Điện ảnh Đức
Điện ảnh Đức là nn ngh thut công nghiệp điện nh của Đức. Ra đi t cui
thế k 19, cho đến nay điện nh Đức đã có nhiều đóng p k thut ngh thut quan
trọng cho điện nh thế gii.
Lch sử điện ảnh Đức trưc thp niên 1950
Trước năm 1918: Những nhà đin nh tiên phong
Đức là mt trong những nước đầu tiên phát trin k thuật đin nh. Ngày 1 tháng 11
m 1895, hai anh em người Đức Max Emil Skladanowsky đã gii thiu h thng
Bioskop, mt thiết b để trình chiếu hình nh chuyển động, ti nhà t Wintergarten
Berlin. Max Skladanowsky cũng đã mt trong bui chiếu thu tiền đầu tiên trên thế gii
ca Anh em Lumre ti Paris ny 28 tháng 12 nhn thy s vượt tri ca h thng
Cinématographe so vi h thng Bioskop ca mình. Những nhà điện nh tiên phong ca
điện ảnh Đức còn phi k ti hai người Berlin Oskar Messter và Max Gliewe, hai nhà sáng
chế đã s dng k thut Ch thp Malta (Croix de Malte, cho phép biến chuyển động tròn
liên tc thành chuyển đng tròn gián đoạn) để chiếu các hình nh chuyển động.
Trong thi đầu, cũng ncác nước châu Âu khác, k thuật điện ảnh Đức ch
đưc coi là mt k xo biu din l mắt đ trình chiếu ti các hi ch, các đoạn phim được
chiếu ch yếu quay li các cảnh đi thc và có thi gian ngn. Phi đến thp niên 1910,
nhng b phim điện nh thc sđầu tiên mi đưc thc hin Đức, có th k ti mt
chuyn th điện nh t tiu thuyết The Student of Prague ca Edgar Allan Poe, b phim
y do Paul Wegener Stellan Rye (ngưi Đan Mạch) đồng đo din, Guido Seeber ph
trách quay phim các diễn viên đưc tuyn t đoàn kch ca ngh sĩ nổi tiếng Max
Reinhardt.
Trước m 1914, rt nhiu b phim câm nước ngoài, đặc bit là phim câm Ý
Đan Mạch, được nhp khẩu vào Đức vì công chúng nước này rất ưa chuộng các b phim có
các ngôi sao điện nh ct truyn hp dn. Nhu cu nội địa y đã thúc đẩy s phát trin
của điện ảnh Đức, các ngôi sao điện nh ni địa bắt đầu xut hin, tiêu biu là n din viên
Henny Porten, th loi phim trinh thám, strường của điện ảnh Đức, cũng bắt đầu được
sn xut nhiu vi chất lượng ngày một nâng cao, đc bit nhng tác phm ca Fritz
Lang, ni sauy trở thành đạo din huyn thoi của điện ảnh Đức.
Thế chiến th nht n ra đã khiến thị trường Đức với hơn 2000 rạp chuyên dng cho
điện nh b thiếu ht phim Pháp, mt trong những nước cung cp phim nhiu nht li
đang ở phe đi nghch với nước Đức trong chiến tranh. Từ năm 1916, các rp phim bt đu
phi t chc các bui din tp kđể thay thế cho nhng bui chiếu phim b hoãn. Trước
tình hình này, năm 1917 quá trình tp trung quc hu hóa tng phn công nghiệp đin
ảnh Đức bt đầu được xúc tiến vi vic thành lp hãng phim Universum Film AG (Ufa).
Hãng này đã lp tc cho sn xut nhng b phim tuyn truyn cht lượng cao (phim
Vaterland - phim v T quc, vn cũng là mt thế mnh ca ngh thut đin ảnh Đức), đ
đáp trả li nhng tác phm kiu y ca phe Liên minh.n cạnh đó Ufa cũng tung ra các
b phim gii trí nh nhàng để thu t khán gi, với phương thức sn xut cân bằng như vậy,
công nghiệp đin ảnh Đức đã nhanh chóng vươn lên vị trí hàng đầu của đin nh châu Âu.
1918-1933: Điện nh Cng hòa Weimar
Ch nghĩa biểu hin Đc
Sau khi chiến tranh kết thúc, phim nh vươn lên trở thành phương tiện gii trí hàng
đầu của người Đức, to điều kin cho công nghiệp điện ảnh c này bùng n mnh m.
Tình trng lm phát phi mã cũng giúp các nhà sn xut phim tr nên giàu và d dàng b
tiền đầu cho các bộ phim ngh thut vn doanh thu thp. Vi nhng thun li này,
ngh thut điện nh Đức bt đầu đặt được du n châu Âu vi các tác phm theo Ch
nghĩa biu hiện Đức (Expressionismus). B phim đánh dấu s ph biến của trào lưu biu
hin là Das Cabinet des Dr. Caligari (1920) ca Robert Wiene. c tác phẩm đáng chú ý
khác của trào lưu y th k ti Nosferatu (1922) ca Friedrich Wilhelm Murnau hay
Der Golem, wie er in die Welt kam (1920) ca Carl Boese và Paul Wegener. Tuy trào lưu
ngh thut này sm chm dt vào khong gia thp niên 1920 nhưng nó vẫn nh hưởng
lớn đến điện nh thế giới, đc bit vi dòng phim kinh d phim đen (film noir) M
hay các tác phm ca Jean Cocteau và Ingmar Bergman.
Năm 1921, Ufa đưc bán cho ngân hàng Deutsche Bank, vi ngun vốn tư nhân lớn
t hãngy, Ufa đã trthành đu tàu cho công nghiệp điện ảnh Đc vi sản lượng khng
l khong 600 phim một m trong thập niên 1920. Bên cnh Ufa, công nghiệp điện nh
c này n khong 230 công ty điện nh ch tính riêng Berlin. S phát trin ca
công nghiệp điện nh Đức đã giúp to ra nhng b phim vi kinh phí cc ln như
Metropolis (1927) ca Fritz Lang, tác phm đắt giá nht thế gii thi kì phim câm này tiêu
tn ti 7 triu Reichsmark (tương đương khoảng 200 triu USD hiện nay) để thc hin[1].
Tuy vy vi bn cht mt ngành công nghip nhiu ri ro nm trong nn kinh tế chung
ca thi Cng hòa Weimar vn cũng thiếu tính ổn định, công nghiệp điện ảnh Đức đã
gp phi nhng cuc khng hong khi các hãng phim nh lâm o tình trạng chi tiêu vượt
mc dn đến phá sn. Ngay c ngn c đầu Ufa cũng gặp rc ri khi cng tác vi hai hãng
phim M là Paramount Pictures Metro-Goldwyn-Mayer năm 1925 để rồim 1927 phi
bán li cho một nhà bản theo Ch nghĩa dân tộc tên Alfred Hugenberg. Tuy vy
nhng rc ri i chính của Ufa không ngăn cản hãng phim này cho ra đi nhng b phim
để đi như Madame Dubary (1919 ca Ernst Lubitsch, Die Nibelungen (1924) ca Fritz
Lang và Der letzte Mann (1925) ca F.W. Murnau.
Giai đoạn Weimar cũng chứng kiến s ra đời ca nn phê bình phim Đức vi nhng
nhà phê bình ni tiếng như Rudolf Arnheim ca t Die Weltbühne, Béla Balázs ca t Der
Sichtbare Mensch, Siegfried Kracauer ca t Frankfurter Zeitung và Lotte H. Eisner ca t
Filmkurier.
Đa dạng hóa th loi
Sau s thng ch ca trào lưu biu hiện, các nhà đin ảnh Đc bt đầu tìm kiếm các
đề tài th loi mi trong thp niên 1920. Các b phim chu nh hưởng ca Ch nghĩa
khách quan mi (Neue Sachlichkeit) thường tập trung o các đề tài hi n nạn no
thai, mi dâm, đng tính luyến ái nghin ngp vi phong cách th hin hin thc ch
không còn s dụng các phương pháp biểu tượng theo trào lưu biểu hin, các tác phẩm đáng
chú ý của trào lưu mới y có th k ti hai b phim ca Georg Wilhelm Pabst, Die
Freudlose Gasse (1925) Die Büchse der Pandora (1929). Ngược với trào lưu khách
quan mi, các b phim theo trào lưu Bergfilm, tu biu là nhng tác phm ca Arnold
Fanck, li tp trung vào cuộc đối đầu giữa con người vi thiên nhiên ng i. Mt
ớng đi khác của điện ảnh Đức phim th nghim với c đại diện như Lotte Reiniger,
Oskar Fischinger và Walter Ruttmann. S phân hóa v chính tr vào cui thi Weimar cũng
ảnh hưởng ti mt s tác phm, d điển hình lot phim lch s ly bi cnh Vương
quc Ph trong đó Otto Gebühr th vai Friedrich Đại đế rt được những người dân tc ch
nghĩa cánh hữu ưa chuộng.
Cui những m 1920, kỹ thuật đồng b hóa âm thanh đã cung cp thêm cho các
ngh sĩ đin ảnh Đức nhng cách th hin phim mới và tc đẩy quá trình hin đại hóa nn
công nghiệp đin nh Đức. Trước khi nn Cng hòa Weimar sụp đổ năm 1933, đin nh
Đức đã kp trang b âm thanh cho 3800 rp phim. B phim Đc có tiếng đầu tiên, Der
blaue Engel, được đạo din người Áo Josef von Sternberg thc hiện năm 1930 vi s tham
gia của ngôi sao điện nh quc tế Marlene Dietrich. Nm trong s nhng b phim có tiếng
đầu tiên y còn phi k ti M (1931) ca Lang Berlin Alexanderplatz (cũng 1931) ca
Pabst da theo v nhc kch Die Dreigroschenoper ca kch tác gia ni tiếng Bertolt
Brecht. Brecht cũng là mt trong các tác gi kch bn ca b phim cng sn Kuhle Wampe
(1932), c phm này b cm trình chiếu gần như ngay sau khi nó đưc phát hành.
1933-1945: Điện ảnh Đức Quc xã
Nn kinh tế và chính tr bt n ca Cng hòa Weimar đã buc mt s đạo din và
din viên ni tiếng phi rời nước Đức, phn ln trong s họ đến Hollywood để tiếp tc làm
vic ni tiếng, có th k tới đạo din Ernst Lubitsch (rời Đức năm 1923), đạo din gc
Hungary Michael Curtiz (ti Mnăm 1926), ngôi sao điện nh Marlene Dietrich (rời Đức
m 1930). Tình trng y càng tr nên ti t khi Đảng ng nhân Đức Quc gia hi
ch nghĩa ng Quc xã) ca Adolf Hitler lên nm quyn năm 1933, chỉ trong vài năm đã
ti chừng 1500 đạo din, nhà sn xut, din viên và các ngh sĩ điện nh khác ri b T
quc. Trong s này có nhng tr ct ca nền đin nh Đức như người đứng đu Ufa Erich
Pommer, ngôi sao điện nh Peter Lorre và đạo din huyn thoi Fritz Lang. Những người
y sau đó đã đóng góp rất ln cho s thnh ng ca điện nh Hollywood, phn ln
phim kinh d ca hãng Universal Pictures thc hin trong thp niên 1930 được đạo din bi
những đo din Đức lưu vong như Karl Freund, Joe May và Robert Siodmak.
Khi Đảng Quc giành ly quyn lc, tháng 3 năm 1933, ông ch ca Ufa Alfred
Hugenberg, một đảng viên Đảng Quc , đã nhanh chóng sa thi toàn b nhân viên người
Do Thái khi xưởng phim. Tháng 6 m 1933, Reichsfilmkammer (Phòng điện nh đế chế
Đức) được thành lp dưới s qun trc tiếp ca B trưởng B Tuyên truyn Đức Quc