BỆNH HỌC THỰC HÀNH
TỬ ĐỜM
(Tuberculosis Epididymis)
Là một loại bệnh lao thường gặp của hệ sinh dục và là loại bệnh lao
thứ nhì ở bộ phận khác (ngoài phổi) của cơ thể.
Nguyên nhân gây bệnh chủ yếu do vi khuẩn lao xâm nhập vào tinh
hoàn qua đường tiểu sau và ống dẫn tinh. Các nhà nghiên cứu YHCT gọi là
Lưu Đờm một dạng giống với Lao Khớp Xương.
Còn gọi là Phụ Cao Kết Hạch.
Nguyên Nhân
Do Can Thận hư tổn, mạch lạc hư rỗng, đờm trọc thừa cơ xâm nhập
vào, kết lại ở dịch hoàn gây nên bệnh. Đờm trọc uất lại lâu ngày hoá thành
nhiệt, nhiệt thịnh nung nấu cơ nhục hoáthành mủ. Hoá thành mủ thì đờm
trọc hoá thành nhiệt, xuất hiện các chứng âm hư nội nhiệt. Lâu ngày âm và
dương sẽ bị hư, có thể xuất hiện chứng trạng Thận dương hư.
Sách ‘Thọ Thế Bảo Nguyên’ viết: “Ứ huyết, thấp đờm, ngưng tụ lại ở
các khớp, khớp sẽ sưng lên, đau ở các khớp… đó là thấp đờm”.
+ Đờm Thấp Ngưng Kết: Người Can Thận vốn bất túc, đờm thấp nhân
cơ hội đó mà xâm nhập vào, lưu chú ở dịch hoàn, khiến cho mào tinh hoàn
bị huỷ hoại. Đờm thấp xâm nhập vào bộ phận sinh dục, vì thấp có đặc tính
dính, trệ nên nếu thấp và hàn thịnh sẽ làm tổn thương dương, dương hư
không ôn vận hoá được, đờm thấp sẽ kết lại gây nên bệnh.
+ Đờm Nhiệt Kết: Đờm thấp lâu ngày không tan, hàn hoá thành nhiệt,
nuiệt nung nấu da thịt khiến cho da thịt bị huỷ hoại, hoá thành mủ, nhệt bớt
thì mủ lưu lại,vỡ miệng lâu không khỏi làm tổn thương phần âm, hao tán
phần khí, gây nên bệnh.
+ Khí Huyết Âm Dương đều hư: Bệnh lâu ngày hoá thành mủ không
khỏi làm tổn thương huyết, khí dẫn đến âm dương bị tổn thương gây nên
bệnh.
Triệu Chứng
Bệnh phát ở thanh niên khoảng 20~35 tuổi, phát triển chậm. Thường
có khối u ở một bên mé dịch hoàn rồi lan ra khắp dịch hoàn và tinh hoàn.
Khối u thường mềm, ít đau hoặc đau ê ẩm, đau trằn nặng, khối u giống như
chuỗi hột nằm trong ống dẫn tinh, vài tháng hoặc vài năm sau nó trở thành
khối to trong dịch hoàn và da, dần dần sưng to, da vùng bìu đỏ tối giống như
dạng áp xe lạnh, rồi mủ đặc hơn, giống như tròng trắng trứng gà, vết loét
không lành miệng. Giai đoạn đầu thường không có triệu chứng chung. Sau
khi mưng mủ và vỡ ra, có các triệu chứngnôị nhiệt do Thậnâm hư hoặc Thận
dương hư.
Chẩn Đoán
Khám qua ngõ hậu môn thấy tiền liệt tuyến hơi sưng, có khối u cứng,
Xét nghiệm máu thấy tế bào lympho tăng, trong nước tiểu có thể thấy máu
và thử nghiệm lao thấy đa số dương tính.
Biện Chứng Luận Trị
+ Giai Đoạn Đầu: Khối u không đau, hoặc chỉ cảm thấy ê ẩm, xệ
xuống, da vùng bìu dái bình thường, đa số không có dấu hiệu rõ rệt, lưỡi
trắng, mạch Trầm Tế.
Điều trị:
. Bổ ích Can Thận, ôn kinh, thông lạc, hoá đờm, tán kết. Dùng bài
Dương Hoà Thang gia vị (Thục địa 30g, Ma hoàng 3g, Lộc giác giao, Bạch
giới tử, Quất hạch, Bách bộ đều 10, Đan sâm 15g, Mẫu lệ (sống) 20g, Bào
khương (tro), Nhục quế, Cam thảo đều 6g, Ngưu tất 12g. Sắc uống).
Hoặc có thể dùng Tiểu Kim Đơn hoặc Tứ Trùng Phiến (Trung Y
Ngoại Khoa Học).
. Ôn hoá hàn Thấp, hoá đờm thông kết. Dùng bài Dương Hoà Thang
(Ma hoàng, Nhục quế, Bào khương, Cam thảo đều 6g, Bạch giới tử, Lộc
giác giao đều 10g, Thục địa 45g) thêm Quất hạch, Lệ chi hạch đều 20g.
(Dùng Thục địa là chính để đại bổ âm huyết; Lộc giác giao dưỡng
huyết, trợ dương; Nhục quế, Bào khương ôn dương, tán hàn, thông huyết
mạch; Ma hoàng, Bạch giới tử giúp cho Khương, Quế tán hàn, hoá đờm;
Cam thảo điều hoà các vị thuốc; Quất hạch, Lệ chi hạch sơ Can, lý khí, tán
kết).
Hoặc dùng Tiểu Kim Đơn để phá huyết, thông lạc, tán ứ, hoá thấp,
tiêu thủng, chỉ thống (Trung Y Cương Mục).
+ Giai Đoạn Mưng Mủ: Dịch hoàn sưng to, có khối u ở tinh hoàn,
mầu đỏ tối, hơi sốt, sốt về chiều, ra mồ hôi trộm, lòng bàn tay, bàn chân
nóng, lưỡi đỏ, ít rêu, mạch Tế Sác.
Điều trị:
. Tư âm, thanh nhiệt, trừ thấp, hoá đờm, thác lý, bài nùng. Dùng bài
Tư Âm Trừ Thấp Thang gia giảm (Thục địa 30g, Sài hồ, Hoàng cầm, Địa cốt
bì, Triết bối mẫu, Trạch tả, Xuyên sơn giáp, Tạo giác thích đều 10g, Tri
mẫu, Đương quy, Ngưu tất đều 12g, Hoàng kỳ (sống) 20g. Sắc uống (Trung
Y Ngoại Khoa Học).
. Tư âm, thanh nhiệt, hoá đờm, thấu nùng. Dùng bài Tư Âm Trừ Thấp
Thang thêm Hoàng kỳ, Xuyên sơn giáp (nướng), Tạo giác thích. Uống kèm
với Tiểu Kim Đơn.
(Xuyên khung, Đương quy, Bạch thược, Thục địa (là bài Tứ Vật
Thang) để dưỡng huyết, tư âm; Tri mẫu, Bối mẫu, Địa cốt bì, Hoàng cầm
thanh nhiệt, lương huyết; Trạch tả, Trần bì lợi thấp; Sài hồ phối hợp với
Hoàng cầm để tán uất hoả; Cam thảo giải độc; Hoàng kỳ, Xuyên sơn giáp,
Tạo giác thích bổ khí, tháclý, hoá nùng, khiến cho mủ mau được đẩy ra)
(Trung Y Cương Mục).