HỘI THẢO HÀNG NĂM PHÒNG CHỐNG UNG THƯ TP. HỒ CHÍ MINH - LẦN THỨ 27
668
KHẢO SÁT CHẤT LƯỢNG GIẤC NGỦ BỆNH NHI UNG THƯ
VÀ MỘT SỐ YẾU TỐ LIÊN QUAN TẠI BỆNH VIỆN UNG BƯỚU
THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH NĂM 2024
Đặng Thị Thu Trâm1, Phạm Minh Thanh1,
Trần Thị Yến Nhi1, Nguyễn Thị Thu Vân2
TÓM TẮT80
Đặt vấn đề: Chất lượng giấc ngủ rất quan
trọng và cần thiết đối với mọi người, đặc biệt là
đối tượng trẻ em đang mắc bệnh ung thư, những
vấn đề phổ biến nhất là chất lượng giấc ngủ
không tốt và rối loạn giấc ngủ. Các rối loạn về
giấc ngủ: Thời gian khi đi vào giấc ngủ chậm, có
dấu hiệu phản kháng trước khi ngủ, có rối loạn
hành vi trong giấc ngủ, thức giấc trong đêm, thời
gian ngủ kém, dậy sớm và ngủ ban ngày quá
nhiều ảnh hưởng chất lượng giấc ngủ.
Mục tiêu: Đánh giá chất lượng giấc ngủ và
tìm hiểu các yếu tố liên quan đến chất lượng giấc
ngủ ở bệnh nhi ung thư đang được điều trị nội trú
tại Bệnh viện Ung Bướu Thành phố Hồ Chí
Minh.
Phương pháp nghiên cứu: Nghiên cứu hồi
cứu mô tả cắt ngang trên 190 bệnh nhi ung thư
tại Khoa Ung Bướu Nhi, Bệnh viện Ung Bướu
Thành phố Hồ Chí Minh. Sử dụng thang đo
CSHQ, PSQI và PedsQLTM để đánh giá rối loạn
giấc ngủ, chất lượng giấc ngủ, yếu tố ảnh hưởng
giấc ngủ. Phân tích hồi quy tuyến tính dùng để
1Phòng Điều dưỡng – Bệnh viện Ung Bướu TP.
HCM
2Khoa Ung Bướu Nhi – Bệnh viện Ung Bướu TP.
HCM
Chịu trách nhiệm chính: Đặng Thị Thu Trâm
Email: tramdtt71@gmail.com
Ngày nhận bài: 05/9/2024
Ngày phản biện: 11/9/2024
Ngày chấp nhận đăng: 03/10/2024
kiểm định mối tương quan giữa chất lượng giấc
ngủ và các yếu tố liên quan.
Kết quả: Bệnh nhi nội trú, nam chiếm tỷ lệ
cao hơn 58% (110/190) và nữ 42.1% (80/190) và
độ tuổi trung bình 8.24 ± 4.23. Điểm về rối loạn
giấc ngủ (CSHQ) của các nhóm tuổi đều có rối
loạn giấc ngủ mức trung bình. Trong đó “Rối
loạn hành vi trong giấc ngủ” và “Buồn ngủ vào
ban ngày” chiếm tỷ lệ cao nhất. Nhóm bệnh nhi 2
- 4 tuổi đạt điểm cao nhất 55.67 ± 22.27, nhóm 5
- 10 tuổi chiếm tỷ lệ cao thứ hai 48.84 ± 22.6 và
sau cùng nhóm 11 - 15 tuổi 44.04 ± 21.39. Điểm
PSQI trung bình chất lượng giấc ngủ là 8.28 ±
3.36. Phần lớn bệnh nhi có chất lượng giấc ngủ
khá (46.76%); rất tốt (30.97%); trong đó 50%
bệnh nhi gặp trở ngại lớn là các yếu tố ảnh hưởng
đến giấc ngủ: Đau, buồn nôn, ho, lo lắng,…
chiếm 95.8%, thời gian đầu để đi vào giấc ngủ
66.85%; rối loạn chức năng ban ngày xảy ra ít
hơn 1 lần /1 tuần 95.8%. Có mối liên quan có ý
nghĩa thống kê giữa chất lượng giấc ngủ với tuổi,
các yếu tố ảnh hưởng đến giấc ngủ: Ho, khó thở,
đau, nóng, lạnh, buồn nôn, lo lắng, thời gian ngủ,
thức giấc về đêm (p < 0,05).
Kết luận: Bệnh nhi ung thư có rối loạn giấc
ngủ mức trung bình và chất lượng giấc ngủ đạt
trung bình - khá, tuy nhiên cũng có một số yếu tố
ảnh hưởng chất lượng giấc ngủ bệnh nhi. Điều
này cho thấy giấc ngủ của bệnh nhân cũng cần
được quan tâm đúng mức và chăm sóc điều
dưỡng giấc ngủ cho bệnh nhi.
Từ khóa: Chất lượng giấc ngủ, rối loạn giấc
ngủ bệnh nhi ung thư.
TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 545 - THÁNG 12 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
669
SUMMARY
SLEEP QUALITY SURVEY IN
PEDIATRIC CANCER PATIENTS AND
RELATED FACTORS AT HCMC
ONCOLOGY HOSPITAL IN 2024
Introduction: Sleep quality is crucial and
essential for everyone, especially for children
with cancer. The most common issues are poor
sleep quality and sleep disorders. Sleep
disturbances include delayed sleep onset,
resistance to bedtime, sleep behavior disorders,
nighttime awakenings, poor sleep duration, early
awakenings, and excessive daytime sleepiness,
all of which affect sleep quality.
Objective: To assess sleep quality and
explore factors related to sleep quality in
pediatric cancer patients receiving treatment at
Ho Chi Minh City Oncology Hospital.
Method: A retrospective cross-sectional
study was conducted on 190 pediatric cancer
patients at the Pediatric Oncology Department,
Ho Chi Minh City Oncology Hospital. The
Child's Sleep Habits Questionnaire (CSHQ), the
Pittsburgh Sleep Quality Index (PSQI), and the
Pediatric Quality of Life (PedsQLTM) scales
were used to assess sleep disorders, sleep quality,
and factors influencing sleep. Linear regression
analysis was used to examine the correlation
between sleep quality and related factors.
Results: Male pediatric patients accounted
for a higher percentage (58% or 110/190)
compared to females (42.1% or 80/190), with an
average age of 8.24 ± 4.23 years. All age groups
showed moderate levels of sleep disorder scores
(CSHQ). "Sleep behavior disorders" and
"Daytime sleepiness" had the highest prevalence.
The 2 - 4 year old group had the highest score of
55.67 ± 22.27, followed by the 5 - 10 year old
group with 48.84 ± 22.6, and lastly the 11 - 15
year old group with 44.04 ± 21.39. The average
PSQI score for sleep quality was 8.28 ± 3.36.
Most patients had good (46.76%) or very good
(30.97%) sleep quality. Notably, 50% of patients
experienced significant obstacles related to sleep,
with factors such as pain, nausea, coughing, and
anxiety accounting for 95.8%. The average time
to fall asleep was 66.85 minutes. Daytime
dysfunction occurred less than once a week in
95.8% of patients. A statistically significant
association was found between sleep quality and
age, as well as factors affecting sleep: coughing,
dyspnea, pain, hot/cold sensations, nausea,
anxiety, sleep duration, nighttime awakenings,
and daytime dysfunction (p < 0.05).
Conclusion: Pediatric cancer patients exhibit
moderate levels of sleep disorders and average-to
- good sleep quality. However, certain factors
influence their sleep quality. This highlights the
importance of addressing sleep concerns in
patients and sleep nursing care for pediatric
patients.
Keywords: Sleep quality, sleep disorders,
pediatric cancer patients.
I. ĐẶT VẤN ĐỀ
Chất lượng giấc ngủ (CLGN) rất quan
trọng và cần thiết đối với mọi người, đặc biệt
đối tượng trẻ em (TE) đang mắc bệnh ung
thư (UT). Bệnh nhi (BN) ung thư (UT) với
thời gian sống điều trị kéo dài, các bé thường
phải đối mặt với tác dụng phụ lâu dài của
việc điều trị. Một trong những vấn đề phổ
biến nhất là CLGN không tốt[1] và rối loạn
giấc ngủ[9]. Rối loạn giấc ngủ ở TE mọi lứa
tuổi, dao động từ 20 - 30%, ảnh hưởng đến
nhận thức, cảm xúc và hành vi của trẻ[9]. Đối
với bệnh nhi UT, rối loạn giấc ngủ thường
tác động thể chất, tinh thần, cảm xúc liên
quan rối loạn giấc ngủ, làm trầm trọng thêm
các tình trạng bệnh và triệu chứng liên quan
đến bệnh UT chẳng hạn đau, mệt mỏi, trầm
cảm hoặc lo lắng, rối loạn cảm xúc, đau khổ,
HỘI THẢO HÀNG NĂM PHÒNG CHỐNG UNG THƯ TP. HỒ CHÍ MINH - LẦN THỨ 27
670
rối loạn nuốt, ăn không ngon, khó ngủ, thức
dậy lúc nửa đêm, thao thức, cảm thấy buồn
ngủ vào ban ngày, mất ngủ và có thể ảnh
hưởng không nhỏ tới các vấn đề về học tập,
trí nhớ và sinh hoạt hàng ngày của bệnh nhi,
cha mẹ, người thân chăm sóc trẻ mà còn tác
động lớn tới quá trình chăm sóc, điều trị
bệnh, gây suy giảm sức khỏe nặng nề hơn[7].
Ngoài ra mất ngủ ảnh hưởng đến chất lượng
cuộc sống của BN, tăng thêm các triệu chứng
của bệnh UT[6], làm tổn thương DNA và làm
giảm khả năng sửa chữa DNA của cơ thể, có
thể làm tăng nguy cơ UT[6].
Do đó mong muốn cải thiện CLGN UT
TE là một phần quan trọng trong chiến lược
điều trị, chăm sóc BN UT hiện nay. Tuy
nhiên, NC về CLGN ở BN UT vẫn còn rất
hạn chế ở Việt Nam nói chung và Bệnh viện
Ung Bướu (BVUB) Thành phố Hồ Chí Minh
(TP. HCM). Vì vậy, nhóm chúng tôi thực
hiện NC này và qua kết quả NC, chúng tôi
biết được CLGN BN và các yếu tố liên quan
để có thể đưa ra kế hoạch chăm sóc phù hợp.
Mục tiêu nghiên cứu:
1. Khảo sát rối loạn giấc ngủ và CLGN
của BN đang điều trị nội trú tại khoa Ung
Bướu Nhi, BVUB.
2. Mối tương quan giữa một số yếu tố
liên quan với CLGN BN đang điều trị nội trú
tại khoa Ung Bướu Nhi, BVUB.
II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
2.1. Thiết kế nghiên cứu: Nghiên cứu
hồi cứu mô tả cắt ngang.
2.2. Đối tượng nghiên cứu: Gồm 190
BN bị mắc bệnh UT đang điều trị nội trú tại
khoa Ung Bướu Nhi, BVUB, TP. HCM.
2.3. Tiêu chuẩn chọn mẫu
Tiêu chuẩn chọn: BN từ 2 đến 15 tuổi,
được chẩn đoán xác định UT, đang điều trị
nội trú tại khoa trong thời gian 02/01/2024
đến 31/10/2024. Đã hóa trị ≥ 1 lần tại khoa
Ung Bướu Nhi, BVUB. Cha mẹ và BN đồng
ý tham gia NC và giai đoạn bệnh từ 1 đến 3
và loại trừ giai đoạn trễ.
Tiêu chuẩn loại trừ: Không đáp ứng tiêu
chí chọn.
2.4. Cỡ mẫu: Áp dụng công thức tính cỡ
mẫu ước lượng một tỷ lệ p:
n: Cỡ mẫu nghiên cứu cần.
α: Xác suất sai lầm loại I: 0,05.
d: Sai số cho phép: 0,075.
p: Trị số mong muốn của tỷ lệ.
Chọn p = 0,5 để cỡ mẫu đạt lớn nhất.
Thay số liệu vào công thức trên chúng tôi
tính được n = 171.
N = 171 + 10% sai số trong quá trình
chọn mẫu = 188.
Như vậy, số bệnh nhi tham gia NC ước
lượng là 190 BN.
2.5. Phương pháp chọn mẫu: Chọn mẫu
thuận tiện.
2.6. Công cụ thu thập số liệu: Bộ câu
hỏi (BCH) gồm 3 phần:
2.6.1. Phần 1: Thông tin chung bệnh nhi:
Gồm 06 câu hỏi: Tuổi, giới tính, chẩn đoán
lúc nhập viện, thời gian điều trị bệnh, bệnh
có bị tái phát không và phương pháp điều trị.
2.6.2. Phần 2: Sử dụng BCH khảo sát
giấc ngủ (CSHQ) cho BN từ 2 - 15 tuổi của
Owens (2000)[9]; BCH gồm 35 câu, với 8
phân nhóm, có 02 câu xuất hiện ở 2 phân
nhóm là “phản kháng trước khi ngủ và lo âu
liên quan đến giấc ngủ” nên chỉ có 33 câu
được tính điểm. Tám phân nhóm gồm: 1)
Kháng giờ đi ngủ: 6 câu; 2) Bắt đầu đi ngủ
chậm: 1 câu; 3) Thời gian ngủ: 3 câu; 4) Lo
lắng về giấc ngủ: 4 câu; 5) Thức giấc ban
TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 545 - THÁNG 12 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
671
đêm: 3 câu; 6) Rối loạn hành vi trong lúc
ngủ: 7 câu; 7) Rối loạn nhịp thở khi ngủ: 3
câu; 8) Buồn ngủ ban ngày: 8 câu. BCH cũng
được dịch ra nhiều thứ tiếng, đối tượng tham
gia NC được yêu cầu đánh giá những thói
quen giấc ngủ trẻ UT. Thang điểm Likert
gồm ba mức độ được chỉ ra tần số xuất hiện
và được tính điểm như sau: 3 điểm = hành vi
ngủ thường xuyên xuất hiện 5 - 7 lần/tuần; 2
điểm = thỉnh thoảng xuất hiện 2 - 4 lần tuần;
1 điểm = hiếm khi xuất hiện 0 - 1 lần/tuần.
Các câu trong phần 8 buồn ngủ vào ban ngày
và trong hoạt động (câu 7 và 8) được tính
điểm như sau: không buồn ngủ = 0; rất buồn
ngủ = 1; ngủ gật = 2. Các câu 1, 2 trong phần
1; câu 1 trong phần 2; câu 2, 3 trong phần 3;
câu 3 trong phần 7 được chuyển đổi như sau:
(3 = 1); (2 = 2) và (1 = 3). Sau đó tất cả các
điểm được cộng lại, tổng số điểm từ 31 đến
97, điểm cao hơn cho thấy trẻ có nhiều vấn
đề về giấc ngủ hơn. Cronbach’Alpha =
0,83[9].
2.6.3. Phần 3: Đánh giá chất lượng giấc
ngủ dựa trên thang đo chỉ số chất lượng giấc
ngủ (The Pittsburgh Sleep Quality Index –
PSQI).
Sử dụng thang điểm PSQI (Pittsburgh
Sleep Quality Index) để đánh giá CLGN đối
tượng NC. Bộ công cụ này được phát triển
vào năm 1989 là thang đo thông dụng và
được sử dụng phổ biến nhất với độ tin cậy
cao, được sử dụng để sàng lọc cộng đồng, đã
được kiểm định và chuyển dịch xuôi tiếng
Việt tại Trường Đại học Y Dược Thành phố
Hồ chí Minh năm 2014, PSQI phiên bản
tiếng Việt là một công cụ đáng tin cậy và có
thế được sử dụng để sàng lọc cộng đồng[12].
Có 9 câu hỏi đầu tiên tương đương với 19
câu hỏi chia thành 7 phần đánh giá các khía
cạnh khác nhau của giấc ngủ.
Bảng 1. Thang điểm PSQI (Pittsburgh Sleep Quality Index)
Thành phần
Câu hỏi
Điểm
1
Chất lượng giấc ngủ
chủ quan
6
0 - 3 điểm.
2
Thời gian để đi vào giấc
ngủ
2 và 5a
Điểm mục 2 (15p = 0, 16 - 30p = 1, 31 - 60p = 2, >
60p = 3) + Điểm mục 5a. Tổng điểm: 0đ = 0 điểm, 1
- 2đ = 1 điểm, 3 - 4đ = 2 điểm, 5 - 6đ = 3 điểm
3
Số giờ ngủ mỗi đêm
4
Điểm: > 7 = 0 điểm, 6 - 7 = 1 điểm, 5 - 6 = 2 điểm,
< 5 = 3 điểm.
4
Hiệu quả giấc ngủ theo
thói quen
1, 3 và 4
Tổng số giờ ngủ được/ Tổng số giờ đi ngủ x 100%.
Điểm: ≥ 85% = 0 điểm, 75% - <85% = 1 điểm,
65% - <75% = 2 điểm, < 65% = 3 điểm.
5
Các yếu tố ảnh hưởng
đến giấc ngủ
5b - 5j
Tổng điểm: 0 = 0 điểm, 1 - 9 = 1 điểm,
10 - 18 = 2 điểm, 19 - 27 = 3 điểm
6
Sử dụng thuốc ngủ
7
Điểm: 0 - 3 điểm
7
Rối loạn chức năng ban
ngày
8 và 9
Tổng điểm: 0đ = 0 điểm, 1 - 2đ = 1 điểm,
3 - 4đ = 2 điểm, 5 - 6đ = 3 điểm.
HỘI THẢO HÀNG NĂM PHÒNG CHỐNG UNG THƯ TP. HỒ CHÍ MINH - LẦN THỨ 27
672
Tổng điểm bảy thành phần: 0 - 21 điểm,
điểm càng cao thì chất lượng giấc ngủ càng
kém.
Phân loại điểm PSQI: Giấc ngủ tốt (PSQI
≤5); Giấc ngủ kém (PSQI >5), (điểm cắt: 5
điểm)[12].
2.6.4. Phần 4: BCH các yếu tố liên quan
ảnh hưởng đến CLGN dựa vào khảo sát chất
lượng cuộc sống của bệnh nhi: Sử dụng BCH
PedsQLTM để đo lường chất lượng cuộc
sống liên quan đến sức khỏe (CLCSK) dành
cho BN UT, (phiên bản 3.0 do Varni và cộng
sự (2002). BCH gồm 17 câu với 5 phân
nhóm: Đau (2 câu) và đánh giá thang điểm
đau (1 câu), buồn nôn (5 câu), lo sợ về thủ
thuật (3 câu), lo sợ về điều trị (3 câu), lo lắng
(3 câu). BCH đã được dịch ra nhiều thức
tiếng và khảo sát trên đối tượng cha mẹ BN
và được yêu cầu đánh giá mức độ tâm lý
trong thời gian điều trị hóa trị cho BN dựa
trên thang điểm Likert với 5 mức độ: 1 =
Không bao giờ xuất hiện; 2 = Hầu như không
bao giờ xuất hiện; 3 = Thỉnh thoảng xuất
hiện; 4 = Thường xuyên xuất hiện; 5 = Hầu
như luôn luôn xuất hiện với Cronbach’s
alpha dao động từ 0.89 - 0.92. Giá trị của bộ
công cụ đã được chứng minh bằng cách sử
dụng phương pháp Known group trong NC
của Varni và cộng sự (2002)[10].
2.7. Qui trình thu thập số liệu
Nhóm NC giải thích mục tiêu NC và đề
nghị Ban Lãnh đạo khoa Ung Bướu Nhi hỗ
trợ.
Tập huấn cho NCV: 2 ĐD trong khoa
phụ trách khám bệnh mỗi ngày, cách tiếp cận
BN và cách thu thập thông tin trong bảng
khảo sát.
BCH được phát từ ngày 02/01/2024 đến
31/7/2024 vào khoảng cuối giờ buổi sáng
làm việc (từ 10h30 đến 11h30) vào các ngày
trong tuần, từ thứ 2 đến thứ 6.
Tại phòng bệnh nội trú của khoa, NCV
mời Cha mẹ BN tham gia NC. Nếu họ đồng
ý tham gia, NCV phát BCH cho cha mẹ BN
tự điền, thời gian dự kiến 45 phút/ BCH.
NCV giải thích và hỗ trợ khi đối tượng NC
có thắc mắc và NCV thu lại phiếu khảo sát
sau khi hoàn tất và lưu giữ sau mỗi buổi thu
thập số liệu.
2.8. Phương pháp xử lý số liệu và phân
tích số liệu
Dữ liệu được mã hóa và nhập vào máy
tính sử dụng phần mềm SPSS 20.0. Kết quả
trình bày theo dạng bảng tần số, giá trị trung
bình, độ lệch chuẩn cho biến định lượng,
phân tích hồi quy tuyến tính tìm mối liên
quan giữa rối loạn giấc ngủ ảnh hưởng đến
CLCSK của BN UT.
2.9. Đạo đức nghiên cứu
Đề cương NC được thông qua hội đồng
khoa học công nghệ của BV.
Đảm bảo độ an toàn và bảo mật cho
người tham gia NC.
Người tham gia NC được giải thích kỹ về
mục tiêu NC, hiểu và đồng ý tự nguyện tham
gia.