[Nguy n Trung H i]ễ ả [Khoa Công tác Xã h i]ộ[Đ i h c LĐXH]ạ ọ
[Sách đã vi t, và đ c ch nh s a qua quá trình gi ng d y th c tế ượ ỉ ử ả ạ ự ế]
Đ c ng s b sách chuyên kh oề ươ ơ ộ ả
PH NG PHÁP NGHIÊN C U/ ĐI U TRA TRONG CÔNG TAC XA HÔI VAƯƠ Ứ Ề
CÁC NGÀNH KHOA H C XÃ H IỌ Ộ
L I NÓI Đ UỜ Ầ
Tuy công tác xã h i đã có m t th i gian h n 100 năm phát tri n trên th gi i,ộ ộ ờ ơ ể ế ớ
nh ng l i là m t ngành khoa h c non tr Vi t Nam, do v y, ch a có nhi u tàiư ạ ộ ọ ẻ ở ệ ậ ư ề
li u c a các tác gi Vi t Nam vi t v Công tác xã h i, nh t là vi t v ph ngệ ủ ả ệ ế ề ộ ấ ế ề ươ
pháp nghiên c u Công tác xã h i.ứ ộ
Đ tr thành m t ngành khoa h c đ c l p, không ph thu c vào các ngành khoaể ở ộ ọ ộ ậ ụ ộ
h c khác, Công tác xã h i cũng nh Xã h i h c, Tâm lý h c… đ u hình thànhọ ộ ư ộ ọ ọ ề
m t con đ ng đi riêng, m i b c ti n c a chúng s làm sáng t h n m c đíchộ ườ ỗ ướ ế ủ ẽ ỏ ơ ụ
t n t i cũng nh vai trò c a chúng đ i v i xã h i. Nh ng con đ ng c a Côngồ ạ ư ủ ố ớ ộ ư ườ ủ
tác Xã h i khác v i r t nhi u ngành khoa h c khác. ộ ớ ấ ề ọ
N u Xã h i h c ch b c trên con đ ng nghiên c u xã h i, hay Tâm lý h cế ộ ọ ỉ ướ ườ ứ ộ ọ
b c trên con đ ng nghiên c u c ch tâm lý con ng i, ho c v n d ng cướ ườ ứ ơ ế ườ ặ ậ ụ ơ
ch liên ngành gi a xã h i h c và tâm lý h c s t o thành m t ngành khoa h cế ữ ộ ọ ọ ẽ ạ ộ ọ
m i g i là Xã h i h c tâm lý ho c Tâm lý h c xã h i, thì Công tác Xã h i làớ ọ ộ ọ ặ ọ ộ ộ
ngành khoa h c đ ng th i b c chân trên c hai con đ ng nói trên.ọ ồ ờ ướ ả ườ
Nói m t cách hình nh, n u “chân trái” c a Công tác xã h i b c trên con đ ngộ ả ế ủ ộ ướ ườ
xã h i thì “chân ph i” c a nó b c trên con đ ng tâm lý, đi u này t o nên nétộ ả ủ ướ ườ ề ạ
riêng bi t c a ngành Công tác xã h i.ệ ủ ộ
Đi m khác bi t c a Công tác xã h i v i Xã h i h c tâm lý ho c Tâm lý h c xãể ệ ủ ộ ớ ộ ọ ặ ọ
h i đó là, dù cùng b c chân trên hai con đ ng, nh ng Công tác xã h i h ngộ ướ ườ ư ộ ướ
t i kh i d y ti m năng c a cá nhân/c ng đ ng y u th , giúp h nh n th c v nớ ơ ậ ề ủ ộ ồ ế ế ọ ậ ứ ấ
đ , cũng nh đi m m nh, đi m y u nh m v n d ng đi m m nh kh c ph cề ư ể ạ ể ế ằ ậ ụ ể ạ ắ ụ
đi m y u t ng b c v n lên tr thành cá nhân/c ng đ ng t l c. ể ế ừ ướ ươ ở ộ ồ ự ự
Nh ng th c t hi n nay, tài li u đ c s d ng đ gi ng d y môn ph ng phápư ự ế ệ ệ ượ ử ụ ể ả ạ ươ
nghiên c u trong m t s tr ng có đào t o v Công tác xã h i Vi t Nam nh :ứ ộ ố ườ ạ ề ộ ở ệ ư
đ i h c Lao đ ng – Xã h i … ch y u là c a ngành Xã h i h c. Đi u này khi nạ ọ ộ ộ ủ ế ủ ộ ọ ề ế
sinh viên g p khó khăn khi phân bi t đâu là ph ng pháp nghiên c u thu c lĩnhặ ệ ươ ứ ộ
[Nguy n Trung H i]ễ ả [Khoa Công tác Xã h i]ộ[Đ i h c LĐXH]ạ ọ
v c Công tác xã h i, và đâu là ph ng pháp nghiên c u thu c lĩnh v c thu c xãự ộ ươ ứ ộ ự ộ
h i h c cho dù trên th c t , đ ti n hành m t cu c nghiên c u thành công, nhàộ ọ ự ế ể ế ộ ộ ứ
nghiên c u luôn c n v n d ng ki n th c/ph ng pháp liên ngành.ứ ầ ậ ụ ế ứ ươ
Tr c th c t trên, nhóm tác gi t đ t câu h i: v y ph ng pháp nghiên c uướ ự ế ả ự ặ ỏ ậ ươ ứ
Công tác xã h i là gì? Đâu là đi m khác bi t v ph ng pháp nghiên c u gi aộ ể ệ ề ươ ứ ữ
Công tác xã h i v i các ngành khoa h c?... Đ tr l i cho nh ng câu h i trên,ộ ớ ọ ể ả ờ ữ ỏ
nhóm tác gi l a ch n m t s đi m nh n quan tr ng nh : m c đích/nhi m vả ự ọ ộ ố ể ấ ọ ư ụ ệ ụ
nghiên c u, đ i t ng nghiên c u, ph ng pháp thu th p thông tin… đ phânứ ố ượ ứ ươ ậ ể
bi t ph ng pháp nghiên c u Công tác xã h i và ph ng pháp nghiên c u thu cệ ươ ứ ộ ươ ứ ộ
các ngành khoa h c xã h i khác. ọ ộ
Nh ng do đây là m t trong nh ng cu n sách đ u tiên Vi t Nam đ c p đ n sư ộ ữ ố ầ ở ệ ề ậ ế ự
gi ng nhau và khác bi t cũng nh c ch ph i h p liên ngành c a ph ng phápố ệ ư ơ ế ố ợ ủ ươ
nghiên c u Công tác xã h i v i các ngành khoa h c xã h i khác, th m chí v iứ ộ ớ ọ ộ ậ ớ
tâm lý h c và m t s ngành khoa h c nhân văn khác, nên còn có đi m ch a t oọ ộ ố ọ ể ư ạ
đ c s đ ng tình c a nhi u nhà nghiên c u, vì th , r t mong các nhà chuyênượ ự ồ ủ ề ứ ế ấ
môn đóng góp ý ki n đ nhóm tác gi có th hoàn thi n cu n sách trong nh ngế ể ả ể ệ ố ữ
l n tái b n sau.ầ ả
K t c u c a cu n sáchế ấ ủ ố
- Ch ng I: trình bày v ph ng pháp nghiên c u trong Công tac xa hôi va cácươ ề ươ ứ
ngành khoa h c xã h i.ọ ộ
- Ch ng II: trình bày v giai đo n chu n b và các b c ti n hành m t cu cươ ề ạ ẩ ị ướ ế ộ ộ
đi u tra xã h i h c; trình bày v các ph ng pháp thu th p và x lý thông tin.ề ộ ọ ề ươ ậ ử
- Ch ng III: trình bày v ph ng pháp nghiên c u/đi u tra c a ngành Công tácươ ề ươ ứ ề ủ
xã h i trong so sánh s khác bi t v i cac nganh khoa hoc xa hôi.ộ ự ệ ớ
- Tr ng tâm cu n sách n m ch ng I ti p theo là ch ng III, ch ng II đóngọ ố ằ ở ươ ế ươ ươ
vai trò b tr .ổ ợ
M C TIÊU C A CU N SÁCHỤ Ủ Ố
Cu n sách đ c vi t trên c s kinh nghi m đi u tra, nghiên c u th c t c a cácố ượ ế ơ ở ệ ề ứ ự ế ủ
nhà nghiên c u và đ c trình bày d i d ng ví d và mô hình minh ho c thứ ượ ướ ạ ụ ạ ụ ể
nh mằ :
[Nguy n Trung H i]ễ ả [Khoa Công tác Xã h i]ộ[Đ i h c LĐXH]ạ ọ
- Giúp sinh viên hay nh ng ng i m i ti p c n nghiên c u khoa h c n m đ cữ ườ ớ ế ậ ứ ọ ắ ượ
cách th c chu n b m t cu c nghiên c uứ ẩ ị ộ ộ ứ ;
- Trình bày nh ng khó khăn mà sinh viên hay ng i m i ti n chân vào lĩnh v cữ ườ ớ ế ự
nghiên c u s g p ph i và cách tránh nh ng khó khăn đóứ ẽ ặ ả ữ ;
Thông th ng, nh ng khó khăn g p ph i trong quá trình nghiên c u không ph iườ ữ ặ ả ứ ả
là lý do k thu t, mà là lý do ph ng pháp, đó là nh ng khó khăn nh :ở ỹ ậ ở ươ ữ ư khó
khăn v vi c xác đ nh v n đ nghiên c u, trong vi c tìm ki m tài li uề ệ ị ấ ề ứ ệ ế ệ ; khó khăn
khi không bi t mình đang đâu và đi đ n đâu khi đ ng tr c m t núi thông tinế ở ế ứ ướ ộ ;
khó khăn vì không bi t b t đ u nh th nào … ế ắ ầ ư ế
- Trình bày các b c ti n hành theo trình t c a m t cu c nghiên c uướ ế ự ủ ộ ộ ứ : t cáchừ
th c xác đ nh v n đ nghiên c u, cách đ t gi thuy t … đ n cách th c thu th p,ứ ị ấ ề ứ ặ ả ế ế ứ ậ
x lý thông tin và vi tử ế ;
- Trình bày quá trình chu n b và các giai đo n c a m t cu c đi u tra xã h iẩ ị ạ ủ ộ ộ ề ộ
h cọ ;
- Trình bày đi m gi ng và khác bi t c a ph ng pháp đi u tra cua nganh côngể ố ệ ủ ươ ề 7
tác xã h i v i ph ng pháp đi u tra c a các ngành khoa h c xã h i khac.ộ ớ ươ ề ủ ọ ộ
CH NG IƯƠ
PH NG PHÁP NGHIÊN C U TRONG CÔNG TAC XA HÔI VA CÁCƯƠ Ứ
NGÀNH KHOA H C XÃ H IỌ Ộ
A. PHÂN BIÊT PH NG PHAP NGHIÊN C U TRONG CÔNG TAC XA ƯƠ Ư
HÔI VA CAC NGANH KHOA HOC XA HÔI
1. Xac đinh điêm giông nhau trong nghiên c u cua nganh công tac xa hôi va ư
cac nganh khoa hoc xa hôi
Trong nghiên c u cua nganh Công tac xa hôi noi riêng va cac nganh khoa hoc xaư 7
hôi noi chung, ng i nghiên c u, du thuôc bât ky nganh khoa hoc xa hôi nao, đêu ươ ư
phai tuân thu cac b c7 7 ươ : xac đinh vân đê nghiên c u ư ; xây d ng va thao tac hoa hêư
khai niêm ; xac đinh cac ly thuyêt phu h p ơ ; xây d ng mô hinh phân tich...ư
[…………….]
[Nguy n Trung H i]ễ ả [Khoa Công tác Xã h i]ộ[Đ i h c LĐXH]ạ ọ
[Ph n này tr l i câu h i đi m gi ng nhau c a Ph ng pháp nghiên c u CTXHầ ả ờ ỏ ể ố ủ ươ ứ
và các ngành khoa h c xã h iọ ộ ].
2. Xac đinh điêm khac biêt trong nghiên c u cua nganh công tac xa hôi va cac ư
nganh khoa hoc xa hôi
Tuy cân phai tuân thu cac điêm chung trong nghiên c u, nh ng môi nganh khoa 7 7 7 ư ư
hoc đêu co cach th c th c hiên khac nhau căn c theo muc đich/nhiêm vu nghiên ư ư ư
c u cua t ng nganh. ư 7 ư
[……………..]
Muc đich cua phân nay se giup chung ta xac đinh môt cach tông quan điêm khac 7 7 7
biêt trong nghiên c u cua nganh Công tac xa hôi va cac nganh khoa hoc xa hôi. ư 7
[……..Ph n này tr l i câu h i đi m khác bi t trong ph ng pháp nghiên c uầ ả ờ ỏ ể ệ ươ ứ
Công tác xã h i v i các ngành khoa h c xã h i khác………]ộ ớ ọ ộ
3. Vân dung ph ng phap nghiên c u liên nganh trong Công tac xa hôi va ươ ư
cac nganh khoa hoc xa hôi
Nghiên c u khoa hoc la môt nhiêm vu trong tâm cua cac nha nghiên c u va giangư 7 ư 7
day. Th c tiên cho thây, trong qua trinh tiên hanh môt cuôc nghiên c u chung ta ư ư
không thê chi vân dung kiên th c cua môt nganh khoa hoc xa hôi cu thê đê đăt7 7 ư 7 7 7
đ c môt kêt qua nghiên c u co gia tri ca vê măt th c tiên va ly luân. ươ 7 ư 7 ư
[…………..]
Nhân th c đ c điêm t ng đông va khac biêt gi a cac nganh khoa hoc xa hôi se ư ươ 7 ươ ư
giup chung ta vân dung môt cach linh hoat ph ng phap nghiên c u cua cac nganh ươ ư 7
khoa hoc xa hôi khac nhau, trong đo xac đinh ph ng phap cua nganh khoa hoc xa ươ 7
hôi nao đong vai tro chu đao. 7
[………… ph n này tr l i cho câu h i c ch liên ngành trong ph ng phápầ ả ờ ỏ ơ ế ươ
nghiên c u Công tác xã h i v i các ngành khoa h c xã h i khác………..]ứ ộ ớ ọ ộ
B. CÁC GIAI ĐO N TI N HÀNH NGHIÊN C U TRONG CÔNG TAC XAẠ Ế Ứ
HÔI VA CAC NGANH KHOA HOC XA HÔI
M t cu c nghiên c u đ c ti n hành luônộ ộ ứ ượ ế ph i tr i qua nhi u giai đo n khácả ả ề ạ
nhau. đây chúng tôi t m đ a ra 07 giai đo nỞ ạ ư ạ :(i) giai đo n đ t câu h i xu tạ ặ ỏ ấ
phát đi m (hay câu h i nghiên c u)ể ỏ ứ ; (ii) giai đo n kh o sátạ ả ; (iii) giai đo n xácạ
[Nguy n Trung H i]ễ ả [Khoa Công tác Xã h i]ộ[Đ i h c LĐXH]ạ ọ
đ nh v n đị ấ ề và đ a gi thuy t nghiên c u; (iv) giai đo n xây d ng mô hình phânư ả ế ứ ạ ự
tích ; (v) giai đo n thu th p và x lý thông tinạ ậ ử ; (vi) giai đo n phân tích thông tinạ ;
(vii) giai đo n đ a ra k t lu n và khuy n nghạ ư ế ậ ế ị[1].
[…………………]
1. Giai đo n đ t câu h i xu t phát đi mạ ặ ỏ ấ ể
1.1. Câu h i xu t phát đi mỏ ấ ể
B ng kinh nghi m t ng tr i, nhi u nhà khoa h c có tên tu i đ u cho r ng khiằ ệ ừ ả ề ọ ổ ề ằ
ti n hành m t cu c nghiên c u t t nh t ng i nghiên c u nên trình bày d đ nhế ộ ộ ứ ố ấ ườ ứ ự ị
nghiên c u c a mình d i d ng câu h i, g i là câu h i xu t phát đi m, qua đóứ ủ ướ ạ ỏ ọ ỏ ấ ể
tác gi s gi i thích chính xác v n đ đ nh làm sáng t .ả ẽ ả ấ ề ị ỏ
[………………….]
Raymond Boudon, m t nhà xã h i h c l n đ ng đ i c a Pháp, trong nghiên c uộ ộ ọ ớ ươ ạ ủ ứ
« b t bình đ ng v c h iấ ẳ ề ơ ộ » đã đ t câu h i xu t phát đi m «ặ ỏ ấ ể Li u b t bình đ ngệ ấ ẳ
v giáo d c có xu h ng gi m đi trong xã h i công nghi pề ụ ướ ả ộ ệ ? »[2].
[……………….]
Alain Touraine khi nghiên c u v «ứ ề đ u tranh c a sinh viênấ ủ » đ t câu h i xu tặ ỏ ấ
phát đi m «ể đ u tranh c a sinh viên ( Pháp) ph i chăng ch là m t s khu yấ ủ ở ả ỉ ộ ự ấ
đ ng th hi n s kh ng ho ng c a tr ng đ i h c hay đ u tranh c a sinh viênộ ể ệ ự ủ ả ủ ườ ạ ọ ấ ủ
là m t phong trào xã h i có kh năng đ u tranh nhân danh các m c đích chung độ ộ ả ấ ụ ể
ch ng l i m t s ki m ch xã h iố ạ ộ ự ề ế ộ ? »[3].
Vi c đ t câu h i xu t phát đi m giúp các nhà nghiên c u xác đ nh rõ đ cệ ặ ỏ ấ ể ứ ị ượ
ph ng h ng, hay tìm ra s i ch xuyên su t toàn b quá trình nghiên c u. ươ ướ ợ ỉ ố ộ ứ
1.2. Các nguyên t c ph i tuân th đ có m t câu h i xu t phát đi m khoaắ ả ủ ể ộ ỏ ấ ể
h cọ
Vi c xây d ng m t câu h i xu t phát đi m ch có giá tr khi câu h i đó đ c đ tệ ự ộ ỏ ấ ể ỉ ị ỏ ượ ặ
ra m t cách khoa h c. D i đây là m t s nguyên t c giúp chúng ta có th đ t raộ ọ ướ ộ ố ắ ể ặ
đ c câu h i xu t phát đi m m t cách đúng chu n.ượ ỏ ấ ể ộ ẩ
1. 2.1. Nguyên t c v tính rõ ràngắ ề
Câu h i xu t phát đi m đòi h i ph i đ c xây d ng m t cách c th , xúc tích. ỏ ấ ể ỏ ả ượ ự ộ ụ ể