Chính sách và pháp luật của Việt
Nam về TMĐT
1.Tổng quan
Trước năm 2000, thương mại điện tử còn là thuật ngữ pháp lý mới.Hệ thống pháp
luật Việt Nam có quy định nhưng chưa thể hiện được bản chất và tầm quan trọng
của thương mại điện tử. Luật Thương mại năm 1997 nhắc tới hình thức hợp đồng
bằng phương tiện điện tử như fax, telex, thư điện tử và coi chúng làvăn bản (Điều
49). Quy định này chỉ mang tính hình thức và chưa cụ thể hoá các khía cạnh kỹ
thuật đủ cho việc áp dụng một cách có hiệu quả. Một số vụ án kinh tế liên quan tới
giá trị chứng cứ của thư điện tử, bản fax trong giao dịch hợp đồng, nhưng các quy
định pháp lý chưa đủ để giải quyết.
Trong giai đoạn 2000-2003, một số văn bản pháp lý chuyên ngành đã có những
quy định khá cụ thể về giao dịch điện tử, như Bộ luật Hình sự năm 2000, Luật Hải
quan năm 2001, Pháp lệnh Quảng cáo năm 2001, những văn bản dưới luật trong
lĩnh vực ngân hàng. Tuy nhiên, do nhận thức chưa toàn diện về thương mại điện tử,
các chế định pháp lý trên còn thiếu cơ sở cụ thể, vì vậy dẫn tới việc khó áp dụng
trên thực tế.
Tháng 1-2002, Chính phủ đã giao Bộ Thương mại chủ trì xây dựng Pháp lệnh
Thương mại điện tử nhằm hình thành cơ sở pháp lý toàn diện cho thương mại điện
tử. Sau gần hai năm xây dựng, tới cuối năm 2003, Bộ Thương mại đã hoàn thành
Dự thảo 6 của Pháp lệnh và chuẩn bị trình Chính phủ. Tuy nhiên, do tầm quan
trọng của giao dịch điện tử đối với mọi mặt của kinh tế xã hội nên Quốc hội đã
quyết định xây dựng Luật Giao dịch điện tử bao trùm nội dung của Pháp lệnh
Thương mại điện tử nhằm tạo cơ sở pháp lý cho các giao dịch điện tử trong lĩnh
vực dân sự, thương mại và hành chính. Dự luật này đề cập một khía cạnh quan
trọng trong pháp luật về thương mại điện tử, đó là thừa nhận giá trị pháp lý của
hình thức giao dịch bằng thông điệp dữ liệu. Đồng thời, một số văn bản pháp lý
chuyên ngành cũng lồng những quy định thừa nhận các giao dịch điện tử như Luật
Kế toán với nội dung thừa nhận giá trị pháp lý của chứng từ điện tử, Luật Thương
mại (sửa đổi) thừa nhận giá trị pháp lý của thông điệp dữ liệu trong các hoạt động
thương mại, Luật Dân sự (sửa đổi) có những quy định về hình thức hợp đồng điện
tử trong các giao dịch dân sự. Hai văn bản quan trọng khác quy định cơ sở kỹ thuật
giúp thừa nhận giá trị pháp lý của các giao dịch điện tử cũng đang được xây dựng
là Nghị định về chữ ký số và dịch vụ chứng thực điện tử, và Nghị định về mật mã
trong lĩnh vực dân sự, kinh tế.
Nhìn chung, những văn bản được coi là quan trọng nhất nhằm hình thành khung
khổ pháp lý đầy đủ cho ứng dụng và phát triển thương mại điện tử đều được khởi
động xây dựng trong năm 2004, dự kiến các văn bản này sẽ được ban hành trong
năm 2005, tạo cơ sở hình thành các văn bản pháp lý chi tiết hơn về những vấn đề
như bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, quyền sở hữu trí tuệ, thông tin cá nhân trong
thương mại điện tử, cơ chế điều chỉnh các hình thức ứng dụng thương mại điện tử
cụ thể, cơ chế xác định chứng cứ và giải quyết tranh chấp.
Song song với việc xây dựng nhóm văn bản điều chỉnh thương mại điện tử, từ cuối
năm 2004, Bộ Thương mại đã chuẩn bị dự thảo Kế hoạch tổng thể phát triển
thương mại điện tử giai đoạn 2006 - 2010 nhằm xác định mục tiêu và lộ trình cụ
thể xây dựng các chính sách thúc đẩy phát triển thương mại điện tử đến năm 2010.
Hai văn bản quan trọng khác cũng được Bộ Bưu chính Viễn thông soạn thảo là
Chiến lược phát triển Công nghệ thông tin và truyền thông tới năm 2010 và định
hướng tới năm 2020 và Kế hoạch tổng thể phát triển Chính phủ điện tử đến năm
2010, hình thành những chính sách khung hỗ trợ ứng dụng công nghệ thông tin,
trong đó có thương mại điện tử. Theo kế hoạch, ba văn bản trên sẽ lần lượt được
trình Thủ tướng Chính phủ thông qua trong năm 2005
2. Chính sách phát triển chung
Thương mại điện tử đã được nhắc tới trong những văn kiện quan trọng của Đảng
và Chính phủ, thể hiện chủ trương phát triển thương mại điện tử như một phương
thức quan trọng thúc đẩy kinh tế trong nước và hội nhập với thế giới.
Tháng 10-2000, Bộ Chính trị đã ban hành Chỉ thị số 58-CT/TW về việc đẩy mạnh
ứng dụng và phát triển công nghệ thông tin phục vụ sự nghiệp công nghiệp hoá,
hiện đại hoá, trong đó yêu cầu tập trung phát triển các dịch vụ điện tử trong các
lĩnh vực dịch vụ và thương mại.
Tháng 4-2001, tại Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ IX, thương mại điện tử đã được
nhắc tới như một yếu tố thị trường quan trọng cần phát triển nhằm hỗ trợ các ngành
thương mại, dịch vụ khác, thể hiện trong văn kiện về định hướng phát triểnkinh tế,
xác định tư tưởng chỉ đạo của Đảng đối với thương mại điện tử.
Tháng 5-2001, Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 81/2001/QĐ-TTg
phê duyệt Chương trình hành động, triển khai Chỉ thị số 58-CT/TW.Văn bản này
đặt mục tiêu, đề xuất các biện pháp, chương trình, kế hoạch, xác định trách nhiệm
các bộ, ngành trong việc ứng dụng và phát triển công nghệ thông tin, trong đó bao
gồm việc phát triển thương mại điện tử.
Ngày 25-7-2002, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định 95/2002/QĐ-TTg
phê duyệt Kế hoạch tổng thể về ứng dụng và phát triển công nghệ thông tin ở Việt
Nam đến năm 2005.
Ngày 06-10-2005, Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Chiến lược phát triển công
nghệ thông tin và truyền thông Việt Nam đến năm 2010 và định hướng đến năm
2020 (246/2005/QĐ-TTg)
Tháng 1/2002, Bộ Thương mại chủ trì xây dựng Pháp lệnh TMĐT nhằm hình
thành cơ sở pháp lý toàn diện cho thương mại điện tử.
Ngày 15-9-2005, Thủ tướng Chính phủ đã ký “Quyết định phê duyệt Kế hoạch
tổng thể phát triển thương mại điện tử giai đoạn 2006-2010” (222/2005/QĐ-TTg).
“Luật Giao dịch điện tử” được Quốc hội khóa XI, kỳ họp thứ 8 thông qua ngày
29/11/2005
Ngày 9-6-2006 Thủ tướng Chính phủ đã ký ban hành "Nghị định về thương mại
điện tử" (57/2006/NĐ-CP).
Ba văn bản cụ thể hoá chủ trương, đường lối phát triển các ứng dụng công nghệ
thông tin và thương mại điện tử đang được xây dựng là Chiến lược phát triển Công
nghệ thông tin và Truyền thông, Kế hoạch tổng thể phát triển Chính phủ điện tử tới
năm 2010 và Kế hoạch tổng thể phát triển Thương mại điện tử giai đoạn 2006-
2010.
3. Chiến lược phát triển Công nghệ thông tin và truyền thông
Mặc dù đường lối cơ bản về công nghệ thông tin đã hình thành trong giai đoạn
2000 - 2002, nhưng Việt Nam vẫn cần một chiến lược phát triển dài hạn cụ thể hoá
đường lối đã vạch ra. Ngay sau khi được thành lập và được giao nhiệm vụ quản lý
nhà nước về công nghệ thông tin, từ năm 2003 Bộ Bưu chính Viễn thông đã tập
trung xây dựng Chiến lược phát triển Công nghệ thông tin và truyền thông tới năm
2010. Theo Chiến lược này, công nghệ thông tin và truyền thông được xác định là
nòng cốt để Việt Nam chuyển đổi nhanh cơ cấu kinh tế - xã hội, trở thành nước có
trình độ tiên tiến về phát triển xã hội thông tin trong khu vực ASEAN.
Với tầm nhìn trên, Chiến lược đề ra quan điểm phát triển, thể hiện trên bốn khía
cạnh gồm:
- Coi công nghệ thông tin và truyền thông là công cụ quan trọng hàng đầu để thực
hiện mục tiêu thiên niên kỷ, từng bước hình thành xã hội thông tin - cơ sở để rút
ngắn quá trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước;