Bài ging Bnh hi cây trng ……………………………………...Võ Thanh Hùng - Nguyn Văn Tuyn 1
BNH HI CÂY TRNG
DO DINH DƯNG VÀ CÁC ðC CHT
---oOo---
1. ðt vn ñ
Ngày nay con ngưi chúng ta mun tăng ti ña năng sut cây trng, ñ làm ñưc ñiu
ñó thì cn phi s dng mt lưng ln phân bón và các cht sinh trưng. Nhưng ñi vi
các loi phân hu cơ và phân vi sinh thì li cho kt qu lâu dài, không như mông mun
ca chúng ta. Vì vy vic s dng phân vô cơ và các cht hoá hc ñã ñưc áp dng ngày
càng nhiu. Nhưng mà vic s dng chúng thì ñâu phi luôn ñúng và mang li hiu qu
cao ñâu, vì th ña s nông dân ñã dùng không ñúng, không hp lý như là dư tha phân ña
lưng (N, P, K…) hay thiu loi phân v lưng (Fe, Zn, Cu, B…) dn ñn nh hưng ñn
năng sut cây trng. Vn ñ ñt ra ñây là nghiên cu các tác ñng ca dinh dưng lên
cây trng v hai mt li và hi ñ t ñó có nhng gii pháp nh m làm tăng năng sut cây
trng mà ít gây hi ñn chúng.
M!i nguyên t dinh dưng có mt vai trò nht ñnh, s" thiu ht ca bt kỳ nguyên t
dinh dưng nào cũng ñu nh hưng ñn sinh trưng và phát trin ca cây. S" thiu ht
dinh dưng có th do ñt trng không tho mãn vic bón b% sung dinh dưng không ñ
hoc ñ nhưng cây trng không s dng ñưc hoc bón phân mt cân ñi. Bên cnh ñó
bón tha dinh dưng cũng gây nhng tác hi.
Ngày nay trong Nông nghip ñang ñi mt vi nhng loi bnh do vic s dng các
loi nông dưc không ñúng cách, ñúng lúc, ñúng nng ñ cn thit, hay là k& thut canh
tác còn thiu khoa hc, không ñúng bin pháp th hin qua ng ñc hu cơ lúa, ng ñc
s't, ng ñc phèn…V vy vn ñ nghiên cu bnh cây do nhng nhân t trên gây ra
ñang ñưc các nhà khoa hc kh'p nơi nghiên cu.
2. ð nh ngh ĩa
• Bnh sinh lý cây trng là gì?
Cây trng còi cc, kém phát trin, năng sut cây trng gim … ðây chính là bnh sinh
lý cây trng, chúng khác vi các bnh ký sinh do nm, virus, vi khu)n gây ra. Bnh
sinh lý không mang tính truyn nhi*m, nguyên nhân ch yu do ñiu kin dinh dưng,
ch ñ khí, nưc trong ñt, thi tit, khí hu... gây ra.
• Phân bón là gì?
Phân bón là các hp cht ñưc cung cp cho th"c vt ñ ñ)y mnh tăng trưng. Phân
bón thưng ñưc trn vào ñt ñ cây hp th b ng r*, hoc phun ñ cây hp th qua lá.
Phân bón có th là phân hu cơ (có thành phn là các cht hu cơ), hoc phân vô cơ
(gm các cht hóa hc hoc cht khoáng vô cơ ñơn gin). Phân bón có th ñưc to mt
cách t" nhiên như lá mc hoc khoáng cht có s+n trong ñt, hoc ñưc sn xut b ng các
quy trình t" nhiên (ch,ng hn ) hoc hóa hc (ch,ng hn quy trình Haber).
• Cht ñc là gì?
Trong ng cnh sinh hc, các cht ñc là các cht có th gây hư hi, bnh, hoc t vong
cho các cơ th, thưng b ng các phn ng hóa hc hoc các hot tính khác trên phm vi
phân t, khi mt s lưng va ñ ñưc cơ th sinh vt hp th vào. (theo Wikipedia)
• S" dinh dưng khoáng là s" nghiên cu v cách thc mà th"c vt hp thu và ñng
Bài ging Bnh hi cây trng ……………………………………...Võ Thanh Hùng - Nguyn Văn Tuyn 2
hoá các ion vô cơ. Có 16 nguyên t khoáng gi vai trò thuyt yu trong ñi sng cây
trng mà chúng không th thiu hoc thay th b ng nguyên t nào khác ñưc: N, P, K,
Mg, Ca, S, Fe, Cl, Zn, Mn, B, Cu, Mo…
3. Hình thc và hin trng gây hi.
3.1 Bnh do tác nhân dinh dưng
2.1.1 Các nguyên t ña lưng
• ðm (N)
Trong cây NO
3-
ñưc hút vào s- b kh thành NH
4+
. Khi bón nhiu ñm mà ñiu kin
kh NO
3-
không thun li (thiu vi lưng cn cho hot ñng ca men chuyn hoá ch,ng
hn), ñm trong cây tn ti nhiu dưi dng NO
3-
không thun li cho ngưi tiêu th sn
ph)m. Quá trình quang hp không cung cp ñ gluxit và quá trình hô hp không cung cp
ñ xêto axit cho cây, ñm trong cây gây hi tn li ti nhiu dưi dng NH
4+
ñc cho cây.
NH
4+
có th ñưc cây hp th nhanh vào trong t bào nên thưng làm cho pH trong t
bào tăng nhanh, trong khi t bào s dng chm nên lưng NH
4+
tích t trong cây gây ñc.
Tuy nhiên, s" hp th NH
4+
cũng thay ñ%i tuỳ theo loi th"c vt, ñi vi lúa NH
4+
to ra
có hiu qu. Vic cung cp NH
4+
cho cây cũng chú ý ñn tính cht ca phân. Ví d khi
bón (NH
4
)
2
SO
4
cây hp th NH
4+
rt nhanh còn SO
42-
nên môi trưng tr nên axít. Hơn
na,vì NH
4+
b trao ñ%i vi H
+
trong r*, s" hp thu ammunium g'n lin vi s" axit hoá
ca vùng quanh r*. NH
4+
ñưc hp thu r* phi ñưc ñng hoá thành glutamine. Nu có
s" tích t NH
4+
t" do trong cây (do cung cp quá dư tha trong ñt) s- xut hin triu
chng ng ñc rõ rt; Vì NH
4+
là mt cht ñc mnh cho t bào, vi chc năng là mt
cht không b't cp ca s" quang phosphoryll hoá trong lc lp.
-Triu chng tha ñm:
Bón tha ñm do cây phi hút nhiu nưc ñ gii ñc amon nên t. l nưc trong thân lá
cao, thân lá vươn dài, mn mi, che bóng ln nhau, li nh hưng ñn quang hp. Ging
lúa truyn thng (ging cũ) cao cây, bón nhiu ñm d* b ñ% non. ðm hu cơ hoà tan
(amin, amit) trong nhiu cây d* m'c bnh. Bón nhiu ñm làm tăng kích thưc lá, nht là
v mt din tích lá; cây thưng có h thng r* kém phát trin và do ñó có t/ l lá / r*
cao.Lá tr nên m0ng manh hp thu năng lưng ánh sáng kém, t. l dip lc trong lá có
màu xanh ti li hp dn sâu bnh nên thưng b sâu phá hi mnh, ñng thi d* ñ% ngã.
Bón tha ñm quá trình sinh trưng (phát trin thân lá) b kéo dài; quá trình phát trin
(sinh trưng sinh th"c: hình hoa qu ht) b chm li. Cây thành thc mun.
1 các cây như lúa, c0 alfalfa nu bón nhiu ñm thì tr s C/N gim, dn ñn thi gian
tr% bông chm nh hưng xu ñn năng sut. Khoai tây sinh trưng vi ngun ñm
phong phú cho thy s" tăng trưng quá mc v thân lá và ch. cho nhng c nh0 (có th
do mt cân b ng v cht ñiu hòa sinh trưng). Dư ñm trái cà chua b nt
Bón tha ñm ph)m cht nông sn kém, giá tr sinh hc thp: t. l NO
3-
trong rau, qu
d* vưt quá ngưng cho phép, rau có v nht, hydrocacbon thp, t. l ñm cao dưa mui
d* b khú.
ðm là nguyên t linh ñng, khi cây thiu ñm thì ñm t lá già chuyn v lá non nên
các lá già rng sm, th hin lá già trưc.
-Triu chng thiu ñm:
Cây thiu ñm thung sinh trưng kém, dip lc t khó thành lp nên lá thưng b vàng
úa, cây còi cc, lùn, lá h2p, trái mau chín, năng sut kém; s lá, s chi, s nhánh ít, kích
thưc nh0. Triu chng trên xut hin lá già, các lá này chuyn sang màu vàng, trong
Bài ging Bnh hi cây trng ……………………………………...Võ Thanh Hùng - Nguyn Văn Tuyn 3
khi các lá non bên trên vn còn xanh. 1 mt s loài th"c vt (bao gm cà chua và mt s
dong b'p) phn cun lá có mt s ñim màu tím, do s" tích t ca s'c t anthocyanin
-Phòng tr: cây ñang tình trng thiu ñm, nu mun phc hi nhanh, ngưi ta có th
pha dung dch có cha ñm ñ phun lên lá, sau vài ngày cây s- ñưc phc hi. Các hoá
cht có cha ñm như Urê, Ca(NO
3
)
2
, KNO
3
… ñu t0 ra có hiu qu cho các loi cây.
Nng ñ và thi gian phun thay ñ%i theo tng loi cây trng.
• Lân (P)
Gia ñm và lân có quan h mt thit. ðm vô cơ ñưc hp th và tích lu& trong
mô cây nhanh khi hàm lưng lân gim. Khi hàm lưng lân nhiu trong vùng r* s" hp thu
ñm vô cơ gim. S" hoá già ca cây sm hơn khi hàm lưng laan cao.
-Triu chng thiu lân:
Lúa thiu lân cây còi cc, ñ3 nhánh kém; b lá lúa ng'n, phin lá h2p, lá có tư th dng
ñng và có màu xanh ti; s lá, s bông và s ht trên bong ñu gim. Thiu lân va phi
các lá non có v3 bình thưng song các lá già hơn chuyn sang màu nâu ri cht. Mt s
trưng hp lá có xut hin màu ñ0 (huyt d ngô) hay tím do s'c t anthocyanin xut
hin nhiu phn thân v cun lá
Cây b ñu, cây ly du cn ñưc cung cp ñ lân “không lân, không vôi thì thôi trng
lc” là kt qu t%ng kt ca nông dân v vai trò ca lân ñi vi cây b ñu và cây ly du.
Trong rung lúa thiu lân thì không thy có to phát trin. 1 giai ñon còn nh0 thì s"
phân c't t bào ñ.nh sinh trưng b ngng tr, nên v sau cây tăng trưng theo chiu dài
thưng rt khó
Trong trưng hp cà tím thân mc rt thp; các loi hành c r* mc ng'n, lá không
phát trin. 1 nhóm cây cho c như lhoai lan, khoai tây triu chng xut hin lá không
ñáng k, nhưng c không phát trin. Nhóm cây h cam quýt thì hin din lá không rõ
l'm, v0 qu dy, v chua, múi sưng và thi gian sinh trưng kéo dài. Cây ăn qu thiu
lân qu xu xí.
Lân có th ñưc vn chuyn t các lá già v các cơ quan non, cơ quan ñang phát trin
ñ dùng vào vic t%ng hp hp cht hu cơ mi. Do vy triu chng thiu lân xut hin
các lá già trưc.
-Phòng tr: Mun cha tr nhanh chóng, ngưi ta thưng dùng phân KH
2
PO
4
(0.3-
0.5%) phun lên lá hay có th dùng phân calcium phosphate pha thành dung dch ri phun
lên lá. Tuy nhiên cn chú ý thêm v khoáng Mg.
• Phân kali (K)
Khi thiu K
+
, sinh trưng b ñình tr và s" tái chuyn v K
+
ñưc htúc ñ)y t các lá và
thân trưng thành; khi thiu trm trng thì các b phn này tr nên vang úa và hoi t,
tuỳ thuc vào cưng ñ ánh sáng mà các lá phơi bày. S" hoá lignin ca các bó mch cũng
b hư hi, ñiu này cũng là yu t nh hưng ñn kh năng chu ngp úng ca cây thiu
K
+
. K tích t các lá non hơn là cung lá. Các cht ñm khi cây hp thu thưng
dng NO
3-
, sau ñó s- b kh ñ cho NH
4+
và amino acid, cui cùng t%ng hp nên protein.
Nu thiu K thì phn ng này s- b nh hưng, cây tích t nhiu ion NO
3-
tr nên vô ích.
Trưng hp cây hp thu N dng NH
4+
nu thiu K s- ñưa ñn vic tích t nhiu NH
4+
gây ñc cho cây, vì quá trình amino acid không xy ra.
Khi s" cung cp nưc ca ñt b gii hn, cây b mt sc trương và héo là triu chng
tiêu biu cho s" thiu K. ði vi cây ñ K kh năng chu hn cóliên quan ñn nhiu nhân
t: vai trò ca K trong ñiu tit khí kh%ng và s" quan trng ca K
+
ñi via th năng th)m
Bài ging Bnh hi cây trng ……………………………………...Võ Thanh Hùng - Nguyn Văn Tuyn 4
thu trong không bào, duy trì hàm lưng nưc trong mô cao ngay c dưi ñiu kin han.
Cây trng thiu K thưng mn cm hơn vi sương giá; mc t bào có liên quan ñn s"
thiu nưc.
S" thay ñ%i v hot tính ca enzyme và thành phn hp cht hu cơ di*n ra trong khi
thiu K làm cho cây trng có tính mn cm cao hơn ñi vi s" tn công ca nm bnh.
S" thay ñ%i thành phn này cũng nh hưng ñn cht lưng dinh dưng và ch bin sn
ph)m sau thu hoch.Trong trương hp khác, s" thit hi v cht lưng sn ph)m có liên
quan tr"c tip ñn hàm lưng citric acid và vì vy ch. nh hưng gián tip bi K.
Thiu K cây d* b héo, K còn nh hưng ñn vic to lp mt s cht như Thiamine
(vitamin B1), khi cung cp nhiu s- gây tr ngi cho s" hp thu Ca và Mg, ñng thi gây
ra s" hp thu Fe d* dàng
Khi t. l kali trong cây gim xung ch. còn b ng 1/2 ñn 1/3 so vi bình thưng thì triu
chng thiu kali trên lá mi xut hin. Cho nên khi ñ triu chng thiu kali xut hin
trên lá thì năng xut ñã gim do thiu kali mà vic bón kali không bù ñ'p ñưc. Do vy,
không nên ñi ñn lúc xut hin triu chng thiu kali ri mi bón kali cho cây.
Kali tn ti dưi dng ion ngm nưc, nh hình thc tn ti này mà kali rt linh ñng.
Khi ñt không cung cp ñ kali thì các kali các b phn lá già ñưc chuyn v các b
phn lá non, v cơ quan hot ñng mnh hơn ñ ñm bo cho các hot ñng sinh lý ca
cây tin hành bình thưng. Do vy hin tưng thiu kali xut hin lá già trưc.
Thiu kali vic vn chuyn ñưng ñưc hình thành qua quá trình quang hp lá v các
cơ quan d" tr gp khó khăn. Ví d cây mía dinh dưng kali bình thưng, tc ñ vn
chuyn ñưng t lá xung thân là 2,5cm/phút, thì cây thiu kali tc ñ vn chuyn ñó
gim xung ch. còn b ng mt na.
Do tác ñng ñn quá trình hô hp và quang hp, kali nh hưng tích c"c ñn vic trao
ñ%i ñm và t%ng hp prôtit. Thiu K
+
mà nhiu ñm (NH
4+
) tích lu& ñc cho cây. Kali
thúc ñ)y vic t%ng hp protit do vy hn ch ñưc tích lu& nitrat trong lá. Thiu kali ñm
hu cơ hoà tan tích lu& to thc ăn di dào cho nm nên cây d* m'c bnh. Kali hn ch
tác hi ca vic bón tha ñm.
-Triu chng thiu K:
Lúa thiu kali lá có màu lc ti trong khi mép lá có màu nâu hơi vàng. Thiu kali
nghiêm trng trên ñ.nh lá có vt hoi t màu nâu ti trong khi các lá già phía dưi thưng
có vt bnh tiêm la. s chi rt nhiu nhưng không nhưng khô mc dài ñưc
Ngô thiu kali lá b mm ñi, un cong như gn sóng và có màu vàng sang. Khoai tây
thiu kali lá quăn xung, quanh gân lá có màu xanh lc, sau ñó mép lá chuyn sang màu
nâu.
1 các cây hai lá mm, nhng lá này khi s" tr nên hơi vàng, ñc bit gn vi nhng
vt nhũn s)m màu (nhng ñm cht hoc ñ%i màu) mà ch,ng bao lâu sau s- phát trin.
Phn bìa lá có nhng ñm, ñu tiên màu vàng nâu, k ñn màu vàng cháy sau ñó lan dn
vào bên trong lá, xut hin lá già, không có lá non. Phn chu vi ca lá có nhiu ñm
tr'ng sau ñó lan dn vào bên trong. Cui cùng lá b khô ri cht. Triu chng thiu K xy
ra mnh nht lúc kt trái và to ht. 1 mt s loài cây rau ci thì bìa và ngn lá có vài
ñim tr'ng nh0, lá mc túm li không xoè ra, các cây cho c thì r* không thành c ñưc.
Các nhóm cây h ñu có thân lóng ng'n, ñưng kính thân rng, t. s thân/r* thp.
nhiu cây mt lá mm, như ngũ cc nhng t bào ngn và mép lá cht trưc tiên và s"
hoi t tri ra các phn non hơn, nhng phn thp hơn ca cun lá. B'p và các loi ngũ
Bài ging Bnh hi cây trng ……………………………………...Võ Thanh Hùng - Nguyn Văn Tuyn 5
cc khác thiu K s- phát trin cng yu t, và r* d* nhim nhi*m vi sinh vt gây bnh
thi r*. Làm cho cy d* b ñ! ngã.
-Cha tr: dùng dung dch KH
2
PO
4
ñ phun lên lá cây, nng ñ không ñưc quá 0.7%
thương làm lá cây b cháy. Sau ñó có th dùng phân ht KCl, K
2
SO
4
bón tr"c tip vào
ñt, lúa cn bón 3-4 kg/1000m
2
. Các loi rau ci t 6-7 kg/1000m
2
. Khi s dng K nên
chú ý là phi s dng bón 3-4 ln không bón tp trung 1 ln s- ñưa ñn tình trng thiu
Mg, Ca.
• Canxi (Ca)
Thiu Ca th hin các phn non ca cây có l- vì Ca ñưc ñi h0i ñ liên kt vi các
ñưng ña pectate cho s" thành lp lp chung mi trong phin t bào,hình thành gia hai
t bào con, hay vì Ca ñưc cn ñ thành lp micritubules ca si tr"c phân bào. Mô b
bin dng và hình thù vn v2o là do hu qu ca s" thiu Ca và các vùng s- cht rt sm;
lá mc không bình thưng, b gn song, có nhiu ñm và rìa lá b mt màu. Mô ca lá và
các ñim tăng trưng ca cây trng thưng b cht và làm cho cây b cht ñt. R cây
kém phát trin và th hin triu chng nhy nh"a.
Ca kt hp vi pectin to thành calcium pectate trong lp chung, cn thit cho s" vng
ch'c t bào và mô th"c vt, mà hot ñng ca enzyme này b c ch bi nng ñ Ca cao.
Do ñó trong các mô thiu Ca tiêu biu là s" phân rã ca vách t bào và s" mm nhũng
ca mô. T/ l calcium pectate trong vách t bào cũng quan trng cho s" mn cm ca
mô th"c vt ñi vi s" xâm nhi*m ca nm và vi khu)n cũng như s" chính ca trái. Ca
còn có vai trò trong quá trình bin dưng th"c vt, trưng hp thiu Ca, cây không th
ñng hoá nitrate ñưc.
-Triu chng thiu Ca: lá không b ng ph,ng, h2p, nh, bìa ca lá b un cong vào
trong. 1 cà chua bìa lá có nhiu ñim màu ñ0, v sau lá b vàng úa khô héo và cht. ði
vi cây cho c thì phn lá non trên không xy ra trưc khi lá vàng úa, nhăn nheo, v
sau nh hưng làm c méo mó và phân nhánh.
-Tha Ca s- làm cho pH ca ñt tăng lên gây tr ngi cho vic hp thu Mg, Mn, Zn, Fe,
Bo.
-Cha tr: dùng phân CaCl
2
hay phân Ca(HPO
4
) pha thành dung dch (t 0.3-0.5%) ñ
phun lên lá cây, vic phun này có li là không làm thay ñ%i pH ca ñt. Ngưi ta chú ý
ñn vic thiu Ca là do bón nhiu K và N. Mt s các hoa màu rt d* thiu Ca gm cà
chua, ci salad, hành c, c ci tr'ng…
• Magiê (Mn)
S" úa vàng ca lá trưng thành là triu chng d* thy nht ca s" thiu Mg. S" vàng úa
này thưng là gia gân, bi vì các t bào tht lá cnh bó mch lưu tr cholorophyll lâu
hơn t bào nhu mô gia chúng. Theo ñúng vi chc năng ca Mg trong s" t%ng hp
protein, t/ l ca ñm protein b gim sút và ca ñm không protein gia tăng trong các lá
thiu Mg. 1 cây thiu Mg tc ñ quang hp b gim sút và có s" tích t ca
carbonhydrate. Khi cây thiu Mg thì s" vn chuyn carbohydrate t v trí ngun ñn nơi
cha b t%n hi, ngay c lưng tinh bt mô d" tr ca cây có c và trng lưng ht ca
các loài ngũ cc cng b gim sút.
Magiê rt linh ñng, s+n sang di trú t các lá già ñn các lá non hơn cho nên triu chng
thiu magiê có khuynh hưng xut hin các lá già trưc.
Magiê có trong thành phn dip lc nên là nguyên t không th thiu trong dinh dưng
cây trng. Kali va ñu%i magiê ra kh0i phc h hp ph trong ñt va ñi kháng vi