46
BỆNH DA DO NẤM SỢI
1. ĐẠI CƢƠNG
- Bệnh da do nấm sợi (dermatophytosis) rất thƣờng gặp, nhất là ở các nƣớc có
khí hậu nhiệt đới nóng ẩm, rất thuận lợi cho các chủng nấm phát triển.
- Bệnh tuy không nguy hiểm đến tính mạng nhƣng thƣờng có triệu chứng cơ
năng ngứa nhiều, nếu không đƣợc điều trị hay điều trị không đúng, thƣơng tổn nấm
có thể lan tỏa, ảnh hƣởng đến chất lƣợng cuộc sống.
2. NGUYÊN NHÂN
Có 3 loài nấm sợi thƣờng gặp gây bệnh ở ngƣời: Trichophyton,
Epidermophyton, Microsporum. Các chủng nấm sợi có thể lây nhiễm từ đất
(geophilic organisms), từ động vật (zoophilic) hoặc từ ngƣời bệnh (anthropophilic).
Các loại nấm này cần có keratin để phát triển, do vậy không thể gây bệnh ở niêm
mạc.
Điều kiện thuận lợi:
- Điều kiện sinh hoạt thiếu thốn, sống tập thể, ngủ chung và dùng chung quần
áo.
- Khí hậu nóng ẩm, ra nhiều mồ hôi làm thay đổi pH của da.
- Da bị xây sát, da khô, rối loạn cấu tạo lớp sừng.
- Rối loạn nội tiết, suy giảm miễn dịch, dùng kháng sinh lâu ngày, dùng thuốc
ức chế miễn dịch.
3. CHẨN ĐOÁN
a) Lâm sàng
- Nấm ở bàn chân
Thƣờng hay gặp ở những ngƣời đi giầy nhiều nhất là các vận động viên điều
kinh do vậy bệnh còn đƣợc gọi là “bàn chân vận động viên điều kinh” (Athlete's
foot).
Nguyên nhân: chủ yếu do Trichophyton rubrum và Trichophyton
mentagrophytes. Một số trƣờng hợp có thể do Epidermophyton floccosum.
Lâm sàng nấm ở bàn chân có 3 hình thái
+ Hình thái bong vảy: lòng bàn chân đỏ, bong vảy nhiều, có thể bong vảy
từng đám nhỏ hoặc lan tràn toàn bộ lòng bàn chân. Thƣờng ở 1 bên sau lan sang 2
bên, ngứa ít.
47
+ Hình thái viêm kẽ: thƣờng ở kẽ ngón 3-4 bàn chân. Bệnh rất hay gặp ở
những vận động viên điền kinh do đi giày nhiều. Tổn thƣơng đỏ, nứt trên có nhiều
bợ trắng, chảy nƣớc. Ngƣời bệnh có thể đau và ngứa nhiều.
+ Hình thái tổ đỉa: mụn nƣớc nằm sâu dƣới da, khó vỡ, các mụn nƣớc vỡ để
lại bề mặt lỗ chỗ, ngứa nhiều và đau.
+ Hình thái viêm móng: móng có những đám trắng, đƣờng trắng từ bờ tự do
hoặc bờ bên, dần móng dầy lên, màu vàng bẩn, dễ mủn.
- Nấm bẹn
Thƣờng do Epidermophyton inguinale, Trichophyton rubrum gây nên.
Lâm sàng
+ Tổn thƣơng là những chấm đỏ, có vảy nhỏ, dần lan ra thành mảng hình tròn
hoặc bầu dục, bề mặt đỏ, bờ hơi gồ cao, trên bờ có nhiều mụn nƣớc và vảy da. Các
mảng liên kết với nhau thành mảng lớn hình cung, giữa nhạt màu.
+ Ngứa
Cần phân biệt nấm bẹn với:
+ Erythrasma: bệnh do nhiễm khuẩn khu trú ở vùng bẹn, thành dát đỏ hoặc
nâu, có bờ rõ nhƣng không có mụn nƣớc và vảy. Dƣới ánh sáng đèn Wood, thƣơng
tổn có màu đỏ gạch.
+ Viêm kẽ do Candida: dát đỏ, bờ rõ, ngoài bờ có bong vảy rất mỏng nhƣ lột
vỏ khoai tây, bề mặt đỏ tƣơi và láng bóng, có các thƣơng tổn vệ tinh.
- Nấm vùng mặt
Do T. rubrum, T. mentagrophytes, M. canis gây nên.
Lâm sàng: thƣờng là dát đỏ, kích thƣớc 1-5 cm, bờ hơi nổi cao đôi khi không
rõ, bong vảy, ngứa.
- Nấm thân mình
+ Dịch tễ: bệnh có thể lây nhiễm từ bất kỳ nguồn nào.
+ Căn nguyên: bất kỳ loại nấm sợi nào cũng có thể gây bệnh ở thân mình.
Hay gặp nhất là T. rubrum, T. mentagrophytes, M. canis và T. tonsurans.
+ Tổn thƣơng là mụn nƣớc,thành đám tạo thành hình tròn hay hình nhiều
cung. Tổn thƣơng có xu hƣớng lành giữa, lan ra xung quanh, ngứa nhiều. Nhiễm
nấm có thể khu trú hay lan toả toàn thân tuỳ thuộc vào đặc điểm vi nấm hay vật
chủ..
- Nấm vùng râu
48
Ít gặp, thƣờng ở nông dân tiếp xúc với súc vật.
Lâm sàng: có 2 hình thái lâm sàng
+ Hình thái nông: do Violaceum, T. rubrum gây nên. Sợi râu gãy và bong vảy
hoặc tồn tại nhƣng khô, không bong, khi nhổ lên chân vẫn bình thƣờng.
+ Hình thái sâu: do T. mentagrophytes gây nên. Tiến triển chậm, các u nhỏ
liên kết với nhau tạo thành mảng thâm nhiễm và ăn sâu xuống hình thành các áp xe.
Da trên bề mặt viêm tấy, sợi râu rụng hoặc không có, mủ chảy ra qua lỗ chân râu.
b) Xét nghiệm cận lâm sàng
- Soi tƣơi tìm sợi nấm: xét phát hiện các sợi nấm chia đốt trên nền tế bào
sừng.
- Nuôi cấy trên các môi trƣờng để định loại chủng nấm dựa vào đặc điểm
khuẩn lạc của từng loại nấm.
c) Chẩn đoán xác định dựa vào các triệu chứng lâm sàng và xét nghiệm.
4. ĐIỀU TRỊ
a) Nguyên tắc điều trị
- Xác định và loại bỏ các yếu tố thuận lợi cho nấm phát triển.
- Sử dụng thuốc bôi tại chỗ hoặc toàn thân.
b) Điều trị cụ thể
- Vệ sinh cá nhân, tránh mặc quần áo ẩm ƣớt.
- Là quần áo thƣờng xuyên hoặc phơi quần áo dƣới ánh nắng mặt trời, nhất
là quần áo lót.
- Tránh tiếp xúc với các nguồn lây nhƣ chó, mèo.
- Không dùng chung quần áo, chăn màn với ngƣời mắc bệnh.
- Tránh tắm xà phòng.
- Dùng các thuốc chống nấm bôi tại chỗ đơn thuần hoặc kết hợp thuốc bôi với
thuốc uống đƣờng toàn thân tùy thuộc vào mức độ thƣơng tổn.
* Thuốc bôi tại chỗ: các loại kem chống nấm
- Ciclopiroxolamin 1%
- Ketoconazol 2%
- Terbinafin 1%
- Clotrimazol 1%
49
Bôi ngày 1-2 lần, thời gian bôi thuốc ít nhất từ 3 - 4 tuần.
* Thuốc kháng nấm toàn thân
- Khi thƣơng tổn lan rộng hoặc dai dẳng bôi lâu không khỏi.
- Nên kiểm tra chức năng gan trƣớc và trong quá trình điều trị
- Liều lƣợng và thời gian uống thuốc tùy thuộc từng bệnh.
- Các thuốc kháng nấm toàn thân thông dụng:
+ Griseofulvin viên 500mg: trẻ em dùng liều 10- 20mg/kg/ngày. Ngƣời lớn
1-2 viên/ngày, thời gian điều trị 4-6 tuần.
+ Hoặc terbinafin 250mg/viên/ngày x 10-14 ngày, uống trƣớc bữa ăn. Chống
chỉ định với phụ nữ có thai hoặc cho con bú, trẻ dƣới 16 tháng, bệnh nhân suy gan,
suy thận nặng.
+ Hoặc itraconazol 100mg/viên x 2 viên/ngày x 3-4 tuần, uống sau bữa ăn.
5. TIẾN TRIỂN VÀ BIẾN CHỨNG
a) Tiến triển
- Bệnh tiến triển lành tính, khỏi hoàn toàn nếu áp dụng các biện pháp điều trị
đúng cách. Các trƣờng hợp tái phát thƣờng do điều trị không triệt để.
- Trong một số trƣờng hợp, tổn thƣơng có thể lan rộng toàn thân do sử dụng
các thuốc corticoid tại chỗ hoặc toàn thân hoặc ở những ngƣời bệnh suy giảm miễn
dịch.
b) Biến chứng
Biến chứng chủ yếu của nấm da là bội nhiễm va chàm hoá do ngƣời bệnh gãi
nhiều và vệ sinh không tốt.
6. PHÕNG BỆNH
- Vệ sinh các nhân, không mắc quần áo ẩm ƣớt, không dùng chung quần áo.
- Tránh tiếp xúc với các vật nuôi trong nhà nhƣ chó, mèo bị bệnh.
- Điều trị sớm khi mắc bệnh.