TrươngĐìnhCẩm
1
https://doi.org/10.59459/1859-1655/JMM.598
CHẨNĐOÁN,ĐIỀUTRỊTĂNGHUYẾTÁPVÀMỘTSỐ
LƯUÝTRONGMÔITRƯỜNGLAOĐỘNGQUÂNSỰ
1.ĐẶTVẤNĐỀ
Tănghuyếtáp(HA)làmộttrongnhữngbệnh
límạntính phổ biến nhất hiện nay; là nguyên
nhân chính gây ra các biến chứng tim mạch
nghiêm trọng như đột quỵ não, nhồi máu cơ
tim,suytim...Theo“Hướngdẫnchẩnđoánvà
điềutrịtăngHA”(banhànhkèmtheoQuyếtđịnh
số3192/QĐ-BYTngày31/8/2010củaBộYtế),
tăngHAlàkhiHAtâmthu(HATT)≥140mmHg
và/hoặcHAtâmtrương(HATTr)≥90mmHg[1].
Tình trạng tăng HA cũng được xác định khi
người bệnh đã có chẩn đoán và điều trị tăng
HAtrướcđó.Ngoàira,còncótăngHAthể“áo
choàngtrắng”(tìnhtrạngHAthườngxuyêntăng
khi đo tại bệnh viện hoặc phòng khám, nhưng
đotạinhàhằngngàyhoặcHAtrungbìnhtrong
24giờlạibìnhthường)vàtăngHAthể“ẩngiấu”
(tìnhtrạngHAbìnhthườngkhiđotạibệnhviện
hoặcphòngkhám,nhưnglạităngkhiđotạinhà
hoặckhitheodõiHA24giờ).
Trongmôitrườngquânđội,tăngHAkhôngchỉ
ảnhhưởngđếnsứckhỏe,hiệusuấtlàmviệccủa
quânnhânmắcbệnh,màcòncóthểảnhhưởng
đếnchấtlượnghuấnluyện,hiệuquảcôngtácvà
khảnăngsẵnsàngchiếnđấucủađơnvị.Việcquản
líchặtchẽsứckhỏebộđội,pháthiệnsớmvàđiều
trịkịpthờităngHAgiúpgiảmthiểunguycơbiến
chứngchongườibệnh,giữvữngvànângcaochất
lượngsứckhỏeđơnvị.
TạpchíYhọcQuânsựtrântrọnggiớithiệubài
viếtvềmộtsốđiểmcầnlưuýtrongchẩnđoánvà
điềutrịtăngHA,phùhợpvớiđiềukiệnthựctếtại
cácđơnvịtuyếncơsởđểcácđồngnghiệpcùng
thamkhảo,vậndụng.
2.NGUYÊNNHÂNVÀYẾUTỐNGUYCƠ
2.1.NguyênnhântăngHA
PhầnlớntăngHAởngườitrưởngthànhlàkhông
rõnguyênnhân(gọilàtăngHAnguyênphát),chỉ
TÓMTẮT
Tănghuyếtáplàmộtbệnhlímạntínhrấtphổbiến,lànguyênnhânchínhgâyracácbiếncốsứckhỏe
nghiêmtrọngnhưđộtquỵnão,nhồimáucơtim,suytim...Tănghuyếtápkhôngchỉảnhhưởnglớnđến
sứckhỏe,hiệuquảlàmviệccủangườibệnhmàcòncóthểtácđộngbấtlợiđếnchấtlượnghuấnluyện,
hiệuquảcôngtác,khảnăngsẵnsàngchiếnđấucủađơnvị.Theodõi,pháthiệnsớmvàđiềutrịkịpthời
tănghuyếtápvàquảnlíchặtsứckhỏengườibệnhtănghuyếtápgiúpgiảmthiểucácnguycơbiếnchứng,
giữvữngvànângcaochấtlượngsứckhỏeđơnvị.DựatrêntàiliệucủaBộYtế(banhànhkèmtheoQuyết
địnhsố3192/QĐ-BYTngày31/8/2010)vàKhuyếncáocủaPhânhộiTănghuyếtáp-HộiTimmạchQuốc
giaViệtNam(VSH/VNHA)năm2022,bàibáonàygiớithiệunộidungchẩnđoán,điềutrịngườibệnhtăng
huyếtápvàmộtsốlưuýtrongmôitrườnglaođộngquânsựđểquýđồngnghiệpquantâmthamkhảo.
Từkhóa:Tănghuyếtáp,biếnchứngtimmạch,môitrườngquânsự,sứckhỏenghềnghiệp.
ABSTRACT
Hypertension was a highly prevalent chronic disease and a leading cause of severe cardiovascular
complications, including stroke, myocardial infarction, and heart failure… Its impact extends beyond
individualhealth,affectingoccupationalperformance and, inmilitary settings, potentiallycompromising
training quality, operational efciency, and combat readiness. Earlydetection, timely intervention, and
stringenthealthmanagementofhypertensiveindividualsarecriticalinmitigatingcomplicationrisksand
preservingoverallforcehealth.BasedonthedocumentoftheMinistryofHealth(issuedwithDecision
No.3192/QD-BYTdatedAugust31,2010)andtheRecommendationoftheHypertensionAssociation-
VietnamNationalHeartAssociation(VSH/VNHA)in2022,thisarticleintroducesthecontentofdiagnosis
and management of hypertensive patients and some notes in the military environment for interested
colleaguestoreferto.
Keywords:Hypertension,cardiovascularcomplications,militaryenvironment,occupationalhealth.
Chịutráchnhiệmnộidung:TrươngĐìnhCẩm,Email:truongcam1967@gmail.com
Ngàynhậnbài:05/02/2025;mờiphảnbiệnkhoahọc:02/2025;chấpnhậnđăng:13/02/2025.
1
BệnhviệnQuâny175.
TạpchíYHỌCQUÂNSỰ,SỐ374(01-02/2025) 3
NGHIÊNCỨU-TRAOĐỔI
khoảng 10% các trường hợp là có nguyên nhân
(gọilà tăng HA thứ phát). Nguyên nhântăng HA
thứphátbaogồm:
-Bệnhthậncấptínhhoặcmạntính:viêmcầu
thậncấptínhhoặcmạntính;viêmthậnkẽ;sỏithận;
thậnđanang;thậnứnước;suythận.
-Hẹpđộngmạchthận.
-Utủythượngthận(Pheocromocytome).
-CườngAldosteronetiênphát(hộichứngConn).
-HộichứngCushing’s.
-Bệnhlítuyếngiáp,tuyếncậngiáp,tuyếnyên.
- Do thuốc, liên quan đến thuốc (corticoid,
non-steroid,tránhthai,camthảo,hoạtchấtgiống
giaocảmtrongthuốccảm,thuốcnhỏmũi…).
-Hẹpeođộngmạchchủ.
-BệnhTakayasu.
-Nhiễmđộcthainghén.
-Ngừngthởkhingủ.
-Yếutốtâmthần…
2.2.YếutốnguycơtăngHA
Cácyếutốnguycơ(YTNC)củatăngHAcóthể
chiathành2nhómchính:nhómyếutốkhôngthể
thayđổivànhómyếutốcóthểthayđổi.
-NhómYTNCkhôngthểthayđổi(dobẩmsinh
hoặcnhữngđặcđiểmcánhân),baogồm:
+Tuổiđời:nguycơtăngHAtănglêntheotuổi,
đặcbiệtlàsau60tuổi.
+Giớitính:namgiớicónguycơnhiềuhơnso
vớinữgiớiởtrướctuổi55;nhưngsautuổi65,nữ
giớilạicónguycơnhiềuhơnsovớinamgiới.
+Ditruyềnvàtiềnsửgiađình:ngườicócha,
mẹhoặcngườithântronggiađìnhmắctăngHAthì
cónguycơnhiềuhơn.
+Chủngtộc:ngườigốcPhicónguycơtăngHA
nhiềuhơnvàthườngmắctăngHAởđộtuổisớm
hơncácchủngtộckhác.
-NhómYTNCcóthểthayđổi(liênquanđếnlối
sống,cóthểkiểmsoát,điềuchỉnh),baogồm:
+Chếđộănuốngkhônglànhmạnh:ănnhiều
muối,ítrauquả,nhiềuchấtbéobãohòavàthực
phẩmchếbiếnsẵnlàmtăngnguycơmắcbệnh.
+Thừacânhoặcbéophì:trọnglượngcơthể
caolàmtănggánhnặnglêntimvàmạchmáu,dễ
dẫnđếntăngHA.
+Ítvậnđộng:hoạtđộngthểlựcít,dẫnđếntăng
cânvàtăngnguycơmắccácbệnhtimmạch.
Hútthuốclá:làmhẹpđộngmạch,tăngHAvà
tăngnguycơmắccácbệnhtimmạch.
+Uốngrượubiaquámức:uốngnhiềurượubia
cóthểlàmtăngHA.
Căngthẳngtâmlí:căngthẳngkéodàicóthể
gópphầnlàmtăngHA.
+Chếđộngủkhôngđủ:thiếungủkéodàiảnh
hưởngđếnkhảnăngkiểmsoátHA.
Đáitháođườngvàrốiloạnmỡmáu:những
tìnhtrạngnàythườngđikèmvớităngHAvàlàm
giatăngnguycơbệnhtimmạch.
3.CHẨNĐOÁNVÀĐIỀUTRỊTĂNGHA
3.1.ChẩnđonvàphântầngnguycơtăngHA
ĐểchẩnđoánchínhxáctăngHA,cầntuânthủ
nguyêntắcđoHAđúngcách:
-Kĩthuậtđo:thựchiệnđoHAtrongtrạngthái
ngườibệnhnghỉngơi,khônguốngcàphê,không
hútthuốclátrướckhiđo30phút.Ngườibệnhngồi
ởtưthếthoảimái,lưngtựavàoghế,tayđặtngang
tim,chânđểtrênsàn,khôngbắtchéo.
- Thời gian đo: thực hiện đo HA ít nhất 2 lần
trong mỗi lần khám, cách nhau ít nhất 1-2 phút.
NênđoHAởcảhaitaytronglầnđầutiênđểxác
địnhtaycóHAcaohơn.
Bảng1.TiêuchíchẩnđontăngHA
Phươngphp,
thôngsốHA
TrịsốHA
(mmHg)
ĐoHAtạiphòng
khám/bệnhviện
HATT≥140và/hoặc
HATTr≥90
Đo
HA
lưu
động
24giờ
Trungbình
banngày
HATT≥135
và/hoặcHATTr≥85
Trungbình
banđêm
HATT≥120
và/hoặcHATTr≥70
Trungbình
24giờ
HATT≥130
và/hoặcHATTr≥80
Trungbình
tựđotạinhà
HATT≥135
và/hoặcHATTr≥85
Bảng2.PhânđộtăngHA
PhânđộtăngHA TrịsốHA(mmHg)
Bìnhthường HATT<130
vàHATTr<85
Bìnhthườngcao
(tiềntăngHA)
HATTtừ130-139
và/hoặcHATTtừ85-89
ăngHAđộ1
(nhẹ)
HATTtừ140-159
và/hoặcHATTrtừ90-99
ăngHAđộ2
(nặng)
HATT≥160
và/hoặcHATTr≥100
CơntăngHA HATT>180
và/hoặcHATTr>110
ăngHATT
đơnđộc
HATT≥140
vàHATTr<90
4TạpchíYHỌCQUÂNSỰ,SỐ374(01-02/2025)
NGHIÊNCỨU-TRAOĐỔI
-CácYTNCgồm:tuổi≥55vớinamgiớihoặc≥
65vớinữgiới;hútthuốclá,LDL-C,tiềnsửgiađình
mắcbệnhtimsớm,mãnkinhsớm,thừacân-béo
phì,tầnsốtimlúcnghỉ>80lần/phút.
- Tổn thương cơ quan đích: phì đại thất trái;
bệnhthậnmạntính(eGFR<60ml/phút/1,73m
2
,
UACR>30mg/g);ABI<0,9;tổnthươngđáymắt
dotăngHA.
-Bệnhtimmạch:bệnhmạchvành,tiềnsửđột
quỵ não, bệnh động mạch ngoại biên, suy tim,
rungnhĩ.
3.2.ĐiềutrịtăngHA
-Nguyêntắcđiềutrị:tăngHAlàbệnhmạntính
nêncầntheodõiđềuđặn;điềutrịlâudài,đúngvà
đủhằngngày.Mụctiêuđiềutrịlà:đạt“HAmụctiêu”
vàgiảmtốiđa“nguycơtimmạch”.Bêncạnhđó,
cầnthựchiệnthậttốtcácbiệnphápdựphòngtăng
HAtrênngườibệnh,ngườicóyếutốnguycơvà
trongcảcộngđồng,đơnvị.
“HAmục tiêu” cần đạt làHATT <140 mmHg,
HATTr < 90 mmHg và thấp hơn nữa nếu người
bệnhvẫndungnạpđược.Nếunguycơtimmạch
từcaođếnrấtcaothìHAmụctiêucầnđạtlàHATT
<130mmHg,HATTr<80mmHg.Khiđiềutrịđã
đạtHAmụctiêu,cầntiếptụcduytrìphácđồđiềutrị
lâudài,kèmtheoviệctheodõichặtchẽ,địnhkìđể
điềuchỉnhkịpthời.
Điềutrịcầnhếtsứctíchcựcởngườibệnhđã
cótổnthươngcơquanđích.KhôngnênhạHAquá
nhanh để tránh biến chứng thiếu máu ở các cơ
quanđích,trừtìnhhuốngcấpcứu.Lưuý:không
nênđểHATT/HATTr<110/60mmHg.
-ĐiềutrịtăngHAbằngthuốc:cóthểphânloại
thuốcđiềutrịtăngHAthànhcácnhómsau:
+NhómA:cácthuốcứcchếmenchuyểnhoặc
chẹnthụthểAT1.
+NhómB:cácthuốcchẹnbetagiaocảm.
+NhómC:cácthuốcchẹnkênhcanxi.
+NhómD:cácthuốclợitiểu.
+NhómE:cácthuốchạHAcònlại.
Căncứ vào cácnhóm thuốc này, khi chỉđịnh
điềutrịtăngHA,cầnquantâmđếnmộtsốlưuý
trong sử dụng (bảng 4), trong ưu tiên lựa chọn
(bảng5),trongtínhtoánliềulượngcácthuốcđiều
trịthườngdùng(bảng6):
TrongphânđộtăngHA,nếuHATTvàHATTrkhôngcùngmứcthìchọnmứcHATThoặcHATTrcaonhất
đểphânđộ.TăngHATTđơnđộcxếploạitheomứcHATT.
TăngHAkhángtrịkhiHATT≥140mmHgvà/hoặcHATTr≥90mmHgtrongđiềukiệnngườibệnhđã
dùng3thuốcliềutốiđadungnạpđược(trongđócó1thuốclợitiểu)hoặcHAđãđạtmức<140/90mmHg
nhưngngườibệnhcầndùngítnhất4thuốchạHAđểđiềutrị.
Bảng3.PhântầngnguycơngườibệnhtăngHA
SốYTNC TiềntăngHA ăngHAđộ1 ăngHAđộ2
KhôngYTNCkhác Thấp Thấp Trungbình
Từ1-2YTNC Thấp Trungbình Cao
≥3YTNC Trungbình Cao Cao
Tổnthươngcơquanđích,bệnhthậnmạngiai
đoạn3,đáitháođường,bệnhtimmạch Cao Cao Cao
MộtsốđiểmlưuývềsửdụngthuốcđiềutrịtăngHA:
Bảng4.ThuốcđiềutrịtăngHAvàmộtsốlưuýkhisửdụng
Thuốc Cóthểchỉđịnh Thậntrọngkhidùng Chốngchỉđịnh Tcdụngkhông
mongmuốn
Nhóm
A
-Suytim.
-Phìđạithấttrái.
-Suychứcnăngthấttráisau
nhồimáucơtim.
-BệnhthậncóProteinniệu.
-Cónguycơcaobệnhđộng
mạchvành.
-Suythận.
-TăngKalimáu.
-Hẹpđộngmạchthận
2bênhoặc1bên(ở
ngườicòn1thận).
-Bệnhcơtimphìđại.
-Phụnữmang
thai.
-Mẫncảmvới
thuốc.
-Phùmạch.
-Hokhan.
-TăngCreatinin
máu.
-Tăngkalimáu.
-HạHA.
TạpchíYHỌCQUÂNSỰ,SỐ374(01-02/2025) 5
NGHIÊNCỨU-TRAOĐỔI
Nhóm
B
-Nhồimáucơtim.
-Suytim.
-Đáitháođường.
-Nguycơcaobệnhmạchvành.
-Rốiloạnnhịpnhanhtrênthất.
-Bênhcơtimphìđại.
-Glaucoma.
-COPDnhẹđếnvừa.
-Henphếquảnnhẹ.
-Cơnđauthắtngực
kiểuPrinzmental.
-Trầmcảm.
-Bệnhđộngmạch
ngoạivi.
-Tăngmỡmáu.
-Henphếquản
hoặcCOPDvừa
đếnnặng.
-Nhịpchậm
-BlockA-Vđộ2
hoặc3.
-Mẫncảmvới
thuốc.
-Bệnhnhânhay
bịhạđườngmáu.
-Rốiloạncương
dương.
-Khóthở.
-Thởkhòkhè.
-Lạnhđầuchi.
-Đaucáchhồi.
-Trầmcảm.
-Mấtngủ.
-Nhịpchậm.
-Tiêuchảy.
Nhóm
C
-Ngườilớntuổi.
-Đáitháođường.
-Nguycơbệnhmạchvànhcao.
-Cơnđauthắtngực.
-Bệnhcơtimphìđạikhông
tắcnghẽn(NDHP).
-Timnhanhtrênthất
(Verapamil).
-Suytimnặng,
BlockA-V,suynút
xoang,hộichứng
WPW(Verapamil,
Ditiazem).
-Mẫncảmvới
thuốc.
-Phùngoạibiên.
-Đauđầu.
-Bừngmặt.
-Táobón.
-HạHA.
-Tăngmengan
-Blockdẫn
truyền(NDHP).
Nhóm
-Ngườilớntuổi.
-Suytim.
-Đáitháođường.
-Nguycơcaobệnhmạch
vành.
-Rốiloạnđiệngiải.
-Gout.
-Rốiloạndungnạp
glucose.
-Tăngmỡmáu.
-Suythận.
-Mẫncảmvới
thiazide.
-Hạkalimáu.
-TăngacidUric.
-HạNatrimáu.
-Tăngđườngmáu.
-HạHAtưthế.
-Chóngmặt.
-Buồnnôn.
-Táobón.
Nhóm
-Phìđạitiềnliệttuyến(chẹn
Alpha).
-Trầmcảm
(Reserpine).
-Bệnhlíganmật
(Methyldopa).
-HạHAtưthế
(chẹngiaocảm).
-Rốiloạnthức
tỉnh.
Bảng5.ƯutiênlựachọntrongchỉđịnhthuốcđiềutrịtăngHA
BệnhmắckèmtheotăngHA LưuývớiccthuốcđiềutrịtăngHA
Ưutiênlựachọn(thuốccảithiệnđngkểtiênlượngđộclậpvớităngHA)
SuytimEFgiảm ACEihoặcARB,BB,MRA
Saunhồimáucơtim ACEihoặcARB,BB,MRA
Phìđạithấttrái ACEihoặcARB,CCB,Thiazide
Đáitháođường ACEihoặcARB
BệnhthậnmạncóProtein
niệu ACEihoặcARB
Đauthắtngực BB,CCB
Kiểmsoáttầnsốthấtkhirung/
cuồngnhĩ BB,CCBloạinon-DHP
Kiểmsoáttầnsốtimdocường
thầnkinhgiaocảm(khitần
sốtim>80lần/phút)
BB
TăngHATTđơnđộc LợitiểugiốngThiazide,MRA,CCB
6TạpchíYHỌCQUÂNSỰ,SỐ374(01-02/2025)
NGHIÊNCỨU-TRAOĐỔI
TăngHAtrongthaikì
CótăngHAtừtrướchoặccótriệuchứng/tổnthươngcơquanđíchthì
khởitrịkhiHA≥140/90mmHg;trườnghợpkhác,khởitrịkhiHA≥150/95
mmHg.Ưutiêndùng MethyldopavàCCB;khôngdùngACEivàARB;
trongcácthuốcBB,tránhdùngAtenolol.Trườnghợpcấpcứu,cóthể
truyềntĩnhmạchNicardipinehoặcNitroglycerin.
Sausinh,tránhdùngMethyldopa(donguycơtrầmcảm);hạnchếdùng
PropranololvàNifedipine(nếuchoconbú).
Nênsửdụng(cóthểcảithiệntriệuchứngbệnhmắckèm)
Phìđạitiềnliệttuyến ChẹnAlphagiaocảm
Cườnggiáp BB
Đaunửađầu BB,CCB
HộichứngRaynaud CCBloạiDHP
(AngiotensinConvertingEnzymeInhibitors):nhómthuốcứcchếmenchuyển;(Angiotensin
receptor blockers): Nhóm thuốc ức chế thụ thểAngiotensin;  (Beta-blockers): Nhóm thuốc chẹn
betagiaocảm;(CalciumChanelBlockers):Nhómthuốcchẹnkênhcanxi;(Mineralcorticoid
ReceptorAntagonists):NhómthuốcđốikhángthụthểMineralcorticoid.
Bảng6.Liềulượngthuốcđiềutrị
Thuốcuống Tênthuốc Liềukhởitrị(mg) Liềuhằngngày(mg) Sốlầndùng/24h
NhómA
Loạiứcchếmenchuyển(ACEi)
Benazepril 5 10-40 1lần
Catopril 12,5 25-100 2-3lần
Enalapril 2,5 5-40 1-2lần
Lisinopril 5 10-40 1lần
Peridopril
-Đơntrị
-Viênphốihợp
5
3,5-5
5-10
5-10
1lần
1lần
Ramipril 2,5 2,5-20 1lần
Imidapril 5-10 5-10 1lần
Loạiứcchếthụthể(ARB)
Irbesartan 75 150-300 1lần
Losartan 25 50-100 1-2lần
Telmisartan 20 20-80 1lần
Valsartan 80 80-320 1-2lần
NhómB
Bisoprolol 2,5-5 2,5-10 1lần
Metoprolol 25-50 100-200 1-2lần
Carvedilol 6,25 12,5-50 2lần
Nebivolol 2,5 5-10 1lần
NhómC
Loạidihydropyridine(DHP)
Amlordipine 2,5 5-10 1lần
Felodipine 2,5 5-20 1lần
Lacidipine 2 2-6 1lần
Nifedipinechậm(SR) 10 29-120 2lần
Nifedipinekéodài(LA) 15 30-90 1lần
LoạiNondihydropyridine(NDPH)
Diltiazem 120 180-240 1-2lần
Verapamil 120 240-360 1-2lần
TạpchíYHỌCQUÂNSỰ,SỐ374(01-02/2025) 7
NGHIÊNCỨU-TRAOĐỔI