ệ ợ
ụ
ậ
ộ
ố
ố
ỹ
K thu t phát hi n l n nái đ ng d c và ph i gi ng
ầ ở ợ ụ ở ợ l n ụ ầ
ổ ộ ư ợ ầ ở ố ượ ầ ụ ầ ị ậ l n cái h u b ụ ầ ổ ộ ộ ng 30 4 – 5 tháng tu i, kh i l
ộ ơ ộ ợ ầ ớ ợ ụ ầ ổ ộ ạ ớ ộ ư ạ ớ ộ ầ ng 70 – 75kg. ạ ườ ổ ộ ố ượ ụ ầ ợ ổ ụ ầ ợ ổ ộ ố ng 100 – 110 ng là 67 tháng, kh i l
ỳ ộ ờ ộ ừ ườ ng là 21 ngày (dao đ ng t ộ 17 – 23 ngày). Th i gian đ ng
ả ụ ở ạ ẽ ộ i.
ỹ ộ ố ệ ợ ọ ầ ụ ỗ ậ ệ ợ ể ờ ề ể ể ệ ợ ấ sáng và 5 – 6 gi ấ ỗ ầ ờ chi u là th i đi m l n th ộ ờ ệ ỳ ộ ụ ữ ụ ầ ắ
ể ệ ộ ế ả ặ ố ỏ ỏ ỏ ồ ặ ạ ỏ ọ ư
ư ả ả ơ ỉ tr ng thái yên tĩnh h n, ít kêu rít, th nh tho ng nh y lên l ng con khác, ị ứ ư ả ợ ộ ớ ư ổ ư ế ờ ướ ế ồ ạ ự ể ạ ợ ị ủ ợ ặ ợ ị ư ố ể ể ủ ợ ể ế ợ ự ố ố ờ ợ ứ ố ạ ế ấ t nh t. ụ ộ ự ữ ầ ợ ứ ả ố ợ ề ướ ở ề ườ ụ ắ ờ c nh n ch y ra ít, màu tr ng đ c, không dính. ng, n
ố ố ỹ ầ ậ ố ố ợ ả ạ ủ ậ ố ợ ợ ổ ị ế ỳ ộ 1. Chu k đ ng d c ổ ộ 1.1. Tu i đ ng d c l n đ u ợ ố Các gi ng l n khác nhau có tu i đ ng d c l n đ u khác nhau. ợ ố Các gi ng l n n i nh l n Móng Cái đ ng d c l n đ u – 40 kg. ầ ố Các gi ng l n lai ngo i v i n i có tu i đ ng d c l n đ u mu n h n so v i l n n i thu n. L n cái lai ngo i v i n i nh F1 (Yorkshire x Móng Cái) và F1 (Landrace x Móng Cái) có ố ượ tu i đ ng d c l n đ u lúc 6 tháng tu i, kh i l ầ Các gi ng l n ngo i có tu i đ ng d c l n đ u th kg. ụ ở ợ 1.2. Chu k đ ng d c l n nái ỳ ộ ụ ở ợ Chu k đ ng d c l n nái th ườ ụ ng kéo dài 3 – 4 ngày. d c th ữ ợ L n nái sau khi cai s a kho ng 4 – 6 ngày s đ ng d c tr l ụ ệ ợ 2. K thu t phát hi n l n nái đ ng d c ố ộ Phát hi n l n nái đ ng d c là vi c quan tr ng nh t trong công tác ph i gi ng. ộ ể ờ ầ . Nên ki m tra đ ng C n ki m tra l n nái m i ngày ít nh t 2 l n, m i l n cách nhau 12 gi ụ ệ ườ d c vào lúc 5 – 6 gi ng có bi u hi n tri u ứ ấ ụ ch ng đ ng d c rõ r t nh t. ộ ợ ể ờ ể ệ Đ phát hi n chính xác th i đi m l n nái đ ng d c, c n n m v ng chu k đ ng d c và ệ ủ ợ ể ỹ quan sát k các bi u hi n c a l n nái. ụ ở ợ ộ Bi u hi n đ ng d c l n nái: ụ ứ ấ Ngày đ ng d c th nh t ồ ạ ợ i, kêu rít, mu n nh y ra kh i chu ng; kém ăn ho c b ăn, phá máng; n u có L n nái đi l ườ ờ ướ ộ ư ng i s mó thì né tránh ho c b ch y. Âm h s ng m ng, đ h ng, căng bóng. N c ả ộ ỏ ờ nh n ch y ra ngoài âm h l ng, trong và ch a keo dính. ứ ụ ộ Ngày đ ng d c th hai ở ạ ợ Bu i sáng, l n nái ư nh ng ch a ch u đ ng yên khi l n khác nh y lên l ng. ờ ề Đ n chi u, âm h b t s ng, chuy n sang màu h ng nh t, có v t nhăn m . N c nh n đã ố ừ chuy n sang tr ng thái keo dính. Đ xác đ nh l n ch u đ c (mê ì): dùng hai tay xoa vu t t ư ự ấ hàng vú cu i cùng lên l ng c a l n sau đó n lên l ng c a l n (n u có m t l n đ c thì ư ế ẵ ể t), khi l n đ ng ì, hai tai v nh lên, t càng t th s n sàng cho l n đ c ph i. Vào th i đi m ả ố ặ ẫ ố này, cho ph i gi ng ho c d n tinh là đ t k t qu t Ngày đ ng d c th ba ầ ạ Tr ng thái mê ì gi m d n, càng v cu i ngày l n càng không thích g n l n đ c n a. Âm ả ầ ộ h teo d n tr v bình th Đuôi úp che âm h .ộ ậ 3. K thu t ph i gi ng ố ầ ị ố 3.1. Ph i gi ng l n đ u (ph i gi ng cho l n cái h u b ) ầ ề ủ ể ệ ố Đi u ki n c n và đ đ ph i gi ng cho l n cái h u b là l n ph i đ t đ tháng tu i và ầ ố ượ t. ng c n thi kh i l
ố ố ổ ố ầ ầ ố ớ ợ ợ ố ợ ổ ổ ộ ố ố ợ ạ ạ ợ
ộ ố ố ụ ầ ệ ụ ụ ầ ợ t c các gi ng l n, không bao gi ư ị ợ ố ặ ẽ ẻ ố ể ố ở ầ ộ ậ ụ ố ố ờ ầ ị ể l n cái h u b đ cho ph i gi ng ngay. Sau đó ờ ầ . ợ ố ầ ố ầ ể ự ố ợ ộ ầ ữ ị ỹ ờ ẩ ể ụ ị ị ố ạ ở ợ ở ạ i. C n theo dõi, ố ố ư ở ợ ậ l n cái h u b , mà ố ệ ầ ẻ ứ ấ ố sau l n ph i th nh t. ố ố ẻ c ngày l n đ . ả ố ầ ố ự ế ễ ự ố ố ế ị t b ph i gi ng. ả ầ ư ể ợ ế ừ ợ ự ể ệ ộ ự l n đ c ượ ự c đ c ữ ợ ự ố ượ ệ ợ t vì chênh l ch quá l n v kh i l
ự ị ố c tinh d ch c a các con đ c gi ng t ầ ậ ẽ ể ợ ợ ả ậ ượ ự ố ệ ế ề ợ ể ố ụ ệ ế ị ụ ể ầ ố t b ph c v vi c ph i c đi m: C n có ng
ấ ượ ạ ầ ẻ ạ ể ả ng tinh.
ậ ị ả ạ c b o qu n t ả ượ ả ạ ộ ủ ọ ộ ứ ậ n i mát (kho ng 20 đ C), tránh tác đ ng c a ánh ướ c ự ư ệ ả ố ở ơ ủ t ọ ọ tinh. L tinh không d p n t, không s i b t. Các b ạ ồ ỹ ị ụ ụ ự ẩ ẫ ị ộ ạ ụ ả ầ ướ ướ ộ c sôi 15 phút, v y ráo n ộ ợ ư ứ ẹ ệ ộ ợ ả ằ ấ ắ ọ ộ tinh trong lòng bàn tay m t lúc ạ ộ Tu i ph i gi ng l n đ u đ i v i l n cái gi ng n i là 7 – 7,5 tháng tu i và gi ng lai (ngo i ố ố ượ x n i) và gi ng ngo i là 7,5 – 8 tháng tu i. Kh i l ng phù h p khi ph i gi ng: L n Móng Cái là 50 – 55 kg, l n lai (Yorkshire/Landrace x Móng Cái) là 75 – 85 kg, l n ngo i là 110 – 130 kg. ố ớ ấ ả ờ cho ph i gi ng ngay Đ i v i t l n đ ng d c đ u tiên, ố ứ ơ ể ợ ầ vì c th l n phát tri n ch a hoàn thi n, s tr ng r ng trong l n đ ng d c đ u tiên ít… ố ố ố ế n u ph i gi ng thì s con đ ra s ít. Nên ph i gi ng khi l n cái h u b đã qua 2 ho c 3 ỳ ộ chu k đ ng d c. ở ợ ậ ể ị C n xác đ nh chính xác th i đi m mê ì ả ố ạ ầ ứ i l n th 2 cách l n ph i đ u kho ng 12 gi cho ph i l ẻ ố ạ ả ượ c ngày l n đ . i ngày ph i gi ng đ d đoán đ C n ph i ghi l ố ở ẻ ừ ứ ạ ợ ợ l a 2 tr đi) 3.2. Ph i gi ng cho l n nái r (l n đã đ t ệ ượ ẽ ả ẹ ng đ ng d c tr l L n m sau cai s a kho ng 4 – 6 ngày s có hi n t ể ở ợ l n đ chu n b ph i gi ng. quan sát k và xác đ nh chính xác th i đi m mê ì ư ố l n nái, ch a ph i gi ng ngay nh Khi phát hi n tr ng thái mê ì ố ệ ợ ờ ể ừ khi phát hi n l n mê ì. k t ph i gi ng l n 1 trong vòng 10 – 12 gi ể ợ ầ ờ ả ố ặ ạ ầ i l n 2 kho ng 10 12 gi Đ l n nái đ sai con nên ph i l p l ầ ợ ượ ể ự C n ph i ghi chép ngày ph i gi ng đ d đoán đ ố Ph i gi ng tr c ti p Ư ể ệ u đi m: D th c hi n, không c n đ u t trang thi ể ậ ượ ự Nh c đi m: T n công đ v n chuy n l n đ c, kh năng lây b nh tr c ti p t ề ợ ố ượ ợ sang l n nái cao, không ph i đ c cho nhi u l n nái cùng m t lúc, không dùng đ ề ớ ố ố gi ng t ng gi a l n đ c và l n cái. ụ ạ Th tinh nhân t o ọ ọ Ư ể ủ t đã qua ch n l c, u đi m: L n nái s nh n đ ộ ầ ị ạ không ph i v n chuy n l n đ c, không b h n ch v chênh l ch t m vóc l n, m t l n ề ợ ể khai thác tinh có th dùng đ ph i cho nhi u l n nái. ậ ỹ ạ ườ ượ Nh i đã qua đào t o k thu t và trang thi gi ng.ố ư ợ ự ấ L u ý: L n đ c l y tinh nhân t o c n ph i kho m nh và đã qua ki m tra ch t l ụ ỹ K thu t th tinh nhân t o ầ Tinh d ch c n ph i đ ặ ắ sáng, tránh xóc ho c l c m nh l ậ ụ th c hi n k thu t th tinh nhân t o nh sau: ụ ẫ ả ụ ọ , túi) đ ng tinh d ch, d n tinh qu n và Chu n b d ng c d n tinh, bao g m: D ng c (l ị ụ ẫ ặ ơ ự ẩ ậ ạ ộ b ph n t o áp l c đ y tinh d ch (qu c u b m ho c xilanh). Lu c s ch các d ng c d n ẩ ể c, đ ngu i. tinh trong n ẫ ợ ố V sinh vùng âm h l n, vu t nh vào l ng cho l n nái đ ng yên. Bôi vaseline vào d n ử tinh qu n và c a âm h l n nái. ộ ị Làm m tinh d ch lên 35 – 37 đ C b ng cách n m l
ạ ụ
ẹ ẹ ộ ợ ể ợ ơ ả ứ ừ ư ờ ồ ợ ặ ư ầ ư ượ ư ặ ộ ợ ẹ ợ ế ạ ị ả ạ ả ế i (vào đ n c t ơ ự ế ế ẫ ể ợ tinh, đ l n nái t ề ắ ồ ề ố ờ ồ ồ ị ư ể ặ ẫ ợ ồ ừ ừ ế ả ẫ t ẫ ử ạ ả ụ ẫ ụ ạ ậ ậ ề ấ ỹ ỹ ụ ử ụ ổ ử ử ệ ặ ồ ơ ấ ướ c khi b m tinh ả ẫ cung): s d ng d n tinh qu n đ c bi t lu n qua c t cung đ ể ử ụ cung. ợ Th tinh nhân t o cho l n ấ ư Gãi, n nh vùng mông ho c kích thích âm h l n nái đ l n đ ng yên. Nh nhàng đ a ạ ừ ắ ế ẫ ầ đ u d n tinh qu n vào âm h l n nái, h i ch ch lên phía trên, v a đ a vào âm đ o v a l c ể ợ ư ẹ ồ ẹ nh , đ ng th i ng i ng c nh lên l ng l n ho c dùng 1 bàn chân đè nh lên l ng l n đ ự ố ả ư ả gây c m giác gi ng nh có l n đ c đang đè lên l ng; đ a d n tinh qu n vào đ n khi có ẹ ổ ử ồ ả ừ ư ừ ộ cung) r i kéo lùi l c m giác b c n l i m t chút; v a đ a v a xoay nh ọ ằ ặ ọ ắ ố ẫ ị ừ ừ ơ d n tinh qu n, l p ng b m ho c l b m tinh d ch. N u dùng l t tinh b ng nh a và t ả ấ ố ự ẹ ọ ự nh a thì bóp nh l t nh t. N u dùng d n tinh qu n hút tinh vào là t ồ ượ ầ ả ư ầ c kim đ ng h , lúc rút ra xoay theo đ u xo n lúc đ a vào ph i xoay d n theo chi u ng ả chi u cùng kim đ ng h . Th i gian ph i tinh trong kho ng 05 – 10 phút. ồ Sau khi d n tinh d ch xong, v n ng i ho c đè chân lên l ng l n nái thêm 35 phút đ tinh ị rút d n tinh qu n ra ngoài. d ch ch y h t vào trong r i t ụ ẫ Sau khi d n tinh xong, dùng xà phòng r a s ch d ng c d n tinh. ớ K thu t m i trong th tinh nhân t o: ụ K thu t th tinh 2 pha: cung c p 30 ml ti n ch t tr Th tinh sâu (th tinh t ơ b m tinh vào t
ỹ ậ ụ ử cung
ươ ễ ả ị ế ố K thu t th tinh t Tác gi : TS. Nguy n Th Liên H ng ồ Ngu n tin: Trung tâm Khuy n nông Qu c gia
