Kiểm soát cholesterol
Tăng cholesterol máu làm gia tăng đáng kể (gấp đôi) nguy cơ bệnh
động mạch vành. Kết hợp với các yếu tố nguy cơ khác, cholesterol làm tăng
nguy cơ lên nhiều lần. Vì vậy kiểm soát cholesterol có tầm quan trọng sống
còn để giảm nguy cơ bệnh tim mạch. Mối liên quan giữa nồng độ cholesterol
và nguy cơ bệnh tim mạch giống như xe tăng tốc từ từ khi ra xa lộ. Khi nồng
độ cholesterol máu đạt 200 mg/dl, nguy cơ bệnh tim mạch bắt đầu tăng, khi
nồng độ cholesterol vượt quá mức trên, nguy cơ mắc bệnh và tử vong do bệnh
tim tăng nhanh hơn nhiều.
Khi nồng độ cholesterol máu đạt 250 mg/dl thì nguy cơ tử vong vì bệnh tim
tăng gấp đôi so với người có cholesterol dưới 200 mg/dl. Ngược lại, hạ thấp một
chút nồng độ cholesterol cũng có lợi, càng hạ thấp cholesterol càng có lợi. Người
ta ước tính cứ mỗi 1 mg/dl cholesterol hạ xuống thì nguy cơ mắc bệnh tim mạch
giảm 2%. Vì vậy, nếu giảm cholesterol được 10 mg/dl thì đã giảm được 20% nguy
cơ bệnh tim mạch.
Cholesterol là gì?
Cholesterol là một chất như sáp (ở thể tự nhiên) có trong cơ thể người và
mọi loài thú vật khác. Đây là thành phần quan trọng của thành tế bào. Cơ thể cũng
cần cholesterol để sản xuất nhiều nội tiết tố khác, cũng như acid mật để tiêu hóa
thức ăn.
Cơ thể người lấy cholesterol từ hai nguồn: gan sản xuất khá nhiều
cholesterol và một lượng đáng kể từ các thức ăn động vật như thịt, trứng. Chúng ta
gặp rắc rối khi có quá nhiều cholesterol trong máu. Nồng độ cholesterol trong máu
thường sẽ cao khi chúng ta ăn quá nhiều chất béo bão hòa (khiến gan tổng hợp
nhiều cholesterol) và quá nhiều thức ăn chứa cholesterol. Để đến được nơi có nhu
cầu trong cơ thể, cholesterol được chuyên chở trong máu trên các “xe” có cấu trúc
phức tạp gọi là lipoprotein. Khi nồng độ cholesterol trong máu quá cao,
cholesterol thừa sẽ đọng trên thành động mạch dưới dạng các mảng vữa làm cho
động mạch bị hẹp lại. Kết quả dẫn tới xơ vữa động mạch, là nền tảng của bệnh
mạch vành, cơn đau thắt ngực và cơn đau tim (nhồi máu cơ tim).
Lipoprotein là gì?
Lipoprotein là sự kết hợp giữa một protein và một loại lipid (cholesterol
hay triglycerid). Lipoprotein đóng vai trò chuyên chở các cholesterol và các loại
mỡ (lipid) khác như triglycerid. Có 2 dạng lipoprotein: một dạng đặc biệt nguy
hiểm gọi là lipoprotein tỷ trọng thấp (LDL - low density lipoprotein) vì nó chứa
nhiều mỡ và ít protein, khiến nó mất ổn định và có khuynh hướng phân ly, dễ dính
vào thành động mạch, một dạng lipoprotein có lợi là HDL (high density
lipoprotein - lipoprotein có tỷ trọng cao) bảo vệ tim. HDL ổn định, không những
không dính vào thành mạch mà còn giúp mang cholesterol ra khỏi thành mạch.
Điều này đặc biệt quan trọng đối với các động mạch vành.
Khi nồng độ cholesterol trong máu tăng quá cao
Lúc đó thì cholesterol thừa sẽ đóng trên thành động mạch tạo chỗ cho các tế
bào đặc biệt đến bám thêm vào. Quá trình này sẽ hình thành một khối giàu
cholesterol trong thành mạch, sau đó được bao bởi mô sẹo thành một lớp vỏ cứng
tạo thành mảng xơ vữa.
Cholesterol càng dư thừa thì càng có nhiều mảng xơ vữa đủ kích cỡ bám
trên thành mạch, làm hẹp các động mạch và giảm dòng máu nuôi, làm giảm oxy
và chất dinh dưỡng đến nuôi cơ tim, hậu quả là các cơn đau thắt ngực. Mảng xơ
vữa này rất không ổn định và sẵn sàng vỡ ra, tạo cục máu đông trong động mạch,
nếu có máu đông trong các mạch máu dẫn đến tim sẽ gây ra cơn đau tim, nếu làm
tắc mạch máu não thì gây ra đột quỵ. Hạ thấp nồng độ cholesterol trong máu có
thể làm chậm lại, ngưng, hay đảo ngược quá trình tạo các mảng xơ vữa có hại,
giảm nguy cơ mắc bệnh và lên cơn đau tim.
Triglycerid trong máu
Liên hệ giữa tăng triglycerid máu và tim không mạnh mẽ như giữa LDL -
cholesterol và bệnh tim, nhưng cũng làm tăng nguy cơ bệnh mạch vành.
Trong cuộc chiến chống cholesterol, dù lúc khỏe mạnh nhất, ta vẫn phải thử
máu. Người lớn và cả trẻ em cần phải biết nồng độ cholesterol của mình. Ta nên
thử ít nhất mỗi 5 năm hay thường hơn nếu đã có cholesterol cao, hay có các yếu tố
nguy cơ bệnh tim khác. Nếu kết quả xét nghiệm có bất thường thì nên đến bác sĩ
để được theo dõi thích hợp.
Kết quả thử cholesterol có ý nghĩa gì?
- Cholesterol toàn phần dưới 200 mg/ dl: không mắc chứng bệnh mạch
vành, được xem là nồng độ cholesterol ao ước. Nồng độ này càng thấp thì càng
tốt, cholesterol dưới 170 mg/ dl thì tốt hơn 190 mg/dl.
- Cholesterol ở giữa 200 và 239 mg/dl: được xem là cholesterol giới hạn
cao.
- Cholesterol từ 240 mg/dl trở lên: được xem là tăng cholesterol.
- Nồng độ thấp HDL - cholesterol là một yếu tố nguy cơ độc lập của bệnh
tim. HDL - cholesterol dưới 35 mg/dl: được xem là thấp.
- Nồng độ triglycerid dưới 200 mg/dl: được xem như bình thường.
- Triglycerid giữa 200 và 400 mg/dl: được xem là giới hạn cao.
- Triglycerid từ 400 đến 1.000 mg/dl là triglycerid cao.
- Triglycerid trên 1.000 mg/dl là rất cao. Ngoài sự gia tăng nguy cơ bệnh
mạch vành, nồng độ triglycerid rất cao có thể gây tổn thương một cơ quan sinh tồn
khác, tuyến tụy...