Cây ô môi - Thức ăn và thuốc bổ đặc sản
vùng đồng bằng sông cửu long
Cây ô môi mọc hoang và được trồng ở nhiều tỉnh miền Nam nước ta và quả ô
môi cũng gần như một đặc sản vùng đồng bằng sông Cửu Long.
Vào giữa mùa xuân, nếu có dịp về thăm vùng Tây Nam bộ, xứ sở của ô môi, ngồi
trên chiếc xuồng lướt trên các kênh rạch trong vùng, chúng ta sẽ gặp màu hoa hồng
thắm rực rỡ của những cây ô môi dọc theo những con kênh, bao quanh các xóm
làng, gợi nhớ đến hoa đào miền Bắc. Từ lâu đời bà con sống ở hai bên bờ kênh
rạch vùng Đồng Tháp Mười đã trồng ô môi để ăn trái, làm thuốc bồi dưỡng cơ thể,
lấy thân cây làm gỗ, làm củi đun bếp.
Cây ô môi (tên khoa học là Cassia grandis L.F) là một loài cây gỗ to, thuộc họ
Vang (Caesalpiniaceae), thân cao tới 10-12m, vỏ thân nhẵn, những cành non có
lông mầu rỉ sắt, cành già màu nâu đen. Lá kép lông chim gồm hàng chục đôi lá
chét dài 7-12cm, rộng 4-8cm, có phủ lông mịn. Hoa màu hồng tươi mọc thành
chùm ở những kẽ lá đã rụng. Chùm hoa thõng xuống, dài tới 20-40cm. Quả hình
trụ, cong như lưỡi liềm, dài 40-60cm, đường kính 3-4cm, có 50-60 ô, mỗi ô chứa
một hạt dẹt, quanh hạt có cơm màu nâu đen, vị ngọt, mùi hắc. Vỏ quả màu đen, có
gân nổi ôm tròn từng khía. Lúc quả ô môi chín già, khi vừa hái xuống thì có mùi
khăn khẳn hăng hắc, không mấy ai ăn ngay, mà thường đem về đặt dưới nền nhà ít
hôm mới sử dụng. Càng để lâu, chất lượng quả càng tăng, ăn ngon ngọt có hương
vị đặc biệt.
Ô môi không chỉ là một loại quả ngon độc đáo của vùng đồng bằng sông Cửu Long
mà còn là một vị thuốc bổ được so sánh ngang với Canh-ki-na. Chính thứ cơm màu
nâu đen đặc sền sệt chứa trong quả ô môi này được nhân dân ta ngâm rượu làm
thuốc bổ uống. Rượu ô môi có màu đỏ đẹp như mầu rượu canh-ki-na và cũng có
tác dụng như rượu canh-ki-na, nên ô môi còn được gọi là “canh-ki-na Việt Nam”.
Cách chế biến như sau: về mùa thu, khi quả ô môi chín, người ta hái quả về, bỏ vỏ,
hạt, chỉ lấy cơm ngâm rượu. Trung bình một quả ô môi có thể ngâm với một nửa lít
rượu 25-30o trong 15-20 ngày là dùng được Nhưng nếu càng để lâu thì càng tốt.
Qua phân tích thành phần hoá học, người ta thấy trong cơm quả ô môi có gluxit,
chất nhầy, tanin, saponin, canxi oxalat, antraglucozit, tinh dầu và chất nhựa. Rượu
ô môi được nhân dân ta dùng làm thuốc bổ, tăng cường tiêu hoá, giúp ăn ngon
miệng, ngoài ra còn có tác dụng chữa đau lưng, đau xương. Liều dùng: ngày uống
2 lần, mỗi lần 1 chén nhỏ trước bữa ăn.
Ngoài việc ngâm rượu uống, nhân dân ta còn lấy cơm quả ô môi nấu cao mềm
uống làm thuốc kích thích tiêu hoá, nhuận tràng.