Hình ảnh người anh hùng cứu nước hiên ngang lẫm liệt qua bài thơ Đập
đá ở Côn Lôn
Đầu thế kỷ XX, người anh hùng yêu nước Phan Bội Châu đã từng cho rằng
việc ở tù chỉ là lúc tạm nghỉ chân trên con đường cứu nước:
Vẫn là hào kiệt vẫn phong lưu
Chạy mỏi chân thì hãy ở tù
Phan Chu Trinh cũng vậy, mọi đày ải, khổ cực chốn lao tù đối với ông chỉ là
việc “con con”, là chút ít thử thách để bộc lộ chí khí của người nam nhi. Con người ấy
hiện lên thật đẹp, thật lẫm liệt, ngang tàng trong bà ithơ Đập đá ở Côn Lôn được viết
khi tác giả bị đày ở Côn Đảo.
Côn Đảo – nơi trước kia được mệnh danh là “địa ngục trần gian”, nơi mà thực
dân Pháp đã lập nên nhà tù giam cầm những người chiến sĩ yêu nước và cách mạng
vcới tất cả những kiểu đày ải, tra tấn con người tàn nhẫn nhất. Chúng quyết tâm làm
lung lay, tiêu tan ý chí, lý tưởng của những người tù yêu nước. Chúng nhầm tưởng
rằng sẽ dễ dàng khuất phục được lòng yêu nước của những người tù An Nam. Nhưng
những con người ấy với dòng máu nóng của hồn Việt, với tinh thần quả cảm, ý chí
kiên cường luôn tỏ rõ được thế đứng bất khuất trước kẻ thù. Dù lúc nào họ cũng phải
đối mặt với những đày ải, lao động khổ sai nặng nhọc, dã man nhất. Dù phải chống
chọi với cái khắc nghiệt giữa nơi đảo xa trơ trọi, giữa biển khơi, giữa cái ngột ngạt nơi
nhà tù kìm hãm, bó buộc thể xác con người, những người tù yêu nước như Phan Chu
Trinh vẫn luôn dõng dạc thể hiện chính mình trước kẻ thù, trước trời đất:
Làm trai đứng giữa đất Côn Lôn
Lừng lẫy làm cho lở núi non
“Làm trai” – Phan Chu Trinh đầy tự hào khi được là một đấng nam nhi đứng
giữa trời đất. Rất kiêu hãnh, người anh hùng đã tự khẳng định mình với tất cả khát
vọng mãnh liệt được cống hiến cho đời. Hình ảnh người trai sừng sững đứng giữa đất
Côn Lôn, đầu đội trời chân đạp đất, hiên ngang ngẩng mặt trước thiên nhiên rộng lớn
làm ta chợt gặp lại một Nguyễn Công Trứ cũng với ý chí ấy:
Đã mang tiếng ở trong trời đất
Phải có danh gì với núi sông.
Tiếp nối với quan niệm truyền thống, Phan Chu Trinh đã thể hiện rõ bản lĩnh
của những con người đất Việt anh hùng. Vẻ đẹp hùng tráng của ông còn được thể hiện
qua hành động, qua sức mạnh của kẻ làm trai: “Lừng lẫy làm cho lở núi non”., Đấng
nam nhi không hề e ngại trước công việc đập đá nặng nề, mệt nhọc mà quyết chí làm
cho “lở núi non”, quyết chí thể hiện cái tôi bản lĩnh, cái chí làm trai mong mỏi, khao
khát được “lừng lẫy”, vang danh trong trời đất. Người anh hùng ấy với tư thế chủ
động vượt lên cả thân phận của người tù để thể hiện chính mình, khẳng định sức mạnh
bản thân:
Xách búa đánh tan năm bảy đống
Ra tay đập bể mấy trăm hòn
Đập đá giờ đây không còn là công việc khổ sai, không còn là nỗi ám ảnh nặng
nề trong công việc của người tù. Đập đá đối với Phan Chu Trinh bỗng chốc trở thành
một cuộc chiến đấu chinh phục thiên nhiên. Và hiện ra trong cuộc chiến đấu ấy là tư
thế hùng dũng của người anh hùng trong thần thoại, lẫm liệt, phi thường. Vận dụng lối
khoa trương trong văn chương truyền thống, việc đập đá thể hiện một sức mạnh ghê
gớm “đánh tan năm bảy đống” – “đập bể mấy trăm hòn” với hành động hết sức dứt
khoát, nhanh lẹ, nhẹ nhàng “xách búa” – “ra tay”. Hai câu thực đã thật sự làm choáng
ngợp trong tâm trí người đọc hình ảnh người tù yêu nước thật đẹp, thật kỳ lạ trong cái
tư thế ngạo nghễ hiên ngang giữa vũ trụ đất trời với tất cả lòng ngưỡng mộ và kính
phục.
Bên trong con người anh hùng đầy hiên ngang đầy kiêu hãnh, bên trong cái
giọng điệu hùng dũng hào sảng là cả một con người son sắt niềm tin, bền gan vững
chí, một con người mang đầy tâm trạng trước thời cuộc với giọng điệu lãng mạn:
