Kinh tế thủy lợi - Chương 8

Chia sẻ: Nguyễn Nhi | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:17

Thêm vào BST

Báo xấu

84
lượt xem 15
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Phân tích tài vụ, tính nhạy cảm lỗ lãi và biến l-ợng i. phân tích tài vụ (phân tích hạch toán) 1. Chỉ tiêu cơ bản của phân tích tài vụ: Phân tích tài vụ còn có thể gọi là phân tích hạch toán. Phân tích hạch toán và phân tích kinh tế nó không giống nhau về mục tiêu, cho nên ý nghĩa của vốn đầu t-, giá cả, hiệu ích công trình, vận hành phí, về mặt ý nghĩa nó cũng có điểm khác biệt. a. Vốn đầu t-: Trong phân tích tài vụ vốn đầu t- chỉ...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Kinh tế thủy lợi - Chương 8

Ch−¬ng VIII Ph©n tÝch tµi vô, tÝnh nh¹y c¶m lç l·i vµ biÕn l−îng i. ph©n tÝch tµi vô (ph©n tÝch h¹ch to¸n) 1. ChØ tiªu c¬ b¶n cña ph©n tÝch tµi vô: Ph©n tÝch tµi vô cßn cã thÓ gäi lµ ph©n tÝch h¹ch to¸n. Ph©n tÝch h¹ch to¸n vµ ph©n tÝch kinh tÕ nã kh«ng gièng nhau vÒ môc tiªu, cho nªn ý nghÜa cña vèn ®Çu t−, gi¸ c¶, hiÖu Ých c«ng tr×nh, vËn hµnh phÝ, vÒ mÆt ý nghÜa nã còng cã ®iÓm kh¸c biÖt. a. Vèn ®Çu t−: Trong ph©n tÝch tµi vô vèn ®Çu t− chØ xem xÐt h¹ch to¸n cña kho¶n vèn ®Çu t− vµo c«ng tr×nh ®ã, mµ kh«ng xem xÐt ®Õn nguån vèn ®Çu t− ®Ó ®−a l¹i hiÖu Ých kinh tÕ cao. Ph©n tÝch tµi vô lµ chØ h¹ch to¸n sö dông nguån vèn ®ã nh− thÕ nµo cho tèt. b. Chi phÝ qu¶n lý vËn hµnh: Trong ph©n tÝch tµi vô th× chi phÝ vËn hµnh bao gåm chi phÝ nguyªn nhiªn liÖu, duy tu söa ch÷a, chi phÝ b¶o hiÓm, thuÕ kho¸. Cßn trong ph©n tÝch kinh tÕ kh«ng cã h¹ng môc thuÕ vµ b¶o hiÓm. c. HiÖu Ých c«ng tr×nh: Trong ph©n tÝch tµi vô, hiÖu Ých c«ng tr×nh lµ phÇn hiÖu Ých thu thùc tÕ do c«ng tr×nh ®ã t¹o ra s¶n phÈm, vÝ dô: - §èi víi tr¹m thuû ®iÖn: Lµ phÇn ®iÖn l−îng ®−îc b¸n ra cho c¸c hé tiªu thô. - §èi víi c«ng tr×nh cÊp n−íc: Lµ tiÒn thu vÒ tõ viÖc cung cÊp n−íc cho c¸c hé dïng n−íc. - §èi víi c«ng tr×nh t−íi, cã ®Æc ®iÓm riªng nªn chØ tÝnh phÇn thu thuû lîi phÝ vÒ phÇn thuÕ NN ®−îc thu t¨ng thªm do phÇn t¸c ®éng cña c«ng tr×nh t−íi. 120
d. VÒ gi¸ c¶: Trong ph©n tÝch tµi vô, gi¸ c¶ ®−îc tÝnh theo gi¸ hiÖn hµnh. e. L·i suÊt: VÒ l·i suÊt trong ph©n tÝch tµi vô phô thuéc vµo nguån cÊp vèn. - Do Nhµ n−íc cÊp vèn - kh«ng tÝnh l·i tøc. - Do vay cña Ng©n hµng thuéc Nhµ n−íc th× l·i suÊt thu quy ®Þnh cña Nhµ n−íc. - Vèn n−íc ngoµi: L·i tøc tÝnh theo hiÖp ®Þnh ®−îc ký kÕt. 2. §¸nh gi¸ chØ tiªu hiÖu qu¶ trong h¹ch to¸n: HiÖu qu¶ h¹ch to¸n cña c«ng tr×nh thuû lîi gåm thêi gian hoµn tr¶ vèn, suÊt thu håi néi bé, h¹ch to¸n chØ sè chi phÝ vÒ hiÖu Ých, h¹ch to¸n lîi Ých thu lîi ®Çu t−. a. Thêi gian thu håi vèn: ChØ tiªu nµy ph¶n ¸nh n¨ng lùc hoµn tr¶ vèn x©y dùng c«ng tr×nh. Thêi gian hoµn vèn cña mét c«ng tr×nh ph¶i nhá h¬n thêi gian hoµn vèn quy ®Þnh cña Nhµ n−íc (tuú theo lo¹i c«ng tr×nh) Khi c«ng tr×nh b¾t ®Çu vËn hµnh cã hiÖu Ých, th× hµng n¨m ph¶i lÊy hiÖu Ých ®Ó tr¶ l·i vèn vay, phÇn cßn l¹i ®−îc tr¶ phÇn vèn gèc. Hµng n¨m ph¶i tiÕn hµnh h¹ch to¸n nÕu thêi gian hoµn tr¶ vèn bÐ h¬n niªn h¹n quy ®Þnh ®¹t theo yªu cÇu h¹ch to¸n. b. SuÊt thu håi néi bé: SuÊt thu håi néi bé cña ph©n tÝch h¹ch to¸n vµ ph©n tÝch kinh tÕ lµ gièng nhau. NÕu suÊt thu håi néi bé lín h¬n l·i suÊt vay vèn ®Ó qu¶n lý, x©y dùng th× vÒ mÆt h¹ch to¸n lµ hîp lý. c. Tû sè hiÖu Ých vµ chi phÝ vËn hµnh: H¹ch to¸n phÇn hiÖu Ých vµ chi phÝ vËn hµnh lËp tû sè gi÷a hiÖu Ých vµ chi phÝ. Trªn nguyªn t¾c tÝnh to¸n còng gièng víi ph©n tÝch kinh tÕ vÒ phÇn nµy. d. Tû sè gi÷a hiÖu Ých vµ vèn ®Çu t−: Tû sè gi÷a hiÖu Ých vµ vèn ®Çu t− th−êng dïng ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch tÝnh ®Ó tÝnh to¸n: 121
B −C EC = K EC: Tû sè gi÷a hiÖu Ých vµ vèn ®Çu t− B : HiÖu Ých thu vÒ C : VËn hµnh phÝ (qu¶n lý phÝ) K : Vèn ®Çu t− ViÖc h¹ch to¸n kinh tÕ trong qu¶n lý khai th¸c nã b¶o ®¶m tÝnh thùc tÕ trong x©y dùng. NÕu dïng ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch tÜnh th× kh«ng ph¶n ¸nh ®óng t×nh h×nh thùc tÕ. C¸i chóng ta t−ëng lµ ®−îc nh−ng thùc tÕ vÉn ch−a ®−îc. VÝ dô: D−íi ®©y lµ 1 thÝ dô vÒ ph©n tÝch h¹ch to¸n ®Ó x¸c ®Þnh thêi gian thu håi vèn cña mét tr¹m thuû ®iÖn cã 3 tæ m¸y. - Tæng vèn ®Çu t− : 36.300 triÖu ®ång Vèn vay cã l·i suÊt i = 3%, vay trong 5 n¨m theo ®iÒu kiÖn vay l·i suÊt ®¬n. N¨m thø nhÊt vay : 5.000 triÖu ®ång N¨m thø 2 : 12.000 triÖu ®ång N¨m thø 3 : 12.500 triÖu ®ång N¨m thø 4 : 5.300 triÖu ®ång N¨m thø 5 : 1.500 triÖu ®ång - N¨m thø 4 c«ng tr×nh khai th¸c tæ m¸y thø 1. - N¨m thø 5 c«ng tr×nh x©y dùng xong. - Tõ n¨m thø 6 trë ®i c«ng tr×nh ho¹t ®éng æn ®Þnh. - L·i suÊt trong thêi gian khai th¸c i = 6% (l·i suÊt ghÐp) Trong b¶ng: Cét 1: Vèn vay hµng n¨m 122
Cét 2: L·i tøc (Vèn vay x i %) Cét 3: Vèn nî cuèi n¨m (3) = (1) + (2) Cét 4: HiÖu Ých thùc: TiÒn b¸n ®iÖn sau khi ®· khÊu trõ chi phÝ s¶n xuÊt vµ lîi nhuËn Cét 5: L·i tøc cña thêi kú vËn hµnh tr¹m thuû ®iÖn. 31045 x 6% = 1863 Cét 6: Gi¸ trÞ phÇn vèn tr¶ ®−îc trong n¨m (6) = (4) - (5) Cét 7: Vèn cßn nî ë cuèi n¨m (7) = (7) n¨m tr−íc - (6) Qua b¶ng h¹ch to¸n ta thÊy: §Õn cuèi n¨m thø 18 cßn nî 2500 triÖu ®ång, nh−ng sang n¨m thø 19 th× do lîi Ých thùc cã thÓ tr¶ ®−îc 3824 triÖu > 2500 triÖu. VËy sau khi hoµn tr¶ toµn bé vèn ë n¨m thø 19 cßn thõa ®−îc 1324 triÖu ®ång. Nh− vËy thêi gian hoµn tr¶ vèn kho¶ng T = 18,5 n¨m. NÕu tÝnh tõ khi c«ng tr×nh b¾t ®Çu khai th¸c th× T = 15,5 n¨m. Còng vÝ dô trªn nÕu dïng ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch tÜnh th× thêi gian hoµn vèn chØ kho¶ng 12 n¨m (ë n¨m thø 12 tÝnh tõ khëi c«ng) 123
B¶ng 8.1 TÝnh to¸n thêi gian thu håi vèn §¬n vÞ tÝnh: TriÖu ®ång Vèn Vèn nî HiÖu Gi¸ trÞ Vèn cßn H.môc Giai L·i suÊt L·i tøc ®Çu t− cuèi Ých vèn nî khi ®o¹n i = 3% i = 6% N¨m R n¨m thùc ®−îc tr¶ céng dån 1 5000 150 5150 5150 Giai ®o¹n 2 12000 150+360 12510 17660 thi 3 12500 510+375 13385 31045 c«ng 4 5300 1656 1863 -207 36552 5 1500 2540 2193 1347 36705 6 3974 2202 1771 34934 7 3974 2098 1878 33056 8 3974 1983 1964 31092 Giai 9 3974 1866 2108 28983 ®o¹n 10 3974 1739 2235 26748 khai 11 3974 1605 2369 24379 th¸c thu 12 3974 1463 2511 21868 håi 13 3974 1312 2661 19206 vèn 14 3974 1152 2822 16384 ®Çu 15 3974 983 1991 13393 t− 16 3974 804 3170 10223 17 3974 613 3361 6062 18 3974 412 3562 2500 19 3974 149 3824 -1324 Céng (0) (1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) 124
ii. ph©n tÝch tÝnh nh¹y c¶m Khi x©y dùng mét c«ng tr×nh th× ®−îc x¸c ®Þnh trªn ®iÒu kiÖn cô thÓ lóc ®ã (tõ c¸c sè liÖu, c¨n cø ®Çu t−...). Nh−ng theo thêi gian ®iÒu kiÖn hoµn c¶nh thay ®æi, yªu cÇu cña x· héi, gi¸ c¶ s¶n phÈm thay ®æi. Khi thay ®æi nh− thÕ sÏ kÐo theo c¸c chØ tiªu kinh tÕ còng thay ®æi. ThËm chÝ cã tr−êng hîp chØ cÇn 1 yÕu tè thay ®æi dÉn ®Õn ph−¬ng ¸n nguyªn lµ hîp lý trë thµnh bÊt hîp lý. §ã chÝnh lµ tÝnh nh¹y c¶m. Môc ®Ých ph©n tÝch tÝnh nh¹y c¶m lµ xem xÐt sù thay ®æi cña c¸c yÕu tè chñ yÕu, khi cã 1 yÕu tè nµo ®ã bÞ thay ®æi. Trong thùc hiÖn dù ¸n nªu ph©n tÝch tÝnh nh¹y c¶m ®Ó chñ ®éng chän ph−¬ng ¸n hîp lý. ë mét sè n−íc, ng−êi ta ®−a vµo quy ph¹m ph¹m vi thay ®æi c¸c yÕu tè ®Ó ph©n tÝch tÝnh nh¹y c¶m. VÝ dô nh−: ± (10 ÷ 20%) - Vèn ®Çu t− ph¹m vi thay ®æi lµ ± (15 ÷ 25%) - HiÖu Ých thùc - Thêi h¹n thi c«ng: Sím hoÆc muén 1 - 2 n¨m C¸c b−íc thùc hiÖn: - Ph¶i chän nh©n tè nµo ¶nh h−ëng t−¬ng ®èi lín ®Õn hiÖu Ých, vèn ®Çu t− c«ng tr×nh ®Ó ph©n tÝch tÝnh nh¹y c¶m. - X¸c ®Þnh ph¹m vi ¶nh h−ëng cña nã ®Õn c¸c yÕu tè kh¸c. - Tõ sù ph©n tÝch sÏ cã quyÕt s¸ch trong vÊn ®Ò ®Çu t−. VÝ dô: ë mét c«ng tr×nh t−íi ®· chän ®−îc ph−¬ng ¸n c¬ b¶n cã: - Vèn ®Çu t− : 500 triÖu ®ång - HiÖu Ých b×nh qu©n n¨m : 80 triÖu ®ång - HiÖu Ých kinh tÕ : 12,805 triÖu ®ång 125
- Chi phÝ qu¶n lý vËn hµnh : 20 triÖu ®ång - Tû sè hiÖu Ých chi phÝ B/C = 1,19 §Ó ph©n tÝch tÝnh nh¹y c¶m, ng−êi ta tÝnh to¸n cho c¸c tr−êng hîp sau: + Vèn ®Çu t−: Cho t¨ng 10%, Cho gi¶m 10% + HiÖu Ých t−íi: Cho t¨ng 10%, Cho gi¶m 15% Cho gi¶m 20% + VËn hµnh phÝ Cho t¨ng 20%, Cho gi¶m 10% Sau ®ã ng−êi ta tÝnh c¸c yÕu tè kh¸c cho c¸c tr−êng hîp trªn (Xem b¶ng 8.2) Qua kÕt qu¶ tÝnh to¸n thÊy r»ng: Tû sè hiÖu Ých chi phÝ vµ hiÖu Ých thùc rÊt nh¹y c¶m víi hiÖu Ých chung. NÕu hiÖu Ých chung gi¶m 20% th× B0 = -3,195 < 0 vµ B/c = 0,95 < 1. Lóc nµy ph−¬ng ¸n coi nh− bÞ phñ ®Þnh. B¶ng 8-2. KÕt qu¶ tÝnh to¸n tÝnh nh¹y c¶m ë c«ng tr×nh t−íi (§VT: 106 ®ång) Sù thay ®æi cña Sù thay ®æi cña hiÖu Sù thay ®æi cña Ph−¬ng vèn ®Çu t− Ých t−íi vËn hµnh phÝ C¸c chØ tiªu ¸n c¬ (TÝnh triÖu ®ång) T¨ng Gi¶m T¨ng Gi¶m Gi¶m T¨ng Gi¶m b¶n 10% 10% 10% 15% 20% 20% 10% Vèn ®Çu t− 500 550 450 500 500 500 500 500 HiÖu Ých t−íi b×nh 80 80 80 88 68 64 80 80 qu©n nhiÒu n¨m Chi phÝ vËn hµnh 20 20 20 20 20 20 24 18 HiÖu Ých thùc B0 12,805 80,86 17,53 20,81 0,805 -3,195 8,805 14,805 Tû sè hiÖu Ých vµ 1,19 1,11 1,28 1,31 1,01 0,95 1,12 1,23 chi phÝ B/C 126
iIi. ph©n tÝch l·i lç BÊt kú mét ®¬n vÞ nhËn thÇu nµo th× vÉn ®Æt môc tiªu lµ thu nhiÒu lîi nhuËn. VÝ dô khi thÇu mét c«ng tr×nh thuû lîi nµo ®ã, ë ®ã cã thÓ thi c«ng b»ng thñ c«ng vµ còng cã thÓ thi c«ng b»ng c¬ giíi. Thi c«ng thñ c«ng th× kÐo dµi thêi gian, nh−ng ®Çu t− Ýt, cßn thi c«ng c¬ giíi th× lµm nhanh, hiÖu suÊt cao nh−ng ®Çu t− nhiÒu. VËy ph¶i ph©n tÝch sö dông c¬ giíi ë møc ®é nµo th× ®em l¹i l·i nhiÒu nhÊt. §èi víi ®¬n vÞ qu¶n lý khai th¸c còng ph¶i t×m biÖn ph¸p kü thuËt nµo ®Ó cã lîi nhÊt. §ã chÝnh lµ vÊn ®Ò ph©n tÝch l·i lç. ViÖc ®Çu t− nghiªn cøu ph©n tÝch l·i lç lµ gi¸ thµnh s¶n phÈm. 1. Kh¸i niÖm vÒ gi¸ thµnh: a. Gi¸ trÞ cè ®Þnh thùc hiÖn s¶n phÈm F: Gi¸ trÞ cè ®Þnh thùc hiÖn s¶n phÈm lµ phÇn chi phÝ tÝnh vµo gi¸ thµnh, phÇn chi phÝ nµy ®· ®−îc quy ®Þnh, dï s¶n phÈm lµm ra nhiÒu hay Ýt th× ®¬n vÞ qu¶n lý còng ph¶i chi ra. VÝ dô nh−: - Chi phÝ khÊu hao c¬ b¶n. - KhÊu hao thiÕt bÞ m¸y mãc. - Chi phÝ hµnh chÝnh sù nghiÖp. PhÇn chi phÝ nµy lµ chi phÝ ®· ®−îc cè ®Þnh ph¶i tÝnh vµo gi¸ thµnh s¶n phÈm, nªn phÇn nµy gäi lµ gi¸ thµnh cè ®Þnh. b. Chi phÝ kh¶ biÕn thùc hiÖn s¶n phÈm (Vx) Gi¸ trÞ kh¶ biÕn lµ phÇn chi phÝ cã liªn quan ®Õn sè l−îng s¶n phÈm bao gåm nguyªn nhiªn liÖu, tiÒn l−îng c«ng nh©n. NÕu muèn cã s¶n phÈm nhiÒu th× ph¶i cã tiÒn l−¬ng cho c«ng nh©n lµm nhiÒu, ph¶i cã nhiÒu nguyªn nhiªn liÖu vµ ng−îc l¹i. 127
c. Tæng gi¸ trÞ thùc hiÖn s¶n phÈm C: Tæng gi¸ trÞ C lµ bao gåm cã Chi phÝ thùc hiÖn s¶n phÈm gi¸ trÞ cè ®Þnh vµ gi¸ trÞ kh¶ biÕn. C2 C = F + Vx Vx C1 Trong c«ng thøc trªn x lµ sè F F l−îng s¶n phÈm tõ c«ng thøc trªn ta x1 x2 xx S¶n phÈm cã thÓ x¸c ®Þnh F vµ C nh− sau: C 2 − C1 V= x 2 − C1 Gi¸ thµnh F = C1 - Vx1 hoÆc F = C2 - Vx2 Trong nhiÒu tr−êng hîp quan hÖ gi÷a gi¸ chi phÝ vµ s¶n l−îng lµ a + bx + cx2 quan hÖ phi tuyÕn theo d¹ng. x S¶n phÈm C = Cx2 + bx + a d. Gi¸ thµnh b×nh qu©n: Gi¸ thµnh b×nh qu©n x¸c ®Þnh theo c«ng thøc: C F + Vx C= = x x e. Gi¸ trÞ t¨ng l−îng: Gi¸ trÞ t¨ng l−îng tøc lµ phÇn gia t¨ng cña tæng chi phÝ khi s¶n xuÊt t¨ng thªm 1 ®¬n vÞ s¶n phÈm. - §èi víi quan hÖ tuyÕn tÝnh nã chÝnh lµ V. - §èi víi quan hÖ phi tuyÕn lµ: dC d(a + bx + cx 2 ) = = b = 2 cx dx dx 128
Gi¸ trÞ t¨ng l−îng lµ mét kh¸i niÖm cÇn thiÕt ®Ó ph©n tÝch l·i lç trong x©y dùng vµ s¶n xuÊt. VÝ dô: Cã 1 ®¬n vÞ ®Õn ®Æt hµng cho x−ëng bªt«ng cÊu kiÖn yªu cÇu s¶n xuÊt cho hä 2400 s¶n phÈm víi gi¸ 100.000 ®ång cho 1 s¶n phÈm. Sau ®ã hä ®Æt mua tiÕp thªm 600 s¶n phÈm n÷a, nh−ng hä ®Ò nghÞ víi gi¸ 80.000®/ s¶n phÈm. Nh− vËy x−ëng bªt«ng ph¶i h¹ch to¸n míi quyÕt ®Þnh cã b¸n thªm 600 s¶n phÈm ®ã hay kh«ng? Qua h¹ch to¸n: - NÕu chØ s¶n xuÊt 2400 s¶n phÈm th× gi¸ thµnh xuÊt x−ëng lµ 85.000®/ s¶n phÈm. - NÕu s¶n xuÊt (2400 + 600) = 3000 s¶n phÈm th× gi¸ thµnh xuÊt x−ëng lµ 81.000®/c¸i. NÕu ph¸n ®o¸n ®¬n thuÇn th× thÊy gi¸ 80.000®/s¶n phÈm lµ kh«ng thÓ b¸n ®−îc. Nh−ng nÕu ph©n tÝch vÒ t¨ng l−îng th× thÊy r»ng viÖc b¸n thªm 600 s¶n phÈm lµ cã lîi, bëi v×: - NÕu chØ b¸n 2400 s¶n phÈm th× chi phÝ thùc hiÖn lµ: 2400 x 85000 = 204 triÖu ®ång - NÕu b¸n 3000 s¶n phÈm th× chi phÝ thùc hiÖn lµ: 3000 x 81000 = 243 triÖu ®ång - Do t¨ng thªm 600 s¶n phÈm nªn chi phÝ ph¶i t¨ng lµ: 243 - 204 = 39 triÖu ®ång - Nh− vËt gi¸ trÞ t¨ng l−îng lµ: 39000000 = = 65000 ®/sp 600 - PhÇn lîi nhuËn cña mét s¶n phÈm lµ: 80000 - 65000 = 15000 ®/s¶n phÈm 129
PhÇn lîi nhuËn nµy còng b»ng phÇn lîi nhuËn b¸n 2400 s¶n phÈm tøc lµ: 100000 - 85000 = 15.000®/s¶n phÈm Do ®ã viÖc ph©n tÝch t¨ng l−îng lµ mét viÖc lµm rÊt cÇn thiÕt trong ph©n tÝch h¹ch to¸n kinh tÕ. 2. Ph©n tÝch l·i lç: Trong mét ®¬n vÞ s¶n xuÊt (hoÆc qu¶n lý), nÕu sè thu nhiÒu h¬n chi th× cã l·i. Sè thu Ýt h¬n sè thu th× bÞ lç. Gäi P lµ lîi nhuËn cña xÝ nghiÖp R : HiÖu Ých h¹ch to¸n thu vÒ C : Chi phÝ s¶n xuÊt P=R-C HiÖu Ých thu vÒ R ®−îc tÝnh theo gi¸ thµnh b¸n s¶n phÈm: R=r.x r : Gi¸ b¸n s¶n phÈm x : Sè l−îng s¶n phÈm PhÇn tæng chi phÝ s¶n xuÊt C R=rx C = F + Vx R' BiÓu diÔn C = f(x) A C = F + Vx Vµ R = f(x) lµ trôc to¹ ®é sÏ t×m ®−îc ®iÓm A t¹i vÞ trÝ x = x0, ë ®ã P = 0 x0 x (tøc chi phÝ b»ng hiÖu Ých) §iÓm x = x0 lµ ®iÓm c©n b»ng l·i lç. Qua ®ã ta thÊy: - Quy m« cña xÝ nghiÖp ph¶i ®ñ lín th× sè s¶n phÈm s¶n xuÊt v−ît qu¸ x0 th× míi cã l·i. 130
- Nh−ng nÕu xÝ nghiÖp qu¸ lín do s¶n xuÊt nhiÒu s¶n phÈm cÇn nguån nhiªn liÖu lín, hoÆc thêi gian lµm viÖc trong ngµy cña c«ng nh©n còng ph¶i t¨ng, hoÆc s¶n phÈm qu¸ nhiÒu sÏ ®−a ®Õn mÊt c©n b»ng gi¸ b¸n sÏ bÞ h¹... Do ®ã cÇn ph¶i xem xÐt mét c¸ch cÈn thËn. C R Quy m« s¶n xuÊt cña 1 xÝ nghiÖp R = f(x) nã chØ n»m ë mét vïng hîp lý nhÊt ®Þnh. C = f(x) Tr−êng hîp theo h×nh vÏ bªn th× quy m« hîp lý lµ: x0 x '0 x x0 < x < x'0 Vïng quy m« s¶n xuÊt hîp lý Iv. ph©n tÝch biÕn l−îng (marginal analyis) 1. Kh¸i niÖm: Ph©n tÝch biÕn l−îng lµ mét ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch kinh tÕ th−êng dïng ®Ó ®−a vµo xem xÐt quyÕt s¸ch kinh tÕ. BiÕn l−îng chi phÝ s¶n xuÊt chÝnh lµ ®é dèc cña ®−êng cong tæng chi phÝ, nã biÓu thÞ sù gia t¨ng cña chi phÝ khi s¶n xuÊt thªm 1 ®¬n vÞ s¶n phÈm. BiÕn l−îng hiÖu Ých lµ sù gia t¨ng cña hiÖu Ých kinh tÕ khi ®Çu t− thªm 1 ®¬n vÞ. Nh− vËy biÕn l−îng chÝnh lµ ®¹o hµm cña hµm sè tæng chi phÝ hoÆc hiÖu Ých biÕn l−îng ®−îc biÓu thÞ nh− sau: ∆y dy MC = hoÆc MC = ∆x dx y = f(x) lµ hµm sè chi phÝ hoÆc hµm sè hiÖu Ých Chi phÝ a. BiÕn l−îng chi phÝ: (triÖu ®ång) §−êng cong VÝ dô: Ta lËp ®−îc quan hÖ gi÷a tæng chi phÝ TC ∆y dung tÝch hå (tÝnh theo triÖu m3) vµ vèn A ∆y ∆x ∆x ®Çu t− x©y dùng vµ chi phÝ vËn hµnh §−êng biÕn l−îng chi phÝ MC nh− h×nh vÏ. Dung tÝch hå W (triÖu M3) 131
Qua ®−êng cong TC = f(w) tøc y = f(x), thÊy r»ng cïng t¨ng thªm mét triÖu m3, nh−ng cã vÞ trÝ chi phÝ t¨ng thªm nhiÒu h¬n, cã chç Ýt h¬n. Tuú theo ®Æc ®iÓm x©y dùng mµ ®é dèc ®−êng cong kh¸c nhau. ∆y df (x) BiÕn l−îng chi phÝ MC = hoÆc = f'(x) ∆x dx Qua ®−êng cong MC ta thÊy t¹i ®iÓm A ®¹t trÞ sè nhá nhÊt. Tõ kÕt qu¶ qu¶ nµy gióp cho c¸c cÊp h÷u quan quyÕt ®Þnh ph−¬ng ¸n ®Çu t−. b. BiÕn l−îng hiÖu Ých: y BiÕn l−îng hiÖu Ých N¨ng ®−îc x¸c ®Þnh trªn ®−êng suÊt (T/ha) cong quan hÖ gi÷a hiÖu Ých ∆N ∆N víi chØ tiªu t¹o ra hiÖu Ých. VÝ dô gi÷a møc t−íi vµ n¨ng suÊt Møc t−íi (m3/ha) x 1 0 3 m3 c©y trång. NÕu t¨ng thªm 1000m3 n−íc t−íi ë vÞ trÝ x bÐ th× n¨ng suÊt t¨ng kh¸ cao, nh−ng nÕu ®Ó t¨ng thªm møc ®é nµo ®ã, th× n−íc t−íi ¶nh h−ëng Ýt ®Õn n¨ng suÊt c©y trång. ∆y M= = f'(x) ∆x BiÕn l−îng hiÖu Ých cµng lín th× cµng cã lîi. 2. øng dông ph©n tÝch biÕn l−îng trong tÝnh to¸n kinh tÕ thuû lîi: a. C©n b»ng chØ tiªu biÕn l−îng ®Ó chän ph−¬ng ¸n: Chi phÝ vµ hiÖu Ých nã sÏ biÕn ®æi tuú theo quy m« c«ng tr×nh. Chän c«ng tr×nh ®−îc chän lµ c«ng tr×nh cã hiÖu Ých lín nhÊt. Ng−íi ta th−êng dïng ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch biÕn l−îng ®Ó chän ph−¬ng ¸n. VÝ dô: Ta cã quan hÖ chi phÝ vµ hiÖu Ých cña hå chøa n−íc nh− h×nh trªn. 132
B = f(v) ®−êng quan hÖ hiÖu Ých C = f(v) B~V B MB C Vµ tiÕp tuyÕn lµ: MB vµ MC (TriÖu ®ång) Khi MB = MC th× t×m ®−îc MC dung tÝch hå chøa V , cho hiÖu Ých ®−êng chi phÝ C~V lín nhÊt. 0 V V0 (triÖu m3) dy b. Chän ph−¬ng ¸n khi = 0: dx Trong khi chän ph−¬ng ¸n x©y dùng c«ng tr×nh cã thÓ x¶y ra 2 tr−êng hîp: - Hai ph−¬ng ¸n cã hiÖu Ých nh− nhau, th× ph©n tÝch ®Ó chän ph−¬ng ¸n cã chi phÝ nhá nhÊt. - Hai ph−¬ng ¸n cã chi phÝ nh− nhau, th× ph©n tÝch ®Ó chän ph−¬ng ¸n cã lîi Ých nhÊt. NÕu chi phÝ vµ hiÖu Ých ®−îc biÓu diÔn d−íi d¹ng hµm sè t−¬ng ®èi gi¶n ®¬n vµ kh«ng cã thªm ®iÒu kiÖn rµng buéc nµo, th× ng−êi ta th−êng dïng dy ph−¬ng ph¸p = 0 ®Ó chän ph−¬ng ¸n. dx VÝ dô: §Ó chän 1 ph−¬ng ¸n phßng lò cho h¹ l−u víi tÇn suÊt lò P = 1%, ng−êi ta chän 2 biÖn ph¸p ®· thùc hiÖn. - BiÖn ph¸p I: X©y 1 kho n−íc phßng lò ë th−îng l−u s«ng, ®Ó gi÷ 1 phÇn n−íc lò khi lò cao. - BiÖn ph¸p II: X©y dùng ®ª s«ng ®Ó b¶o vÖ thµnh phè vµ khu c«ng nghiÖp. §ª nµy cã nhiÖm vô ng¨n phÇn l−u l−îng ë hå chøa kh«ng tr÷ hÕt ph¶i x¶ xuèng h¹ l−u. 133
Trong tr−êng hîp nµy th× hiÖu Ých (môc tiªu phßng lò) ®· ®−îc cè ®Þnh, dï ph−¬ng ¸n nµo còng ph¶i ®¶m b¶o ®−îc hiÖu Ých ®ã. VËy ph¶i chän 1 ph−¬ng ¸n cã chi phÝ nhá nhÊt. NÕu hå cã dung tÝch lín th× ®ª ë h¹ l−u nhá. NÕu hå cã dung tÝch lín th× ®ª ë h¹ l−u lín. Q NÕu kh«ng x©y dùng hå chøa th× h¹ l−u ph¶i nhËn l−u F Dung tÝch hå Q 1% l−îng x¶ max lµ QF. Do x©y dùng Qmax W hå chøa, nªn h¹ l−u nh©n l−u l−îng (x¶) x¶ lµ Qx, lÊy Qx lµm tham sè tÝnh to¸n, ®Ó thuËn tiÖn ta ký hiÖu lµ. X T Tæng chi phÝ x©y dùng c«ng tr×nh lµ Z: a Z= + bx x Trong ®ã: a a : Chi phÝ x©y dùng kho n−íc, khi x lín th× ( ) nhá, a = h»ng sè. x x bx: Chi phÝ x©y dùng ®ª ë h¹ l−u, khi x lín th× bx lín, b = h»ng sè. dZ Muèn chi phÝ nhá nhÊt th×: =0 dx dZ a =- 2 +b=0 dx x VËy t×m ra ®−îc Qx¶ = x* Chi phÝ nhá nhÊt lµ = Z* a x* = b 134
b a Z* = a +b = 2 ab a b y Z = y 1 + y2 Z a = + bx dZ = 0 x dx VÝ dô cÇn t×m chi phÝ y1 = a y2 = bx ®Çu t− nhá nhÊt cho tr−êng hîp x cô thÓ sau: x 8600 y1 = x y2 = 5400x y1 : Chi phÝ ®Çu t− ®Ó x©y dùng kho n−íc phßng lò (tÝnh b»ng triÖu ®ång) y2 : Chi phÝ ®Çu t− ®Ó x©y dùng ®ª phßng lò ë h¹ l−u (triÖu ®ång) x : L−u l−îng x¶ tõ kho n−íc xuèng h¹ l−u (TÝnh 100 m3/s) 8600 Nh− vËy: Z = y 1 + y2 = + 5400x x dZ Dïng ®å gi¶i hoÆc tÝnh trùc tiÕp ®Ó x¸c ®Þnh =0 dX dZ = -8600x-2 + 5400 = 0 dX x = 126 m3/s Gi¶i ra: 8600 VËy Z= + 5400 x 1,26 = 13630 126 Z = 13600 triÖu ®ång Q1% = 680m3/s Theo tÝnh to¸n cña thuû v¨n Qx¶ = 126m3/s VËy ®Ønh lò n−íc c¾t lµ: Q = 554m3/s 135
Q (m3/s) 680 126 T Trong tæng kinh phÝ x©y dùng: Z = 13630 triÖu ®ång ®−îc ph©n lµm 2 phÇn: - PhÇn 1: X©y dùng hå chøa ®Ó c¾t ®Ønh lò tõ 680m3/s xuèng cßn 126m3/s. 8600 8600 = y1 = = 6826 triÖu ®ång x 1,26 - PhÇn 2: X©y dùng ®ª phßng lò ë h¹ l−u y2 = 5400 x x = 5400 x 1,26 = 6804 triÖu ®ång. 136