137
Ch−¬ng IX
TÝnh To¸n KINH TÕ TRONG C¤NG Tr×nh
Lîi Dông Tæng Hîp Nguån N−íc
i. Kh¸i NiÖm CHUNG
Néi dung tÝnh to¸n kinh tÕ trong c«ng tr×nh lîi dông tæng hîp còng nh−
tÝnh to¸n trong c«ng tr×nh cã môc tiªu ®¬n. §iÒu kh¸c nhau lµ hiÖu Ých vµ chi
phÝ ®Çu t− ph¶i tÝnh theo gi¸ trÞ tæng hîp vµ viÖc chän ph−¬ng ¸n tèi −u ph¶i
dùa vµo hiÖu Ých tæng hîp.
1. Chän ph−¬ng ¸n tèi −u cña c«ng tr×nh lîi dông tæng hîp nguån n−íc:
Ph−¬ng ¸n tèi −u ®−îc chän dùa trªn nguyªn t¾c lµ:
- Lîi dông nguån n−íc hîp lý.
- HiÖu Ých kinh tÕ tæng hîp cña c¸c ngµnh dïng n−íc ph¶i lín nhÊt.
- C¸c ®èi t−îng dïng n−íc riªng biÖt ph¶i cã hiÖu Ých tèi thiÓu ®¹t yªu
cÇu môc ®Ých dïng n−íc cña ®èi t−îng ®ã.
Gi÷a c¸c ph−¬ng ¸n ®em so s¸nh th× thÊy r»ng hiÖu Ých cña tõng ®èi
t−îng dïng n−íc lµ kh«ng ®ång bé. Cã ph−¬ng ¸n th× hiÖu Ých cña ®èi t−îng
nµy ®¹t cao. Môc ®Ých cuèi cïng lµ ph¶i chän ph−¬ng ¸n cã hiÖu Ých tæng hîp
lín nhÊt.
VÝ dô: Cã mét c«ng tr×nh lîi dông tæng hîp phôc vô cho c¸c ®èi t−îng
dïng n−íc sau:
- Cung cÊp n−íc t−íi cho c©y trång.
- Phßng lò
- Cung cÊp n−íc cho tr¹m thuû ®iÖn.
138
Ng−êi ta ®Ò xuÊt 4 ph−¬ng ¸n lîi dông tæng hîp víi gi¸ trÞ hiÖu Ých thu
vÒ h»ng n¨m cña c¸c ®èi t−îng dïng n−íc nh− sau:
B¶ng 9: hiÖu Ých thu vÒ hµng n¨m cña ®èi t−îng dïng n−íc
§¬n vÞ tÝnh: tû ®ång
Phßng lò T−íi Thuû ®iÖn Tæng hîp lîi dông
Ph−¬ng
¸n B phßng lò % B t−íi % B f® % B tæng hîp %
1 7 58 14 78 23 100 44 94
2 8 67 18 100 18 78 44 94
3 11 92 16 89 20 87 47 100
4 12 100 12 67 17 74 41 87
Qua b¶ng ta thÊy:
- NÕu xÐt vÒ yªu cÇu thuû ®iÖn: th× ph−¬ng ¸n 1 cho hiÖu Ých cao nhÊt
gi÷a c¸c ph−¬ng ¸n Bt® = 23 tû (100%), trong lóc ph−¬ng ¸n 2 th× ®¹t 78%,
ph−¬ng ¸n 3 ®¹t 87%, ph−¬ng ¸n 4 ®¹t 74% so víi ph−¬ng ¸n 1.
- NÕu xÐt vÒ yªu cÇu T−íi: th× ph−¬ng ¸n 2 lµ ph−¬ng ¸n cã hiÖu Ých cao
nhÊt: Bt−íi = 18 tû. Trong lóc c¸c ph−¬ng ¸n kh¸c cã hiÖu Ých lµ 14, 16 vµ 12 tû.
- NÕu xÐt vÒ yªu cÇu phßng lò: th× ph−¬ng ¸n 4 cã hiÖu Ých cao nhÊt Bpl
= 12 tû (100%) trong lóc c¸c ph−¬ng ¸n kh¸c chØ ®¹t 58 ÷ 92% so víi ph−¬ng
¸n 4.
Nh−ng nÕu xÐt vÒ ph−¬ng ¸n cã hiÖu Ých lín nhÊt trong lîi dông tæng
hîp nguån n−íc th× ph−¬ng ¸n tèt nhÊt kh«ng ph¶i lµ ph−¬ng ¸n 1, 2 hoÆc 4
mµ lµ ph−¬ng ¸n 3. Bëi v× ph−¬ng ¸n 3 cã hiÖu Ých lîi dông tæng hîp lµ Bth =
47 tû trong lóc ®ã ph−¬ng ¸n 1 vµ ph−¬ng ¸n 2 chØ ®¹t 44 tû, cßn ph−¬ng ¸n 4
chØ cã 41 tû.
139
2. HiÖu Ých cña c«ng tr×nh lîi dông tæng hîp:
HiÖu Ých cña c«ng tr×nh lîi dông tæng hîp cña mét n¨m thø i nµo ®ã lµ
tæng hiÖu Ých cña c¸c ngµnh dïng n−íc trong n¨m thø i.
Bi tæng hîp = Bi t−íi + Bi th®iÖn + bi cÊp n−íc + Bi phßng lò
NÕu ta muèn t×m hiÖu Ých ®−îc quy vÒ n¨m b¾t ®Çu nµo ®ã th× ta ph¶i
dïng c«ng thøc quy chuÈn trong tÝnh to¸n kinh tÕ thuû lîi (®· häc).
CÇn chó ý: NÕu cã nh÷ng ®èi t−îng cïng tÝnh trïng phÇn gi¸ trÞ hiÖu Ých
th× ph¶i khÊu trõ phÇn hiÖu Ých tÝnh trïng lÆp ®ã ra khái phÇn hiÖu Ých lîi dông
tæng hîp.
VÝ dô: Gi÷a tÝnh to¸n hiÖu Ých phßng lò vµ hiÖu Ých c«ng tr×nh tiªu n−íc
chèng óng. HiÖu Ých phßng lò ®· tÝnh b¶o vÖ ®−îc khu d©n c−, nhµ m¸y ®ång
ruéng khái bÞ ngËp lôt, nh−ng c«ng tr×nh chèng óng còng víi môc tiªu lµ b¶o vÖ
®ång ruéng khái ngËp óng c©y trång. C¶ hai ®èi t−îng ®Òu tÝnh ®Õn hiÖu Ých
b¶o vÖ ®ång ruéng khái ngËp n−íc. Do ®ã ta ph¶i trõ ®i phÇn tÝnh trïng lÆp ®ã.
3. Chi phÝ ®Çu t− vµ vËn hµnh cña c«ng tr×nh lîi dông tæng hîp nguån n−íc:
Chi phÝ ®Çu t− cña c«ng tr×nh lîi dông tæng hîp lµ tæng chi phÝ ®Çu t−
cña c¸c ®èi t−îng dïng n−íc ph¶i chÞu.
Kth = Kt−íi + Kthuû ®iÖn + KcÊp n−íc + Kphßng lò...
- Chi phÝ vËn hµnh cña c«ng tr×nh lîi dông tæng hîp lµ tæng chi phÝ cña
c¸c ®èi t−îng riªng biÖt.
Ctæng hîp = Ct−íi + Cthuû ®iÖn + CcÊp n−íc + Cphßng lò...
II. PH¢N Vèn CHI PhÝ §Çu T¦ Cña C¤NG Tr×nh Lîi Dông
Tæng Hîp Nguån N−íc
Vèn ®Çu t− cña c«ng tr×nh ®¬n gi¶n vµ ®éc lËp (1 ®èi t−îng dïng n−íc)
viÖc tÝnh vèn ®Çu t− t−¬ng ®èi ®¬n gi¶n, ë nh÷ng c«ng tr×nh tæng hîp lîi dông
140
th× viÖc tÝnh to¸n kh¸ phøc t¹p. Bëi v× trong c«ng tr×nh lîi dông tæng hîp
th−êng x¶y ra c¸c tr−êng hîp sau:
- Mét h¹ng môc c«ng tr×nh phôc vô cho nhiÒu ®èi t−îng kh¸c nhau. VÝ
dô x©y dùng mét hå chøa n−íc dïng cho nhiÒu môc ®Ých nh−: t−íi n−íc,
phßng lò, ph¸t ®iÖn... Vèn ®Çu t− hå chøa ®ã ph¶i ®−îc ph©n chia cho c¸c
ngµnh dïng n−íc, ®Ó lµm tµi liÖu tÝnh to¸n kinh tÕ, nhËn ®Þnh vÒ tÝnh hîp lý
cña ngµnh dïng n−íc ®ã.
- Trong quy ho¹ch l−u vùc c«ng tr×nh x©y dùng bËc thang, th× c«ng
tr×nh trªn vµ d−íi cã sù ¶nh h−ëng lÉn nhau hoÆc hç trî nhau, nªn ph¶i xem
xÐt ®Ó ph©n vèn ®Çu t− cho c¸c c«ng tr×nh ®ã.
VÊn ®Ò ph©n vèn ®Çu t− vµ chi phÝ qu¶n lý th× viÖc lµm rÊt phøc t¹p. Do
®ã sau khi tÝnh to¸n ph©n vèn ®Çu t− cho c¸c ®èi t−îng dïng n−íc, cÇn ph¶i
kiÓm tra l¹i tÝnh hîp lý cña nã theo c¸c yªu cÇu sau:
- Vèn ®Çu t− ®−îc ph©n cho 1 ®èi t¸c nµo ®ã nªn nhá h¬n hoÆc b»ng vèn
®Çu t− dïng cho viÖc x©y dùng c«ng tr×nh ®éc lËp phôc vô cho ®èi t−îng ®ã.
- Vèn ®Çu t− ®−îc ph©n cho ®èi t−îng nµo ®ã ph¶i nhá h¬n lîi Ých thu
vÒ do ®èi t−îng ®ã mang l¹i.
Th−êng ng−êi ta dïng c¸c ph−¬ng ph¸p sau ®Ó ph©n vèn ®Çu t− trong
c«ng tr×nh lîi dông tæng hîp.
1. Ph−¬ng ph¸p ph©n ®Òu vèn ®Çu t−:
§èi víi c«ng tr×nh phôc vô cho nhiÒu ®èi t−îng mµ c¸c ®èi t−îng ®ã
®Òu quan träng nh− nhau, phÇn yªu cÇu vµ hiÖu Ých thu ®−îc kh«ng cã sù kh¸c
biÖt nhau lín, ®Ó gi¶n ®¬n ng−êi ta dïng ph−¬ng ph¸p ph©n ®Òu vèn ®Çu t−.
n
K
K1=
K - Tæng vèn ®Çu t− ®Ó x©y dùng c«ng tr×nh dïng chung cho nhiÒu ®èi
t−îng.
141
n - Sè ®èi t−îng dïng n−íc sö dông c«ng tr×nh
Ki - Vèn ®Çu t− ®−îc ph©n cho ®èi t−îng thø i.
Ph−¬ng ph¸p nµy gi¶n ®¬n nh−ng th−êng lµ kh«ng hîp lý. Bëi c¸c h¹ng
môc dïng chung 1 h¹ng môc c«ng tr×nh mµ cã hiÖu Ých b»ng nhau vµ sö dông
c«ng tr×nh nh− nhau lµ rÊt lý t−ëng. Nªn ng−êi ta Ýt sö dông ph−¬ng ph¸p ph©n
vèn nµy.
2. Ph−¬ng ph¸p ph©n vèn theo ®èi t−îng chÝnh, phô:
§èi t−îng dïng n−íc trong c«ng tr×nh lîi dông tæng hîp th−êng ph©n
lµm 3 lo¹i:
- §èi t−îng chñ yÕu: (VÝ dô: T−íi lµ ®èi t−îng chñ yÕu cña hå chøa Phó
Ninh QN§N)
- §èi t−îng thø yÕu: (VÝ dô: Tr¹m thuû ®iÖn 2000 KW ®−îc x©y dùng
sau ®Ëp ng¨n cña hå chøa Phó Ninh)
- §èi t−îng phô thuéc: (VÝ dô: Nu«i c¸ trªn hå chøa Phó Ninh)
ViÖc ph©n vèn ®−îc thùc hiÖn nguyªn t¾c.
1/ §èi t−îng chñ yÕu lµ ph¶i chÞu toµn bé phÇn vèn x©y dùng c«ng tr×nh
®ã. (VÝ dô: §èi t−îng t−íi ph¶i chÞu phÇn vèn ®Ó x©y ®Ëp vµ hå chøa Phó
Ninh ®Ó phôc vô cho t−íi).
2/ §èi t−îng thø yÕu: ChÞu phÇn vèn ®Çu t− thªm ®Ó phôc vô cho m×nh.
(VÝ dô: §èi t−îng thuû ®iÖn Phó Ninh: Ph¶i chÞu phÇn vèn x©y tr¹m thuû ®iÖn,
nÕu cÇn dung tÝch tr÷ ®Ó ph¸t ®iÖn th× chÞu thªm vèn x©y thªm dung tÝch tr÷
®ã. NÕu chØ ph¸t ®iÖn theo l−u l−îng t−íi th× kh«ng cÇn chÞu thªm phÇn dung
dÞch tr÷, vµ chØ ®−îc ph¸t ®iÖn theo l−u l−îng vµ thêi gi¸n t−íi).
3/ §èi t−îng phô thuéc: Kh«ng chÞu vèn ®Çu t−, ®−¬ng nhiªn trong khi
khai th¸c kh«ng lµm ¶nh h−ëng ®Õn sù vËn hµnh cña ®èi t−îng kh¸c.
C¸c ®èi t−îng ngang cÊp th× theo tû lÖ mµ chÞu vèn ®Çu t−.