ĐIỆN ẢNH ĐẾ QUỐC NGA
Những bộ phim đầu tiên được du nhập vào Đế Quốc Nga là nhờ vào công
của hai anh em nhà Lumière ( Lumière brothers ) khi họ đem chúng đến cuộc
triển lãm ra mắt lần đầu tại thủ đô Mátx-cơ-va và St. Petersburg vào tháng 5 năm
1896. Cùng trong tháng này, nhà quay phim của hai anh em là Camille Cerf cũng
tạo ra bộ phim đầu tiên của Nga khi ông ghi hình lại toàn bộ lễ đăng quang của
vua Nicholas Đệ Nhị tại cung điện Kremlin. Kể từ đó, phim ảnh tại Nga bắt đầu
được tiêu thụ chủ yếu tại các hội chợ cũng như trong các gian thính phòng nghệ
thuật được thuê lại (để thay cho rạp chiếu phim). Sau khi anh em nhà Lumière trở
thành nhà đại diện và mở ra các chi nhánh văn phòng và sau hơn một vòng quay
của thế kỷ, việc sản xuất phim ảnh mới có được những nền tảng vững chắc trong
lòng của khán giả Nga. Lúc bấy giờ các rạp chiếu bóng đã được xây dựng đầy đủ,
và các nhà phân phối phim ảnh cũng chuyển từ việc bán trực tiếp sang hình thức
phân phối thẳng cho các chủ rạp chiếu bóng.
Aleksandr Drankov là nhà sản xuất bộ phim tường thuật đầu tiên của Nga
có tựa Stenka Razin do Vladimir Romashkov đạo diễn, dựa theo những sự kiện
được nói đến trong một bài hát dân gian Nga nổi tiếng. Và Ladislas Starevich là
người đã làm ra bộ phim hoạt hình đầu tiên của Nga vào năm 1910 có tựa đề
Lucanus Cervus. Sau đó ông vẫn tiếp tục làm thêm nhiều phim hoạt hình khác
cho đến khi Cuộc Cách Mạng Tháng Mười Nga bùng nổ vào năm 1917, Starevich
đã theo dòng người di cư sang nước Pháp. Ông được Nga Sa Hoàng phong tặng
huân chương cho những thành tựu công việc của ông vào năm 1911.
Defence of Sevastopol (1911)
Gặp phải sự kình địch gay gắt từ các công ty thế giới của Pháp, Mỹ, Đức,
Đan Mạch, Anh và Italy vì lý do chính trị, tuy vậy nền kinh tế nội địa của Đế
Quốc Nga trong 5 năm tiếp theo đó lại đạt được những bước nhảy vượt bậc, và chỉ
tính riêng trong năm 1918 đã có 129 bộ phim Nga được ra đời (mặc dù đa số thời
lượng của các bộ phim này tương đối ngắn). Năm 1912, phim trường
Khanzhonkov bắt đầu hoạt động và nhà đạo diễn Ivan Mozzhukhin đã làm nên
bộ phim đầu tay của ông ngay tại đây, bộ phim truyện có tựa là Oborona
Sevastopolya ("The Defense of Sevastopol"). Cùng năm này, bộ phim Nga liên
quan đến Đức đã giới thiệu tên tuổi của nhà đạo diễn tài ba Yakov Protazanov
đến với thế giới được sản xuất, tác phẩm mang tựa Ukhod Velikovo Startsa
("Departure of the Grand Old Man") và đây cũng là một bộ phim tiểu sử nổi tiếng
nói về cuộc đời của đại thi hào Lev Tolstoy. Bản thân Sa Hoàng Nga cũng đã tự
tay làm một số phim gia đình ngay tại cung điện của ông cũng như bổ nhiệm cả
một nhà điện ảnh làm người tư vấn cho ông. Mặc dù vậy, Sa Hoàng cũng tỏ thái
độ ủng hộ cho một ý kiến được viết vào năm 1913 nói về phim ảnh như sau : "một
vật phẩm trống rỗng ... thậm chí còn có thế gây hại ... ngu ngốc ... chúng ta không
nên bộc lộ sự quan tâm và quan trọng thái quá cho những thứ vặt vãnh, vớ vẩn
này".
Sa Hoàng Nicholas đã tiến cử và hỗ trợ một số trợ lý đặc biệt cho các nhà
làm phim của "The Defence of Sevastopol" và một số phim tương tự, tuy nhiên
thực tế trong thời kỳ này, điện ảnh Nga vẫn chưa có đựơc một nguồn tài trợ chính
thức của chính phủ, quốc gia hay nhận được sự điều hành, quản lý thích đáng nào.
Tất cả chỉ có một số luật liên quan đến việc kiểm duyệt phim trên tầm cấp độ quốc
gia như việc cấm làm phim về các nhân vật Sa Hoàng trong các bộ phim lớn,
nhưng đại đa số các nhà làm phim lại được tự do sản xuất phim phục vụ quần
chúng; các quan chức địa phương có lẽ là những người có trách nhiệm quản lý
trong việc kiểm duyệt và cấm phát hành phim nghiêm ngặt nhất của thời kỳ này.
Thể loại phim trinh thám và nhiều dạng phim mêlô khác(melodrama - thể loại
phim sử dụng lối thể hiện cường điệu, thái quá) cũng rất được ưa chuộng trong
thời kỳ này.
Father Sergius (1917)
Thế Chiến I lan đến nước Nga vào năm 1914 đã gây ra không ít thay đổi
cho nền điện ảnh của quốc gia. Việc nhập khẩu phim trong nước bị sụt giảm
nghiêm trọng, đặc biệt là các bộ phim của Đức cùng đồng minh đều biến mất khỏi
thị trường Nga. Các nhà làm phim Nga cũng gần như ngay lập tức quay sang quan
điểm chống-Đức và bắt tay vào làm các bộ phim chứa đậm tư tưởng ái quốc. Các
bộ phim này thường được sản xuất trong tình trạng vô cùng hấp tấp, thậm chí vừa
quay vừa viết tiếp kịch bản. Kết quả rất khả quan : trong năm 1916, Nga đã sản
xuất ra 499 bộ phim, hơn gấp 3 lần sản lượng của 3 năm trước đó, và thời lượng
của các bộ phim cũng đc kéo dài hơn. Trong khi đó, các đồng minh của Nga bắt
đầu nhập khẩu về một số tác phẩm nổi bật hơn, bao gồm các bộ phim của
Protazanov và Yevgeni Bauer, một chuyên gia về thể loại phim tâm thần học,
đồng thời cũng là 1 nhà địên ảnh có sức ảnh hưởng lớn trên thế giới, bao gồm cả
ngành công nghiệp điện ảnh Mỹ. Bất lợi hơn nữa, các hãng phim Nga bị cấm đưa
tên tuổi các nhà quay phim lên màn hình, vàcác tư kiệu về chiến tranh phải được
nhập khẩu từ Pháp và Anh. Đồng thời Hội đồng Skobolex cũng được chính phủ
thành lập nhằm giám sát việc làm phim thời sự và các bộ phim tuyên truyền.
Và rồi sau đó, Cuộc Cách Mạng Nga (Russian Revolution) bùng nổ, lên
đến cao trào và trở thành trung tâm của Chiến tranh Thế giới. Cùng với việc nhân
dân quay sang bài chống Sa Hoàng, sau Cuộc Cách Mạng Tháng Hai, các nhà sản
xuất phim bắt đầu ra mặt và sản xuất ra nhiều bộ phim chống đối Sa Hoàng Nga.
Trong khi đường phố Nga vắng bóng người qua lại thi những tác phẩm này, cùng
với lượng phim trinh thám và phim mêlô như thường lệ, đã lôi kéo được hầu hết
các nhà cách mạng lấp đầy các rạp chiếu bóng lúc bấy giờ. Tuy nhiên sau đó, việc
cơ sở hạ tầng bị tàn phá nặng nề bởi chiến tranh, cùng nền kinh tế kiệt quệ, phim
ảnh Xô Viết địa phương lấy đề tài nông thôn áp đảo doanh thu, và sự ác cảm của
công nghiệp điện ảnh với Chủ nghĩa Cộng sản đã khiến cho nền công nghiệp phim
ảnh Nga chết dần ngay thời điểm Lênin, vào ngày 8/11/1917 khai sinh ra một đất
nước mới, nước Cộng Hoà Xã Hội Liên Bang Xô Viết Nga.
Mỉa mai thay, bộ phim quan trọng cuối cùng của Đế Quốc Nga được hoàn
thành vào năm 1917, Father Sergius (Otets Sergii), đã trở thành bộ phim được
xuất xưởng đầu tiên dưới thời kỳ của đất nước Xô Viết mới, của nền điện ảnh Liên
Xô.
ĐIỆN ẢNH XÔ VIẾT
Nền điện ảnh của Liên Bang Xô viết, thường bị nhầm lẫn sang Điện ảnh
Nga bởi các phim tiếng Nga chiếm phần lớn trong cả hai nền điện ảnh, bao gồm cả
các phim được công chiếu trong Liên Bang Xô Viết mang văn hoá, ngôn ngữ, lịch
sử tiền Xô Viết ( thời Sa hoàng ), mặc dù thường bị thay đổi ít nhiều nội dung bởi
chính quyền Trung ương. Các nền điện ảnh nổi tiếng trong giai đoạn này bao gồm
Nga , Armenia, Gruzia, Ukraina và ở mức độ thấp hơn là Lithuanian, Belarus,
Moldova. Trong thời điểm đó, nền công nghiệp điện cảnh của Liên Xô, được hoàn
toàn quốc hữu hoá trong toàn bộ lịch sử Liên Xô, được dẫn dắt bởi các tư tưởng
triết học và nhân sinh quan Cộng sản Chủ nghĩa, đã mang đến một cái nhìn mới về
điện ảnh, cái nhìn hiện thực Xã hội chủ nghĩa, một sự khác biệt với tất cả các nền
điện ảnh trước đó và sau này khi Liên Xô sụp đổ.
Những thập niên đầu tiên, 1920 - 1940
Liên Bang Cộng Hoà Xã Hội Chủ Nghĩa Xô Viết, chính thức thành lập vào
ngày 30/12/1922, ngay từ khi thành lập Liên Xô đã coi phim ảnh là một trong
những phương tiện lý tưởng để giáo dục và truyền tải đến người dân các thông
điệp của Đảng Cộng Sản bởi tính đại chúng của điện ảnh. V.I.Lenin đã công nhận
rằng điện ảnh là một phương tiện quan trọng để tuyên truyền đến cho nhân dân ý
nghĩa, mục đích, và những thành công của Chủ Nghĩa Cộng Sản. Tuy nhiên, trong
thời gian giữa Chiến tranh thế giới lần thứ I và Cách mạng Tháng Mười Nga, phần
lớn nền công nghiệp phim ảnh nói riêng và các ngành công nghiệp khác hỗ trợ cho
nó (như điện lực) đang đặt trong tình trạng hỗn loạn. Phần lớp các rạp chiếu phim
đều nằm trên hành lang giữa Moscow và St. Petersburg, còn hầu hết các rạp khác