Đậu rồng - cây đặc biệt của
vùng Đông Nam Á
Đậu rồng hay Đậu cánh (Winged bean), tên khoa học: Psophocarpus
tetragonolobus, thuộc họ Đậu - Fabaceae là loài đặc biệt hầu như chỉ trồng tại
những vùng Đông Nam Á, Tân Guinée, Philippines và Ghana… Thế giới bên
ngoài hầu như không biết đến loài này, cho đến năm 1975 và hiện nay đã
được du nhập để trồng tại các vùng nhiệt đới trên khắp thế giới để giúp giải
quyết nạn thiếu lương thực của nhân loại…
Đặc tính thực vật
Đậu rồng thuộc loại thân thảo leo, đa niên nhờ có củ to dưới đất. Nếu được
dựng giàn, Đậu rồng có thể bò lan trên 3 m. Lá có 3 lá chét hình tam giác nhọn.
Hoa mọc thành chùm ở nách lá, mỗi chùm có 3 - 6 hoa màu trắng hay tím. Trái
đậu màu vàng - xanh lục, hình 4 cạnh có 4 cánh, mép có khía răng cưa, trong có
thể chứa đến 20 hột. Hột gần như hình cầu, có màu sắc thay đổi có thể vàng, trắng
hay nâu, đen tùy theo chủng, có thể nặng đến 3 gram.
Tại nước ta, Đậu rồng được trồng phổ biến tại các tỉnh phía nam.
Thành phần dinh dưỡng của lá non
100 gram lá non chứa: Calori (74), chất đạm (5,85 g), chất béo (1,10 g),
chất xơ (2,5 g), calcium (224 mg), sắt (4 mg), magnesium (8 mg), phosphor (63
mg), potassium (176 mg).
Trái non dùng để xào, nấu canh cũng rất bổ dưỡng vì giàu sinh tố khoáng
chất. 100 g trái non chứa 2,1 g chất đạm, 0,3 g chất béo, 3,2 g bột đường, 1,7 g
chất xơ, 30 mg phosphor, 142,5 mg kali, 40 mg calci, 16 mg magnesium, 0,225
mg đồng, 1,9 mg sắt, 0,5 mg mangan, 416 IU caroten, 0,15 mg B1, 0,067 mg B2,
0,766 mg PP và 8 mg sinh tố C.
Trong lá Đậu rồng có 2 loại isolectin có một số hoạt tính miễn dịch và kết
cụm huyết cầu (Plant Cell Physiology Số 35-1994).
Về phương diện dinh dưỡng
Đậu rồng có giá trị bổ dưỡng khá cao, gần như Đậu nành, đặc biệt là có
nhiều vitamin E và A. Thành phần acid amin trong Đậu rồng có nhiều lysin
(19,8%), methionin, cystin. Đậu rồng chứa nhiều calcium hơn cả Đậu nành lẫn
Đậu phộång. Tỷ lệ protein tương đối cao (41,9%) khiến Đậu rồng được Cơ quan
lương nông thế giới (FAO) xếp vào loại cây lương thực rẻ tiền nhưng bổ dưỡng.
Tuy nhiên cũng như tất cả các cây trong họ Đậu khác, Đậu rồng có chứa purin nên
không thích hợp với những người bị thống phong (gout), mặt khác cũng dễ gây
đầy bụng, nên cần phải luộc bỏ nước và nấu chín hột đậu trước khi ăn; những phụ
nữ bị nhức nửa đầu (migraine), cũng nên tránh ăn vì Đậu rồng có thể gây kích
khởi cơn nhức đầu.
Vài phương thức sử dụng
Toàn cây Đậu rồng đều có thể dùng làm thực phẩm: từ trái đậu non làm rau,
hột, rễ củ, lá đến hoa. Lá và đọt non có vị ngọt như xà lách; hoa do có mật ngọt
nên khi đảo nóng trên chảo cho vị gần như nấm. Hột đậu non khi còn trong trái
chưa chín có vị ngọt giống như pha trộn giữa Đậu Hà Lan và Măng tây, khi đậu
già, cần phải nấu luộc bỏ nước trước khi ăn và có thể nướng hay rang như Đậu
phộng (nhưng không nên ăn nhiều có thể bị đau bụng).
Tại các quốc gia đang phát triển, nhất là tại Phi châu, FAO đã khuyến khích
việc dùng bột Đậu rồng để thay thế sữa nơi trẻ em từ 6 tháng trở lên.
Hột Đậu rồng khô có thể xay thành bột, dùng làm bánh mì. Hột có thể ép để
lấy dầu ăn được, hay có thể để nảy mầm làm giá đậu. Ngay như rễ củ, khi còn non,
xốp cũng có thể ăn thay khoai.
Có điều bất tiện là Đậu rồng ra hoa, kết trái lai rai nên không có thu hoạch
công nghiệp được như Đậu nành. Hơn nữa một khi hột đậu già, khô rất cứng chắc,
phải ngâm và luộc bỏ nước rồi nấu chín mới dùng được, khá bất tiện, nên nhiều
nghiên cứu cách đây ba mươi năm đều bỏ dở không khai thác công nghiệp được.
Do đó hiện nay cũng như từ lâu đời rồi, người dân chỉ trồng vài ba dây Đậu
rồng quanh vườn để lấy trái non làm rau mà thôi.
DS. TRẦN VIỆT HƯNG
DS. DIỆU PHƯƠNG
