Hướng dẫn làm báo cáo đánh giá tác động môi trường với dự án công trình giao thông

Chia sẻ: Nguyen Huu Loc | Ngày: | Loại File: DOC | Số trang:37

Thêm vào BST

Báo xấu

170
lượt xem 35
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Nội dung cơ bản của báo cáo đánh giá tác động môi trường là dự báo, đánh giá những tác động tiềm tàng ngắn hạn và dài hạn, tích cực và tiêu cực, trực tiếp và gián tiếp do việc thực hiện một dự án phát triển công trình giao thông có thể gây ra cho môi trường. Sau đây là những nội dung cần phải có khi làm báo cáo đánh giá tác động môi trường với dự án công trình giao thông.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Hướng dẫn làm báo cáo đánh giá tác động môi trường với dự án công trình giao thông

Chương 1 NHỮNG VẤN ÐỀ CHUNG 1.1. Mở đầu Dự án công trình giao thông đường sắt đường bộ và cầu (gọi chung là công trình giao thông) thường được thực hiện dưới dạng xây dựng mới, nâng cấp hoặc cải tạo nhằm đáp ứng nhu cầu giao thông ngày càng tăng. Các dự án thuộc loại này thường có những đặc điểm chính: Công trình nằm trải trên một chiều dài rất lớn qua nhiều địa phương, địa hình, cảnh quan khác nhau. Công trình chiếm đất sử dụng lớn chủ yếu là đất nông nghiệp và đất thổ cư. Công trình khai thác sử dụng một lượng rất lớn tài nguyên đất, đá, cát, xi măng và vật liệu xây dựng khác. Cũng là loại công trình có khối lượng đào và đắp đất lớn. Với những đặc điểm nêu trên cộng với các hoạt động thi công công trình và hoạt động của tuyến đường sau này, dự án công trình giao thông sẽ làm nảy sinh nhiều loại tác động tiềm tàng gây ô nhiễm, suy thoái môi trường trên một quy mô lớn. Theo quy định tại Ðiều 18 Luật Bảo vệ Môi trường đã được Quốc hội nước CHXHCN Việt Nam thông qua ngày 27/12/1993 và Nghị định 175/CP ngày 18/10/1994 của Chính phủ về "Hướng dẫn thi hành Luật Bảo vệ môi trường" thì các dự án là các công trình giao thông nêu trên phải lập Báo cáo đánh giá tác động môi trường trình nộp cho các cơ quan quản lý Nhà nước về bảo vệ môi trường để thẩm định. Bản hướng dẫn này được biên soạn nhằm trợ giúp việc lập và thẩm định báo cáo đánh giá tác động môi trường đối với các đối tượng là các dự án đầu tư mới, cải tạo và nâng cấp công trình giao thông, bao gồm: Công trình giao thông đường bộ (đường ôtô) Công trình giao thông đường sắt. Công trình cầu cống trên đường bộ và đường sắt. 1.2. Nội dung của báo cáo đánh giá tác động môi trường Nội dung cơ bản của báo cáo đánh giá tác động môi trường là dự báo, đánh giá những tác động tiềm tàng ngắn hạn và dài hạn, tích cực và tiêu cực, trực tiếp và gián tiếp do việc thực hiện một dự án phát triển công trình giao thông có thể gây ra cho môi trường.
Trên cơ sở những dự báo và đánh giá này, đề xuất những biện pháp giảm thiểu (quản lý và kỹ thuật) nhằm phát huy những tác động tích cực và giảm nhẹ tới mức có thể những tác động tiêu cực. Nội dung cần có của một báo cáo đánh giá tác động môi trường dự án công trình giao thông phải bao gồm: Mô tả sơ lược về dự án. Hiện trạng môi trường nơi thực hiện dự án. Dự báo, đánh giá các tác động của dự án đến môi trường khu vực. Ðề xuất các biện pháp khắc phục, giảm thiểu các tác động tiêu cực. Chương trình quản lý, giám sát và quan trắc môi trường. Kết luận và kiến nghị. 1.3. Các phương pháp đánh giá tác động môi trường Ðối với các dự án công trình giao thông, việc đánh giá tác động môi trường thường được tiến hành bằng những phương pháp sau đây: Phương pháp liệt kê (Checklists) Phương pháp ma trận (Matrices) Phương pháp mạng lới (Networks) Phương pháp so sánh Phương pháp chuyên gia Phương pháp đánh giá nhanh Phương pháp nghiên cứu, khảo sát thực địa Phương pháp mô hình hoá Phương pháp phân tích chi phí, lợi ích Phương pháp viễn thám Phương pháp sử dụng hệ thống thông tin địa lý (GIS). Chương 2 MÔ TẢ SƠ LƯỢC VỀ DỰ ÁN Yêu cầu: Nội dung mô tả sơ lược về dự án Công trình giao thông phải được trình bày xúc tích, đầy đủ, rõ ràng bằng ngôn ngữ phổ thông, dễ hiểu và cần được minh hoạ bằng những số liệu, biểu bảng, bản đồ, sơ đồ ở tỷ lệ thích hợp. Căn cứ Luận chứng kinh tế kỹ thuật khả thi, ngoài những giới thiệu về cơ quan quản lý dự án, cơ quan thực hiện dự án, mục tiêu kinh tế kỹ thuật của dự án công trình giao thông. Việc mô tả sơ lược dự án công trình giao thông có thể đi sâu theo các nội dung dưới đây: 2.1. Các phương án lựa chọn vị trí tuyến đường
Trong phần này ngoài việc mô tả vị trí các tuyến đường được xem xét lựa chọn, cần có những phân tích, đánh giá so sánh tính ưu việt về mặt kinh tế và đặc biệt là môi trường của từng phương án được đề xuất. 2.2. Ðặc điểm và quy mô công trình Ngoài những trình bày khái quát về đặc điểm và quy mô công trình, báo cáo cần đi sâu làm rõ các nội dung sau: Mô tả chi tiết các tuyến đường Ðặc điểm địa hình, địa chất, địa chất công trình Thiết kế cấp đường: nền đường, mặt đường. Hệ thống cống, rãnh thoát nước mặt. Khối lượng các công trình thi công, xây lắp Các công trình phụ trợ như trạm trộn bê tông xi măng, bê tông asphan v.v... 2.3. Phương án thi công và cung cấp nguyên vật liệu xây dựng cho công trình Trong phần này cần trình bày cụ thể các phương án thi công và phương án cung cấp nguyên vật liệu, đặc biệt là đất, đá. Nếu dự án thực hiện theo phương án hợp đồng mua nguyên vật liệu xây dựng cho công trình thì cũng phải nêu rõ ở đây. 2.4. Những giải pháp môi trường đã được lồng ghép trong nội dung dự án Trình bày những xem xét, cân nhắc dưới góc độ môi trường và những nội dung môi trường (phương án thay thế, các thiết kế kỹ thuật, các phương pháp thi công...) đã được lồng ghép trong quá trình thiết lập lập luật kinh tế kỹ thuật khả thi của dự án. 2.5. Tiến độ thực hiện dự án Nêu cụ thể lịch trình thực hiện các hạng mục công trình của dự án từ giai đoạn chuẩn bị đến giai đoạn hoàn thành đưa công trình vào sử dụng. Chương 3 KHẢO SÁT, ÐÁNH GIÁ HIỆN TRẠNG MÔI TRƯỜNG nền Yêu cầu: môi trường nền là môi trường khu vực trước khi thực hiện dự án và sẽ chịu tác động của quá trình thực hiện dự án. Ðánh giá môi trường nền là quá trình xác định hiện trạng môi trường của khu vực mà dự án dự định sẽ thực hiện. Do vậy, phần nội dung này phải thể hiện được một cách định lượng cao nhất chất lượng của các thành phần môi trường nền khu vực thông qua những số liệu quan trắc, đo đạc các chi tiêu môi trường sẽ chịu tác
động trực tiếp của dự án trong tương lai. Tránh thu thập thông tin, số liệu quá mức hoặc không cần thiết. Các số liệu môi trường nền khu vực là những căn cứ khoa học để thực hiện ÐTM. Nó quyết định tính đúng đắn của một quá trình đánh giá và các giải pháp giảm thiểu tác động tiêu cực, tăng cường các tác động tích cực của dự án đối với môi trường vùng hoạt động của dự án. Những số liệu này cũng là cơ sở để kiểm soát, đánh giá tính hiệu quả của công tác ÐTM sau này. Số liệu môi trường nền cần đạt những tiêu chuẩn chất lượng sau đây: Có đủ độ tin cậy, rõ ràng và phải rõ nguồn gốc xuất sứ. Số liệu này có thể lấy từ nhiều nguồn tư liệu khác nhau như: các trạm quan trắc (monitoring) môi trường quốc gia và tỉnh, các công trình nghiên cứu khoa học, khảo sát trong nhiều năm đã được công bố chính thức hoặc dự án tự tiến hành khảo sát, đo đạc. Các số liệu, tài liệu phải bao gồm những yếu tố, thành phần môi trường trong cùng chịu tác động trực tiếp hay gián tiếp của dự án. Các số liệu phải được xử lý sơ bộ, hệ thống hoá, rõ ràng giúp cho người xử lý số liệu dễ dàng phân tích tổng hợp, phân chia thành các nhóm số liệu, nhận định đặc điểm của vùng nghiên cứu. Phương pháp đo lường khảo sát phân tích thống kê phải tuân thủ các quy định của các hệ thống tiêu chuẩn môi trường Việt Nam (TCVN) do Bộ Khoa học, Công nghệ và Môi trường ban hành. Trong trường hợp thiếu TCVN thì sử dụng tiêu chuẩn của nước ngoài có điều kiện tự nhiên, kinh tế xã hội tương tự. 3.1. Các thông số môi trường nền Việc khảo sát và quan trắc các thông số môi trường phải đạt mục đích thu thập đầy đủ các tài liệu, số liệu về các thành phần môi trường vật lý, kinh tế, văn hoá xã hội. Qua đó có thể đánh giá được hiện trạng môi trường trước khi thực hiện dự án, cũng như dự báo diễn biến môi trường khu vực nếu không thực hiện dự án. Ðiều cần lưu ý: Chỉ tiến hành thu thập, đo đạc, điều tra các số liệu về môi trường và tài nguyên thiên nhiên ở những khu vực có liên quan trực tiếp hoặc gián tiếp đến dự án và những chỉ tiêu môi trường sẽ bị tác động bởi dự án. Không nhất thiết phải quan trắc tất cả các thông số môi trường mà không có liên quan đến hoạt động của dự án. Phương pháp lấy mẫu và phân tích phải tuân thủ Tiêu chuẩn môi trường Việt Nam đã được Bộ Khoa học, Công nghệ và Môi trường ban hành.
Máy móc, thiết bị đo ngoài thực địa và phân tích trong phòng thí nghiệm phải được chuẩn hoá. Các thông số môi trường nền và tài nguyên cần khảo sát để xác định điều kiện môi trường nền đối với Dự án công trình giao thông được phản ánh (mang tính tham khảo) trong Bảng 3.1. Bảng 3.1. Các thông số môi trường và tài nguyên cần khảo sát khi đánh giá môi trường nền đối với dự án Công trình giao thông (Ðể tham khảo) TT Môi trường Thông số Phương pháp khảo và tài nguyên sát và quan trắc (1) (2) (3) (4) I. Ðiều kiện tự nhiên 1.1 Vị trí địa lý Ðịa danh, toạ độ và địa lý Tài liệu dự án hoặc của khu vực thực hiện dự án. atlat quốc gia Vị trí hành chính và giao thông 1.2 Ðặc điểm địa Mô tả những đặc điểm địa Tài liệu dự án hoặc hình, địa mạo hình của khu vực dự án một địa lý, địa chất khu cách chi tiết (núi, đồi, đồng vực bằng...) 1.3 Ðặc điểm khí Nhiệt độ Tài liệu của các hậu, khí trạm khí tượng thuỷ tượng, thuỷ Lượng mưa, độ ẩm văn khu vực và quan văn trắc tại hiện trường Chế độ gió Các hiện tượng thời tiết bất thường Sông, suối, đầm hồ (lưu lượng, chế độ dòng chảy) II. Ðặc điểm kinh tế xã hội 2.1 Dân cư lao Chú ý đến tình hình dân cư Theo số liệu thống động kiếm sống trong những khu kê của địa phương vực thực hiện dự án và chịu và tài liệu điều tra,
tác động của dự án phỏng vấn khi khảo sát 2.2 Kinh tế Việc phát triển dự án trong mối liên quan đến quy hoạch phát triển kinh tế của vùng, tỉnh 2.3 Tình hình xã Y tế và sức khoẻ cộng Như 2.2 hội đồng Bệnh đường hô hấp, đặc biệt silicos Mạng lưới và tình hình giáo dục dân trí Việc làm và thất nghiệp 2.4 Văn hoá lịch Các công trình văn hoá, lịch sử sử, du lịch có giá trị trong khu vực thực hiện dự án hoặc ở những khu vực lân cận chịu tác động của dự án. Thuần phong mỹ tục và phong tục tập quán của dân địa phương có thể có ảnh hưởng đến việc thực hiện dự án III. Tài nguyên thiên nhiên 3.1 Tài nguyên Tổng diện tích đất tự nhiên Như 2.2 đất và chất lượng Hiện trạng sử dụng đất (nông nghiệp, lâm nghiệp, chuyên dùng, đất ở, sử dụng khác, đất chưa sử dụng) 3.2 Tài nguyên Ðặc điểm hệ thống thuỷ Thu thập thông tin, nước mặt văn mặt trong khu vực (sông, tư liệu điều tra cơ hồ, kênh mương) bản của khu vực và khảo sát, điều tra bổ Hiện trạng sử dụng tài
sung nguyên nước mặt trong khu vực 3.3 Tài nguyên Ðặc điểm địa chất thuỷ văn Như 3.2 nước ngầm khu vực (tầng chứa nước, trữ (và nước lượng, chất lượng nước khoáng) ngầm) 3.4 Tài nguyên Các số liệu về thảm thực vật Như 3.2 động thực và hệ động vật trong khu vực vật thực hiện dự án. Cần đặc biệt chú ý đến những chủng loại đặc thù của khu vực hoặc có trong sách Ðỏ IV. Hạ tầng cơ sở và dịch vụ 4.1 Giao thông Ðặc điểm của các tuyến Tài liệu của cơ quan đường giao thông (thuỷ, bộ) chức năng và quản lý có liên quan đến hoạt động hành chính địa vận chuyển của dự án phương Tai nạn, sự cố giao thông 4.2 Dịch vụ, Hiện trạng và khả năng cung thương mại cấp dịch vụ, thương mại V. Hiện trạng môi trường vật lý 5.1 Chất lượng Hàm lượng chất hữu cơ Phương pháp đất chuẩn độ Mohrsau khi oxy hoá mẫu bằng kali Bicromat Nitơ tổng số Phương pháp Kjendahn Phốtpho tổng số Phương pháp trắc quang Ðộ pH Máy đo pH Các kim loại nặng Quang phổ hấp thụ nguyên tử
Dư lượng hoá chất bảo vệ Sắc ký khí thực vật 5.2 Chất lượng Nhiệt độ Nhiệt kế nước mặt, nước ngầm Ðộ pH Máy đo pH điện cực thuỷ tinh Hàm lượng cặn lơ lửng Lọc, sấy ở 105 độ C Ðộ đục Máy đo độ đục Ðộ dẫn điện Máy đo độ dẫn điện Tổng độ khoáng hoá Máy đo độ khoáng Oxy hoà tan (DO) Winhle hoặc điện cực oxy Nhu cầu oxy sinh hoá Oxy tiêu thụ sau 5 (BOD5) ngày ở nhiệt độ 20oC Nhu cầu oxy hoá học Oxy hoá bằng (COD) K2Cr2O7 Nitơ Amon (NH4+) Nessler/ so màu (trắc quang) Nitơrat (NO3) Phương pháp suy giảm cadmium Nitơrit (NO2) Diazot hoá/so màu (trắc quang) Phốt phát (PO43) phát, so Thuỷ phân đến màu (trắc quang) Ortho phốt Tổng lượng sắt (Fe) So mầu quang phổ khả biến Một số kim loại nặng (như Quang phổ hấp thụ chì, sắt...) nguyên tử
Thuốc bảo vệ thực vật Sắc ký khí (tổng clo hữu cơ) Hàm lượng dầu Sắc ký khí, theo TCVN 50701995 Tổng số Coliform Lọc qua màng và nuôi cấy ở 43 độ C 5.3 Chất lượng CO Phương pháp sắc ký khí theo TCVN 59721995 hay phương pháp thử folinCiocalteur SO2 Phương pháp Tetracloromercurat (TCM/pararosanilin) theo TCVN 5971 1995 NO2 Phương pháp Griss Saltman theo ISO 6768/1995 HC Sắc ký khí Hơi và bụi chì (Pb) Phương pháp quang phổ hấp thụ nguyên tử, theo ISO 9855/1993 Bụi lơ lửng tổng số (TSP) Phương pháp đo khối lượng, theo TCVN 50671995 Bụi lơ lửng có đường kính Máy đo PM10 dưới 10 m m 5.4 Tiếng ồn L 50 Máy đo mức ồn tương đương tích phân Leq nt Lmax nt
5.5 Chấn động Gia tốc Máy đo chấn động Vận tốc nt Tần số nt 3.2. Xử lý tài liệu môi trường nền Số liệu môi trường nền sau khi được thu thập cần phải được xử lý và thể hiện trong báo cáo đánh giá tác động môi trường một cách rõ ràng, đơn giản với mức độ càng định lượng càng tốt. Dưới đây là một vài hướng dẫn cụ thể mang tính tham khảo trong quá trình thu thập, xử lý các số liệu về thành phần môi trường khu vực. 3.2.1. Môi trường đất Môi trường đất của khu vực thực hiện dự án được đánh giá dựa vào các số liệu điều tra về hiện trạng sử dụng đất cho các mục đích phát triển kinh tế. Các số liệu cần được thể hiện một cách định lượng có thể lập thành bảng như dưới đây. Bảng 3.2: Hiện trạng sử dụng đất ở khu vực dự án TT Mục đích sử dụng Diện tích các loại đất Ghi chú Tổng I II III 1. Ðất nông nghiệp 2. Ðất lâm nghiệp 3. Ðất ở 4. Ðất khác .................. Tổng diện tích đất tự nhiên 3.2.2. Môi trường nước Như trong bảng 3.1 đã nêu, đối với Dự án Công trình giao thông, việc đánh giá chất lượng môi trường nước nói chung, nước mặt và nước ngầm nói
riêng căn cứ vào kết quả đo đạc và phân tích mẫu nước tại các điểm lấy mẫu theo các chi tiêu đã nêu. Kết quả phân tích chất lượng nước được thể hiện theo mẫu bảng 3.3, 3.4. Bảng 3.3: Thành phần và tính chất nước mặt Thời gian lấy mẫu: ...................................... Vị trí lấy mẫu: Ðiểm W1. TT Chỉ tiêu Ðơn vị Ðiểm Phương pháp lấy đo/lấy mẫu/thiết bị đo mẫu Số 1 Số... Nhiệt độ độ C pH BOD5 mg/l COD mg/l Hàm lượng cặn lơ mg/l lửng oxy hoà tan mg/l Ðộ đục NTU Hàm lượng dầu mg/l Coliform MPN/100ml Một số kim loại nặng (có liên quan đến dự án) 3.2.3. Môi trường không khí Hoạt động của dự án công trình giao thông có rất nhiều tiềm năng ô nhiễm môi trường không khí đặc biệt là bụi, khí độ. Do vậy các số liệu khảo sát, đo đạc cần phải được lựa chọn sao cho phản ánh được một cách chính xác và
trung thựuc nhất về chất lượng môi trường không khí khu vực thực hiện dự án và khu vực lân cận (chịu những tác động trực tiếp và gián tiếp của dự án). Số liệu về môi trường khí hậu có thể được thể hiện theo mẫu trong bảng 3.5 và 3.6 dưới đây. Bảng 3.5: Số liệu khí tượng Vị trí điểm đo:............................................. Ngày đo: ..................................................... Thời Hướng Tốc độ Nhiệt Ðộ ẩm Áp suất Phương gian/địa gió gió độ (0C) (%) (mbar) pháp/thiết điểm đo bị đo Bảng 3.6: Chất lượng môi trường không khí Ðiểm đo: X Vị trí đo:...................................................... Ngày đo: ..................................................... Thời Nồng độ các khí độc hại Phương gian/địa CO NO2 SO2 CO2 Bụi pháp/ 3 3 3 điểm đo (mg/m ) (mg/m ) (mg/m ) (ppm) (mg/m3) thiết bị đo
TCVN (để so sánh) 3.2.4. Tiếng ồn Ðể đánh giá mức ồn nền, phải tiến hành lựa chọn địa điểm sao cho thật thích hợp để có thể xác định những nguồn gây ra tiếng ồn hiện có trong khu vực đồng thời đánh giá được khả năng lan truyền âm thanh. Ðể thuận lợi cho việc theo dõi, giám sát, vị trí các điểm đo đạc chất lượng môi trường không khí nói chung, tiếng ồn nói riêng phải được thể hiện trên một bản đồ ở tỷ lệ thích hợp. Kết quả đo đạc tiếng ồn có thể được thể hiện theo mẫu bảng 3.7. Bảng 3.7. Kết quả khảo sát tiếng ồn Ðiểm đo: N1 Vị trí đo: ............................................ Ngày đo: ............................................ Thời gian/địa Laeq Lamax L50 Phương pháp/thiết bị điểm khảo sát (dBA) (dBA) (dBA) đo TCVN
Các điều kiện kinh tế xã hội tại khu vực thực hiện Dựa án và lân cận sẽ chịu những ảnh hưởng trực tiếp, gián tiếp nhất định, vì vậy việc khảo sát và đánh giá hiện trạng các điều kiện kinh tế xã hội của khu vực là một vấn đề rất cần thiết. Nội dung điều tra hiện trạng kinh tế xã hội tại khu vực thực hiện của Dự án có thể tham khảo mẫu bảng 3.8. Bảng 3.8. Phiếu điều tra kinh tế xã hội 1. Khu vực điều tra: Tên khu vực điều tra: Số hộ dân: ..... (hộ). Tổng số dân: ..........(người). Bình quân:........ người/hộ. Tỷ lệ tăng dân số trung bình: ................. %. 2. Tình trạng đất đai: Tổng diện tích đất:............... (ha). Trong đó đất nông nghiệp: ............. (ha). Ðất công nghiệp: ..................(ha). Ðất khác: ....................................... (ha). 3. Tình hình kinh tế: Số hộ làm nông nghiệp: .............. (hộ). Phi nông nghiệp: (hộ) Số người làm trong các xí nghiệp công nghiệp tại địa phương: (người) Thu nhập: Bình quân:......... đ/tháng. Cao nhất: đ/tháng Thấp nhất: đ/tháng Số hộ giàu: ............................ (hộ). Số hộ nghèo: (hộ) 4. Các công trình công cộng, hạ tầng cơ sở trong khu vực: Cơ quan, Trường học, Viện nghiên cứu: (cơ sở) Nhà máy, Xí nghiệp công nghiệp: (cơ sở) Bệnh viện, Trạm Y tế: (cơ sở) Chợ: ..................... (cơ sở). Nghĩa trang: (cơ sở)
Ðình, chùa, nhà thờ: (cơ sở) Trình trạng giao thông, đường: + Ðường đất:........................ %. + Ðường cấp phối: % + Ðường bê tông: ................ %. + Ðường gạch: % Tình trạng cấp điện, nước: + Số hộ được cấp điện: ............. (hộ). + Số hộ được cấp nước: .......... (hộ) 5. Tình hình sức khoẻ: Số người mắc bệnh truyền nhiễm: ....... (người). Bệnh mãn tính: (người) Bệnh nghề nghiệp: (người) 6. Các yêu cầu và kiến nghị của địa phương về vệ sinh môi trường: Xác nhận của Ðịa phương Ngày... tháng.... năm Người điều tra 3.3. Ðánh giá hiện trạng môi trường nền Dựa vào các số liệu đo đạc, điều tra về các thành phần môi trường nêu trên, tiến hành đánh giá hiện trạng chất lượng môi trường nơi thực hiện dự án công trình giao thông trên cơ sở đối sánh với tiêu chuẩn môi trường Việt Nam và các tiêu chuẩn khác liên quan được các Cơ quan có thẩm quyền của Nhà nước ban hành theo các nội dung sau: Môi trường vật lý: chất lượng nước mặt, nước ngầm, chất lượng không khí, khí hậu, tiếng ồn, chấn động, môi trường đất, tình hình lũ lụt; Tài nguyên sinh vật: động vật, thực vật, sinh thái vùng, bao gồm cả sinh vật dưới nước và sinh vật trên cạn, cần đặc biệt quan tâm đối với động vật hoang dã và thực vật quý hiếm; Tài nguyên đất: hiện trạng sử dụng đất, vấn đề giải phóng mặt bằng; Công trình văn hoá, lịch sử: như là công trình tôn giáo, mồ mả, khu khảo cổ, công trình văn hoá lịch sử, cảnh quan, du lịch; Kinh tế xã hội: dân số, nghề nghiệp, mức sống, điều kiện vệ sinh, sức khoẻ cộng đồng, v.v... Chương 4
Dự báo, đánh giá tác động môi trường của dự án Yêu cầu: phần nội dung này cần phải chỉ ra một cách định lượng, toàn diện những tác động bao gồm những tác động trực tiếp và gián tiếp, ngắn hạn và lâu dài, những tác động tiềm ẩn và tích luỹ, những tác động có thể hoặc không thể khắc phục có tiềm năng lớn gây suy thoái, ô nhiễm môi trường khu vực. 4.1. Nguyên tắc đánh giá a. Việc xác định những tác động môi trường dự án công trình giao thông được xem xét theo 3 giai đoạn phát triển của dự án: Lựa chọn tuyến đường và chuẩn bị mặt bằng, Thi công xây dựng công trình, Vận hành công trình (đưa công trình vào hoạt động). b. Cần phải đánh giá các giải pháp bảo vệ môi trường mà trong phương án thiết kế khả thi của dự án đã lựa chọn nhằm điều chỉnh, hoàn thiện hoặc bổ sung các giải pháp mới để đạt được tiêu chuẩn bảo vệ môi trường. Trường hợp đặc biệt cần thiết thì đề xuất thay đổi một phần hoặc toàn bộ phương án thiết kế khả thi của dự án. 4.2. Những nguồn gốc gây suy thoái, ô nhiễm môi trường Ðể việc đánh giá tác động của dự án lên môi trường đáp ứng những yêu cầu nêu trên, trước tiên phải xác định được diện tích vùng tác động của dự án. Ðối với các dự án công trình giao thông đường bộ và đường sắt, vùng nghiên cứu khi đánh giá tác động môi trường vật lý, sức khoẻ cộng đồng, giải phóng mặt bằng thông thường được xác định là vùng kéo dài ở hai tuyến đường và có chiều rộng tính từ đường biên của đường từ 50 m đến 100 m tuỳ theo cấp đường. Tuy nhiên đối với việc đánh giá tác động môi trường kinh tế xã hội thì vùng nghiên cứu có thể lớn hơn. Theo kinh nghiệm, những nguồn gây ô nhiễm, suy thoái môi trường của dự án công trình giao thông được thể hiện một cách khái quát trong bảng 4.1. Bảng 4.1: Các yếu tố gây ô nhiễm môi trường của dự án công trình giao thông TT Các hoạt động của dự Các yếu tố gây ô nhiễm, án suy thoái môi trường
1 Bố trí tuyến đường và Chuyển đổi mục đích sử dụng đất, chuẩn bị mặt bằng Di dân, tái định cư, Suy thoái rừng, suy giảm đa dạng sinh học, Biến đổi đặc điểm hệ thống thuỷ văn mặt. 2 Thi công xây dựng Bụi, khí độc (CO, SO2, NO2, CnHm, hơi chì...), tiếng ồn, Chất thải rắn, Nước thải nhiễm dầu mỡ, cặn lơ lửng cao, Chất thải sinh hoạt của công nhân, Thu hẹp dòng chẩy, sụt lở bờ sông, ô nhiễm nước sông, tiếng ồn, chấn động. 3 Vận hành công trình Bụi, tiếng ồn, khí độc (CO, SO2, NO2, CnHm, hơi chì...). Lượng giao thông, mức độ giao lưu tăng cao. 4.3. Tác động đến môi trường của bố trí tuyến đường và chuẩn bị mặt bằng Phương án bố trí tuyến đường cũng như công tác chuẩn bị mặt bằng thi công đường bộ và đường sắt có tác động rất lớn và lâu dài đối với môi trường tài nguyên thiên nhiên và kinh tế xã hội. Bởi vì tuyến đường khác nhau, ở các khu vực đất khác nhau sẽ gây ra các tác động rất khác nhau. Những tác động môi trường của phương án bố trí tuyến đường và chuẩn bị mặt bằng bao gồm: làm thay đổi chế độ thuỷ lực của các dòng nước mặt, nước ngầm, làm tăng xói lở và bồi lắng, làm suy thoái môi trường đất, ô nhiễm môi trường nước mặt, làm mất các thảm thực vật, làm mất nơi sinh sống của động vật hoang dã, tạo điều kiện thuận lợi cho con người xâm lấn và khai thác tài nguyên rừng, có thể gây ảnh hưởng xấu đến di sản lịch sử, văn hoá, cảnh quan. Các tuyến đường cắt ngang qua làng xã, hoặc cắt ngang giữa khu dân cư và đồng ruộng, nương rẫy, gây cản trở đi lại, sinh hoạt, nếp sống bình thường và sản xuất đối với nhân dân, tác động này đặc biệt lớn đối với các đoạn đường đi qua các vùng dân tộc thiểu số.
4.3.1. Chế độ thuỷ lực Các dự án đường bộ (đường ôtô) và đường sắt đi xuyên qua các vùng lãnh thổ rộng lớn thường sẽ cắt ngang qua dòng nước chảy như sông, ngòi, suối, đồng ruộng, vùng ngập nước v.v... Các dự án giao thông này sẽ ngăn cản nước chảy từ bên này đường sang bên kia đường hoặc có thể làm thay đổi dòng nước chảy, tập trung các dòng chảy về một nơi, do đó gây úng ngập hoặc nâng cao mực nước ở phía bên này đường và gây cạn kiệt nguồn nước ở phía bên kia đường. Ðặc biệt là gây cản trở thoát nước mưa vào mùa mưa, không những gây biến đổi thuỷ lực của nước mặt mà còn làm thay đổi sự thẩm thấu nước trong đất và ảnh hưởng cả đến trạng thái nước ngầm dưới đất. Các tác động này cần phải được đánh giá rất cẩn thận. 4.3.2. Xói lở đất và bồi lắng Tuỳ theo phương án bố trí tuyến đường khác nhau mà khối lượng đào, đắp, cũng như tác động xói mòn và bồi lắng khác nhau. Ðất bị tác động chính là do công việc đào đắp và bị xói mòn. Việc đào đắp ảnh hưởng trực tiếp đến sản xuất nông nghiệp và lâm nghiệp, cảnh quan. Xói mòn sẽ tạo ra bồi lắng sông ngòi, cống rãnh thoát nước, có thể gây ra úng ngập tạm thời và giảm chất lượng nước mặt, làm ảnh hưởng đến hệ sinh thái dưới nước. Mưa to làm xói mòn đất còn gây ra nguy hiểm cho nền đường như sụt lở, lún, nứt. Xây dựng tuyến đường ở sườn đồi, núi rất dễ dàng xảy ra sụt lở và bị xói mòn rất mạnh trong mùa mưa, do đó gây ra hậu quả tai nạn giao thông, phá hoại môi trường đất và tiếp theo là bồi lắng và làm ô nhiễm môi trường nước mặt. Vì vậy cần phải đánh giá chính xác mức độ tác động của đào, đắp và xói mòn đối với tài nguyên có giá trị, đối với sinh thái trên cạn và dưới nước, đối với công trình lân cận. 4.3.3. Tác động đến tài nguyên sinh vật Bố trí tuyến đường và công tác chuẩn bị mặt bằng có tác động rất lớn đến tài nguyên sinh vật trong một vùng rộng lớn có tuyến đường đi qua. Các tác động này cần được đánh giá cẩn thận. a. Sinh vật dưới nước Loài cá nói riêng và hệ sinh thái dưới nước của vùng nói chung, có thể bị tác động bởi:
Xói lở và bồi lắng do tuyến đường chạy qua gây ra (trong giai đoạn chuẩn bị mặt bằng, trong giai đoạn thi công cũng như giai đoạn vận hành của dự án); Rò rỉ xăng dầu từ xe cộ cũng như xăng dầu chảy tràn khi vậnchuyển. Rò rỉ và chảy tràn khi vận chuyển vật liệu độc hại trên đường giao thông; Thay đổi thuỷ văn trong thuỷ vực sẽ làm ảnh hưởng đến tài nguyên sinh vật dưới nước. b. Tài nguyên rừng Tác động của dự án giao thông đối với tài nguyên rừng có thể là trực tiếp hoặc gián tiếp, như: Chiếm đất, chia cắt đất, làm sáo trộn, phá vỡ tính nguyên vẹn và thống nhất của hệ sinh thái; Phát quang rừng để mở đường và tạo dải lộ quyền, làm các công trình; Mở đường ở vùng rừng núi, ngoài việc tạo điều kiện cho con người khai thác và tàn phá rừng hơn như: đốt rừng làm rẫy, chặt cây lấy củi và lấy gỗ, phá rừng làm đất nông nghiệp, v.v... Hình thành hệ thống giao thông ở gần rừng sẽ kéo theo việc hình thành các khu dân cư, thương mại, dịch vụ, công nghiệp ở gần rừng, do đó sẽ tạo cơ hội xâm lấn và khai thác, tàn phá rừng. c. Ðộng vật hoang dã Ðộng vật hoang dã cũng bị dự án giao thông tác động tương tự như rừng. Dự án giao thông sẽ làm thiệt hại điều kiện sinh cư của động vật hoang dã quý hiếm và tạo điều kiện cho con người khai thác động vật hoang dã quý hiếm (chủ yếu là săn bắn). Nếu tính đường đi qua vùng rừng núi sẽ cô lập các cộng đồng động vật và thực vật ở mỗi bên đường, chia cắt nơi sinh cư, nơi sinh sản và các bãi thức ăn của động vật, cản trở đường đi lối lại của các động vật hoang dã và hậu quả là làm suy thoái hệ động vật hoang dã, suy thoái đa dạng sinh học. 4.3.4. Ðánh giá tác động của bố trí tuyến đường và công tác chuẩn bị mặt bằng đối các giá trị sử dụng của vùng dự án a. Lưu thông của tàu thuyền
Dự án giao thông đường bộ, đường sắt có thể làm cản trở hay gây trở ngại cho tàu bè đi lại, nhất là các dự án đường đi qua các sông, lạch, đầm, phá hay eo biển. Cần phải kiểm tra đánh giá độ cao và khẩu độ của cầu có thoả mãn yêu cầu của giao thông đường thuỷ hay không. b. Sử dụng đất Dự án giao thông có thể làm thay đổi mục tiêu sử dụng đất của vùng lân cận dự án, như biến đất rừng đồi thành đất nông nghiệp, đất nông nghiệp thành đất đô thị hay đất công nghiệp v.v... Do đó trong báo cáo ÐTM cần mô tả chi tiết tình hình sử dụng đất ở vùng xung quanh dự án: Hiện trạng sử dụng đất sản xuất nông nghiệp, hệ sinh thái nông nghiệp, hệ thống tưới tiêu, sản phẩm và năng suất sản xuất; Hiện trạng sản xuất công nghiệp và dự báo phát triển công nghiệp, đô thị hoá trong tương lai do tác động của dự án; Hiện trạng khai thác khoáng sản và dự báo phát triển khai thác khoáng sản trong tương lai do tác động của dự án. Cần đánh giá tác động môi trường của tất cả sự thay đổi sử dụng đất ở trên cũng như điều kiện kinh tế xã hội kèm theo và đề xuất các giải pháp bảo vệ môi trường tương ứng. 4.3.5. Tác động đối với các giá trị của chất lượng cuộc sống con người a. Kinh tế xã hội Dự án giao thông có thể mang lại các lợi ích như mở rộng phát triển công nghiệp, các công trình khách sạn, cửa hàng, lưu thông hàng hoá và các dịch vụ kinh tế khác. Ngược lại cũng do các tác động phát triển đó mà làm tăng chất thải ô nhiễm môi trường. Dự án giao thông sẽ làm tăng giá trị sử dụng đất và đẩy mạnh quá trình đô thị hoá vùng lân cạn. Nhiều khu dân cư và khu chợ mới sẽ được hình thành gần đường. Việc giãn cách khu dân cư và khu chợ đối với các đường cao tốc mới là cần thiết . Tác động môi trường vật lý đối với các khu dân cư cạnh đường là lớn, nhất là ô nhiễm tiếng ồn và chấn động đối với sức khoẻ cộng đồng. Các tác động này cần phải được mô tả chỉ tiết và đánh giá để có các biện pháp giảm thiểu tương xứng. b. Giải phóng mặt bằng Giải phóng mặt bằng là công việc rất phức tạp và tác động đến môi trường vật lý và kinh tế xã hội. Giải phóng mặt bằng bao gồm các công việc chính như di chuyển nhà dân, khu dân cư, trường học, bệnh viện, cửa hàng, chợ búa, mồ mả, công trình lịch sử văn hoá, hệ thống điện, hệ thống cấp, thoát