BIẾN CHỨNG THẦN KINH BỆNH
ĐÁI THÁO ĐƯỜNG
BS CK1 Nguyễn Thanh Hải
Mở đầu
Đái tháo đường (ĐTĐ) nếu không được kiểm
soát tốt sẽ dẫn đến biến chứng mạch máu nhỏ, gây tổn
thương mắt, thận và thần kinh.
Tổn thương thần kinh do ĐTĐ còn được gọi là
bệnh thần kinh ĐTĐ, biến chứng này có thể xảy ra ở
bệnh nhân ĐTĐ típ 1 sau 5 năm hoặc ở bệnh nhân ĐTĐ
típ 2 ngay thời điểm mới chẩn đoán. Tuổi càng lớn, thời
gian mắc bệnh càng lâu thì càng tăng nguy cơ biến
chứng thần kinh. Sau 25 năm có khoảng 60-70% bệnh
nhân ĐTĐ bị biến chứng thần kinh
Hệ thần kinh
Não và các bộ phận khác của cơ thể liên lạc với nhau bằng các tín hiệu
thần kinh, các sợi thần kinh hoạt động với nhau tạo thành hệ thần kinh. Hệ thần
kinh được chia ra bốn loại :
o Thần kinh trung ương gồm não và tủy sống
o Thần kinh sọ gồm các sợi thần kinh từ não đến mắt, miệng, tai, và
các phần khác của đầu.
o Thần kinh tự động gồm các dây thần kinh từ tủy sống đến phổi,tim,
dạ dày, ruột, bàng quang, cơ quan sinh dục
o Thần kinh ngoại biên gồm các dây thần kinh từ tủy sống đến tay, bàn
tay, chân và bàn chân
ĐTĐ có thể gây tổn thương thần kinh sọ não, thần kinh tự động và thần
kinh ngoại biên
Khi thần kinh bị tổn thương làm dẫn truyền tín hiệu thần kinh bị chậm
lại hoặc sai lạc
Nguyên nhân bệnh thần kinh ĐTĐ
o Do nhiều yếu tố kết hợp, chủ yếu do đường huyết tăng cao
o Chuyển hóa: Đường huyết cao, ĐTĐ lâu năm, mỡ máu cao, insulin
thấp
o Mạch máu thần kinh: tổn thương mạch máu cung cấp oxy và dưỡng
chất cho thần kinh
o Tự miễn: viêm dây thần kinh
o Cơ học: hội chứng ống cổ tay
o Di truyền
o Lối sống: thuốc lá, rượu
Tổn thương thần kinh ngoại biên
Thần kinh ngoại biên bắt nguồn từ tủy sống đến chi phối cho tay, bàn
tay, chân và bàn chân
Khi TKNB bị tổn thương sẽ gây triệu chứng: Tê, cảm giác châm chích,
nóng rát, đau dữ dội, hoặc mất cảm giác với các kich thích đau, nóng, lạnh. Các
triệu chứng này có thể xảy ra ở hai bên đối xứng kiểu mang găng mang vớ, hoặc
chỉ ở một bên. Nếu mất cảm giác nặng, người bệnh có thể không nhận biêt khi đạp
đinh, khi phỏng, khi mang giầy chặt, dễ dẫn đến biến chứng bàn chân đái tháo
đường.
Biến dạng bàn chân do cơ bàn chân trở nên yếu, gân bị ngắn lại. Người
bệnh cần mang các loại giày phù hợp để bảo vệ bàn chân
Thần kinh vùng cổ tay bị chèn ép gây ra tê, đau, châm chích, teo cơ bàn
tay
Tổn thương thần kinh tự động
Tiêu hóa: làm cho thức ăn qua ống tiêu hóa quá nhanh hoặc quá chậm.
Gây ra cảm giác đầy hơi, khó tiêu, buồn nôn, ói, táo bón hoặc tiêu chảy. Nếu tổn
thương dây thần kinh chi phối dạ dày có thể gây liệt cơ dạ dày, làm thức ăn ứ đọng
lâu ở dạ dày. Liệt dạ dày làm cho việc kiểm soát đường huyết trở nên khó khăn
Tim mạch: gây ra tim đập nhanh hơn bình thường, sự điều chỉnh huyết
áp của cơ thể theo tư thế không còn nhanh và chính xác, làm hạ huyết áp tư thế khi
người bệnh hoạt động hoặc thay đổi tư thế bất thình lình từ nằm hoặc ngồi sang
đứng thẳng. Hậu quả người bệnh thấy xây xẩm, chóng mặt, có thể gây té ngã
Bàng quang: gây hai nhóm triệu chứng. Bàng quang phản ứng quá mức
làm tiểu gấp, thường xuyên đi tiểu, tiểu đêm, tiểu không tự chủ. Bàng quang thần
kinh gây tiểu khó hoặc bí tiểu
Cơ quan sinh dục: ở nam giới gây rối loạn cương, bất lực. Ở nữ giới gây
khô âm đạo, giảm cảm giác và ham muốn tình dục
Tổn thương thần kinh sọ não
Cơ mắt: thường xảy ra ở một bên, đột ngột và tồn tại trong khoảng thời
gian ngắn. Gây ra nhìn đôi
Cơ mặt: thường xảy ra một bên và đột ngột. Gây một bên mặt bị chảy xệ
xuống, xệ môi, xệ mi dưới mắt
Làm sao biết tổn thương thần kinh đái tháo đường?
Nếu người bệnh phát hiện mình bị các triệu chứng như vừa kể ở trên thì
nên thông báo cho bác sỹ biết. Thầy thuốc sẽ hướng dẫn cho người bệnh biết cách
làm cải thiện hoặc chặn đứng biến chứng thần kinh đái tháo đường
Để xác định người ĐTĐ có bị biến chứng thần kinh hay chưa, các bác sỹ
dựa vào: hỏi bệnh; khám bệnh kiểm tra nhịp tim, đo huyết áp tư thế, kiểm tra hệ
thần kinh; làm xét nghiệm như đo điện cơ, siêu âm bàng quang…
Điều trị biến chứng thần kinh ĐTĐ
o Kiểm soát đường huyết cho thật tốt là biện pháp hàng đầu
o Xác định nhóm thần kinh nào bị tổn thương để có điều trị thích hợp.
Ví dụ: Đau: cho thuốc giảm đau như các Opioid, chống trầm cảm như
Amitriptyline, chống co giật như Gapabantin
o Tiêu hóa: thuốc chống nôn, buồn nôn, táo bón, tiêu chảy
o Bàng quang: tập bàng quang, thuốc tăng sức co bóp bàng quang như
beta cholin
o Hạ huyết áp tư thế: nằm đầu cao, mang băng thung ép hai chân,thuốc
tăng tuần hoàn não
o Chăm sóc bàn chân
Phòng ngừa biến chứng thần kinh ĐTĐ
Để phòng ngừa biến chứng thần kinh nói riêng và biến chứng đái tháo
đường nói chung, người bệnh cần tuân thủ điều trị nhằm đạt được mục tiêu điều
trị. Đó là:
o Đường huyết mao mạch: khi đói 80- 120 mg%, sau ăn 2 giờ < 180
mg%.
o Lượng huyết sắc tố HbA1C< 7%.
o Huyết áp <130/80 mmHg.
o Lượng mỡ trong máu ổn định: LDL-c < 100mg%, Triglyceride
<150mg%.
o Giữ được cân nặng bình thường và không bị hạ đường huyết
Để đạt được mục tiêu trên, hàng ngày người bệnh cần làm theo hướng
dẫn sau:
Ăn đúng khẩu phần đã được xác lập
Đi bộ ít nhất 45 phút mỗi ngày
Uống thuốc đều đặn theo toa
Kiểm tra đường huyết mỗi ngày
Kiểm tra bàn chân mỗi ngày xem có vết thương, bóng nước, sưng,
đỏ, đau
Vệ sinh răng miệng thường xuyên
Kiểm soát tốt huyết áp và lượng mỡ trong máu
Không hút thuốc
