TNU Journal of Science and Technology
230(01): 467 - 473
http://jst.tnu.edu.vn 467 Email: jst@tnu.edu.vn
EVALUATION OF THE RESULTS OF LAPAROSCOPIC SURGERY TO
RECONSTRUCT THE POSTERIOR CRUCIATE LIGAMENT OF
THE KNEE USING AUTOLOGOUS PERONEUS LONGUS TENDON
AT 108 MILITARY CENTRAL HOSPITAL
Pho Minh Duc1*, Nguyen Phuong Sinh1, Mai Dac Viet2
1TNU – University of Medicine and Pharmacy, 2108 Military Central Hospital
ARTICLE INFO
ABSTRACT
Received:
05/9/2024
Autologous peroneus longus tendon graft is chosen by many surgeons in
arthroscopic ligament reconstruction surgery in general and posterior
cruciate ligament (PCL) in particular. With the goal of “To evaluate the
results of arthroscopic posterior cruciate ligament reconstruction of the
knee using autologous peroneus longus tendon at 108 Military Central
Hospital”, we conducted a study of 35 cases, including retrospective 16
cases and prospective 19 cases using cross-sectional descriptive method.
We get results: at 6 months after surgery, the rate of negative posterior
drawer test was 62.9%, positive grade I was 37.1%. Lysholm's knee
function was very good and good at 94.3%, accounting for an average of
5.7%. The results according to the IKDC transcript ranked A accounting
for %, grade B accounting for 62.9%, and no cases rated C and D. Ankle
joint function according to AOFAS was good (65.7%) and good (34.3%),
the average score was 95.43 ± 4.81. Arthroscopic PCL reconstruction using
autologous peroneus longus tendon graft gives good results, ankle joint
function is preserved after harvesting the peroneus longus tendon.
However, more patients and longer follow-ups are needed.
Revised:
17/12/2024
Published:
18/12/2024
KEYWORDS
Laparoscopic surgery
Knee
Posterior cruciate ligament
Graft
Autologous peroneus longus
tendon
ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ PHẪU THUẬT NỘI SOI TÁI TẠO LẠI DÂY CHẰNG
CHÉO SAU KHỚP GỐI SỬ DỤNG GÂN CƠ MÁC DÀI TỰ THÂN
TẠI BỆNH VIỆN TRUNG ƯƠNG QUÂN ĐỘI 108
Phó Minh Đức1*, Nguyễn Phương Sinh1, Mai Đắc Việt2
1Trường Đại học Y Dược – ĐH Thái Nguyên, 2Bệnh viện Trung ương Quân đội 108
TÓM TẮT
Ngày nhận bài:
05/9/2024
Mảnh ghép gân cơ mác dài tự thân được nhiều phẫu thuật viên lựa chọn
trong phẫu thuật nội soi tái tạo lại dây chằng nói chung và dây chằng chéo
sau nói riêng. Với mục tiêu “Đánh giá kết quả phẫu thuật nội soi tái tạo lại
dây chằng chéo sau khớp gối sử dụng gân cơ mác dài tự thân tại Bệnh viện
Trung ương Quân đội 108”, chúng tôi tiến hành nghiên cứu 35 trường hợp,
trong đó hồi cứu 16 trường hợp và tiến cứu 19 trường hợp bằng phương
pháp mô tả cắt ngang. Chúng tôi thu được kết quả: tại thời điểm 6 tháng
sau phẫu thuật, tỷ lệ nghiệm pháp ngăn kéo sau âm tính là 62,9%, dương
tính độ I là 37,1%. Chức năng khớp gối theo điểm Lysholm phân loại rất
tốt và tốt chiếm 94,3%, trung bình chiếm 5,7%, điểm trung bình là 93,31 ±
4,963. Kết quả theo thang điểm IKDC phân loại A chiếm 37,1%, loại B
chiếm 62,9%, không có phân loại C và D. Chức năng khớp cổ chân theo
AOFAS đều đạt ở mức tốt (65,7%) và khá (34,3%), điểm trung bình là
95,43 ± 4,81. Phẫu thuật nội soi tái tạo lại dây chằng chéo sau sử dụng
mảnh ghép gân mác dài tự thân cho kết quả tốt, chức năng khớp cổ chân
được bảo tồn sau khi lấy gân mác dài. Tuy nhiên, để đánh giá toàn diện
hơn, chúng tôi cần theo dõi trong thời gian dài hơn và cỡ mẫu lớn hơn.
Ngày hoàn thiện:
17/12/2024
Ngày đăng:
18/12/2024
DOI: https://doi.org/10.34238/tnu-jst.11062
* Corresponding author. Email: drminhduc97@gmail.com
TNU Journal of Science and Technology
230(01): 467 - 473
http://jst.tnu.edu.vn 468 Email: jst@tnu.edu.vn
1. Đặt vấn đề
Dây chằng chéo sau (DCCS) đóng vai trò chính trong việc chống lại sự di lệch ra sau và xoay
ngoài của xương chày. Tổn thương dây chằng chéo sau đơn độc là một trong những tổn thương ít
gặp của chấn thương khớp gối nhưng gây hậu quả nặng nề. Theo báo cáo của tác giả M. A.
Aderson, tỷ lệ đứt DCCS đơn độc chiếm 2,4% trong tổng số các chấn thương khớp gối ở các vận
động viên trung học tại Hoa Kỳ [1], theo nghiên cứu của C. M. Laprade, tỷ lệ này là 2% [2]. Tác
giả Pache và Korolev báo cáo tỷ lệ chấn thương đứt DCCS đơn độc chiếm 3% và có tới 95%
trường hợp chấn thương DCCS kèm theo tổn thương các dây chằng khác của khớp gối [3], [4].
Chỉ định phẫu thuật tái tạo lại DCCS được áp dụng cho các trường hợp lỏng khớp gối độ III có
ảnh hưởng đến sinh hoạt, các trường hợp đã điều trị bảo tồn nhưng khớp gối vẫn lỏng nhiều ảnh
hưởng đến sinh hoạt [5], [6]. Qua tìm hiểu chúng tôi nhận thấy các tác giả chủ yếu dùng gân
Hamstring, gân bánh chè, gân tứ đầu đùi làm mảnh ghép cho tái tạo lại dây chằng chéo khớp gối.
Gân mác dài giúp gấp cổ chân và nghiêng ngoài bàn chân. Về sinh cơ học gân cơ mác dài qua
nhiều nghiên cứu đáp ứng được mảnh ghép thay thế DCCS [7], [8]. Tại bệnh viện Trung ương
Quân đội 108, sử dụng mảnh ghép gân cơ mác dài trong phẫu thuật tái tạo lại DCCS đã được
triển khai trong những năm gần đây. Chúng tôi tiến hành nghiên cứu này với mục tiêu: “Đánh giá
kết quả phẫu thuật nội soi tái tạo dây chằng chéo sau khớp gối sử dụng gân cơ mác dài tự thân tại
Bệnh viện Trung ương Quân đội 108 từ tháng 01/2023 - 01/2024”.
2. Đối tượng và phương pháp nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu: Gồm 35 bệnh nhân (BN) được chẩn đoán đứt DCCS khớp gối được
điều trị phẫu thuật nội soi khớp gối tái tạo lại dây chằng chéo sau bằng mảnh ghép gân cơ mác
dài tự thân tại Bệnh viện Trung ương Quân đội 108 trong thời gian từ tháng 01/2023 đến 01/2024.
Tiêu chuẩn chọn mẫu:
- Tiêu chuẩn chọn BN nghiên cứu: BN được phẫu thuật nội soi khớp gối tái tạo lại DCCS
bằng mảnh ghép gân cơ mác dài tự thân.
- Tiêu chuẩn chọn bệnh án nghiên cứu: Hồ sơ bệnh án của những BN đáp ứng tiêu chuẩn chọn
và loại trừ BN nghiên cứu, được ghi chép đầy đủ các nội dung của bệnh án nghiên cứu.
Tiêu chuẩn loại trừ BN nghiên cứu:
- Loại trừ các bệnh nhân có tổn thương các thành phần dây chằng khác như dây chằng chéo
trước, dây chằng bên trong, góc sau ngoài.
- Bệnh nhân có biến chứng trong phẫu thuật: Vỡ đường hầm xương, tổn thương bó mạch -
thần kinh khoeo.
- BN không tái khám, không theo dõi được sau phẫu thuật, không đồng ý tham gia nghiên cứu
Thiết kế nghiên cứu: mô tả cắt ngang, chọn mẫu thuận tiện, bao gồm hồi cứu 16 trường hợp và
tiến cứu 19 trường hợp.
Địa điểm: Khoa Phẫu thuật khớp và Y học thể thao - Bệnh viện Trung ương Quân đội 108.
Thời gian nghiên cứu: Từ ngày 01/01/2023 đến ngày 31/01/2024.
Biến số, chỉ số nghiên cứu và phương pháp đánh giá: Đánh giá về lâm sàng kết quả gần và kết
quả xa sau mổ bằng các triệu chứng cơ năng, nghiệm pháp ngăn kéo sau, Lachman ngược,
Godfrey, co cơ tứ đầu đùi, đánh giá chức năng khớp gối theo bảng điểm IKDC và Lysholm, đánh
giá chức năng khớp cổ chân theo bảng điểm AOFAS tại thời điểm trước phẫu thuật và sau phẫu
thuật 6 tuần, 6 tháng. Bệnh nhân được thăm khám lâm sàng, lập bệnh án nghiên cứu.
Phương pháp thu thập số liệu: Khám BN trước mổ ghi nhận các chỉ số nhân trắc học, đặc
điểm tổn thương trên lâm sàng, chức năng khớp gối và khớp cổ chân trước phẫu thuật. Tiến hành
phẫu thuật nội soi tái tạo lại DCCS sử dụng mảnh ghép gân mác bên dài tự thân cùng bên. Theo
dõi biến chứng sớm trong thời gian hậu phẫu. Tập phục hồi chức năng sau phẫu thuật, khám lại
theo hẹn thu thập chỉ số nghiên cứu.
TNU Journal of Science and Technology
230(01): 467 - 473
http://jst.tnu.edu.vn 469 Email: jst@tnu.edu.vn
Xử lý số liệu: Số liệu được phân tích và xử lý bằng các thuật toán thống kê, sử dụng phần
mềm SPSS 26.0.
Nghiên cứu đã được thông qua bởi Hội đồng Đạo đức tại Trường Đại học Y Dược – Đại học
Thái Nguyên.
3. Kết quả nghiên cứu
3.1. Đặc điểm chung
Tuổi trung bình của nhóm nghiên cứu là 31,71 ± 9,03, tuổi thấp nhất 18 tuổi, cao nhất 52 tuổi,
nhóm tuổi 18-30 chiếm tỷ lệ cao nhất (51,4%), nhóm tuổi 43-60 chiếm tỷ lệ thấp nhất 14,3%.
Trong 35 trường hợp nghiên cứu, nam giới có tỉ lệ đứt DCCS cao hơn nữ giới (28 BN chiếm
80%). Tỷ lệ nam/nữ là 4/1. Tỷ lệ chấn thương chân trái và phải là tương đương nhau (51,4% và
48,6%). Nguyên nhân do tai nạn thể thao chiếm tỷ lệ cao nhất 45,7%, sau đó là tai nạn giao thông
25,7%. Cơ chế chấn thương hay gặp nhất là do lực tác động từ mặt trước xương chày chiếm
57,1%, tiếp đến là cơ chế quá gấp chiếm 28,6%, có 5 trường hợp không rõ tư thế khớp gối khi
chấn thương chiếm 14,3%.
Tổn thương kèm theo trong nghiên cứu của chúng tôi bao gồm thoái hoá khớp gối và rách sụn
chêm, trong đó có 6/35 trường hợp có thoái hoá khớp độ I (chiếm 17,1%), rách sụn chêm có
15/35 trường hợp (chiếm 42,19%).
Gân mác bên dài trung bình 29,12 ± 1,06 cm; gân mác bên gập 3 cho mảnh ghép dài trung
bình 8,5 ± 0,2 cm, ngắn nhất 8,1 cm và dài nhất là 9 cm; đường kính trung bình 8,27 ± 0,5 mm,
nhỏ nhất 7,5 mm và lớn nhất 9,5 mm.
3.2. Kết quả phẫu thuật
3.2.1. Kết quả gần
Đánh giá kết quả gần sau phẫu thuật 6 tuần không có trường hợp nào xuất hiện sốt trong thời
gian nằm viện, phần lớn các vết mổ đều khô (97,1%), có 1 trường hợp xuất hiện sưng nề vết mổ,
qua điều trị kháng sinh đã ổn định. Tất cả các trường hợp cắt chỉ 14 ngày sau mổ, không có
trường hợp nào xuất hiện tê bì cẳng bàn chân sau mổ.
3.2.2. Kết quả xa
Bảng 1. Sự thay đổi của triệu chứng cơ năng
Triệu chứng
Trước phẫu thuật
Sau phẫu thuật 6 tháng
n
%
n
%
Lỏng khớp gối
35
100
9
25,7
Đau khớp gối
20
57,1
2
5,7
Hạn chế vận động khớp gối
1
2,9
0
0
Lỏng khớp cổ chân
0
100
3
8,6
Đau khớp cổ chân
0
100
1
2,9
Sự thay đổi các triệu chứng cơ năng trước và sau phẫu thuật 6 tháng được thể hiện trong Bảng
1. Triệu chứng cơ năng cải thiện rõ sau phẫu thuật, tỷ lệ lỏng khớp gối giảm xuống còn 25,7% so
với 100% trước phẫu thuật. Biểu hiện đau khớp gối giảm từ 57,1% trước phẫu thuật xuống 5,7%.
Tại thời điểm sau phẫu thuật: có 03 trường hợp lỏng khớp cổ chân sau phẫu thuật (chiếm
8,6%), 01 trường hợp đau khớp cổ chân (chiếm 2,9%).
Sự thay đổi của triệu chứng thực thể đánh giá mất vững khớp gối trước và sau phẫu thuật 6
tháng được thể hiện trong Bảng 2. Tại thời điểm trước phẫu thuật, tất cả các BN đều có nghiệm
pháp ngăn kéo sau dương tính, tỷ lệ BN có nghiệm pháp ngăn kéo sau dương tính độ III là
77,1%. Tỷ lệ nghiệm pháp co cơ tứ đầu đùi, Godfrey và Lachmann ngược dương tính lần lượt là
45,7%, 71,4% và 88,6%. Tại thời điểm sau phẫu thuật 6 tháng, chỉ có 37,1% BN có nghiệm pháp
TNU Journal of Science and Technology
230(01): 467 - 473
http://jst.tnu.edu.vn 470 Email: jst@tnu.edu.vn
ngăn kéo sau dương tính độ I, còn lại là âm tính. Tỷ lệ nghiệm pháp co cơ tứ đầu đùi, Godfrey và
Lachmann ngược dương tính đều giảm nhiều, lần lượt là 8,6%, 14,3% và 25,7%.
Bảng 2. Sự thay đổi của triệu chứng thực thể đánh giá mất vững khớp gối
Nghiệm pháp
Trước phẫu thuật
Sau phẫu thuật 6 tháng
n
%
n
%
Ngăn kéo sau
Âm tính
0
0
22
62,9
Dương
tính
Độ I
0
0
13
37,1
Độ II
8
22,9
0
0
Độ III
27
77,1
0
0
Tổng
35
100
35
100
Co cơ tứ đầu đùi (+)
16
45,7
3
8,6
Godfrey (+)
25
71,4
5
14,3
Lachmann ngược (+)
31
88,6
9
25,7
Bảng 3. Sự thay đổi chức năng khớp gối theo thang điểm Lysholm
Điểm Lysholm
Trước phẫu thuật
Sau phẫu thuật 6 tháng
p
n
%
n
%
Rất tốt (95-100)
0
0
17
48,6
0,025
Tốt (84-94)
0
0
16
45,7
Trung bình (65-83)
14
40
2
5,7
Kém (≤ 64)
21
60
0
0
Trung bình
60,94 ± 8,1 (39-73)
93,31 ± 4,963 (81-100)
Tiến triển của chức năng khớp gối theo thang điểm Lysholm tại thời điểm trước phẫu thuật và
sau phẫu thuật 6 tháng được thể hiện tại Bảng 3 Trước phẫu thuật, điểm Lysholm trung bình là
60,94 ± 8,1, tất cả bệnh nhân có mức điểm kém (60%) và trung bình (40%). Tại thời điểm sau
phẫu thuật 6 tháng, điểm Lysholm trung bình là 93,31 ± 4,963 điểm, phân loại rất tốt chiếm
48,6%, phân loại tốt chiếm 45,7%, có 02 trường hợp trung bình (chiếm 5,7%).
Bảng 4. Sự thay đổi chức năng khớp gối theo thang điểm IKDC
Xếp loại IKDC
Trước phẫu thuật
Sau phẫu thuật 6 tháng
p
n
%
n
%
Bình thường (A)
0
0
13
37,1
0,041
Gần bình thường (B)
0
0
22
62,9
Bất thường (C)
7
20
0
0
Rất bất thường (D)
28
80
0
0
Sự cải thiện chức năng khớp gối theo thang điểm IKDC được thể hiện trong Bảng 4. Trước
phẫu thuật, tất cả các trường hợp đều có phân loại C và D. Tại thời điểm sau phẫu thuật 6 tháng,
điểm IKDC phần lớn đạt mức gần bình thường (62,9%), còn lại là bình thường (37,1%).
Bảng 5. Sự thay đổi chức năng khớp cổ chân theo thang điểm AOFAS
tại thời điểm trước phẫu thuật và sau phẫu thuật 6 tháng
Xếp loại AOFAS
Trước phẫu thuật
Sau phẫu thuật 6 tháng
p
n
%
n
%
Tốt (> 90 điểm)
35
100
23
65,7
0,084
Khá (81 – 90 điểm)
0
0
12
34,3
Trung bình (70 – 80 điểm)
0
0
0
0
Kém (< 70 điểm)
0
0
0
0
Trung bình
100
95,43 ± 4,81 (86-100)
Sự thay đổi chức năng khớp cổ chân theo điểm AOFAS được thể hiện trong Bảng 5. Trước
phẫu thuật, tất cả các trường hợp đều có chức năng khớp cổ chân bên mổ xếp loại tốt. Tại thời
điểm 6 tháng sau phẫu thuật, điểm AOFAS đều đạt ở mức tốt (65,7%) và khá (34,3%). Điểm
AOFAS trung bình là 95,43 ± 4,81.
TNU Journal of Science and Technology
230(01): 467 - 473
http://jst.tnu.edu.vn 471 Email: jst@tnu.edu.vn
4. Bàn luận
Trong nghiên cứu của chúng tôi, độ tuổi trung bình là 31,71 ± 9,03 tuổi, thấp nhất là 18 tuổi,
cao nhất là 52 tuổi. Kết quả này cũng tương đương kết quả nghiên cứu của tác giả Đỗ Văn Minh
(31,4 tuổi) [9], Nguyễn Tiến Thành (32,82 tuổi) [10], thấp hơn trong nghiên cứu của tác giả Trần
Hoàng Tùng (34,7 tuổi) [11], cao hơn trong nghiên cứu của tác giả Lê Thanh Tùng (29,69 tuổi)
[12]. Nhóm tuổi 18-30 chiếm tỷ lệ cao nhất (51,4%). Đây là nhóm tuổi trẻ, nhu cầu hoạt động thể
lực cao và tham gia nhiều hoạt động thể thao, giao thông. Có sự chênh lệch tỷ lệ giữa các nhóm
tuổi có thể do chỉ định phẫu thuật tái tạo lại DCCS ở những trường hợp lớn tuổi không được áp
dụng rộng rãi vì nhiều trường hợp bệnh nhân lớn tuổi thường không có nhu cầu hoạt động thể lực
cường độ cao, hơn nữa khớp gối có thể đã xuất hiện thoái hoá gây đau, sự cải thiện chất lượng
cuộc sống sau phẫu thuật không nhiều.
Tỷ lệ nam/nữ là 4/1, kết quả này thấp hơn nghiên cứu của tác giả Đỗ Văn Minh (37/5) [9],
Nguyễn Tiến Thành (32/2) [10], Lê Thanh Tùng (6,2/1) [13], nhưng cao hơn trong nghiên cứu
của tác giả Trần Hoàng Tùng (3,4/1) [11], Trần Bình Dương (3/2) [14]. Tuy nhiên, đây chỉ là số
liệu nghiên cứu với cỡ mẫu n = 35 và trong một khoảng thời gian nhất định. Có sự chênh lệch lớn
ở tỷ lệ nam/nữ có thể do tỷ lệ chơi thể thao của nam giới cao hơn nữ giới và thường là những
môn thể thao có tính đối kháng hơn, mức độ chấn thương nhiều và thường nặng nề hơn. Một số
trường hợp tổn thương DCCS đơn thuần ít ảnh hưởng đến các hoạt động thường ngày của phái
nữ. Vì vậy, khi nữ giới bị tổn thương DCCS thì đa số họ đều chấp nhận thương tổn và từ bỏ các
hoạt động thể thao, chỉ có những người trẻ, người có nhu cầu hoạt động thể lực cao mới điều trị
phẫu thuật.
Trong nghiên cứu của chúng tôi, đứt DCCS do chấn thương thể thao chiếm tỷ lệ cao nhất
(45,7%). Kết quả này phù hợp với nghiên cứu của Lê Thanh Tùng (44,4%) [12], Trần Hoàng
Tùng (59,09%) [11]. Tỷ lệ đứt DCCS do tai nạn giao thông cũng rất cao, chiếm 25,7%. Tuy
nhiên, các chấn thương khớp gối nguyên nhân do tai nạn giao thông thường rất nặng nề và
thường kèm theo tổn thương các thành phần dây chằng khác của khớp gối, điều này không nằm
trong đối tượng nghiên cứu trong đề tài của chúng tôi.
Kết quả sau phẫu thuật 6 tháng: Có 9 trường hợp cảm thấy lỏng khớp gối mức độ nhẹ, 2
trường hợp xuất hiện đau khớp gối khi đi lại nhiều, 3 trường hợp xuất hiện lỏng khớp cổ chân
nhưng không ảnh hưởng đến dáng đi (Bảng 1), không có trường hợp nào xuất hiện tê bì cẳng bàn
chân. Đánh giá độ vững của khớp gối trên lâm sàng, tỷ lệ nghiệm pháp ngăn kéo sau âm tính đạt
62,9%, Lachmann ngược âm tính đạt 64,3%, Gofrey âm tính là 85,7% (Bảng 2). Độ vững của
khớp gối đã được cải thiện rất nhiều so với trước phẫu thuật. Phẫu thuật nội soi tái tạo lại DCCS
nhằm mục đích cải thiện tình trạng lỏng gối, đưa chức năng khớp gối về bình thường nhất có thể
để đáp ứng nhu cầu sinh hoạt, vận động của bệnh nhân. Tuy nhiên, rất khó để phục hồi hoàn toàn
độ vững khớp gối, đa số người bệnh hài lòng, phần lớn có thể quay lại hoạt động như trước khi bị
chấn thương.
Chức năng khớp gối theo thang điểm Lysholm: Có sự thay đổi rõ rệt của điểm Lysholm tại
thời điểm trước mổ và sau mổ 6 tháng, sự thay đổi này có ý nghĩa thống kê với p = 0,025. Theo
Bảng 3, điểm trung bình chức năng khớp gối theo thang điểm Lysholm trước mổ là 60,94 ± 8,1,
phần lớn bệnh nhân có mức điểm kém (60%). Tại thời điểm sau mổ 6 tháng, điểm Lysholm trung
bình 93,31 ± 4,963, phân loại rất tốt chiếm 48,6%, phân loại tốt chiếm 45,7%, có 2 trường hợp
xếp loại trung bình, chiếm 5,7%.
Đánh giá chức năng khớp gối theo thang điểm IKDC: Theo Bảng 4, điểm IKDC của BN trước
phẫu thuật phần lớn ở nhóm D, chiếm 80%. Tại thời điểm sau mổ 6 tháng, điểm IKDC phần lớn
đạt mức B (62,9%), còn lại là A (37,1%), không có phân loại C, D. Có sự thay đổi rõ rệt chức
năng khớp gối theo thang điểm IKDC trước và sau phẫu thuật, sự thay đổi này có ý nghĩa thống
kê với p = 0,041. Nhận xét này cũng tương đồng với nhiều tác giả về sự cải thiện có ý nghĩa của
điểm IKDC thời điểm sau phẫu thuật so với trước phẫu thuật [9], [10], [14].