ĐÔI DÒNG VỀ TỤC NGỮ CA DAO

Chia sẻ: Lanngoc Ngoc | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:28

Thêm vào BST

Báo xấu

98
lượt xem 6
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Một nhà biên khảo gọi Tục ngữ, Ca dao là Kinh Thi Việt Nam Với chúng ta,Tục ngữ và Ca dao là kho tàng kiến thức của tiền nhân ta chung góp lại, truyền miệng từ một người sang nhiều người, nhiều nhóm người, qua nhiều thời đại cho đến nay. Vì vậy Tục ngữ, Ca dao không chỉ rõ tác giả hay tác giả là tòan thể dân tộc.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: ĐÔI DÒNG VỀ TỤC NGỮ CA DAO

ĐÔI DÒNG VỀ TỤC NGỮ CA DAO
G.S.Xuân Vũ TRẦN ĐÌNH NGỌC Một nhà biên khảo gọi Tục ngữ, Ca dao là Kinh Thi Việt Nam Với chúng ta,Tục ngữ và Ca dao là kho tàng kiến thức của tiền nhân ta chung góp lại, truyền miệng từ một người sang nhiều người, nhiều nhóm người, qua nhiều thời đại cho đến nay. Vì vậy Tục ngữ, Ca dao không chỉ rõ tác giả hay tác giả là tòan thể dân tộc. Giáo sư Dương quảng Hàm trong Việt Nam Văn học sử yếu định nghĩa Tục ngữ như sau: “Tục: thói quen đã có lâu đời; ngữ: lời nói.” Tục ngữ là những câu nói gọn ghẽ và có ý nghĩa lưu hành tự đời xưa, rồi do cửa miệng người đời truyền đi. Tục ngữ còn gọi là ngạn ngữ vì chữ ngạn nghĩa là lời nói của người xưa truyền lại.” Giáo sư Dương quảng Hàm cũng chia tục ngữ ra làm hai lọai:
Những câu vốn là tục ngữ, tức những câu nói thường do một người phát ra trước tiên rồi vì nó xác đáng, nó gọn ghẽ, người khác nghe đến nhớ ngay cứ thế nhắc lại mà truyền đến bây giờ. Những câu vốn là thơ ca.Thí dụ:Thương người như thể thương thân, vốn là một câu trong Gia Huấn ca của Nguyễn Trãi.(hết trích). Còn Ca dao là những bài hát ngắn, có vần có điệu, theo thể thơ lục bát, lục bát biến thức hay thơ bốn chữ, thơ năm chữ, cũng là truyền khẩu, mô tả tình cảm, tính tình hay phong tục của người dân quê. Trong bài lược khảo này, người viết trước tiên chú ý đến những câu Tục ngữ, Ca dao giúp nhà nông làm ruộng vì nước ta từ hồi lập quốc, sau thời kì du mục, vốn là một nước lấy nông nghiệp làm căn bản (dĩ nông vi bản). Nền nông nghiệp còn phôi thai nên trông cậy vào thời tiết rất nhiều. Mưa thuận gió hòa thì được mùa, người người no ấm; nhà nhà vui tươi. Mưa giông bão dữ hay lụt lội, mùa màng thất bát, đói khổ trông thấy. Vì vậy thời tiết là câu cửa miệng mọi
người trao đổi những khi gặp nhau: Gió này ngày mai mưa không? Coi trăng buổi tối, điềm này có lẽ hạn hán mất! Nắng tốt dưa, mưa tốt lúa. Dưa gang, dưa hồng, dưa hấu, dưa chuột (leo) chỉ cần một lượng nước vừa phải, nước nhiều sẽ làm thối rễ. Trái lại, lúa thì càng nhiều nước càng tốt. Có những lọai lúa, nước dâng cao tới đâu, lúa trồi lên tới đó. Muốn cho lúa tốt, thu họach khá, ông bà ta dạy con cháu: Ăn kĩ no lâu Cày sâu tốt lúa.
Khi xưa, một năm cấy được hai vụ lúa, vụ chiêm tháng 5 và vụ mùa tháng 10. Sau vụ mùa, muốn cho ruộng lấy lại mầu mỡ như trước, ngòai phân bón, nông dân phải cày vỡ xong xếp những tảng đất ấy lên như ta xếp gạch, hòn nọ chồng trên hòn kia, cao khỏang 80-100cm, kéo dài suốt chiều dọc hay chiều ngang của ruộng, gọi là xếp ải. Mặt trời rọi ánh nắng mùa Đông qua những chồng ải và gió heo may hun hút thổi làm đất khô đi, mềm tơi ra, lấy lại những chất mầu mỡ nhất là khi ải gặp nước liền tan ra dễ dàng vì đất trở nên xốp, cây lúa gặp đất này là bắt rễ nhanh chóng, phát triển mau lẹ. Nếu không xếp ải, đất bị chai, quánh, cứng như đá cây lúa khó lòng bắt rể và nẩy nở được. Ải đã phơi kĩ, đủ nắng nhưng khi đổ ải không nhiều nước thì cũng không tốt: Ải thâm không bằng dầm ngấu. Việc chọn giống thóc tốt rất ảnh hưởng đến cây lúa sau này:
Tốt giống, tốt mạ. Tốt mạ, tốt lúa. Nhà nông phải biết những nguyên nhân làm cây lúa không phát triển, như mùa Đông heo may se lạnh quá lúa co cụm lại, mùa Hè ruộng thường thiếu nước: Đông chết se Hè chết nước. Làm ruộng phải đúng thời tiết mới mong có kết quả tốt. Làm trái thời tiết dễ thất bại:
Bươn chải không bằng phải thì. Có nhiều người cứ nghĩ mỗi cụm lúa là một lượm lúa nên cố cấy dày. Cấy dày quá cây lúa chen chúc không đủ đất ăn sẽ không cho thóc: Cấy thưa thừa thóc Cấy dày cóc được ăn. Cấy thưa hơn bừa kĩ.. Thừa mạ thì bán, chớ có cấy dày ăn rơm. Theo kinh nghiệm, người thợ cấy biết phải đặt cây lúa cách khỏang bao nhiêu, thí dụ hai gang tay một cây thì cứ con mắt họ nhìn cũng y khỏang cách, không sai biệt bao nhiêu. Vụ lúa mùa, phải cấy sâu cây lúa mới vững. Còn vụ chiêm, vì đã xếp ải lại nhiều nước, cấy nông hơn cây lúa cũng dễ bắt rễ.
Tháng sáu thì cấy cho sâu Tháng chạp cấy nhảy mau mau mà về. Khi cây lúa đã cấy xong rồi, có hai việc cần làm thường xuyên để săn sóc ruộng lúa là cào cỏ và tát nước. Ruộng không thể để khô, nếu thấy ruộng kém nước là phải tát nước vào. Cây lúa mọc lên, cỏ cũng cứ thế mọc theo, tranh đất với lúa. Lúc này các cô thôn nữ phải cầm mỗi người một cái cào ra ruộng, đi từng luống cào cho cỏ bật gốc và cỏ sẽ chềt. Những dúm cỏ đó, các cô dùng chân đạp dúi sâu xuống bùn, cỏ thối ra lại thành phân bón lúa. Nắm cỏ, giỏ thóc. Như đã nói, làm nghề nông ở xứ ta dựa vào thời tiết rất nhiều. Nếu không đóan được thời tiết nhiều khi hư hỏng cả vụ lúa đã đến lúc được ăn:
Xanh nhà hơn già đồng nghĩa là thà gặt non một chút đưa về nhà còn hơn để ở ngòai đồng lỡ mưa gió giông bão đến bất ngờ, lúc đó không kịp gặt thì gần như mất trắng. Lúa gặt về sân rồi, phải qua nhiều công đọan mới thành ra những thúng thóc. Ngày mùa, mưa gió là đại họa cho nông dân: Cơn mưa đằng đông vừa trông vừa chạy Cơn mưa đằng tây mưa dây bão giật Cơn mưa đằng nam vừa làm vừa chơi Cơn mưa đằng bắc đổ thóc ra phơi Thời khóa biểu phải sắp cho đâu vào đó:
Nắng sớm trồng cà Mưa sớm ở nhà phơi thóc Mưa sớm tức lúc còn đêm thì sáng sẽ tạnh, sẽ có mặt trời, ở nhà đem thóc ra phơi Nửa đêm thấy hiện tượng trên trời nhà nông cũng đóan được ngày hôm sau ra sao: Chớp đông nhay nháy, gà gáy thì mưa. Nhưng cũng đừng chểnh mảng với công việc, hãy chuẩn bị khi trời lại đẹp trở lại: Mưa chẳng qua ngọ, gió chẳng qua mùi. Ngọ là giữa trưa, Mùi là sau đó một giờ. Khi xưa, tiền nhân chúng ta chỉ dùng âm lịch như người Hoa nên mặt trăng lấy làm căn cứ và rất quan trọng trong cách tính này. Người nông dân cứ theo câu ca sau đây mà biết hình dáng mặt trăng lớn nhỏ sẽ như thế nào, bởi nhiều ngày mùa hè, tối vẫn còn phải làm khi có ánh trăng soi
sáng: Mồng một không trăng Mồng hai lá lúa (rất nhỏ) Mồng ba câu liêm Mồng bốn lưỡi liềm Mồng năm liềm giật Mồng sáu thật trăng ---------- Mười rằm trăng náu Mười sáu trăng treo Mười bảy sảy giường chiếu Mười tám trăng lẹm Mười chín dụn dịn Hai mươi giấc tốt Hăm mốt nửa đêm Hăm hai bằng tai Hăm ba bằng đầu
Hăm bốn ở đâu Hăm lăm ở đấy Hăm sáu đã vậy Hăm bảy làm sao Hăm tám thế nào Hăm chín thế ấy Ba mươi không trăng. Người nhà nông thường nhìn trăng mỗi tối để đóan thời tiết cho ngày hôm sau: Trăng quầng thì hạn, trăng tán thì mưa. Muốn ăn lúa tháng năm, trông trăng rằm tháng tám. Muốn ăn lúa tháng mười, trông trăng mồng tám tháng tư.
Mùa hè, nhìn sao dễ biết nhất, nhìn mây dễ nhận ra trời sẽ nắng hay mưa: Dày sao thì nắng, vắng sao thì mưa. Mây xanh thì nắng, mây trắng thì mưa. Không phải những nhà thiên văn học có thiên lí kính, người nông dân vẫn biết sao to hơn trăng nhiều: Ông trăng một sào, ông sao một mẫu. Nước mưa từ trời rơi xuống vào đúng lúc cần cho cây lúa thì quan trọng vô cùng: Mồng tám tháng tư không mưa Bỏ cả cày bừa mà lấp (vất) lúa đi
Bao giờ cho đến tháng mười Lúa tốt bời bời nhà đủ người no. Mưa quan trọng bậc nhất vì dẫn thủy nhập điền còn quá thô sơ, máy móc không có, sức người có hạn trong khi cây lúa thiếu nước là chết khô: Mồng chín tháng chín không mưa Mẹ con bán cả cày bừa mà ăn Mồng chín tháng chín có mưa Mẹ con đi sớm về trưa mặc lòng. Phải thì, phải tiết, không gió bão là điều nhà nông mong mỏi:
Ơn trời mưa nắng phải thì Nơi thì bừa cạn, nơi thì cày sâu Công lênh chẳng quản ai đâu Ngày nay nước bạc, ngày sau cơm vàng. Cảnh tượng đầm ấm và yên vui, trời và người cùng hòa một điệu: Tháng chạp cày vỡ ruộng ra Tháng giêng làm mạ mưa sa đây đồng Ai ơi cùng vợ cùng chồng Chồng cày vợ cấy con trâu đi bừa. Cầu vồng ngũ sắc cũng cho những tin tức về mưa gió. Cầu vồng rạp (thấp) khác
với cầu vồng cao: Vồng rạp mưa rào, vồng cao gió táp Cầu vồng có đọan chân gọi là mống. cũng có thể cho tin tức: Mống dài trời lụt, mống cụt trời mưa. Ngòai cầu vồng và mống, nông dân còn nhìn ráng - do ánh mặt trời rọi vào mây mà thành ra . Ráng cũng cho tin tức về thời tiết: Ráng mỡ gà thì gió, ráng mỡ chó thì mưa. Ráng vàng thì nắng, ráng trắng thì mưa. Mỡ gà mầu vàng nhạt, mỡ chó mầu trắng bệch. Mùa hè, mây đen hay trắng thường cuốn lên như cái vòi hay như một cây cột cao ở
chân trời. Nông dân gọi là vòi rồng đang lấy (hút) nước. Rồng đen lấy nước thì nắng Rồng trắng lấy nước thì mưa. Thời tiết luôn luôn quan trọng nhưng nó nằm ngòai tầm tay của con người: Cau không ưa nước lắm: Được mùa cau, đau mùa lúa Nước mưa rót xuống ngọn cau, theo thân cau chảy xuống, ngươi ta bắt vòi bằng một tầu cau để hứng nước mưa vào bể nước, dùng để nấu nướng vì nước giọt cau sạch trong khi nước sông, nước ao chỉ để rửa ráy, giặt giũ.
Tre ngà trổ hoa, lúa mùa rồi hỏng Tháng tám mưa trai, tháng hai mưa thóc. Trai đây có lẽ là trai sò dưới sông được dịp sinh sôi. Mùa đông gió bấc từ hướng bắc thổi xuống, khô và se lạnh. Mưa phùn, gió bấc hay mưa dầm gió bấc cho biết thời tiết khó chịu. Miền Bắc Việt có khi mưa suốt cả tuần. Trồng tỉa cũng phải tránh gió bấc: Bốc mả kiêng ngày trùng tang Trồng lang kiêng ngày gió bấc Trùng tang là hai cái tang một lúc. Trồng dây lang ngày gió bấc, lang dễ bị héo bị khô, dễ chết. Cây cỏ cũng cho những điềm báo thời tiết:
Mùa hè đang nắng, cỏ gà trắng thì mưa. Cỏ gà mầu trắng, điềm nắng đã hết. Cỏ gà là lọai cỏ ăn lan rất mạnh, khi già cho những cái dây đầu nở phình to như cái đầu con gà, trẻ nhỏ vẫn thường lấy chọi vào nhau xem cỏ anh nào dai. Rễ cây si nếu tự nhiên đâm ra trắng thay vì nâu cũng là: Rễ xi đâm trắng phau phau Mưa to gió lớn rủ nhau cùng về. Khi nghe những con diều hâu rít lên trên không trung hay thấy kiến cánh bay ra, chuồn chuồn bay nhiều ắt là có thay đổi thời tiết:
Diều hâu rít lưỡi, lạnh giá tới nơi Kiến cánh vỡ tổ bay ra, bão táp mưa sa gần tới. Tháng bảy heo may, chuồn chuồn bay thì bão. Tục ngữ cũng dạy cách trồng cây sao cho hợp lí, như cau chỉ lưa thưa mấy cành lá nhỏ, ít bóng râm, nên trồng ở sân trước vì cần ánh nắng phơi phóng lúa thóc, vải sồi; còn chuối đẻ ra từng bụi, nhiều bóng râm thì nên trồng ở vườn sau: Chuối đàng sau, cau đàng trước. Nhiều thứ cây phải dùng vồ đập gọi là “khảo” như ăn cướp khảo của khổ chủ, nó mới chịu đâm bông kết trái. Mít là lọai này, người ta lấy vồ đập mạnh vào gốc mít ngáy tết Đoan ngọ hay cắt bớt cành để nó “bói” trái. Còn chanh thì phải xới đất xung quanh cho xốp nhiên hậu mới nhiều quả.