TÀI LI U Đ C THÊM CH NG 3: Đ O Đ C KINH DOANHỆ Ọ ƯƠ Ạ Ứ
Th.s Nguy n Thu Ngà (s u t m)ễ ư ầ
Lu t pháp: c n, r t c n... nh ng ch a đậ ầ ấ ầ ư ư ủ
(VietNamNet) - S c n thi t, t i c n thi t c a lu t pháp là đi u hi n nhiên.ự ầ ế ố ầ ế ủ ậ ề ể
Nh ng còn nh ng y u t h tr khác n a cũng không kém ph n h u hi u trongư ữ ế ố ỗ ợ ữ ầ ữ ệ
vi c đi u ch nh hành vi con ng i, c ng đ ng và qu n lý đ t n c. ệ ề ỉ ườ ộ ồ ả ấ ướ
Qu c h i đang giành ph n l n th i gian đ xây d ng và hoàn ch nh h th ng lu tố ộ ầ ớ ờ ể ự ỉ ệ ố ậ
pháp c a Vi t Nam. Đó là quá trình t t y u c a m t đ t n c đang ti n lên văn minhủ ệ ấ ế ủ ộ ấ ướ ế
và hi n đ i, đang v n t i m t trình đ cao h n trong l ch s phát tri n c a dân t c.ệ ạ ươ ớ ộ ộ ơ ị ử ể ủ ộ
Nh ng s là không đ y đ , n u quên đi s h tr c a nh ng y u t khác. Nh ng y uư ẽ ầ ủ ế ự ỗ ợ ủ ữ ế ố ữ ế
t này cũng không kém ph n quan tr ng.ố ầ ọ
Pháp lu t - Ba đi m m nhậ ể ạ
Có l s không c n bàn cãi n a v t m quan tr ng c a pháp lu t đ i v i s duy trì vàẽ ẽ ầ ữ ề ầ ọ ủ ậ ố ớ ự
phát tri n c a m t xã h i, m t đ t n c. Vai trò đó d a vào ba đi m m nh sau đâyể ủ ộ ộ ộ ấ ướ ự ể ạ
c a b n thân pháp lu t:ủ ả ậ
Đó là tính b t bu c chungắ ộ . B t kì ai khi đ t vào tình hu ng, hoàn c nh pháp lu t quiấ ặ ố ả ậ
đ nh không th x s khác đ c.ị ể ử ự ượ
Đó là tính minh b chạ. Pháp lu t đ c xác đ nh ch t ch , n đ nh, có th tiên li u, dậ ượ ị ặ ẽ ổ ị ể ệ ự
đoán tr c.ướ
Đó là tính đ c đ m b oượ ả ả th c hi n b i nhà n cự ệ ở ướ . Nh có c quan công quy n ti nờ ơ ề ế
hành t ch c đ a pháp lu t vào cu c s ng và x lí vi ph m, nên pháp lu t đã x ngổ ứ ư ậ ộ ố ử ạ ậ ứ
đáng x p vào v trí là công c hi u năng nh t đ nhà n c qu n lí xã h i. ế ị ụ ệ ấ ể ướ ả ộ
Song lâu nay có l cũng vì quá đ cao, nh n m nh, th m chí tuy t đ i hoá pháp lu t,ẽ ề ấ ạ ậ ệ ố ậ
đôi khi ng i ta quên m t r ng pháp lu t t thân nó cũng hàm ch a không ít nh ngườ ấ ằ ậ ự ứ ữ
đi m y u và c n thi t ph i đ c b khuy t. ể ế ầ ế ả ượ ổ ế
Pháp lu t – Ba đi m y uậ ể ế
Chúng tôi mu n đi sâu h n nh ng đi m y u c h u c a pháp lu t, đó là tính chố ơ ữ ể ế ố ữ ủ ậ ủ
quan, s khái quát hoá quá cao, và tính d b l c h u so v i s đ i thay nhanh chóngự ễ ị ạ ậ ớ ự ổ
c a cu c s ng. ủ ộ ố
Tính ch quan. ủAi cũng th y các quy đ nh c a pháp lu t r t đa d ng và khác nhau.ấ ị ủ ậ ấ ạ
Ch ng h n, n c ta quy đ nh cho m i ph ng ti n giao thông đi phía tay ph i,ẳ ạ ở ướ ị ọ ươ ệ ả
trong khi n đ l i đi bên tay trái. Hay vi c ăn th t l n là chuy n hàng ngày và r tở Ấ ộ ạ ệ ị ợ ệ ấ
bình th ng nhi u qu c gia, thì có m t s n c theo đ o H i l i có qui đ nh c mườ ở ề ố ộ ố ướ ạ ồ ạ ị ấ
ăn th t l n. ị ợ
M t d n ch ng n a: cùng là v n đ đ tu i k t hôn, nh ng m i n c có qui đ nh độ ẫ ứ ữ ấ ề ộ ổ ế ư ỗ ướ ị ộ
tu i khác nhau. Ch ng h n nh Vi t Nam đ tu i k t hôn n là t 18 tu i, namổ ẳ ạ ư ở ệ ộ ổ ế ở ữ ừ ổ
t 20 tu i tr lên. Trong quá trình th c hi n, l i xu t hi n s khác bi t: nh ng đôừ ổ ở ự ệ ạ ấ ệ ự ệ ở ữ
th l n n i có trình đ dân trí cao, n u vi ph m vi c x lí s khác, còn nh ng vùngị ớ ơ ộ ế ạ ệ ử ẽ ở ữ
sâu, vùng xa x lí cũng s khác.ử ẽ
Cũng d hi u thôi. B n thân con ng i, xã h i loài ng i là m t th c th đ y mâuễ ể ả ườ ộ ườ ộ ự ể ầ
thu n và không hoàn thi n, thì làm sao lu t pháp, s n ph m do con ng i làm ra, cóẫ ệ ậ ả ẩ ườ
th tuy t đ i hoàn thi n đ c, do v y pháp lu t không ph i bao gi cũng đúng, cũngể ệ ố ệ ượ ậ ậ ả ờ
là chân lí.
H n n a, pháp lu t ph n nào th hi n ý chí, mang trong nó nh ng toan tính và l i íchơ ữ ậ ầ ể ệ ữ ợ
tr c h t c a ch th ban hành, và vì th , ai cũng hi u, không ph i lúc nào pháp lu tướ ế ủ ủ ể ế ể ả ậ
cũng đáp ng mong m i c a t t c các thành viên c a toàn xã h i.ứ ỏ ủ ấ ả ủ ộ
S khái quát hoá quá cao. ựAi cũng bi t pháp lu t là nh ng qui t c x s ph bi n doế ậ ữ ắ ử ự ổ ế
v y nó c n ph i mang tính khái quát hoá cao, s khái quát hoá cao đó gi cho lu tậ ầ ả ự ữ ậ
pháp v a n đ nh l i v a đ m b o đ c m t s công b ng và th ng nh t. ừ ổ ị ạ ừ ả ả ượ ộ ự ằ ố ấ
Song n u s khái quát hoá quá cao, l i có nh ng qui đ nh quá chung chung, pháp lu tế ự ạ ữ ị ậ
d dàng b c l đi m y u nh t - khó đi vào cu c s ng. Th c t cho th y m i tìnhễ ộ ộ ể ế ấ ộ ố ự ế ấ ọ
hu ng pháp lu t x y ra th ng nh ng không gian, th i gian và hoàn c nh s ng cố ậ ả ườ ở ữ ờ ả ố ụ
th cũng r t khác nhau. B i v y n u ch chú ý đ n qui đ nh c a đi u lu t mà khôngể ấ ở ậ ế ỉ ế ị ủ ề ậ
quan tâm đ n hoàn c nh kinh t , trình đ nh n th c, kh năng giáo d c và nhi u y uế ả ế ộ ậ ứ ả ụ ề ế
t khác, vi c áp d ng lu t pháp không nh ng có th sai l m mà còn d tr thành số ệ ụ ậ ữ ể ầ ễ ở ự
ám nh v tính tr ng ph t, gây đau kh h n là giáo d c hay c n thi t đ duy trì tr tả ề ừ ạ ổ ơ ụ ầ ế ể ậ
t chung. ự
Tính d b l c h u so v i cu c s ng. ễ ị ạ ậ ớ ộ ố Pháp lu t suy cho cùng ch là s ph n ng c aậ ỉ ự ả ứ ủ
con ng i tr c nh ng đ i thay c a t nhiên và xã h i, do v y pháp lu t luôn đi sauườ ướ ữ ổ ủ ự ộ ậ ậ
cu c s ng, dù có hoàn thi n đ n đâu pháp lu t cũng không th đi u ch nh h t đ cộ ố ệ ế ậ ể ề ỉ ế ượ
các quan h xã h i. ệ ộ
Nh v y xem ra s đi u ch nh c a pháp lu t th ng là s đi u ch nh sau, và s tr ngư ậ ự ề ỉ ủ ậ ườ ự ề ỉ ự ừ
ph t c a lu t pháp đôi khi ch làm cho ng i ta s mà không vi ph m ch ch a ch cạ ủ ậ ỉ ườ ợ ạ ứ ư ắ
đã ph i là li u pháp hoàn toàn hi u năng trong m i tr ng h p.ả ệ ệ ọ ườ ợ
Các y u t ngoài pháp lu tế ố ậ
Chính nh ng đi m y u nói trên làm cho pháp lu t, dù là c n thi t, th m chí t i c nữ ể ế ậ ầ ế ậ ố ầ
thi t, b n thân nó v n ch a hoàn toàn đ đ đi u ch nh toàn b hành vi con ng i, sế ả ẫ ư ủ ể ề ỉ ộ ườ ự
hài hoà c a c ng đ ng, đ đi u hành m t xã h i, m t đ t n c.ủ ộ ồ ể ề ộ ộ ộ ấ ướ Trong ho t đ ng xâyạ ộ
d ng và th c hi n pháp lu t c n ph i k t h p và đ t pháp lu t trong m i liên h v iự ự ệ ậ ầ ả ế ợ ặ ậ ố ệ ớ
nh ng qui ph m xã h i khác nh đ o đ c; phong t c, t p quán; đi u l c a các tữ ạ ộ ư ạ ứ ụ ậ ề ệ ủ ổ
ch c xã h i… ứ ộ
Trong th c t , nh ng d ng qui ph m này đ u ra đ i tr c pháp lu t, tuy không cóự ế ữ ạ ạ ề ờ ướ ậ
đ c tính minh b ch và rõ ràng nh lu t pháp, không có m t c quan công quy n làượ ạ ư ậ ộ ơ ề
nhà n c đ ng ra đ m b o th c hi n, và th ng là nh ng chu n m c đ nh tính khóướ ứ ả ả ự ệ ườ ữ ẩ ự ị
đo đ m, nh ng nó l i có nhi u u đi m và nhi u m t tích c c mà lu t pháp khôngế ư ạ ề ư ể ề ặ ự ậ
th có đ c.ể ượ
Lu t pháp có th yêu c u m i ng i ph i làm đi u này không đ c làm đi u kiaậ ể ầ ọ ườ ả ề ượ ề
nh ng khi kêu g i h ng đ n cái đ p, cái thi n thì lu t pháp b ng tr nên b t l c.ư ọ ướ ế ẹ ệ ậ ỗ ở ấ ự
Chính đ o đ c, phong t c t p quán t t đ p, đi u l c a các t ch c xã h i...l i cóạ ứ ụ ậ ố ẹ ề ệ ủ ổ ứ ộ ạ
kh năng làm đ c và làm t t đi u này. Ngay c văn h c ngh thu t, đ c tinả ượ ố ề ả ọ ệ ậ ứ
v.v...cũng có vai trò không th ph nh n đ c. Ch ng h n, trong th i chi n tranh, noiể ủ ậ ượ ẳ ạ ờ ế
theo g ng ông cha đi tr c ho c nghe m t b n nh c, đ c m t bài th , m t cu nươ ướ ặ ộ ả ạ ọ ộ ơ ộ ố
sách, nhi u thanh niên s n sàng r i gh nhà tr ng ra đi ch ng ti c tu i xanh, đề ẵ ờ ế ườ ẳ ế ổ ể
quy t t cho t qu c quy t sinh....ế ử ổ ố ế
L i k tờ ế
Nhà n cướ pháp quy n là nhà n c v pháp lu t, m t nhà n c qu n lí xã h i b ngề ướ ị ậ ộ ướ ả ộ ằ
pháp lu t. N c ta đang trong quá trình xây d ng và hoàn ch nh m t nhà n c nhậ ướ ự ỉ ộ ướ ư
v y. Nh ng đi u ch nh hành vi con ng i b ng pháp lu t, dù đóng vai trò ch y u,ậ ư ề ỉ ườ ằ ậ ủ ế
v n là m t s đi u ch nh r t công phu. Trong khi đó các qui ph m xã h i và nh ngẫ ộ ự ề ỉ ấ ạ ộ ữ
hình th c không mang tính qui ph m khác nói trên cũng có kh năng đi u ch nhứ ạ ở ả ề ỉ
hành vi con ng i m t cách nh nhàng h n mà v n h ng con ng i t i đ cườ ộ ẹ ơ ẫ ướ ườ ớ ượ
nh ng giá tr cao c .ữ ị ả
Tóm l i, v m t lý lu n và c v th c ti n, không bao gi quên r ng: lu t pháp c n,ạ ề ặ ậ ả ề ự ễ ờ ằ ậ ầ
r t c n thi t, nh ng ch d a vào ch lu t pháp là ch a đ , nói cách khác, sấ ầ ế ư ỉ ự ỉ ậ ư ủ ẽ khó khăn
nhi u h n trong s nghi p l n “tr qu c bình thiên h ”.ề ơ ự ệ ớ ị ố ạ
Nguy n Minh Tu nễ ấ
Đ o đ c kinh doanhạ ứ
Ch ng ph i vô c mà kho ng 15 năm nay m t ng n ng n Đ đ c l uẳ ả ớ ả ộ ạ ữ Ấ ộ ượ ư
truy n trong gi i doanh nghi p các n c phát tri n: “ề ớ ệ ở ướ ể Gieo hành vi g t thói quen,ặ
gieo thói quen g t t cách, gieo t cách g t s ph nặ ư ư ặ ố ậ ”. Đi u này hàm ý: S t n vongề ự ồ
c a doanh nghi p không ch đ n t ch t l ng c a b n thân các s n ph m - d ch vủ ệ ỉ ế ừ ấ ượ ủ ả ả ẩ ị ụ
cung ng mà còn ch y u t phong cách kinh doanh c a doanh nghi p. Tóm g n:ứ ủ ế ừ ủ ệ ọ
Hành vi kinh doanh th hi n t cách c a doanh nghi p, và chính t cách y tác đ ngể ệ ư ủ ệ ư ấ ộ
tr c ti p đ n thành b i c a t ch c!ự ế ế ạ ủ ổ ứ Đ o đ c kinh doanh, trong chi u h ng y, trạ ứ ề ướ ấ ở
thành m t nhân t chi n l c trong vi c phát tri n doanh nghi p. ộ ố ế ượ ệ ể ệ
Mu n “v l i” ph i “v nhân”ố ị ợ ả ị
Đi u này trái v i cách ti p c n c a kinh t h c “c đi n” v n cho r ng m cề ớ ế ậ ủ ế ọ ổ ể ố ằ ụ
đích duy nh t c a doanh nghi p là tìm ki m l i nhu n, vì th v n đ đ o đ c - theoấ ủ ệ ế ợ ậ ế ấ ề ạ ứ
nghĩa “v nhân b t v l i” - không th đ t ra trong kinh doanh: B n thân ho t đ ngị ấ ị ợ ể ặ ả ạ ộ
doanh nghi p là “phi đ o đ c”, trong nghĩa đ o đ c không ph i là ph m trù quan tâmệ ạ ứ ạ ứ ả ạ
c a doanh nghi p (vì nó không mang ích l i thi t th c cho doanh nghi p, ch khôngủ ệ ợ ế ự ệ ứ
ph i có ý r ng doanh nghi p là th c th “vô đ o đ c”). ả ằ ệ ự ể ạ ứ
Lu n đi m trên hi n l gi i h n c a nó khi nhi u nhà kinh t h c đã xác minhậ ể ể ộ ớ ạ ủ ề ế ọ
rõ b n thân doanh nghi p là m t thi t ch xã h i mang tính t ch c c ng đ ng v nả ệ ộ ế ế ộ ổ ứ ộ ồ ậ
hành b i các đ ng c thoát thai t nh ng quy n l i thu c nhi u lĩnh v c c a cácở ộ ơ ừ ữ ề ợ ộ ề ự ủ
thành viên liên quan. Và c ng đ ng y, mu n đáp ng m t cách hi u qu lý do t nộ ồ ấ ố ứ ộ ệ ả ồ
t i c a nó - nghĩa là s n sinh l i nhu n c n thi t cho vi c tái t o m r ng doanhạ ủ ả ợ ậ ầ ế ệ ạ ở ộ
nghi p - l i ph i nhìn nh n là thành ph n n i b cũng nh các đ i tác bên ngoài c aệ ạ ả ậ ầ ộ ộ ư ố ủ
nó không ch đ n thu n là nh ng tác nhân kinh t mà còn đ ng th i là nh ng thànhỉ ơ ầ ữ ế ồ ờ ữ
viên c a m t h p qu n xã h i. Nói g n, theo nhi u lý thuy t m i trong kinh t h c,ủ ộ ợ ầ ộ ọ ề ế ớ ế ọ
doanh nghi p mu n đ t đ n m c t i đa m c tiêu c a nó là “v l i” thì chí ít ph i bi tệ ố ạ ế ứ ố ụ ủ ị ợ ả ế
th nào là “v nhân”!ế ị
Ho t đ ng c a doanh nghi p, theo đó, mu n có hi u năng t i u, ph i đ cạ ộ ủ ệ ố ệ ố ư ả ượ
chu toàn trong s t ng hòa nh ng hành vi chi n l c bao g m ch y u ba c p đự ổ ữ ế ượ ồ ủ ế ấ ộ
trách nhi m mà gi i chuyên ngành g i là b n ph n kinh t , luân lý và đ o đ c. ệ ớ ọ ổ ậ ế ạ ứ
B n ph n kinh t c a doanh nghi p là s n xu t và cung ng hàng hóa - d ch vổ ậ ế ủ ệ ả ấ ứ ị ụ
đ có đ c l i nhu n c n thi t. Nh ng b n ph n y ch th t s hoàn thành khi l iể ượ ợ ậ ầ ế ư ổ ậ ấ ỉ ậ ự ợ
nhu n đ c phân b đúng đ n cho vi c phát tri n doanh nghi p và phân ph i đ ngậ ượ ổ ắ ệ ể ệ ố ồ
th i cho t t c các thành viên liên quan nh m không ch góp ph n tr c ti p vào vi cờ ấ ả ằ ỉ ầ ự ế ệ
m r ng s tái t o vĩ mô c a các thành viên y mà còn gián ti p vào s tái sinh mở ộ ự ạ ủ ấ ế ự ở
r ng xã h i. Vì th , b n ph n kinh t ph i đi li n v i b n ph n luân lý c a doanhộ ộ ế ổ ậ ế ả ề ớ ổ ậ ủ
nghi p, hi u theo “nghĩa t i thi u” là doanh nghi p ph i tuân th n n luân lý xã h iệ ể ố ể ệ ả ủ ề ộ
đ c thi t ch trong nh ng quy đ nh pháp lý c a Nhà n c. Theo “nghĩa t i đa”, b nượ ế ế ữ ị ủ ướ ố ổ
ph n trên ch đ c cáng đáng hoàn ch nh khi doanh nghi p không ch tôn tr ng phápậ ỉ ượ ỉ ệ ỉ ọ
ch mà còn góp ph n vào vi c pháp đi n hóa nh ng quy t c kinh doanh thu n l i choế ầ ệ ể ữ ắ ậ ợ
vi c phát tri n môi tr ng s ng c a xã h i (nôm na là góp s c vào vi c xây d ng m tệ ể ườ ố ủ ộ ứ ệ ự ộ
“môi tr ng kinh t r ng m cho xã h i” ch không ph i là th th đ c quy n tr cườ ế ộ ở ộ ứ ả ủ ế ộ ề ụ
l i hay/và th a c “lu t h thì lách”!). B n ph n đ o đ c c a doanh nghi p đ cợ ừ ơ ậ ở ổ ậ ạ ứ ủ ệ ượ
minh ch ng thông qua nh ng hành vi mang tính ch t “t nguy n”, nghĩa là nh ngứ ữ ấ ự ệ ữ
ho t đ ng “v nhân” không n m trong khuôn kh các đòi h i thu c b n ph n kinh tạ ộ ị ằ ổ ỏ ộ ổ ậ ế
và luân lý. Tính ch t v a nói cũng không n m trong các “ch ng trình đóng góp tấ ừ ằ ươ ừ
thi n c a doanh nghi p” - th c ch t v n ch là nh ng “hành x quan h côngệ ủ ệ ự ấ ố ỉ ữ ử ệ
c ng/PR” - mà kh i nguyên đ c th hi n b i s ràng bu c gi a doanh nghi p v iộ ở ượ ể ệ ở ự ộ ữ ệ ớ
chính l ng tâm c a nó trong vi c th c hi n các ho t đ ng kinh doanh đ i v i t t cươ ủ ệ ự ệ ạ ộ ố ớ ấ ả
m i đ i tác. Thí d : d a vào s b t đ i x ng thông tin trong m t c ch kinh t t pọ ố ụ ự ự ấ ố ứ ộ ơ ế ế ậ
quy n nh m huy n ho c ng i tiêu dùng thì doanh nghi p có th không vi ph m luânề ằ ễ ặ ườ ệ ể ạ
lý xã h i - vì pháp ch không ngăn c m - nh ng l i là m t hành vi vô đ o đ c trongộ ế ấ ư ạ ộ ạ ứ
kinh doanh vì mang tính ch t “ph báng l ng tâm ngh nghi p”!ấ ỉ ươ ề ệ
“Mô hình 3c”
Chính là d a vào đ ng h ng trên mà “mô hình 3C” đ c đ nh hình đ xét vự ườ ướ ượ ị ể ề
“m c đ đ o đ c” trong hành vi c a doanh nghi p. Đó là “Conformity”, nghĩa là cóứ ộ ạ ứ ủ ệ
đúng theo nh ng chu n m c và quy t c đ c đ nh ch hóa trong các lĩnh v c kinh tữ ẩ ự ắ ượ ị ế ự ế
và luân lý xã h i hay không. “Contribution” có m c đ cao h n theo nghĩa có đóng gópộ ứ ộ ơ
gì trong vi c tái t o môi tr ng sinh thái c a xã h i nói chung và c a cá nhân conệ ạ ườ ủ ộ ủ
ng i nói riêng. “Consequence” nêu v n đ theo h ng bi n ch ng, nghĩa là xem xétườ ấ ề ướ ệ ứ
h qu c a vi c th c hi n hai “C” đ u tiên. ệ ả ủ ệ ự ệ ầ
N u ph ng di n vĩ mô các ph ng cách ti p c n trên đã m h ng choế ở ươ ệ ươ ế ậ ở ướ
vi c k t h p tính nhân văn trong ho t đ ng kinh t (và minh ch ng r ng kinh tệ ế ợ ạ ộ ế ứ ằ ế
không ph i là m t hành vi thu n túy tính toán “ti n vào ti n ra”), thì lĩnh v c vi mô,ả ộ ầ ề ề ở ự
còn ph i thuy t ph c các nhà qu n tr doanh nghi p v l i ích c th c a vi c ngả ế ụ ả ị ệ ề ợ ụ ể ủ ệ ứ
d ng đ o đ c trong kinh doanh.ụ ạ ứ
Đó là công d ng c a lu n c “Ethics Pays” (“Đ o đ c đ c tr công”) c b nụ ủ ậ ứ ạ ứ ượ ả ơ ả
nh sau: th c hi n nh ng hành vi mang tính đ o đ c kinh doanh không nh t thi tư ự ệ ữ ạ ứ ấ ế
luôn luôn ph i có nh ng chi phí kèm theo. Ng c l i, m i hành vi vô đ o đ c trongả ữ ượ ạ ọ ạ ứ
kinh doanh đ u luôn luôn, không chóng thì ch y, ch u cái giá ph i tr , và giá yề ầ ị ả ả ấ
th ng là r t đ t so v i cái l i đã thu đ c. ườ ấ ắ ớ ợ ượ
Hai gi i Nobel v kinh t h c năm 1994 và 2005 đánh d u cho vi c tri n khaiả ề ế ọ ấ ệ ể
quan ni m trên: “Tr ng thái cân b ng c a Nash” minh ch ng là trong m t th tr ngệ ạ ằ ủ ứ ộ ị ườ
c nh tranh, đi m “cân b ng t i u” ch có th hình thành trên c s c a s liên k tạ ể ằ ố ư ỉ ể ơ ở ủ ự ế
ho c/và s tin t ng gi a các đ i tác ch không th trên n n t ng c a s l a d i l nặ ự ưở ữ ố ứ ể ề ả ủ ự ừ ố ẫ
nhau. “Lý thuy t trò ch i”, c a Schelling và Aumann, xác nh n là trong c nh tranhế ơ ủ ậ ạ
kinh t n u m i đ i tác đ u mù quáng ch y theo quy n l i riêng t c a mình thì r tế ế ỗ ố ề ạ ề ợ ư ủ ố
cu c t t c đ u b thua thi t n ng n . H n n a, tôn tr ng luân lý xã h i và th c hi nộ ấ ả ề ị ệ ặ ề ơ ữ ọ ộ ự ệ
đ o đ c trong kinh doanh chính là nh ng hành vi đ u t vào s phát tri n b n v ngạ ứ ữ ầ ư ự ể ề ữ
c a doanh nghi p. Ng c l i, vô luân và vô đ o trong kinh doanh là nh ng hành viủ ệ ượ ạ ạ ữ
tri t tiêu ni m tin và ch có th là lo i “đánh qu ” c a nh ng tác nhân trông mong duyệ ề ỉ ể ạ ả ủ ữ
nh t vào vi c “h cánh an toàn”.ấ ệ ạ
Trong th i bu i mà “th ng hi u m nh” đ c nhìn nh n nh m t công c t oờ ổ ươ ệ ạ ượ ậ ư ộ ụ ạ
l i th c nh tranh đ c thù cho doanh nghi p, “ni m tin” càng tr nên c n thi t. Trongợ ế ạ ặ ệ ề ở ầ ế
qu n tr kinh doanh, khái ni m y có nghĩa chính xác: đó là s “suy đoán r ng trongả ị ệ ấ ự ằ
nh ng s c , tình hu ng b t ng và đ t xu t, đ i tác giao d ch s hành x theo nh ngữ ự ố ố ấ ờ ộ ấ ố ị ẽ ử ữ
nguyên t c có th ch p nh n đ c, nghĩa là không ng c l i v i nh ng tiên li uắ ể ấ ậ ượ ượ ạ ớ ữ ệ
trong lĩnh v c luân lý xã h i và đ o đ c nhân qu n”. Nói g n, th ng hi u là hìnhự ộ ạ ứ ầ ọ ươ ệ
thái thi t l p quan h doanh th ng d a trên m t m c đ tin c y, và c s c a s tinế ậ ệ ươ ự ộ ứ ộ ậ ơ ở ủ ự
c y l i chính là “ni m tin vào tính luân lý và đ o đ c” c a doanh nghi p. Do đó đ oậ ạ ề ạ ứ ủ ệ ạ
đ c kinh doanh tr thành n n t ng cho vi c xây d ng th ng hi u “th t s m nh”,ứ ở ề ả ệ ự ươ ệ ậ ự ạ
nghĩa là có đ c s sâu đ m trong vi c “chia s tâm trí” v i ng i tiêu dùng songượ ự ậ ệ ẻ ớ ườ
hành v i s “chi m lĩnh th ph n”! ớ ự ế ị ầ
V n đ cu i: theo xã h i h c kinh t , khi nhân viên c a công ty sai ph m trongấ ề ố ộ ọ ế ủ ạ
ng x , khuynh h ng chung v n cho đ y là thi u sót thu c v “văn hóa doanhứ ử ướ ẫ ấ ế ộ ề
nghi p”. Nh ng khi lãnh đ o công ty ph m sai l m, nh t là sai l m có ch đích, xuệ ư ạ ạ ầ ấ ầ ủ
h ng đa s l i th ng nh n đ nh đ y là khi m khuy t v “đ o đ c kinh doanh”:ướ ố ạ ườ ậ ị ấ ế ế ề ạ ứ
thành qu c a t ch c ph thu c vào các giá tr c a văn hóa công ty, trong khi thànhả ủ ổ ứ ụ ộ ị ủ
tích c a lãnh đ o l i n m di n đ o đ c kinh doanh. Vì th mà trong ngành qu n trủ ạ ạ ằ ở ệ ạ ứ ế ả ị
