ĐIÊU KHẮC CỦA NGƯỜI
CƠTU Ở QUẢNG NAM
ngươì thổi kèn-tác phẩm của nghệ nhân
KêTíc
Quảng Nam là vùng đất có phong cảnh sơn thủy hữu tình. Hai di sản thế giới với
sự giao thoa Văn hóa Việt - Hoa, Việt - Nhật đã để lại cho mảnh đất này những
công trình kiến trúc bằng gỗ với những nét chạm trổ tinh tế; sự tồn tại của một
vương triều Chăm pa một thời với quần thể đền tháp chứa đựng những tác phẩm
điêu khắc độc đáo với nụ cười bí ẩn của nàng vũ nữ Apsara đã lôi cuốn du khách
khắp nơi trong nước và quốc tế. Song có lẽ ít ai biết được chính tại mảnh đất này
còn tồn tại những tộc người thiểu số như Giẻ-triêng, Cor, Cơ-dong, Xơ-
đăng, Cơtu
với những tập tục tập quán, một không gian văn hóa lễ hội đặc sắc đã góp phần
làm cho mảnh đất này càng thêm quyến rũ. Trong đó người Cơ tu đã để lại dấu ấn
đậm nét nhất qua trang phục thổ cẩm kết cư
ờm, sinh hoạt lễ hội với điệu tung tung
ya yá làm mê đắm lòng người. Đặc biệt nhất là nghệ thuật điêu khắc của người
Cơtu đã cho ta một cái nhìn tổng quan về sự hình thành, phát triển với không gian
sinh hoạt mang tính cộng đồng cao của tộc người
Cũng như các tộc người khác sinh sống trên dãy Trường sơn đại ngàn, người C
ơtu
phân bố ở hai tỉnh Quảng Nam và Thừa Thiên Huế là nhiều nhất. Người Cơtu
ở
Tây Giang tỉnh Quảng Nam ngoài lao động nương rẫy hằng ngày, họ còn có l
ễ hội
và đã in sâu trong tâm khảm của mỗi con người. Điều đó gọi nên m
ột bản sắc.
Nghệ thuật trang trí Gươl Cơtu là loại hình nghệ thuật độc đáo quy tụ đư
ợc tất cả
những gì được cho là tinh hoa nhất từ những người con ưu tú c
ủa núi rừng sâu
thẳm. Gửi gắm nỗi niềm suy tư trăn trở hay khoảnh khắc thăng hoa bay bổng v
cái hồn của làng như là một niềm tự hào với tất thảy mọi ngư
ời, để mỗi dịp lễ hội
về không gian ấy bừng lên sức sống. Chính nơi đây, chốn linh thiêng nhất của l
àng
cũng là tượng trưng cho sức mạnh cộng đồng, Gươl cùng cột lễ với những h
ình
tượng, hoa văn được trang trí với màu s
ắc thể hiện phong phú đặt đúng chỗ quyện
vào chất men rừng lan tỏa. Mỗi hình hài tác phẩm là m
ột thân phận, một tâm trạng
như hòa theo nhịp cồng chiêng vút lên điệu tung tung ya yá đến vô cùng.
Điêu khắc Gươl Cơtu chỉ gợi chứ không tả. Từng nhát đục vẹn nguy
ên như hơi
thở. Người nghệ sĩ làng lao động tận hiến cho vốn văn hóa đặc sắc ấy ng
ày thêm
bền chặt như tạc vào dãy Trường Sơn m
ột niềm tin, một sức mạnh cộng đồng
trường tồn mãi mãi. Chính những đôi tay chắc khỏe như gỗ rừng vẫy vùng d
ọc
ngang khắp nương r
ẫy lại có dịp chuyển tải những cung bậc qua từng nhát đục.
Điêu khắc của người Cơtu có chút hoang dã c
ủa núi rừng, chút bồng bềnh của mây
pha lẫn chút điệu đàng như dòng Avương ngời nắng. Trong đời sống của ngư
ời
Cơtu, Gươl là nơi quần tụ, là linh hồn của làng nên Cột chính cũng là linh h
ồn của
Gươl, được trang trí với những con vật gần gũi được cách điệu và nh
ững con vật
thiêng. Ngoài vách lửng với những hình người thổi khèn, thi
ếu nữ múa hay cảnh
săn bắt đã gây nên một xúc cảm lớn. Dường như điêu khắc của người Cơtu “d
ửng
dưng” với mọi sự đổi thay hằng ngày với phong cách và s
ự thể hiện của những
nghệ sĩ miền xuôi. Cái “dửng dưng” ấy là đáng quí và cần đư
ợc bảo tồn. Không
lẫn lộn, không pha tạp, đó là cả một ý thức gìn giữ cho mai sau. Gươl của ngư
ời
Cơ tu cũng như nhà Dài của người Êđê, nhà Rông của ngư
ời Bana. Chính sự linh
thiêng ấy đã làm cho điêu khắc Gươl của người Cơtu càng thêm kỳ bí đư
ợc mọi
người trong giới nói riêng và những người l
àm công tác văn hóa nói chung quan
tâm. Một trại sáng tác điêu khắc cho người C
ơtu do Trung tâm New Space Art
Foundation tổ chức ở huyện Nam Đông - Huế là một minh chứng.
Lên Tây Giang - Quảng Nam trong mùa lễ hội, từng nhịp cồng chiêng m
ời gọi,
những khuôn ngực căng tròn như tiếng chim rừng gọi bạn - thiếu nữ Cơtu say đi
ệu
tung tung ya yá như vũ khúc dâng trời, gặp nghệ nhân KêTic trổ tài m
ới cảm nhận
hết được nơi đại ngàn ẩn chứa biết bao điều cần khám phá. Cùng với loại h
ình
nghệ thuật khác, thì nghệ thuật điêu khắc của người Cơtu thực sự sống v
à xuyên
suốt trong quá trình phát triển đi lên về mọi mặt của vùng đất này nh
ằm góp phần
làm nên một Tây Giang rực rỡ với vốn văn hóa đặc sắc của mình trong lòng đ
ất
Quảng.
Trần Đức