Chia sẻ cách viết bài Báo, thông tin
1. Thông tin cốt lõi của một sự kiện thời sự
Thông tin chính được tóm tắt trong 6 câu hỏi mà bạn cần giải đáp:
Ai? Nhận dạng của nhân vật mà bạn nói đến phải đầy đủ: tên, phẩm chất, chức vụ...
Cái gì? Đây là thông tin chủ yếu: Ai làm gì? Cái gì sắp diễn ra? Có chuyện gì?
Ở đâu? Luôn luôn chú ý thông tin đầy đủ. Chỉ nói một sự kiện đã diễn ra ở chỗ này,
chỗ kia thì chưa đủ, bạn phải nói chính xác tối đa không gian xảy ra sự kiện: địa chỉ,
căn phòng diễn ra một cuộc họp chẳng hạn.
Khi nào? Ngày, giờ. Ở đây cũng cần chính xác: nói rõ thứ mấy. Ví dụ: thứ ba tuần
trước vào lúc 18h30 chứ không phải Tối ngày 18.
Như thế nào? Là rõ thông tin "việc này diễn ra như thế nào?". Đừng quên thông tin-
dịch vụ. Nếu bạn đang nói về một buổi hoà nhạc, hãy nói rõ làm thé nào để đến đó,
gửi xe ở đâu, đặt chỗ trước với ai, chương trình hoà nhạc, dàn nhạc...
Tại sao? Chỉ ra các nguyên nhân của sự kiện.
2. Thông tin cốt lõi của bài viết tổng hợp, điều tra, phóng sự
Ở đây, phải truyền tải một "thông điệp" tới độc giả: thông điệp kết luận của người
viết. Trước khi viết, người viết phải suy nghĩ làm thế nào để nổi bật lên thông điệp đó,
bằng thông tin, bằng cái mới, cái hấp dẫn và cái chính xác. Chỉ cần liếc qua là độc giả
có thể đọc cái mình tìm kiếm.
Đừng ngại liệt kê 6 câu hỏi và trả lời chúng trên giấy, nhất là khi viết một chủ đề phức
tạp. Có thể thấy rõ tác dụng của kỹ thuật nêu bật trước thông tin chủ yếu. Người viết
sẽ có được những yếu tố thông tin để viết tít, sapô, mở đầu, kết bài, tít xen và chú
thích ảnh. Khi đã được cụ thể hoá bằng dàn ý, thứ tự các thông tin phụ thuộc nhiều
vào chọn lựa này, chúng ta sẽ phát triển những thông tin mà thông điệp chính chứa
đựng.
3. Thực hiện thế nào?
Cách thứ nhất: tưởng tượng bạn phải trao đổi với một đồng nghiệp hoặc người bạn
trong vài phút, qua điện thoại chẳng hạn, cốt lõi của sự kiện mà người đó cần biết.
Cách thứ hai: đánh dấu trên giấy những chi tiết quan trọng nhất, sau đó sắp xếp lại
theo hai hoặc ba chủ đề hoặc tin.
4. Quy tắc cần nhớ
Viết thông điệp cốt lõi trước khi bắt đầu bài báo, thậm chí trước khi xây dựng dàn ý.
Viết thông điệp đó thật súc tích, trong một hoặc hai câu. Khi viết, tìm cách diễn đạt
thông điệp đó chính xác nhât, cụ thể nhất. Suy nghĩ chín trong đầu trước khi viết.
5. Tin ngắn
Đây là thể loại ngắn nhất và chắc chắn được đọc nhiều nhất. Vì dễ đọc nên tin ngắn
giúp người ta nắm được một sự viẹt một cách nhanh nhất. 44 từ, gần 300 ký tự: đó
chính là tiêu chí. Tin ngắn chỉ dài một đoạn và có thể đọc một hơi. Một hay hai câu là
đủ. Không có tít. Những từ đầu tiên là những từ khoá (mang thông tin), đôi khi được
in chữ đậm. Chúng giữ vai trò là tít. Dòng đầu tiên thường bắt đầu bằng một ký tự gọi
là "con bọ".
Viết một tin ngắn như thế nào? Cần phải lựa chọn thông tin sao cho chỉ giữ lại thông
tin chính, cô đọng chúng một cách tối đa bằng cách dùng từ ngữ đơn giản và chính
xác. Câu đầu tiên thường súc tích dưới dạng chủ ngữ-động từ-bổ ngữ.
6. Tin sâu
Tin sâu dài hơn tin ngắn. Nó cho phép phát triển một chút thông tin và giải thích thêm
(như thế nào, tại sao...). Có thể nhắc lại những sự việc diễn ra trước đó, đưa ra những
thông tin về tiểu sử, trích dẫn một số lời phát biểu. Tuy vậy, tin sâu bao giờ cũng chỉ
đưa ra một thông tin duy nhất (giống tin ngắn). Ít khi một tin sâu vượt quá 2000 ký tự.
Có thể gồm nhiều đoạn: đoạn đầu là tin ngắn. Tin sâu có một tít mang tính thông tin
nhưng không có sapô. Nếu dài, nó có thể có tít xen. Tin sâu có kết cấu kim tự tháp
ngược.
Ba cách viết tin cho báo điện tử
Phóng viên báo điện tử có thể "xin" các đoạn lead và lời
khuyên của độc giả thông qua hoạt động gọi là "đưa tin
nguồn mở" (open source reporting), hoặc thậm chí đề
nghị độc giả tự đưa tin, thông qua một cách thức tạm
dịch là "đưa tin phân bổ" (distributed reporting). Tuy
nhiên, đa số các tin bài trên báo điện tử được thực hiện
theo cách thức truyền thống - thông qua phỏng vấn, quan sát và kiểm tra thông tin, do
chính các phóng viên-biên tập viên thực hiện.
Đưa tin nguồn mở
Thông thường phóng viên không nói cho độc giả biết trước rằng họ định viết bài về
vấn đề gì. Phóng viên không bao giờ muốn để lộ thông tin sốt dẻo cho đối thủ bằng
cách tuyên bố họ đang tìm hiểu cái gì khi họ còn chưa sẵn sàng với bài viết của mình.
Nhưng đưa tin nguồn mở lại áp dụng biện pháp trái ngược. Một phóng viên thông báo
chủ đề mà anh ta/cô ta định điều tra, và mời độc giả gợi ý về câu lead, các thủ thuật,
các nguồn tin và cả các ý tưởng. Khả năng "tin sốt dẻo" đã mất vì các phóng viên khác
cũng có thể tìm hiểu vấn đề đó. Nhưng đưa tin nguồn mở dựa trên hình mẫu hợp tác,
xuất phát từ ý tưởng rằng một cộng đồng các độc giả thì phải biết rõ vấn đề đó hơn, và
tiếp cận được nhiều nguồn tin hơn là một phóng viên hoặc một tòa báo.
Mở rộng cánh cửa về quá trình đưa tin nhằm lôi kéo cộng đồng, và bạn có thể đưa tin
nhanh hơn và sâu hơn là khi tác nghiệp một mình. Các thủ thuật nguồn mở rõ ràng
hữu hiệu và cực kỳ giá trị với những blogger hoạt động độc lập hoặc các tòa báo nhỏ
thiếu nguồn lực của những cơ quan báo chí lớn.
Kiểu đưa tin nguồn mở dạng đơn giản đã xuất hiện nhiều năm trước khi có Internet,
và khi đó các phóng viên hoặc các tờ báo thường chạy các dòng chữ gợi mở chủ để.
Nhưng blogging và các diễn đàn thảo luận giờ đây cho phép phóng viên làm việc với
mức độ minh bạch chưa từng thấy trong suốt quá trình tác nghiệp.
Đưa tin phân bổ
Đây là cách đẩy hình thức đưa tin nguồn mở đi một bước xa hơn, bằng việc yêu cầu
độc giả gửi thông tin. Theo hình mẫu này, độc giả trở thành phóng viên, cung cấp
thông tin vào một hệ thống dữ liệu các tin bài mà sau đó sẽ được kết hợp lại để đăng
tải.
Thủ thuật để việc đưa tin phân bổ đạt chất lượng cao là
sử dụng phương thức này để lôi kéo thật nhiều người
cung cấp những thông tin mới nhất, ví dụ như khi xảy ra
động đất. Cũng có thể thực hiện hiệu quả bằng cách thu
thập và lọc thông tin, kiểu như mục Katrina Timeline trên
TalkingPointsMemo.com. Có lẽ Wikipedia là ví dụ nổi
tiếng và rõ ràng nhất về phương thức đưa tin phân bổ trên
Internet.
Nhưng nếu xử lý kém thì việc đưa tin phân bổ có thể tạo ra một thứ chẳng hơn gì...
báo tường, thậm chí tệ hơn với nhiều tin bài sai lệch, thậm chí giả mạo. Nhưng với
một phóng viên có trách nhiệm có khả năng tranh thủ được tất cả các nguồn tin và
thuyết phục được độc giả xưng danh, ghi rõ thông tin cá nhân khi gửi bài (ít ra cũng
bằng địa chỉ email), thì đưa tin phân bổ có thể mang lại lượng thông tin khổng lồ,
được tổ chức hợp lý mà lại không tốn nhiều thời gian như cách đưa tin truyền thống.
Đưa tin truyền thống
Nguyên tắc viết bài cho
báo điện tử
Thủ thuật viết bài cho
website
Thẩm định các nguồn
trên Internet
Có 3 phương pháp thu thập thông tin truyền thống cho một bài viết là phỏng vấn, quan
sát và nghiên cứu tài liệu.
1. Phỏng vấn
Bạn muốn biết chuyện gì đang xảy ra ư? Hãy tìm người biết về chuyện đó và trao đổi
với họ. Những nguồn tin tốt nhất là những người trực tiếp can dự và vụ việc hoặc vấn
đề mà bạn theo dõi.
Hãy tự giới thiệu bản thân và cho họ biết bạn đang làm việc cho tờ báo nào. Nếu bạn
ghi âm cuộc phỏng vấn thì trước hết phải xin phép họ. Ở một số nước, ghi âm mà
không được đối tượng chấp thuận có thể bị coi là bất hợp pháp. Nếu bạn không thể tốc
ký được thì hãy thu âm cuộc phỏng vấn lại. Hãy bắt đầu bằng cách hỏi tên của nguồn
tin, viết thế nào cho chính xác, cũng như là chức danh của người đó nếu nó liên quan
tới câu chuyện.
Hãy hỏi những câu hỏi mà không thể trả lời bằng "có" hoặc "không." Thay vào đó nên
hỏi thế nào để người ta có thể mô tả lại tình hình hoặc vụ việc. Lắng nghe họ trả lời và
tưởng tượng xem độc giả cần thêm thông tin gì để đặt tiếp câu hỏi nhằm lấy được
thông tin đó.
Đừng cảm thấy xấu hổ hay sợ sệt khi phải đưa ra những câu hỏi "ngốc nghếch." Nếu
nguồn tin nói điều gì đó mà bạn không hiểu thì hãy nhờ họ giải thích bằng ngôn từ
đơn giản hơn. Hãy luôn tỏ ra lịch sự và tôn trọng nguồn tin khi phỏng vấn họ, nhưng
cũng phải tôn trọng độc giả. Đừng để nguồn tin hăm dọa, lấn át tới mức không dám
đưa ra những câu hỏi khó.
Nếu bạn không biết nên phỏng vấn ai thì phải thông qua thư ký hay nhân viên đối
ngoại của các cơ quan, nhưng đừng để cho họ dắt mũi. Để họ giúp bố trí cuộc phỏng
vấn và thu thập thông tin chứ câu hỏi và ý tưởng cho bài viết phải là của bạn.