§Ò c−¬ng bµi gi¶ng triÕt häc T.s Vò Minh Tuyªn
1
§Ò c−¬ng bμi gi¶ng triÕt häc
dμnh cho cao häc vμ sau ®¹i häc kh«ng chuyªn
ngμnh triÕt häc
(Sè §VHT: 5 tÝn chØ)
Môc tiªu m«n häc:
§©y lµ m«n häc c¬ b¶n dµnh cho häc viªn cao häc vµ nghiªn cøu sinh
kh«ng thuéc chuyªn ngµnh triÕt häc. Trong triÕt häc M¸c-Lªnin, lý luËn vµ
ph−¬ng ph¸p thèng nhÊt h÷u c¬ víi nhau; chñ nghÜa nghÜa duy vËt thèng nhÊt
víi phÐp biÖn chøng lµm cho triÕt häc M¸c trë thµnh lý luËn khoa häc, cã kh¶
n¨ng nhËn thøc ®óng ®¾n giíi tù nhiªn, ®êi sèng x· héi vµ c¶ t− duy con
ng−êi.
Th«ng qua viÖc häc triÕt häc M¸c-Lªnin lµ c¬ së ®Ó cho häc viªn tiÕp
nhËn mét thÕ giíi quan khoa häc vµ x¸c ®Þnh mét ph−¬ng ph¸p luËn ®óng ®¾n.
Trang bÞ cho ng−êi häc nh÷ng nguyªn lý c¬ b¶n cña triÕt häc M¸c-Lªnin ®Ó tõ
®ã cã thÕ giíi quan khoa häc vµ ph−¬ng ph¸p luËn biÖn chøng ®Ó nhËn thøc
c¸c m«n khoa häc kh¸c.
Ph−¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ m«n häc:
KiÓm tra: 1 bµi - hÖ sè 0,1
TiÓu luËn: 2 bµi - hÖ sè 0,3
Thi hÕt m«n: 1 bµi - hÖ sè 0,6
§Ò c−¬ng bµi gi¶ng triÕt häc T.s Vò Minh Tuyªn
2
Ch−¬ng I
TriÕt häc vμ vai trß cña triÕt häc trong ®êi sèng x∙ héi
(2 tiÕt lý thuyÕt 1 tiÕt th¶o luËn)
1.1 - kh¸i niÖm triÕt häc vμ ®èi t−îng nghiªn cøu
cña triÕt häc
1.1.1. Kh¸i niÖm triÕt häc
TriÕt häc ra ®êi kho¶ng tõ TKVIII - VI Tr.CN
ë ph−¬ng T©y, kh¸i niÖm triÕt häc cã nguån gèc tõ triÕt häc Hy L¹p cæ
®¹i. Theo tiÕng Hy L¹p cæ ®¹i, kh¸i niÖm triÕt häc lµ Philosophia cã nghÜa lµ
yªu mÕn sù th«ng th¸i.
ë ph−¬ng §«ng, kh¸i niÖm triÕt häc b¾t nguån tõ ch÷ triÕt trong tiÕng
Trung Quèc cã nghÜa lµ trÝ, lµ sù hiÓu biÕt s©u s¾c cña con ng−êi vÒ thÕ giíi.
Cßn trong triÕt häc Ên ®é, kh¸i niÖm triÕt häc lµ darshana cã nghÜa lµ con
®−êng suy ngÉm ®Ó dÉn d¾t con ng−êi kiÕm t×m ch©n lý.
Nh− vËy cho dï ë Ph−¬ng §«ng hay Ph−¬ng T©y, ngay tõ ®Çu triÕt häc
häc ®· lµ ho¹t ®éng tinh thÇn biÓu hiÖn kh¶ n¨ng nhËn thøc, ®¸nh gi¸ cña con
ng−êi, nã tån t¹i víi t− c¸ch mét h×nh th¸i ý thøc x· héi.
Kh¸i qu¸t l¹i: TriÕt häc lµ hÖ thèng tri thøc lý luËn chung nhÊt cña con
ng−êi vÒ thÕ giíi, vÒ b¶n th©n con ng−êi vµ vÞ trÝ cña con ng−êi trong thÕ
giíi ®ã.
Víi t− c¸ch lµ mét hÖ thèng tri thøc lý luËn chung nhÊt, triÕt häc kh«ng
xuÊt hiÖn cïng víi sù xuÊt hiÖn cña x· héi loµi ng−êi,
nã chØ ra ®êi khi cã nh÷ng ®iÒu kiÖn sau:
Nguån gèc nhËn thøc: TriÕt häc chØ xuÊt hiÖn khi nhËn thøc cña con
ng−êi ®¹t tíi tr×nh ®é trõu t−îng ho¸, kh¸i qu¸t ho¸, hÖ thèng ho¸ trong qu¸
tr×nh ph¶n ¸nh thÕ giíi kh¸ch quan, ®Ó tõ ®ã x©y dùng nªn c¸c häc thuyÕt, lý
luËn khoa häc.
§Ò c−¬ng bµi gi¶ng triÕt häc T.s Vò Minh Tuyªn
3
Nguån gèc x· héi: TriÕt häc chØ xuÊt hiÖn khi tr×nh ®é ph©n c«ng lao
®éng x· héi ph¸t triÓn ®Õn møc cã sù ph©n c«ng lao ®éng thµnh lao ®éng trÝ ãc
vµ lao ®éng ch©n tay, tøc lµ vµo thêi kú x· héi cã giai cÊp ®Çu tiªn trong lÞch
sö - x· héi chiÕm h÷u n« lÖ. Nh− vËy, tõ khi míi ra ®êi, tù b¶n th©n triÕt häc
®· mang tÝnh giai cÊp, phôc vô lîi Ých cho nh÷ng giai cÊp nhÊt ®Þnh.
Hai nguån gèc trªn cã quan hÖ mËt thiÕt víi nhau, sù ph©n chia chóng
chØ cã tÝnh chÊt t−¬ng ®èi
1.1.2- §èi t−îng cña triÕt häc.
Khi míi ra ®êi (kho¶ng tõ TK VIII - TKVI Tr.CN) triÕt häc cæ ®¹i ®−îc
gäi lµ triÕt häc tù nhiªn. TriÕt häc ®−îc coi lµ m«n khoa häc bao gåm tri thøc
cña mäi khoa häc. §©y chÝnh lµ nguyªn nh©n dÉn ®Õn quan niÖm coi “triÕt häc
lµ khoa häc cña mäi khoa häc”.
§Õn thêi kú trung cæ ë T©y ¢u, kho¶ng tõ thÕ kû V ®Õn thÕ kû XV, t«n
gi¸o chiÕm ®Þa vÞ thèng trÞ trong ®êi sèng tinh thÇn x· héi, triÕt häc trë thµnh
n« lÖ cña thÇn häc. TriÕt häc tù nhiªn cæ ®¹i bÞ thay thÕ bëi triÕt häc kinh viÖn
chØ tËp trung vµo nhiÖm vô chøng minh cho sù tån t¹i cña Th−îng §Õ vµ tÝnh
®óng ®¾n cña nh÷ng néi dung trong Kinh th¸nh
Sù h×nh thµnh ph−¬ng thøc s¶n xuÊt t− b¶n chñ nghÜa cïng víi sù kh«i
phôc vµ ph¸t triÓn m¹nh cña KHTN ®· t¹o ra c¬ së x· héi vµ c¬ së tri thøc
v÷ng ch¾c cho sù phôc h−ng vµ ph¸t triÓn cña triÕt häc, nhÊt lµ triÕt häc duy
vËt, mµ ®Ønh cao lµ CNDV TK XVII - XVIII ë Anh, Ph¸p, Hµ Lan. MÆt kh¸c
t− t−ëng triÕt häc còng ®−îc ph¸t triÓn trong c¸c häc thuyÕt triÕt häc duy t©m
mµ ®Ønh cao lµ triÕt häc Heghen, ®¹i biÓu cña triÕt häc cæ ®iÓn §øc.
Do nhu cÇu cña thùc tiÔn x· héi, c¸c m«n khoa häc chuyªn ngµnh dÇn
dÇn t¸ch ra thµnh nh÷ng m«n khoa häc ®éc lËp, cã ®èi t−îng vµ ph−¬ng ph¸p
nghiªn cøu riªng ®· tõng b−íc ph¸ vì tham väng cña triÕt häc muèn lµ "khoa
häc cña mäi khoa häc". Hªghen chÝnh lµ ng−êi cuèi cïng cã tham väng ®ã,
«ng muèn x©y dùng triÕt häc cña m×nh thµnh mét hÖ thèng phæ biÕn cña nhËn
thøc, trong ®ã c¸c ngµnh khoa häc cô thÓ chØ lµ nh÷ng m¾t kh©u phô thuéc
vµo triÕt häc.
§Ò c−¬ng bµi gi¶ng triÕt häc T.s Vò Minh Tuyªn
4
Hoµn c¶nh kinh tÕ- x· héi vµ sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña khoa häc ®Çu thÕ
kû XIX ®· dÉn ®Õn sù ra ®êi cña triÕt häc M¸c. §o¹n tuyÕt víi quan niÖm coi
“TriÕt häc lµ khoa häc cña mäi khoa häc”, triÕt häc M¸c x¸c ®Þnh ®èi t−îng
nghiªn cøu cña m×nh lµ: tiÕp tôc gi¶i quyÕt mèi quan hÖ gi÷a vËt chÊt vµ ý
thøc trªn lËp tr−êng CNDV triÖt ®Ó vµ nghiªn cøu c¸c quy luËt chung nhÊt
cña tù nhiªn, x· héi vµ t− duy.
1.13- VÊn ®Ò c¬ b¶n cña triÕt häc
TriÕt häc víi t− c¸ch lµ mét khoa häc, nã quan t©m nghiªn cøu nhiÒu
vÊn ®Ò chung vÒ thÕ giíi, trong ®ã cã mét vÊn ®Ò träng t©m næi lªn ®−îc coi lµ
nÒn t¶ng cho viÖc gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò kh¸c ®−îc gäi lµ vÊn ®Ò c¬ b¶n cña
triÕt häc. Theo ¡ngghen "vÊn ®Ò c¬ b¶n lín cña mäi triÕt häc, nhÊt lµ triÕt häc
hiÖn ®¹i, lµ vÊn ®Ò gi÷a tån t¹i vµ t− duy" (hay gi÷a vËt chÊt vµ ý thøc).
- VÊn ®Ò c¬ b¶n cña triÕt häc cã hai mÆt:
+ MÆt thø nhÊt, tr¶ lêi c©u hái gi÷a vËt chÊt vµ ý thøc, c¸i nµo cã tr−íc,
c¸i nµo cã sau vµ c¸i nµo quyÕt ®Þnh c¸i nµo ?
+ MÆt thø hai, tr¶ lêi c©u hái: con ng−êi cã kh¶ n¨ng nhËn thøc thÕ giíi
kh«ng ?
1.2- TÝnh quy luËt vÒ sù h×nh thµnh, ph¸t triÓn cña triÕt häc
Sù h×nh thµnh thµnh, ph¸t triÓn cña cña triÕt häc cã tÝnh quy luËt
cña nã. Trong ®ã, c¸c quy luËt chung lµ: sù h×nh thµnh, ph¸t triÓn cña triÕt häc
g¾n liÒn víi ®iÒu kiÖn kinh tÕ -x· héi, víi cuéc ®Êu tranh gi÷a c¸c giai cÊp, c¸c
lùc l−îng x· héi; víi c¸c thµnh tùu khoa häc tù nhiªn vµ khoa häc x· héi; víi
sù th©m nhËp vµ ®Êu tranh gi÷a c¸c tr−êng ph¸i triÕt häc víi nhau.
Lµ mét h×nh th¸i ý thøc x· héi, sù h×nh thµnh, ph¸t triÓn cña triÕt häc g¾n
liÒn víi c¸c ®iÒu kiÖn kinh tÕ -x· héi, víi cuéc ®Êu tranh cña c¸c giai cÊp, c¸c
lùc l−îng x· héi.
Lµ mét h×nh th¸i ý thøc x· héi cã tÝnh kh¸i qu¸t, sù ph¸t triÓn cña triÕt
häc kh«ng thÓ t¸ch rêi c¸c thµnh tùu cña khoa häc tù nhiªn vµ khoa häc x·
héi. Sù ph¸t triÓn cña TriÕt häc, mét mÆt ph¶i kh¸i qu¸t ®−îc c¸c thµnh tùu
§Ò c−¬ng bµi gi¶ng triÕt häc T.s Vò Minh Tuyªn
5
cña khoa häc, mÆt kh¸c ph¶i ®¸p øng yªu cÇu ph¸t triÓn cña khoa häc trong
tõng giai ®o¹n lÞch sö. V× vËy, víi mçi giai ®o¹n ph¸t triÓn cña khoa häc, nhÊt
lµ khoa häc tù nhiªn, th× triÕt häc còng cã mét b−íc ph¸t triÓn. §óng nh−
¡ngghen ®· nhËn ®Þnh: “Mçi khi cã nh÷ng ph¸t minh míi cña khoa häc tù
nhiªn th× chñ nghÜa duy vËt còng thay ®æi h×nh thøc”. Do ®ã, viÖc nghiªn cøu
c¸c t− t−ëng triÕt häc kh«ng thÓ t¸ch rêi c¸c giai ®o¹n ph¸t triÓn cña khoa häc,
nhÊt lµ khoa häc tù nhiªn.
Trong lÞch sö triÕt häc lu«n lu«n diÔn ra cuéc ®Êu tranh gi÷a c¸c tr−êng
ph¸i triÕt häc, mµ ®iÓn h×nh nhÊt lµ cuéc ®Êu tranh gi÷a chñ nghÜa duy vËt vµ
chñ nghÜa duy t©m.Trong qu¸ tr×nh ®Êu tranh ®ã, c¸c tr−êng ph¸i triÕt häc võa
g¹t bá lÉn nhau, võa kÕ thõa lÉn nhau, vµ mçi tr−êng ph¸i kh«ng ngõng biÕn
®æi, ph¸t triÓn lªn mét tr×nh ®é míi cao h¬n. ChÝnh cuéc ®Êu tranh gi÷a c¸c
tr−êng ph¸i triÕt häc ®· lµm cho triÕt häc kh«ng ngõng ph¸t triÓn. §ã lµ l«gÝc
néi t¹i trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña triÕt häc.
Sù ph¸t triÓn triÕt häc kh«ng chØ diÔn ra qu¸ tr×nh thay thÕ lÉn nhau gi÷a
c¸c häc thuyÕt triÕt häc mµ cßn bao hµm sù kÕ thõa lÉn nhau gi÷a chóng. §ã
chÝnh lµ sù phñ ®Þnh biÖn chøng trong lÞch sö ph¸t triÓn t− t−ëng triÕt häc.ViÖc
nhiªn cøu c¸c t− t−ëng triÕt häc ®ßi hái ph¶i nghiªn cøu sù kÕ thõa lÉn nhau
gi÷a c¸c t− t−ëng triÕt häc.
Sù ph¸t triÓn cña triÕt häc kh«ng chØ g¾n liÒn víi tõng quèc gia d©n téc,
mµ cßn cã sù t¸c ®éng qua l¹i lÉn nhau, th©m nhËp lÉn nhau gi÷a c¸c t− t−ëng
triÕt häc cña c¸c quèc gia, d©n téc còng nh− gi÷a c¸c vïng víi nhau.Sù t¸c
®éng qua l¹i lÉn nhau, th©m nhËp lÉn nhau ®ã gãp phÇn thóc ®Èy t− t−ëng triÕt
häc nh©n lo¹i nãi chung, t− t−ëng triÕt häc tõng d©n téc nãi riªng ph¸t triÓn.
Sù ph¸t triÓn cña t− t−ëng triÕt häc võa cã tÝnh giai cÊp, võa cã tÝnh d©n téc,
võa cã tÝnh nh©n lo¹i.
Sù ph¸t triÓn cña triÕt häc kh«ng chØ trong sù t¸c ®éng qua l¹i lÉn nhau,
th©m nhËp lÉn nhau gi÷a c¸c t− tuëng triÕt häc, mµ cßn gi÷a triÕt häc víi
chÝnh trÞ, t«n gi¸o, nghÖ thuËt. Sù t¸c ®éng qua l¹i lÉn nhau ®ã lµm cho h×nh
thøc ph¸t triÓn cña triÕt häc rÊt ®a d¹ng. TriÕt häc kh«ng chØ lµ c¬ së lý luËn