James Longley: Tiến về phía Đông
Khoa nhi, Basra, Iraq trước chiến tranh
James Longley (James Bertrand Longley) là nhà làm phim tài liệu/nhiếp ảnh
gia người Mỹ. Các tác phẩm của anh gồm có: phim tài liệu Dải Gaza
(2002); Iraq đổ nát – từng được đề cử giải Oscar cho hạng mục Phim tài
liệu xuất sắc nhất vào năm 2006. Anh là người sáng lập ra công ty Daylight
Factory – một công ty chuyên làm những bộ phim tài liệu về các đề tài quốc
tế với những góc nhìn quốc tế. Anh hiện đang làm một bộ phim tài liệu về
Pakistan. Sau đây là bài viết “Tiến về phía Đông” của anh.
*
Sau một thập kỉ chủ yếu sống ở Nga, tôi quyết định là mình cần phải làm
một bộ phim về dải Gaza. Đấy là vào năm 2001, và cuộc nổi dậy Palestin lần
hai đã diễn ra rồi. Ariel Sharon sắp được bầu làm Thủ tướng Israel. Tại biên
giới Erez, một binh sĩ IDF nghi ngờ nhìn thẻ phóng viên của tôi rồi vẫy cho
tôi qua. Đấy là lần đầu tiên tôi có mặt ở Trung Đông. Lần đầu tiên tôi có mặt
trong một vùng tranh chấp. Nhưng đấy cũng là sự khởi đầu của một chương
trong cuộc đời tôi mà đến giờ vẫn chưa chấm dứt.
Phố Al Mutanabi, Iraq trước chiến tranh
Sau ba tháng ở Gaza tôi đã chứng kiến nhiều cái chết và những nỗi khổ đau
hơn mức cả đời tôi muốn biết, nhưng bên cạnh đó, có cả sự ấm áp, tình
người, lòng nhân đạo. Và cách tôi nhìn nhận thế giới đã thay đổi. Sau khi
chứng kiến cận cảnh cuộc xung đột Palestin-Israel, tôi phải đối mặt với sự
thật khó chịu là mình sẽ không còn bao giờ có thể thỏa mãn với việc chỉ đọc
một tờ báo hay xem một báo cáo trên tivi nữa. Tôi phải tự thân trải nghiệm
cuộc chiến thì mới có thể tự cho là đã hiểu phần nào về nó. Tôi tự đặt ra cho
mình nhiệm vụ là phải thu thập kinh nghiệm, và mang chúng về nhà để chia
sẻ với mọi người.
"Ngoái nhìn", Baghdad, Iraq trước chiến tranh
Một buổi sáng nọ, khi tôi đang biên tập bộ phim tài liệu Dải Gaza ở
Brooklyn, hai chiếc máy bay đâm sầm vào World Trade Center. Một năm
sau tôi có mặt ở Iraq, chờ đợi cuộc xâm lược của quân đội Mỹ. Khi nhìn
những hình ảnh mình chụp ở Iraq trước chiến tranh, tôi cảm thấy chúng
dường như thuộc về một thời đã mất, như thể một cái nút bấm khổng lồ đã
được nhấn, và nút bấm đó thay đổi mãi mãi mọi thứ trong xã hội. Đường
Mutanabli bị đánh bom, các bệnh viện bị tấn công, đường phố bị dựng rào
chắn, quá nhiều người bị mất tích.
Trong ba năm ròng tôi đã làm rất nhiều phim về Iraq. Rồi đến đầu năm
2007, tôi chuyển sang Iran. Tôi quyết định, sau khi làm việc tại hai vùng
xung đột này thì muốn làm một bộ phim yên tĩnh ở một đất nước không có
chiến tranh. Bây giờ nghĩ lại thì thấy quyết định này thật buồn cười.
Người đạp xe, Tabriz, Iran
Nếu tôi có bao giờ viết một cuốn sách về những trải nghiệm của mình ở Iran,
cuốn sách đó sẽ chẳng thể chứa nổi dù là một phần nhỏ nhất của kí ức của
tôi về đất nước kì diệu này. Trong gần hai năm lang thang ở đấy, chụp ảnh,
quay phim, tìm tòi các nơi, tôi đã bị trục xuất khỏi Iran đến hai lần với các lý
do chẳng cụ thể gì cả – lần đầu tiên tôi phải mất hơn 10 tháng mới làm được
thủ tục để quay lại. Lần thứ hai tôi được yêu cầu rời đi là trong đợt hỗn loạn
do các cuộc bầu cử tổng thống gây ra. Lần đó không mang tính thù hằn cá
nhân gì, họ mời tất cả các cánh báo chí nước ngoài rời khỏi nước họ. Nhưng
đến lúc đó tôi đã học được một vài bài học quan trọng về tính kiên nhẫn –
những bài học mà chỉ Cộng hòa Hồi giáo Iran mới có khả năng truyền đạt
được một cách hiệu quả.
Thay vì trở lại Iran, tôi quyết tâm tiếp tục tiến về phía đông, tới Pakistan, thu
thập kí ức dọc đường và “bảo quản” chúng trong ánh sáng.
Quầy bán nước trái cây, Tehran, Iran
Cà phê ban chiều, Tehran, Iran