nhau như v t xám trên cây ki n m ch, ñ m nhũn trên cây ñ u, vàng l m ñ m c a c c i ñư ng; cây citrus thì thư ng t o thành thư ng t o thành nh ng vùng màu xanh d c theo gân chính, ph n th t lá có màu vàng nh t. Thi u Mn làm tăng các nguyên t khoáng có tính ki m gây m t cân ñ i ch t khoáng.. S th a Mn cũng gây b nh cho cây. Mn và Fe c ch tác d ng l n nhau trong cây. Tình tr ng dư th a s t t do trong ñ t phen ðBSCL thư ng ñưa ñ n hi n tư ng thi u Mn c a cây tr ng. Tri u ch ng thi u Mn có khác nhau, t các ch m màu xám ho c màu vàng trên lá, tuỳ loài cây tr ng. -Th a Mn: gây ng ñ c, r cây màu nâu, lá b m t màu và ch t khô t rìa lá vào. • Molipden (Mo) Mo trong cơ th th c v t t 0.1-300 ppm, nhưng lư ng cây c n ch có 0.04-0.05 ppm; và hàm lư ng này tăng lên 0.5 ppm v n chưa ñ c cho cây. ð m NO3- sau khi h p th vào trong cây s b kh ñ t ng h p proteon. Quá trình này c n có Mo làm ch t xúc tác, nên khi thi u Mo thì ion NO3- dư th a d n ñ n dư th a NH3 ñ c cho cây. -Tri u ch ng thi u Mo:vi khu n Rhizobium không th có ñ nh ñ m cho cây nên trư ng h p này cây có tri u ch ng thi u ñ m, bi n d ng lá cây h ñ u, n t s n kém phát tri n, lá u n cong d ng mu ng và n u lúc này bón thêm N thì cây không th t ng h p protein mà càng tích t NO3- càng làm cho s sinh trư ng c a cây kém. Mo c n cho t ng h p leghemoglobin ch t mang oxi c a n t s n. Khi thi u Mo n t s n tr nên màu vàng hay màu xám (bình thư ng có màu h ng). ð t chua thư ng thi u Mo và ít linh ho t, cây sinh trư ng kém. Quá trình t ng h p protein b c ch , cây có màu l c nh t gi ng tri u ch ng thi u ñ m. ðôi khi trên lá xu t hi n các ñ m óng ánh sau tr nên vàng và các ñ m này r i r c không l n d n lên n a. Hàm lư ng Mo cao cũng gây ñ c ñ i v i cây. N u trong nông ph m hàm lư ng Mo ñ n >20mg/1kg ch t khô thì ñ ng v t ăn rau tươi s b ng ñ c Mo, còn ngư i ăn thì sinh b nh gut (podagra) ñ a phương, hi n tư ng ñó x y ra nơi có m Mo. • ð ng (Cu) -Tri u ch ng thi u Cu: Bi u hi n ñ u tiên là ch p lá, ch p lá tr nên tr ng. Các lá non h p, tr nên xanh ñ m v màu s c và b v n v o ho c n u không thì b bi n d ng, thư ng bi u hi n nh ng ch m ho i t ; s sinh trư ng c a lóng gi m k t qu là cây lùn d ng b i. Các vư n cam quýt th nh tho ng b thi u, mà trong trư ng h p ñó nh ng lá non ch t d n ñ n tên g i b nh ch t ng n. Trên cây ăn trái thân ñôi khi b n t và ch y nh a. gây ra s phát tri n ch m, xu t hi n s ho i t , m t nư c cây héo. ð i v i h hoà th o, khi thi u Cu nghiêm tr ng, ñ u lá b tr ng, bông không phát tri n ñư c. ð i v i cây ăn qu thi u Cu gây hi n tư ng khô ñ nh. Thi u Cu cây d b n m b nh, nh t là ñ i v i khoai tây, cà chua. • K m (Zn) - Tri u ch ng thi u: Bài gi ng B nh h i cây tr ng ……………………………………...Võ Thanh Hùng - Nguy n Văn Tuy n 8
Thi u Zn h u như x y ra trên lá, lá nh vàng d ng hoa h ng c a táo, ñào và h ñào pecan. Nguyên nhân t s gi m sinh trư ng c a lá non và lóng thân. Mép lá thư ng b v n v o và nhăn nheo v di n m o. S vàng úa c a gân thư ng ñư c xu t hi n trong lá b p, ñ u, và cây ăn trái ch ng t r ng Zn tham gia quá trình t o di p l c t hay ngăn c n s phá hu di p l c t . Các lá non có màu xanh nh t, thi u ít gân lá có màu xanh, th t lá có màu xanh nh t. Trư ng h p tr m tr ng các lá non có th bi n ñ i thành màu tr ng nh t, lá non nh , cây m c thành b i, lóng kém phát tri n, cây ra hoa t o trái ít, năng su t không ñáng k (có th làm gi m 50% năng su t cây tr ng). Còn làm ñình tr s sinh trư ng c a r . Trong các phương pháp x lý trên có ưu và như c ñi m khác nhau, tuỳ thu c vào t ng lo i cây tr ng mà li u lư ng và cách x lý cũng thay ñ i. Các loài cây thân g nh t là h chanh bư i r t nh y c m ñ i v i k m. S thi u h t k m trong cây làm xu t hi n b nh lý ñ c trưng các lóng ñ t và lá b kìm hãm sinh trư ng, xu t hi n s ho i t các t bào như mô lá, làm tăng tinh th oxalat canxi trong lá. S thi u k m làm gi m quá trình t ng h p axit amin quan tr ng là triptophan. Gây ra quá trình r i lo n quá trình trao ñ i photpho và nhi u quá trình sinh lý như quang h p, hô h p… Thi u Zn xem như là ñình tr t ng h p ARN mà ti p theo ñó là ngăn c n t ng h p protein. Vì v y, cây thi u Zn thì ngheo protein. S ki m gi thân trong ñi u ki n thi u Zn có th do nguyên nhân m t ph n t yêu c u bi u ki n c a nó ñ sinh s n m t hormone sinh trư ng th c v t, indoleacetic acid (IAA). - Chu n ñoán: ð xác ñ nh tình tr ng nghi ng thi u Zn, các cây có th ñư c phun v i dung d ch sulphate k m (0.5% ZnSO4 và 0.25% vôi) và quan sát s ph c h i c a cây; n u cây ñó th t s thi u Zn th i gian ph c h i sinh trư ng t 10-14 ngày. Các lá m i s xanh và không có d u hi u thi u k m nào. S thành công c a thí nghi m phun k m gia tăng n u cây tr ng ñư c phun khi xu t hi n tri u ch ng thi u k m s m. - Ch a tr : + Bón phân xu ng ñ t b ng cách r i hay bón theo hàng + Phun lên lá + Ngâm h t gi ng + Nhúng r + ðóng m t mi ng kèm vào thân cây. • Boron (B) Nó ñư c chuy n v n ch m ch p ra kh i các b ph n c a mô lipe m t khi nó ñã ñư c v n chuy n t i ñó t mô g . Do ñó thi u B thư ng xu t hi n ph n non. Cây thi u B cho th y m t bi n ñ i r ng v tri u ch ng, tuỳ thu c vào giai ño n và tu i cây, nhưng m t trong nh ng tri u ch ng s m nh t là chóp r không dãn dài ra m t cách bình thư ng, kèm theo b i s t ng h p c ch c a AND và ARN. S phân bào trong ñ nh ch i cũng b c ch , cũng như trong nh ng lá non. B gi m t vai trò không xác ñ nh nhưng thi t y u trong s gi n dài c a ng ph n. Thi u B s nh hư ng x u ñ n các cơ quan sinh s n. B làm cho carbohydrate d v n chuy n qua màng t bào. S n ph m ñ ng hoá tích lu trong lá và các nơi sinh trư ng non s thi u ñư ng. Hàm lư ng B trung bình 15-100 ppm là ñ , n u trên 200 ppm thì có th gây ng ñ c. - Tri u ch ng thi u B: Các ñi m sinh trư ng c a thân r ch t d n. Nguyên nhân có th do quá trình trao ñ i acid nucleotic b ñ o l n. Làm gi m s phân bào c a các mô phân sinh, s s p x p bình thư ng c a các h th ng m ch d n b phá hu làm c n tr s v n chuy n s n ph m ñ ng Bài gi ng B nh h i cây tr ng ……………………………………...Võ Thanh Hùng - Nguy n Văn Tuy n 9
hoá ñ n các cơ quan khác. Làm hàm lư ng ATP th p trong các ñi m sinh trư ng c a thân b gi m. Như th i tim c a c c i, n t thân c a c n tây, ru t nư c c a c c i tây (turnip) và ñ m ki t nư c c a táo; Gây hi n tư ng tích lu các ch t phenon, ch t auxin và làm hư h i các t bào ñ nh thân, chóp r (ch y u 2 lá m m) gây ho i t cho mô cây. Còn liên quan ñ n s tích lu axit cofeic và axit chlorogenic nh ng ch t c ch sinh trư ng. - Th a B: gây ng ñ c B thư ng th hi n tri u ch ng vàng, nâu và ch t cây. B t ñ u t mép lá r i lan d n vào trong. • Clo (Cl) Tri u ch ng thi u Clo: lá s sinh trư ng gi m, héo khô ñ u lá và s phát tri n c a nh ng ñi m vàng úa và ho i t , các lá thư ng ñ t ñ n màu vàng cháy, gây nên hi n tư ng héo ñ nh lá sau khi trên lá xu t hi n các ñ m cu i cùng là có th có màu ñ ng thau.R tr nên ng n v chi u dài nhưng tr nên to hay có d ng chuỳ g n chóp r . Clo thì hi m th y thi u trong t nhiên, do tính hoà tan và ñ h u d ng cao c a nó trong ñ t và vì nó cũng ñư c chuy n v n trong b i hay trong nh ng gi t hơi nư c tí hon b i gió và mưa ñ n lá, nơi mà s h p thu xu t hi n. • Niken (Ni) Th c v t thi u Ni tích lu nhi u Urê trong lá và do ñó xu t hi n b nh ho i t ñ nh lá (Lincoln Taiz et al, 2006) Ngoài ra Fe2+ và Al3+ n u dư th a cũng gây ng ñ c cho cây gi i quy t c p bách là bón b ng bón phân sulphate mangan. Bi n pháp r a ch t ñ c ñi v n là bi n pháp cơ b n và có hi u qu lâu dài hơn. 3.2 ð c ch t Tr i qua m t th i gian dài dùng nhi u phân bón hóa h c, thu c tr sâu tuy ñã mang l i năng su t cao cho lúa nhưng cũng ñ l i nh ng h u qu n ng n , ñ t tr ng tr t b thoái hoá, ñ chua ngày càng tăng g i là hi n tư ng axit hoá ñ t tr ng tr t hay g i m t cách khác là ñ t b “phèn nhân t o” khi ñ ph < 5,5. M t nguyên nhân khác do thâm canh kém, s d ng ch t h u cơ tươi như vi c dùng rơm, r sau thu ho ch bón tr c ti p cho lúa th i gian phân hu ng n không ñ ñi u ki n khoáng hoá h u cơ ñã t o ra m t s ñ c t như Fe2+, Al3+, SO42-, H2S, CO2 và các axit h u cơ,… 2.2.1 Ng ñ c h u cơ: • Nguyên nhân: Là do nông dân thư ng gieo s ngay sau khi thu ho ch v trư c d n ñ n ng ñ c ch t h u cơ do rơm, r , tàn dư th c v t c a v trư c không ñư c x lý và chưa k p phân hu do b vùi l p trong ñi u ki n y m khí (ng p nư c) t o ra các ch t ñ c g c h u cơ như: phenol, hydro sulphite (H2S), ethylen, axit h u cơ r t ñ c cho cây lúa. • Hình th c: Các ch t ñ c này tích lu ngày càng nhi u s làm nh hư ng ñ n ti n trình khoáng hoá dư ng li u t d ng h u cơ sang d ng vô cơ ñ cung c p cho r c a cây lúa. ð ng th i các axit h u cơ và H2S s gây nên tình tr ng c nh tranh Oxy vùng r , làm c n tr quá trình h p th dinh dư ng và gây h i cho r c a cây lúa. • Tri u ch ng: Bài gi ng B nh h i cây tr ng ……………………………………...Võ Thanh Hùng - Nguy n Văn Tuy n 10
Rõ nh t là b r b th i ñen và có mùi hôi ñ c trưng, trên lá có v t b nh ñ m nâu ho c các lá b vàng x n màu, lá không có khuynh hư ng xoè ngang mà d ng ñ ng lên, cây lúa vàng và lùn, lúa phát tri n kém, ít ñ nhánh, không b t phân. Thư ng xu t hi n t 15-30 ngày sau khi s , có nơi b s m hơn khi lúa m i s vài ngày và gây thi t h i r t n ng. Ng ñ c h u cơ có th x y ra trong su t quá trình sinh trư ng c a cây lúa, ñ c bi t là giai ño n ñ u n u b n ng có th làm cho cây lúa b c n cõi và có bón phân hoài thì cây lúa cũng không phát tri n, giai ño n tr ñ ng mà b ng ñ c h u cơ k t h p v i các b nh h i khác như b nh ñ o ôn, b nh ñ m v n thì càng làm cho cây lúa b b nh n ng hơn, n u có tr thì cũng b lem lép h t. • Bi n pháp ñ phòng và cách kh c ph c: - Nên giãn th i v gieo c y ñ có ñ th i gian cho rơm, r k p phân hu thành ch t h u cơ d tiêu, t t nh t là s 2 v lúa xen canh v i 1 v màu b ng ngô ho c các cây h ñ u (ñ u xanh, ñ u tương, l c,…) mà v n ñ m b o m c thu nh p. - Nên c t g c r , thu gom rơm t p trung ñ ñ t ho c phân, cũng có th xu ng gi ng ngay sau khi làm ñ t, nhưng ñ ñ m b o cho lúa không b ng ñ c ch t h u cơ nên ñ ñ t tr ng ít nh t 2 tu n trư c khi xu ng gi ng. Kinh nghi m c a bà con nông dân t nh Vĩnh Long là dùng thu c tr c (200 lít/ha, pha 100cc/bình 16 lít, 2 bình/công) phun lên g c r giúp cho g c r mau phân hu . - Trong trư ng h p cày, vùi g c r trên m t ru ng thì nên ñ ñ t tr ng 3 tu n m i nên gieo s l i. Cày, vùi rơm r xong tháo nư c ng p kho ng 2 tu n sau ñó tháo h t nư c và thay nư c m i vào ñ làm ñ t gieo s . - ð i v i các ru ng lúa ñang b ng ñ c ch t h u cơ, trư c tiên bà con c n tháo h t nư c ru ng ñ cho ru ng khô n t chân chim, cho ñ t thông thoáng nh ñ c b t khí CO2, r i phân Supe lân ho c phun phân bón qua lá kahumat, hydrophos,…có hàm lư ng lân cao, tháo nư c m i vào và làm c s ch bùn. Trong ñi u ki n lúa không b r y nâu t n công thì nên tháo nư c cho m t ru ng khô n t chân chim, ít b a r i l i ñưa nư c m i vào theo chu kì 3-4 l n/v s h n ch ñư c hi n tư ng ng ñ c ch t h u cơ r t cao. Tuy nhiên, trong trư ng h p ru ng ñang b r y nâu t n công v i m t s l n thì nên ưu tiên gi ñ m c nư c ñ phòng ch ng r y nâu t t hơn trong th i gian phun thu c d p d ch sau ñó m i tháo nư c như hư ng d n trên ñây. Trong th i gian này c n ph i ng ng bón phân ñ m. Ch 6-7 ngày sau, nh cây lúa lên th y ra r m i có màu tr ng là ñã c u lúa thành công. Ti p t c bón phân DAP (1-1,5 bao/ha) + phân Urê (1 bao/ha). - Có th ch ñ ng gi i quy t ng ñ c ch t h u cơ ngay t ñ u v b ng cách phun thu c Gramoxone ñ tiêu di t h t t t c các lo i c d i ho c lúa rài, lúa chét hay g c r ñ khi cày, vùi chúng b phân hu nhanh hơn. 2.2.2 Ng ñ c phèn: • Nguyên nhân: do vùng có t ng phèn g n m t ñ t, xa kênh g ch ho c n m trong khu ñê bao khép kín b thi u nư c, có váng vàng trên m t ñ t ho c trên m t nư c bám vào g c lúa. • Tri u ch ng: Cây lúa b l n d n, b r có màu vàng nâu, quăn queo, không có r m i và vu t trên ngón tay c m th y nhám, lá b vàng và cháy khô chóp lá, trên lá có nh ng ch m nâu sét nh . Lúa ch m bén r h i xanh, lúa c y xu ng b chuy n sang màu nâu tía, không ñ nhánh ho c b kéo dài th i gian sinh trư ng, khó tr , n u ng ñ c n ng có th b th t thu vì b “tr mãi không già”. Bài gi ng B nh h i cây tr ng ……………………………………...Võ Thanh Hùng - Nguy n Văn Tuy n 11
• Cách phòng ch ng: - Lúc làm ñ t trư c khi s c n ph i ñánh rãnh phèn ñ tháo x phèn trư c khi c n thi t. - N u n m trong vùng ñ t phèn nhi u, ph i ñào mương phèn chung quanh ru ng ñ ém phèn lúc tháo nư c cho khô ñ t gi a v . - Sau khi tháo nư c khô gi a v và cho nư c vào xong, c n ph i theo dõi r lúa xem có b phèn hay không. N u có, thì r i 100-200kg vôi b t/ ha. Ngoài ra còn có th dùng thân cây chu i tiêu băm thành m nh r c ra ru ng, r c t p trung nơi lúa b vàng và có bi u hi n ng ñ c (theo kinh nghi m lâu năm c a các bà con nông dân). • Cách ñi u tr : - Ngưng bón phân ñ m (NPK,DAP, Urê). - Tháo nư c phèn ra kh i ru ng (x phèn). - R i vôi b t cho ru ng (200 kg/ha). - Cho nư c ngoài kinh r ch vào (thay nư c). - Phun phân bón lá Hydrophos (giàu P). 3 ngày sau quan sát r lúa. N u có ñâm r tr ng ra là lúa ñã ph c h i. Có th bón phân bình thư ng. 2.2.3 Ng ñ c phân bón: • Nguyên nhân: m t s trư ng h p do ñi u ki n khách quan hay do thói quen tăng li u s d ng c a nông dân khi bón phân qua g c hay phun phân qua lá ñã làm cho cây tr ng h p thu m t lư ng dinh dư ng l n trong m t kho ng th i gian ng n ñã làm cho cây b ng ñ c. • Tri u ch ng: lá thư ng b héo, vàng, trư ng h p cây ñang mang qu thì qu b vàng và r ng,…hi n tư ng này có th x y ra m t s khu v c ho c b n ng có th b c di n tích. ð c bi t là hi n tư ng ng ñ c hay x y ra khi phun phân bón qua lá quá li u. Trong nh ng trư ng h p ñó n u không gi i ñ c ngay s làm m t mùa và trư ng h p n ng cây s b ch t. Bón phân dư th a có th làm gi m năng su t và làm h i ñ n ch t lư ng qu . Ví d , các qu t cây ñư c bón quá nhi u phân có th nh hơn bình thư ng. Chúng có th có v dày hơn, hàm lư ng ñư ng th p hơn và phát tri n ch m hơn. L m d ng phân bón còn làm ô nhi m ñ t và nư c tư i. • Bi n pháp làm h n ch và cách kh c ph c: - ð làm h n ch nh ng trư ng h p r i ro ñó x y ra, trư c h t nông dân c n tìm hi u kĩ s n ph m, nh ng s n ph m có ch t lư ng cao và có ñ n ñ nh cao v ch t lư ng m i nên dùng. N u có th c n phân tích ñ t và lá cây ñ theo dõi chính xác tình tr ng dinh dư ng c a cây và ñi u ch nh chương trình phân bón. Khi n m ñư c các thông tin ñó ngư i ta s có kh năng t i ưu hoá các phân bón và qua ñó làm tăng năng su t và làm gi m giá chi phí. 2.4. M t s trư ng h p ng ñ c khác: • Ng ñ c do thu c c : - Các ñ t non c a lá lúa có màu xanh ñ m, lá lúa b úa tròn se l i gi ng như là lá hành. - M t b i lúa có th b ng ñ c bình quân t 1-3 ñ t non. • Ng ñ c do Toxicity: - Nguyên nhân: do bà con nông thư ng s d ng quá dư th a các nguyên t vi lư ng như: Cu, Xn, B, Mn,…Hi n tư ng này thư ng x y ra trên ñ t có hàm lư ng axit cao. - Tri u ch ng: thư ng xu t hi n nh ng ñ m ch m nh v phía c a rìa lá, nghiêm tr ng hơn là toàn b rìa lá héo quăn l i như tri u ch ng thi u kali. Bài gi ng B nh h i cây tr ng ……………………………………...Võ Thanh Hùng - Nguy n Văn Tuy n 12
• Ng ñ c do s t (ion Fe2+): ðây là m t ph n ng t nhiên c a cây lúa, do b r lúa t o ra m t l p màng ngăn c n tr s xâm nh p c a Fe bên ngoài màng r ho c có khi chúng còn làm ngăn ch n các ch t dinh dư ng khác nh t là ñ i v i Ph t pho và Kali. • Ng ñ c do Bore T (B): - Nguyên nhân: do nông dân bón quá dư th a hàm lư ng phân B. - Tri u ch ng: bi u hi n c a ng ñ c thư ng xu t hi n trên các lá già, các rìa lá và ng n lá b cháy xém ho c b bi n thành màu vàng, ñôi khi phi n lá có th xu t hi n các ñ m màu nâu nh . Ng ñ c nghiêm tr ng thì các lá có th b r ng ho c b héo cho t i khi ch t. 4. Các b nh do thi u th a dinh dư ng gây ra 4.1 B nh ng t r (lúa) • Nguyên nhân Nguyên nhân chính là do ñ t thi u oxi, gây tình tr ng y m khí. Hi n tư ng này thư ng x y ra khi bón nhi u phân h u cơ chưa hoai m c, ñ t ru ng có thành ph n cơ gi i n ng, ñ t không ñư c phơi i, ñ t ng p nư c thư ng xuyên, … Khi ñó trong ñ t tích t nhi u khí ñ c như CH4; H2S; các ion Fe2+, Ngoài ra, khi không ñ oxi, các ch t h u cơ phân gi i không hoàn toàn, t o ra các axít h u cơ làm tăng ñ chua c a ñ t, tác ñ ng x u ñ n s hô h p c a r . • Tri u ch ng: Khi b nh m i phát sinh thì ng n lá lúa bi n vàng, ng n lá ñ khô. B nh n ng thì nhi u lá phía trên b vàng ñ ñ n 1/3 lá, cây lúa ng ng sinh trư ng, ñ nhánh ít, b r th i ñen có mùi tanh hôi, r m i không phát sinh. • Ch a tr : Nh ng chân ru ng như trên, thì c n bón lót vôi b t 20-25kg/sào (360m2) trư c khi làm ñ t +2-3 gói PenacR P (gói màu vàng, có tác d ng kích ho t vi sinh v t có ích sinh trư ng m nh và c ch vi sinh v t có h i). Không bón phân h u cơ chưa hoai m c cho các chân ru ng này. Bón lót nhi u lân, nhi u kali, gi m ñ m. C y xúc ho c c y nông tay. Khi lúa ch m b b nh, c n tháo c n nư c trong 5-7 ngày cho khô n t chân chim (ñ m kho ng 60%). Bón vôi b t (25-30kg/sào) ho c lân supe (15-20kg) làm c s c bùn, phun phân bón qua lá: A-H 503; K-H; Atonic; YogenR; ñ m Thiên nông, … 2-3 l n, m i l n cách nhau 3-5ngày. Làm ñ t và v sinh ñ ng ru ng. Chú ý: tuy t ñ i không ñư c bón ñ m. Khi nào lá lúa xanh tr l i, ra thêm lá, r tr ng m i thì m i ñư c bón ñ m. C n phân bi t v i vàng lá do b nh ñ o ôn lá, b nh khô v n gây ra. 4.2 B nh th i ñ nh qu cà chua • Nguyên nhân: Do thi u calci khi qu ñang ñư c hình thành và do bón nhi u ñ m, cây sinh trư ng nhanh, r i lo n ñ m do mưa to, h n hán và ít t a lá khi tr ng tr t. Áp l c nư c là nhân t gây b nh quan tr ng. Do N m Geotricum candidum xâm nh p gây h i. • Tri u ch ng Bài gi ng B nh h i cây tr ng ……………………………………...Võ Thanh Hùng - Nguy n Văn Tuy n 13
B nh thư ng xu t hi n trên các qu xanh ñang phát tri n. Trên ñ nh qu xu t hi n ñ m màu nâu, ñ m lan r ng d n tr thành nh ng vùng thô, lõm và chuy n thành màu ñen. Các vùng b h i co l i gây bi n d ng qu , qu xanh, qu chín ñ u có th b h i. • Bi n pháp phòng tr - Ch n ñ t tr ng ph i ñ m b o nư c tư i và thoát nư c t t. - n ñ nh ñ m ñ t. - Bón vôi cho ñ t trư c khi tr ng ít nh t m t tháng. - Bón ñ y ñ phân h u cơ, tránh bón th a ñ m. - Khi th y có tri u ch ng th i ñ nh qu cà chua có th s d ng Clorua calci, Nitrat calci. 4.3 B nh cháy lá lúa • Nguyên nhân B nh cháy lá lúa do n m Pyricularia oryzae gây ra. • Tri u ch ng ð u tiên lá lúa xu t hi n nh ng v t màu nâu nh như ñ u mũi kim, sau lan d n t o thành nh ng v t b nh có hình con m t, ph n gi a v t b nh có màu xám tr ng, rìa có màu nâu. Nhi u v t b nh t o thành làm cho lá lúa b cháy khô. B nh n ng có th làm ch t c b i lúa. • Kh c ph c - S d ng gi ng kháng b nh: nên tham kh o các gi ng lúa nào ít nhi m b nh ñ tr ng. N u v i gi ng lúa ñã tr ng d nhi m b nh nên chu n b phun thu c phòng tr s m. -S thưa, s theo hàng. - Gi m b t lư ng phân ñ m, ch bón theo nhu c u c a cây lúa. - Không ñ ru ng khô, thi u nư c. - Thư ng xuyên theo dõi ru ng lúa ñ phát hi n b nh s m, k p th i phun thu c di t tr . • Bi n pháp phòng tr Áp d ng bi n pháp 4 ñúng: dùng ñúng thu c, pha ñúng li u lư ng ch d n, phun thu c ñúng lúc, và phun ñúng ch (ñúng cách). Phát hi n b nh và phun tr thu c s m m i ñ t hi u qu . S d ng các lo i thu c như: Beam, Kasai, Fuji- one, Rabcide... Li u lư ng phun t 600- 800 lít (thu c ñã pha) cho 1ha canh tác (75-100 bình/ha). Khi phun ph i h th p vòi phun xu ng phía dư i ph n gi a và dư i c a lá lúa, ñ thu c bám vào th m d n và tr b nh hi u qu hơn. 4.4 Hi n tư ng l p, ñ lúa • Nguyên nhân Lúa l p ñ là do bón nhi u ñ m; bón không cân ñ i ñ m, lân và kali Có 3 nguyên nhân gây nên hi n tư ng l p, ñ non: - Do ñ c tính c a gi ng - Do ñi u ki n ngo i c nh ( thi u ánh sáng, mưa nhi u, gió bão và ñ t quá t t) - Do k thu t canh tác( m t ñ , bón phân và tư i tiêu không h p lý). + Hi n tư ng ru ng lúa l p: Di n tích lá quá cao, quá trình quang h p và tích lu ch t khô ti n hành không ñư c bình thư ng, lư ng gluxít lá b gi m sút, t ñó gi m kh năng t ng h p protit c a cây. Bài gi ng B nh h i cây tr ng ……………………………………...Võ Thanh Hùng - Nguy n Văn Tuy n 14
+ Hi n tư ng lúa ñ : lúa sinh trư ng quá m nh, lá nhi u, thân cao và y u. Do ñó, s c ch ng ñ c a các ñ t bên dư i không ch u n i s c n ng c a các b ph n trên, d n ñ n hi n tư ng lúa ñ non vào trư c ho c sau lúc tr . • Bi n pháp phòng ch ng l p, ñ : - Ch n gi ng ch u phân và ch ng ñ ( th p cây, ch u phân, lá ng n h p và ñ ng) - Bón phân ñ m h p lý và cân ñ i v i lân và ka li. 5. Qu n lý Nguyên t c s d ng 4 ñúng: • Nguyên t c th nh t ðúng l ai. Th nào m i g i là ñúng l ai phân hay ñúng l ai thu c? ð s d ng ñúng phân bón cho cây tr ng, ñi u ñ u tiên c n quan tâm là trong th i ñi m s d ng, m c ñích bón ñ làm gì? T o và nuôi c , thúc ñ t và nuôi lá, x lý ra hoa hay nuôi trái…chính m i giai ñ an có m t l ai phân thích ng, còn chi ti t hơn trong t ng giai ñ an l i có nh ng th i kỳ khác nhau, như th i kỳ hình thành, l n lên và n ñ nh (già, chín) thì cũng có t ng l ai phân tương ng, ví như phân ñ m có tác d ng thúc ñ y tăng trư ng, phân lân kích thích r , thúc ñ y hình thành m m hoa; phân kali có vai trò n ñ nh, c i thi n ch t lư ng…còn ñ i v i thu c BVTV, ñ s d ng ñúng thu c c n ph i bi t ñ i tư ng gây h i cây tr ng là gì ? sâu gì ?, b nh gì ? thu c nhóm nào b cánh c ng, cánh m m, bào t hay tơ n m…cách gây h i c a chúng ra sao? ñ t cành, c n lá, chích hút, cháy lá, thúi trái, xì m …t ñó m i ch n cho ñúng thu c ñ phòng hay tr . Có làm ñư c như v y m i mang l i hi u qu s d ng và cũng c n lưu ý ch n phân thu c ít có nh hư ng ñ n môi trư ng và thiên ñ ch. • Nguyên t c th hai ðúng li u. Li u dùng là bao nhiêu? H u h t trên nhãn bao bì ñ u có hư ng d n, nhưng biên ñ quá l n, như s d ng t 10-20 ml cho bình 8 lít. Khi nào thì dùng 10ml và khi nào thì dùng 20ml?. Xét v giá tr kinh t n u dùng 10ml thì giá ch ng y, còn dùng 20ml thì giá l i tăng g p ñôi, nói v k t qu s d ng, n u dùng 10ml thì có di t ñư c ñ i tư ng gây h i không? Qu th t là bài toán khó cho nông dân hi n nay. Tuy nhiên ñ dùng 10ml hay 20ml, trư c h t c n xác ñ nh là ng a hay tr ? N u ng a nên dùng li u th p, bên c nh ñó cũng c n lưu ý thi t b phun, phun b ng máy thì nên dùng li u th p…Riêng ñ i v i phân bón thì r t khó xác ñ nh ñư c li u dùng nào m i ñ . Mu n làm ñư c ñi u ñó ph i phân tích nhu c u cây tr ng c n ñ s n xu t ra 1 t n lá làm rau, hoa hay qu …chúng l y ñi trong ñ t bao nhiêu dinh dư ng, có ñư c như v y m i s d ng ñúng li u lư ng phân bón. Tuy nhiên trong canh tác, nông dân cũng có th tùy theo s c sinh trư ng, s c ñ u và nuôi trái c a cây tr ng mà gia gi m lư ng phân cho tương ñ i, bên c nh ñó cũng c n lưu ý ñi u ki n th như ng và pH c a môi trư ng ñ t. • Nguyên t c th ba ðúng lúc. Lúc nào thì bón phân hay phun thu c ñ mang l i hi u qu cao nh t? ð i v i vi c bón phân, nên bón vào ñ u giai ño n hay ñ u m i th i kỳ. Bên c nh ñó cũng c n quan tâm ñ n ñi u ki n th i ti t, khí h u lúc ñó ra sao? B i chính nh ng y u t này có tác ñ ng r t l n ñ n quá trình ho t ñ ng c a lá, r . N u lá, r h at ñ ng kém thì kh năng s d ng phân bón cũng kém. Do ñó, bón phân trong ñi u ki n này cũng không ph i là ñúng lúc…Còn vi c phun thu c lúc nào ñ phòng ng a tr ñư c sâu b nh t t hơn? ði u này ñòi Bài gi ng B nh h i cây tr ng ……………………………………...Võ Thanh Hùng - Nguy n Văn Tuy n 15
h i nông dân ph i làm t t công tác d báo, ph i bi t khi nào ñ i tư ng gây h i s ñ n, chúng ñ n b ng cách nào? nh gió, mưa, sương mù, ngu n nư c sông hay do con ngư i…n u ñ n r i thì ph i bi t chúng ho t ñ ng ra sao? ban ngày hay ban ñêm? gây h i giai ñ an nào c a cây?...có ñư c như v y m i ch n ñúng th i ñi m thích h p ñ x lý. • Nguyên t c th tư ðúng cách. M t khi ñã xác ñ nh ñư c ñúng phân, thu c, pha ñúng li u lư ng và ch n ñúng th i ñi m ñ x lý mà cách dùng l i không ñúng thì làm gi m t i ña hi u qu s d ng. Trong s d ng phân bón các nhà khoa h c luôn luôn khuy n cáo khi bón phân hãy ñào rãnh và bón vòng theo hình chi u c a tán cây, b i cây nh n ñư c phân qua h th ng lông hút c a r , mà h th ng lông hút l i t p trung g n ñ u chóp r và t n t i không quá 24 ti ng do quy lu t phát tri n c a c h th ng r , bên c nh ñó phân khi bón vào ñ t ph i có quá trình hòa tan, phân ly t o các ion và bám vào keo ñ t. Do ñó bón phân theo hình chi u tán, ñ phân có th i gian hòa tan, r có th i gian tìm ñ n ñ h p thu phân. ð i v i vi c s d ng phân phun qua lá s không mang l i hi u qu mà ngư c l i s làm t n thương cây (cháy lá) n u s d ng không ñúng cách. Lá cây tr ng, ngoài ch c năng quang h p còn có vai trò thoát hơi nư c qua h th ng khí kh ng, ñó là nh ng l nh li ti n m ph n l n m t dư i lá và cũng chính nơi ñây m i có ñi u ki n h p thu phân qua lá. Do ñó khi s d ng phân phun qua lá c n ph i phun t p trung m t dư i lá. Riêng vi c s d ng thu c BVTV c n chú ý ñ n t ng ñ i tư ng gây h i trên t ng b ph n cây tr ng mà có nh ng cách s d ng khác nhau, như rãi hay tư i thu c quanh g c, bôi (quét) thu c nơi v t b nh, phun… V i vi c s d ng ñúng 04 nguyên t c trên, ngoài vi c gi m t i ña chi phí ñ u vào cho vi c s n xu t hàng nông s n, còn t o ñư c m t s n ph m an toàn, s ch b nh và không gây nh hư ng ñ n môi trư ng. Tuy nhiên, ñ làm ñư c ñi u này c n tăng cư ng t t công tác khuy n nông ñ giúp nông dân có ñ ki n th c v quy lu t phát sinh, phát tri n c a ñ i tư ng gây h i; quá trình sinh trư ng và phát tri n c a cây tr ng, cũng như tác d ng c a t ng l ai thu c BVTV, phân bón …ð c bi t là công tác d báo c a ngành là h t s c c n thi t ñ nông dân bi t mà ch ñ ng phòng ng a. V sinh ñ ng ru ng Nh ng bi n pháp kĩ thu t nh m t o s thu n l i cho cây tr ng sinh trư ng và phát tri n trong môi trư ng không ho c ít có ngu n sâu b nh h i. V sinh ñ ng ru ng g m các bi n pháp sau: - Kĩ thu t làm ñ t thích h p như cày, phơi i, x i, b a tr c…, c i t o tính ch t lí hoá c a ñ t, ñ ng th i h n ch s t n t i và lan truy n c a sâu b nh. - Tr di t c d i xung quanh ru ng và trong ru ng: c t c , phát b , ñ p bùn lên b và các gi i pháp khác nh m h n ch ngu n th c ăn và nơi cư trú c a các loài sâu b nh. - Thu gom và x lí ñúng lúc các tàn dư c a cây tr ng sau khi thu ho ch. Ý ki n cá nhân - Ngoài ra chúng ta c n ph i có th i gian cho ñ t ngh ngơi gi a các mùa v . ð i v i lúa thì th i gian này t 15-30 ngày. Nh m t o ñi u ki n cho các vi sinh v t s phân hu các h p ch t h u cơ…. Bài gi ng B nh h i cây tr ng ……………………………………...Võ Thanh Hùng - Nguy n Văn Tuy n 16
- Mô hình canh tác cũng là m t khâu r t quan tr ng trong vi c làm gi m hay ngăn ch n các m m b nh. Chúng ta ph i h n ch nh ng hình th c canh tác ñ c canh, thâm canh tăng v như tr ng lúa v 3; vì th c t các mô hình canh tác này hi u qu không cao, mà còn g p ph n vào vi c làm tăng d ch b nh trên cây tr ng. - K thu t canh tác: M t ñ gieo tr ng là y u t r t quan tr ng, n u gieo tr ng v i m t ñ thưa thì lãn phí ñ t và không gian nơi tr ng, không t n d ng ñư c t i ña nh ng y u t t nhiên ñ canh tác. N u mà gieo tr ng v i m t ñ quá d y thì d n ñ n cây tr ng ph i c nh tranh dinh dư ng, ánh sáng nư c …bênh c nh ñó các lo i sâu b nh cũng s d t n công hơn nh hư ng ñ n năng su t cây tr ng nhi u hơn. Ví d lúa, các nhà khoa h c khuy n cáo nên s hàng v i lư ng gi ng 8-12 kg/hecta. Nhưng ña s bà con nông dân l i gieo tr ng v i lư ng trung bình 15-20 kg/hecta. Cá bi t T nh Biên vùng ñ ng bào dân t c Kherme lư ng gi ng lúa ñem ra gieo tr ng lên ñ n 25-30 kg/hecta. 6. K t lu n B nh do dinh dư ng và các ñ c ch t gây ra chúng cũng có tác h i vô cùng l n. Năng su t cây tr ng gi m, cây tr ng thì sinh trư ng và phát tri n kém, th m chí có th ch t, cũng là tác nhân g p ph n cho nh ng vi sinh v t khác t n công cây tr ng (như b nh cháy lá lúa do n m t n công,…) Bi t ñư c nh ng tác h i c a t ng lo i nguyên t khoáng khi mà s d ng không h p lý. V i nh ng ñ t ñi m sinh lý th hi n rõ nét trên cây tr ng. Nh ng nh hư ng c a các ñ c ch t ñ c ch t ñ i v i cây tr ng. ð t ra c p bách tuyên truy n chuy n giao k thu t canh tác, s d ng nông dư c và phân bón ñ n nông dân. Ngư i nông dân thì không hi u rõ ho c n m b t ñư c t t c nh ng k thu t nên vi c s d ng không mang l i hi u qu cao. Xác ñ nh ñư c nh ng nguyên nhân, tri u ch ng c a t ng lo i y u t dinh dư ng và ñ c ch t t ñó ñưa ra bi n pháp qu n lý, phòng tr …như là bón phân cân ñ i, h p lý; s d ng phân bón và thu c b o v th c v t theo nguyên t c 4 ñúng, c i thi n l i bi n pháp canh tác… nh m t o ra m t n n nông nghi p b n v ng. Tài li u tham kh o • Ph m Văn Kim, Các nguyên lý v b nh h i cây tr ng, ðHCT, 2000, trang 8-14 • Nguy n Như Khanh- Nguy n Lương Hùng, 2007, Giáo trình sinh lý h c th c v t, ðHSP. • Ngô Th ðào- Vũ H u Yêm, 2005, ð t và phân bón, ðHSP • Lê Văn Hoà và Nguy n B o Toàn, 2005, Giáo trình sinh lý th c v t, ðHCT, trang 80-96. • www.sonongnghiep.angiang.gov.vn (s nông nghi p An Giang) • www.Irc.ctu.edu.vn (trung tâm h c li u ðH C n Thơ) • http://www.mard.gov.vn (chi c c BVTV TPHCM) • www.caylua.vn (Vi n Khoa h c Nông nghi p Vi t Nam) • www.ascardvn.com (Trung tâm tư v n và h tr PTNN, nông thôn VN) • http://www.dost-bentre.gov.vn (s KHCN B n Tre) Bài gi ng B nh h i cây tr ng ……………………………………...Võ Thanh Hùng - Nguy n Văn Tuy n 17