Một cách giới thiệu có thể biến
anh hùng thành kẻ nhàn nhạt
Thú thực tôi chưa bao giờ có hứng thú đi xem những phim Doclab giới
thiệu, chủ yếu là vì Doclab giới thiệu… chán quá, một số statement đọc
còn chả hiểu gì, như cái statement cho phim The Passing mới đăng trên
SOI. Mới đầu tôi nghĩ: thôi kệ, nghệ sĩ viết thì chắc nghệ sĩ hiểu, chả
liên quan gì tới mình.
Nhưng sau đó thì liếc thấy bài giới thiệu Ranh giới xanh mỏng manh
của Errol Morris, và khi đọc, tôi không khỏi giật mình. Trời đất ơi, một
bộ phim tài liệu hay như thế, một đạo diễn sâu sắc như Errol – người
làm không ít phim phê phán cuộc chiến tranh Việt Nam của Mỹ – chỉ
được giới thiệu trong vỏn vẹn hai đoạn ngắn cũn cỡn. Chẳng biết
Doclab có hiểu rằng, đối với một phim như Ranh giới xanh mỏng
manh, không những Doclab phải bỏ công thuyết phục người ta đi xem,
mà còn phải dùng mọi thủ đoạn. Nếu biết phim của Errol Morris được
chiếu ở Việt Nam, tôi sẽ bắt cóc hết người dân trong xóm và kéo họ
đến viện Goethe để ép xem phim. Còn đằng này, phim chỉ được một
đoạn giới thiệu cắt từ khúc tóm tắt đầu dòng ở Wikipedia; Errol cũng
chỉ có một khúc dịch (cũng từ những dòng đầu ở Wikipedia.)
Errol không chỉ là nhà làm phim tài liệu xuất sắc, ông còn là một thám
tử, người quan sát (thấy những điều không ai thấy), ông giúp cho kẻ
yếu và những người gặp oan ức một tiếng nói. Doclab dịch theo Wiki
rằng “bộ phim Màn sương của chiến tranh: Mười một bài học từ cuộc
đời của Robert S. McNamara của ông đã giành giải thưởng phim tài
liệu xuất sắc nhất của viện Hàn lâm điện ảnh Mỹ” (chú thích cho những
ai không biết, giải này chính là giải Oscar). Nhưng liệu Doclab có biết
rằng phim này (tên gốc: Fog of War), qua cuộc phỏng vấn với Robert
Mcnamara, cho thấy sự kém cỏi của các tổng thống Mỹ (từ Kennedy
đến Lyndon và Nixon) khi Mcnamara đệ đơn lên báo cáo rằng Mỹ
không thể thắng tại Việt Nam và nên rút lui. Chẳng ai nghe ông và
Mcnamara phải từ chức.
Errol có công rất lớn trong việc phanh phui cho dân chúng Mỹ thấy sự
thực đằng sau cuộc chiến ở nước ta. Không chỉ phim Fog of War, mà
còn cả phim The most dangerous man in American (Người đàn ông
nguy hiểm nhất nước Mỹ), trong phim này, Errol phỏng vấn Daniel
Ellsberg – một chuyên gia phân tích của Lầu năm góc, và khui ra được
hàng đống tài liệu mật liên quan đến các tội ác của Mỹ ở Việt Nam.
Phim này cũng được một đề cử Oscar.
Errol Morris làm được những phim như vậy không phải vì ông may
mắn “chộp” được Daniel và Mcnamara, hai nhân vật trên không thể chỉ
ngồi đó chờ một nhà làm phim đến phỏng vấn rồi nói hết các bí mật của
mình cho anh ta nghe. Họ nói với Errol vì Errol mang trong mình một
sự đồng cảm sâu sắc với nhân loại và tình thương lớn dành cho những
ai bị đối xử thiếu công bằng. Ông chỉ quan tâm đến sự thật, dùng phim
để tìm công lý, chứ không phải để trách móc hay vùi dập chính phủ vì
những chuyện xảy ra trong quá khứ.
Không chỉ vậy, Errol còn tìm công lý cho những ai bị oan, như anh
Randall Adams trong phim Ranh giới xanh mỏng manh. Randall ngồi
tù 11 năm vì tội giết người (bắn một cản sát viên tên Robert Wood),
nhưng Randall thực chất lại vô tội. David Harris – kẻ làm chứng tại tòa,
người đã khai rằng “chính mắt tôi thấy Randall giết viên cảnh sát” –
thực ra mới là kẻ thủ ác. Linh cảm thấy đôi điều bất thường ở David
Harris, Errol đã nhọc công làm phim tư liệu này. Trong hơn 2 năm,
Errol đi tìm lại từng bằng chứng một, phỏng vấn lại từng người liên
quan để giải tội cho Randall. Ông cho chúng ta thấy, chỉ cần chiếc máy
quay và lòng dũng cảm cộng với tính kiên trì, ta có thể tìm công lý cho
bao nhiêu người vô tội. Ai cũng có thể thấy những bất thường cũng như
những điều phi lý trong cuộc sống, nhưng không phải ai cũng chịu khó
đi tìm lẽ phải như Errol, lấy nỗi đau của người khác làm nỗi đau của
mình. Ông quả thật là một vị anh hùng.
Vậy mà vào tay Doclab, anh hùng Errol biến thành người nhàn nhạt,
với những câu giới thiệu sơ sài, thiếu nghiên cứu, thiếu tâm huyết.
Những bài giới thiệu về phim của Andy Warhol hay Bill Viola cũng
nhàn nhạt y vậy. Mặc dù tôi không biết nhiều về Bill hay Andy, tôi ngờ
rằng họ vĩ đại hơn mấy dòng mà Doclab ngoáy xuống rồi gửi cho SOI
và các nơi. Nếu một kẻ yêu Errol như tôi mà còn phát ngán khi đọc
statement của Doclab, thì chẳng hiểu những người không biết gì về
Errol có chịu lê dép đến viện Goethe mà xem phim của ông? Xin
Doclab hãy dành cho những nhà làm phim này chút gì đó gọi là tôn
trọng, giới thiệu họ và các tác phẩm một cách mạch lạc, dễ hiểu, và hấp
dẫn. Trong khi các tiệm băng đĩa (lậu) nhập toàn những phim dở hơi,
thì Doclab lại có được nhiều tác phẩm hay như vậy, ít nhất Doclab phải
có nhiệm vụ lôi kéo khán giả tới xem chứ!