46
CHƯƠNG3
ðCHCMÔITRƯNG
3.1.ðSchEcmôitrưWngñjt
3.1.1.CácdmngnhizmñSctrongmôitrưWngñjt
a)Ônhizmt‡nhiên
1Nhizmphèn:
Nguyênnhânc@anhiUmphèntrongñtlàdonưBcphèntVcácr)nphèntheo
dòngnưBcmKthoKcnưBcngkmngmvàoñt.
Khiñtb[nhiUmphèn,n\ngñc@acácionFe
2+
,Al
3+
,SO
42h
,H
+
,trongñttăng
lênlàmtăngtínhkeo,gi=mpHc@añtgâyñcchocâytr\ngvàhsinhvTtcó
trongñt.
hpHc@añtgi=mlàmtăngkh=nănghòatancácchtñccótrongñtgâyng
ñcchocâytr\ngvàsinhvTtsinhs)ngtrongñt.
hMu)iAl
2
(SO4)
3
cónhiutrongñtphèn,làmch/tcá,tôm,bi/ndJngrUcây,
gâyr1nglônghútOrUd}nñ/nlàmch/tcây.
hFe
2+
cótrongñtphèntácd1ngvBiH
2
StJorachtk/tt@aFeSg:nvàorUcây
làmñenrUcâyvàc=ntrOquátrìnhhútchtdinhdư|ngc@acây.
hCácioncótrongñtphèn&cch/hoJttínhc@acácenzymephosphatasevà
enzymeperixydaselành!ngenzymeñóngvaitròquantrngtrongqúatrình
b=ovthAcvTtkh†icáctáchJic@añcchtvàcungcpnănglư#ngchocây
ph1ch\isaukhib[nhiUmbnh.
Bi;nphápphòngchIng
hGi!nưBcñFngănngVasAoxyhóakhoángpyrittrongñtphèntimtàng.
hTiêurCañcchtcótrongñtphènrangoàibzngngu\nnưBckhác
hDùngvôiñFtrunghòacácaxitcótrongñtñ)ivBinh!ngvùngñtb[nhiUm
phènnh”vàphèntrungbình.
hTr\ngcácgi)ngcâych[uphèn.
2Nhizmmyn
NhiUmmKngâyradomu)itrongnưBcth@ytriuhaytVcácm†mu)i.
N\ngñcácionNa
+
,K
+
,Cl
h
,SO
42h
,CO
32h
trongñtb[nhiUmmKncaod}nñ/n
ápsutthymthuc@añttănggâyhJichomts)sinhvTtsinhs)ngtrongñt..
hSAtăngápsutthymthu=nhhưOnglBnñ/nqúatrìnhsinhtrưOngvàphát
triFnc@acâytr\ng.Khiápsutthymthuvư#tqúa40atms•gâych/tchocây
tr\ng.
hN\ngñCl
h
cónhiutrongñtb[ngTpmKnlàmcháylác@amts)loJicây
nhưcam,quýt.
47
Cácbi;nphápcAitmoñjtmyn
hTr\nglúanưBc,rVngngTpmKnvàc†ưamKn
hNgănchKnkhôngchomu)ib)clênmKt
hð)ivBiñtmKnkhóc=itJothìdùngt{ngh#pnhiubinphápvíd1như
là:rCamKn,loJitrVmu)itantrongñt,càysâuñưacáclBpñtsâuch&a
CaCO
3
vàCaSO
4
lêntkngtrênmKt…
hSCd1ngñtmKnnuôitôm
3Gleyhóa
Quátrìnhgleyhóatrongmôitrưngñtlàquátrìnhphângi=ichth!ucơ
trongñiukinngTpnưBchi/mkhí,nơitíchlũynhiusácñngvTtvàthAcvTt.
QuátrìnhGleyhóañư#cthAchinbOinhiuloJivisinhvTtcótrongñt
Quátrìnhgleyhóas=nsinhnhiuloJichtñcnhưCH
4
,H
2
S,N
2
O,CO
2
,FeS,
axith!ucơ…làmchuahóañtvà=nhhưOngñ/ncâytr\ng.
Binphápphòngch)ng:Binphápphòngch)ngh!uhiunhtlàlúcnàocũng
làmchoñtñư#cthoángkhí.
b)Ônhizmnhântmo
1ÔnhizmdHu
Dkutrongñtthưngkhób[phânh@y,t\nlưulâungàytrongñtgây=nh
hưOngñ/ntínhchtc@añtvàhsinhvTtsinhs)ngtrongmôitrưngñtvàcon
ngưi.
ThayñVitínhchjtc^añjt
hTăngkh=nănghpth1cácnguyênt)vilư#ngcótrongñánhưAr,B,Cu,Fe,
Mo,Sevàotrongñt.
hLàmt:ccácmaoqu=nd}nnưBctrongñtd}nñ/nsAcznc“itrongñt.
hKìmhãmquátrìnhvTnchuyFn,bayhơivàphânh@ysinhhccácchtônhiUm
h!ucơcótrongñt.
hGi=mlư#ngO
2
cótrongñt
’nhhưpngñ[ncâytrrng
hDkuthôcótrongñtlàmgi=mt‹lnyymkmvàchTmquátrìnhn=ymkmc@a
cây.T‹lnyymkmc@acâyOvùngñtb[nhiUmdkuch€bzngmtnCat‹l
nyymkmOvùngñtkhôngb[nhiUmdku.
hNnhhưOngñ/nquátrìnht{ngh#pvàhpth1chtdinhdư|ngc@acâytr\ng
d}nñ/ncâychTmpháttriFn,héor1nglávàcóthFch/t.
hGi=mhàmlư#ngoxycótrongñt,d}nñ/ntiêudithsinhvTtcótrongñt,
làmchoñtngèodinhdư|ngvàkhôngtơix)p,câyc)ichTmpháttriFn.
48
’nhhưpngñ[nngưWivàñSngvet
Dkucótrongñt,theochu“ith&cănñivàocơthFngưivàñngvTt.Dotính
chtdUtantrongm|nêntícht1lJitrongcácmôm|c@angưivàñngvTtgây
ungthư,gâyñchthknkinhgâyñtbi/ngenv.vv..chongưivàñngvTt.
Cáchkh`cph]c
hCàyxBiñFcungcpoxichovikhuyntrongñtoxyhóadku
hCungcpcácch/phymhóahcchoñtb[nhiUmdkunhzmthúcñyyquátrình
phânh@ydkutrongñt.
hBóclBpñtb[nhiUmdkutrongtrưngh#plBpñtb[ônhiUmm†ng.
2ÔnhizmkimlominyngtrongmôitrưWngñjt
KimloJinKngtrongñtt\ntJiOnhiudJng:cáccation,ph&cchtvBicác
chth!ucơ,oxit,mu)ik/tt@a,h#pchtcơkim.
KimloJicótrongñtkhôngb[mtñimàch€chuyFnhóatVdJngnàysang
dJngkhác,dJngítñchơnhaydJngcótínhñclBnhơn.
’nhhưpngtuiñSngvetvàconngưWi
TùyvàodJngt\ntJic@akimloJinKngtrongmôitrưngñtmàtínhñcc@a
m“idJngt\ntJicũngkhácnhau.
KimloJinKngtícht1trongcơthFgâyracácbnhnhưthi/umáudonhiUmchì,
tácñngñ/nnãodonhiUmth@yngân,r)iloJncácquátrìnhsinhlýsinhhóa,suy
y/uthTn,gan…
Víd1ONauyvàðanMJchnhiuloJichimb[tuyttr@ngdoănph=ihJtngũ
c)ccótymmetylth@yngânlàchtch)ngnm,cácloJichimănth[tcácloJichim
nàycũngb[gi=ms)lư#ngñángkF.
’nhhưpngtuith‡cvet
Hàmlư#ngkimloJinKngcótrongñt=nhhưOngrtlBnñ/ncâytr\ng:
hKìmhãmsApháttriFnc@arU,thân,lá.
Víd1khitưBilúabzngnưBcth=icôngngipcól}nHg
2+
vàAs
2+
s•làmchorU
kémpháttriFnvàsau4tuknthìth)ihoàntoàn.
hTăngt€lch/tOcâytr\ng.Câytr\ngñư#ctưBibOinưBcth=icóch&ahàm
lư#ngcácionkimloJicaocót€lch/tcaovàvòngñing:n.
3Ônhizmdochjtphóngxm:
Kh=nănghpth1cácchtphóngxJtrongmôitrưngñtrtkhácnhau.ð
hòatanc@acácchtphóngxJthayñ{irtlBnkhicól}ncácchtth=ikhác,ñiu
ñólàmtăngkh=nănglantruyncácchtphóngxJtrongñtvàlantruyntVmôi
trưngñtsangmôitrưngnưBc.
49
’nhhưpngc^acácchjtphóngxm
CácchtphóngxJthưngt\ntJirtlâutrongñt,trongtrưngh#pnhiUm
nKngthìrtkhólàmsJch.
CácchtphóngxJdUdànghpth1vàothAcvTt,t=o,ñ[ay,sanhô,nm,qua
chu“ith&căntícht1vàocơthFngưivàñngvTtgâyungthư,quáithai,r)iloJn
cácquátrìnhsinhhóa.
Víd1:Tu{ithtrungbìnhc@anh!ngngưis)ngtrongvùngthCvũkhíhJt
nhânOChucôtcach€kho=ng45tu{i,t‹ltCvongc@atr•sơsinhlêntBi7h10%,t‹
lnhiUmungthưgp10lknsovBim&ctrungbìnhc@ath/giBi.
4Ônhizmdos‰d]ngphânbónhóahEcvàthuIcbAov;th‡cvettrong
nôngnghi;p:
ÔnhiUmphátsinhtrongqúatrìnhs=nxutvàsCd1ngcácloJihóachtnhư
thu)ctrVsâu,thu)cditc†,thu)cditnm,phânbónhóahc.
Nh!ng cht này bn v!ng v mKt hóa hc và t\n lưu lâungày trong môi
trưngñtgâyhJichohsinhtháivàconngưi.
Hàmlư#ngcácchtphânbónhóahcvàthu)cb=ovthAcvTttrongñtquá
caos•tíchlũytrongcâytr\ng,truynchoñngvTtvàconngưiquachu“ith&c
ăn.CácchtnàykhitíchñngtrongcơthFs•gâyñcchongưinhưtácñnglên
hthknkinhlàmr)iloJncácch&cnăngc@acơthF,tácñnglênhgenc@angưi
gâyungthư,quáithai,vôsinh…
Mtvàivíd1vtáchJic@athu)cb=ovthAcvTtcótrongñt:
ŽAnh,trongthigiantV1988ñ/n1969,s)lư#ngchimSyloiaborinxám
gi=mtBi70%donguyênnhânsCd1ngthu)cDDT.CũngtươngtAOHàLandosC
d1ngDDT,trongvòng1h2thTpk‹,s)lư#ngnhJnbiFnmũiñ†gi=mtV40.000cKp
xu)ngcònkho=ng650cKp.
ŽcolombiangưitasCd1ngchtditc†cóch&a2,4hDvà1,4,5hTgi=irng
trêncánhñ\nglúañãlàmchos)t‹lx=ythaivàtr•emb[khuy/ttTtOvùngnày
ñãtrOnênrtcaosovBicácvùngkhác.
5Ônhizmchjth|ucơcóngurngIct˜xácñSngvetvàth‡cvet:
Khilư#ngxácbãh!ucơcótrongñtvư#tquákh=năngtAlàmsJchc@amôi
trưngñtthìs•gâyônhiUmmôitrưngñt.
Cácngu\nônhiUmchth!ucơ:rácth=isinhhoJt,xáccácñngvTt,thAcvTt.
Quátrìnhphânh@ycách#pchth!ucơnàytrongñttJoramts)chtcó
mùihôith)i,mts)chtcóñctínhcaogâyônhiUmmôitrưng.
ÔnhiUmchth!ucơcònlàmtănglư#ngvitrùnggâybnhcótrongñt.
50
3.1.2.S‡lantruyinchjtñSctrongmôitrưWngñjt
a)Keoñjt
SAxâmnhTpc@acácchtvàotrongmôitrưngñtñư#cthAchinthông
quahoJttínhc@akeoñt.
Keoñtñư#ccutJobOi4lBpnhân,lBpionñ[nhth/mangñintíchâm,
lBpñintíchtráiduvBilBpionñ[nhth/vàlBpioncókh=năngtraoñ{ichtvBi
môitrưngbênngoài.
VBicutJonhưvTykeoñtcókh=nănghpth1traoñ{iiongi!abmKt
c@akeoñtvBidungd[chbaoquanhnó.
b)Cácy[utIAnhhưpngñ[ns‡lantruyinc^achjtñSctrongmôitrưWng
ñjt
hT)cñlantruynñcchtph1thucvàotínhchtc@añt.
Víd1:T)cñlantruynñcchttrongñávàkhoángrtnh†sovBilantruyn
trongñt.
hT)cñlantruyncácioncótrongñtph1thucvàopHc@añt.
Víd1:OmôitrưngaxitthìcácionkimloJidUtantrongnưBchơnlàmôi
trưngkimnênñư#clantruynrngvànhanhhơntrongñt.
hPh1thucvàoquátrìnhph=n&ngx=yraOtrongñt
Víd1:s=nphymc@aph=n&nglành!ngchtdUk/tt@akhólantruyntrongñt
hơnsovBicácchtdUtantrongnưBc.
hPh1thucvàoquátrìnhhpph1vàobmKtchtr:nvàquátrìnhhpth1vào
bmKtchtl†ngc@acáccht.
Víd1:nh!ngchtdUhpth1vàobmKtchtl†ngdUlantruyntrongñthơnso
vBinh!ngchtkhóhpth1.
hPh1thucvàotìnhtrJngchônlpcácchtth=inguyhJi,n/uchônlpkhông
h#pvs•làmròr€vàlanrngramôitrưngbênngoài.
3.1.3.ðScchjtt˜chjtthAicôngnghi;p
a)NgurnphátsinhñScchjt
NhiUmñcchttrongmôitrưngñtdohoJtñngcôngnghiplàdo:
hðcchtcótrongchtth=ir:ncôngnghip
Theos)liuth)ngkêc@a4thànhph)lBnHàNi,H=iPhòng,ðàN•ngvà
thànhph)H\ChíMinh,t{nglư#ngchtth=ir:ncôngnghipchi/m15%h26%
c@a cht th=i r:n thành ph). Trong cht th=i r:n công nghip có kho=ng tV
35%h41%thànhphknmangtínhnguyhJi.Thànhphknc@achtth=icôngnghip
nguyhJirtph&ctJptùythucvàovTtlius=nxut,côngnghs=nxut,…
Chtth=ir:ncôngnghipbaog\m:
hPh/th=icôngnghip,