K thu t phát hi n l n nái đng d c và ph i gi ngỹ ậ ệ ợ ộ ụ ố ố
1. Chu k đng d c l nỳ ộ ụ ở ợ
1.1. Tu i đng d c l n đu l n cái h u bổ ộ ụ ầ ầ ở ợ ậ ị
Các gi ng l n khác nhau có tu i đng d c l n đu khác nhau.ố ợ ổ ộ ụ ầ ầ
Các gi ng l n n i nh l n Móng Cái đng d c l n đu 4 – 5 tháng tu i, kh i l ng 30ố ợ ộ ư ợ ộ ụ ầ ầ ở ổ ố ượ
– 40 kg.
Các gi ng l n lai ngo i v i n i có tu i đng d c l n đu mu n h n so v i l n n i thu n.ố ợ ạ ớ ộ ổ ộ ụ ầ ầ ộ ơ ớ ợ ộ ầ
L n cái lai ngo i v i n i nh F1 (Yorkshire x Móng Cái) và F1 (Landrace x Móng Cái) cóợ ạ ớ ộ ư
tu i đng d c l n đu lúc 6 tháng tu i, kh i l ng 70 – 75kg.ổ ộ ụ ầ ầ ổ ố ượ
Các gi ng l n ngo i có tu i đng d c l n đu th ng là 6-7 tháng, kh i l ng 100 – 110ố ợ ạ ổ ộ ụ ầ ầ ườ ố ượ
kg.
1.2. Chu k đng d c l n náiỳ ộ ụ ở ợ
Chu k đng d c l n nái th ng là 21 ngày (dao đng t 17 – 23 ngày). Th i gian đngỳ ộ ụ ở ợ ườ ộ ừ ờ ộ
d c th ng kéo dài 3 – 4 ngày.ụ ườ
L n nái sau khi cai s a kho ng 4 – 6 ngày s đng d c tr l i.ợ ữ ả ẽ ộ ụ ở ạ
2. K thu t phát hi n l n nái đng d cỹ ậ ệ ợ ộ ụ
Phát hi n l n nái đng d c là vi c quan tr ng nh t trong công tác ph i gi ng.ệ ợ ộ ụ ệ ọ ấ ố ố
C n ki m tra l n nái m i ngày ít nh t 2 l n, m i l n cách nhau 12 gi . Nên ki m tra đngầ ể ợ ỗ ấ ầ ỗ ầ ờ ể ộ
d c vào lúc 5 – 6 gi sáng và 5 – 6 gi chi u là th i đi m l n th ng có bi u hi n tri uụ ờ ờ ề ờ ể ợ ườ ể ệ ệ
ch ng đng d c rõ r t nh t.ứ ộ ụ ệ ấ
Đ phát hi n chính xác th i đi m l n nái đng d c, c n n m v ng chu k đng d c vàể ệ ờ ể ợ ộ ụ ầ ắ ữ ỳ ộ ụ
quan sát k các bi u hi n c a l n nái.ỹ ể ệ ủ ợ
Bi u hi n đng d c l n nái:ể ệ ộ ụ ở ợ
Ngày đng d c th nh tộ ụ ứ ấ
L n nái đi l i, kêu rít, mu n nh y ra kh i chu ng; kém ăn ho c b ăn, phá máng; n u cóợ ạ ố ả ỏ ồ ặ ỏ ế
ng i s mó thì né tránh ho c b ch y. Âm h s ng m ng, đ h ng, căng bóng. N cườ ờ ặ ỏ ạ ộ ư ọ ỏ ồ ướ
nh n ch y ra ngoài âm h l ng, trong và ch a keo dính.ờ ả ộ ỏ ư
Ngày đng d c th haiộ ụ ứ
Bu i sáng, l n nái tr ng thái yên tĩnh h n, ít kêu rít, th nh tho ng nh y lên l ng con khác,ổ ợ ở ạ ơ ỉ ả ả ư
nh ng ch a ch u đng yên khi l n khác nh y lên l ng.ư ư ị ứ ợ ả ư
Đn chi u, âm h b t s ng, chuy n sang màu h ng nh t, có v t nhăn m . N c nh n đãế ề ộ ớ ư ể ồ ạ ế ờ ướ ờ
chuy n sang tr ng thái keo dính. Đ xác đnh l n ch u đc (mê ì): dùng hai tay xoa vu t tể ạ ể ị ợ ị ự ố ừ
hàng vú cu i cùng lên l ng c a l n sau đó n lên l ng c a l n (n u có m t l n đc thìố ư ủ ợ ấ ư ủ ợ ế ặ ợ ự
càng t t), khi l n đng ì, hai tai v nh lên, t th s n sàng cho l n đc ph i. Vào th i đi mố ợ ứ ể ư ế ẵ ợ ự ố ờ ể
này, cho ph i gi ng ho c d n tinh là đt k t qu t t nh t.ố ố ặ ẫ ạ ế ả ố ấ
Ngày đng d c th baộ ụ ứ
Tr ng thái mê ì gi m d n, càng v cu i ngày l n càng không thích g n l n đc n a. Âmạ ả ầ ề ố ợ ầ ợ ự ữ
h teo d n tr v bình th ng, n c nh n ch y ra ít, màu tr ng đc, không dính.ộ ầ ở ề ườ ướ ờ ả ắ ụ
Đuôi úp che âm h .ộ
3. K thu t ph i gi ngỹ ậ ố ố
3.1. Ph i gi ng l n đu (ph i gi ng cho l n cái h u b )ố ố ầ ầ ố ố ợ ậ ị
Đi u ki n c n và đ đ ph i gi ng cho l n cái h u b là l n ph i đt đ tháng tu i vàề ệ ầ ủ ể ố ố ợ ậ ị ợ ả ạ ủ ổ
kh i l ng c n thi t.ố ượ ầ ế
Tu i ph i gi ng l n đu đi v i l n cái gi ng n i là 7 – 7,5 tháng tu i và gi ng lai (ngo iổ ố ố ầ ầ ố ớ ợ ố ộ ổ ố ạ
x n i) và gi ng ngo i là 7,5 – 8 tháng tu i. Kh i l ng phù h p khi ph i gi ng: L n Móngộ ố ạ ổ ố ượ ợ ố ố ợ
Cái là 50 – 55 kg, l n lai (Yorkshire/Landrace x Móng Cái) là 75 – 85 kg, l n ngo i là 110 –ợ ợ ạ
130 kg.
Đi v i t t c các gi ng l n, không bao gi cho ph i gi ng ngay l n đng d c đu tiên,ố ớ ấ ả ố ợ ờ ố ố ở ầ ộ ụ ầ
vì c th l n phát tri n ch a hoàn thi n, s tr ng r ng trong l n đng d c đu tiên ít…ơ ể ợ ể ư ệ ố ứ ụ ầ ộ ụ ầ
n u ph i gi ng thì s con đ ra s ít. Nên ph i gi ng khi l n cái h u b đã qua 2 ho c 3ế ố ố ố ẻ ẽ ố ố ợ ậ ị ặ
chu k đng d c.ỳ ộ ụ
C n xác đnh chính xác th i đi m mê ì l n cái h u b đ cho ph i gi ng ngay. Sau đóầ ị ờ ể ở ợ ậ ị ể ố ố
cho ph i l i l n th 2 cách l n ph i đu kho ng 12 gi .ố ạ ầ ứ ầ ố ầ ả ờ
C n ph i ghi l i ngày ph i gi ng đ d đoán đc ngày l n đ.ầ ả ạ ố ố ể ự ượ ợ ẻ
3.2. Ph i gi ng cho l n nái r (l n đã đ t l a 2 tr đi)ố ố ợ ạ ợ ẻ ừ ứ ở
L n m sau cai s a kho ng 4 – 6 ngày s có hi n t ng đng d c tr l i. C n theo dõi,ợ ẹ ữ ả ẽ ệ ượ ộ ụ ở ạ ầ
quan sát k và xác đnh chính xác th i đi m mê ì l n đ chu n b ph i gi ng.ỹ ị ờ ể ở ợ ể ẩ ị ố ố
Khi phát hi n tr ng thái mê ì l n nái, ch a ph i gi ng ngay nh l n cái h u b , màệ ạ ở ợ ư ố ố ư ở ợ ậ ị
ph i gi ng l n 1 trong vòng 10 – 12 gi k t khi phát hi n l n mê ì.ố ố ầ ờ ể ừ ệ ợ
Đ l n nái đ sai con nên ph i l p l i l n 2 kho ng 10 -12 gi sau l n ph i th nh t.ể ợ ẻ ố ặ ạ ầ ả ờ ầ ố ứ ấ
C n ph i ghi chép ngày ph i gi ng đ d đoán đc ngày l n đ.ầ ả ố ố ể ự ượ ợ ẻ
Ph i gi ng tr c ti pố ố ự ế
u đi m: D th c hi n, không c n đu t trang thi t b ph i gi ng.Ư ể ễ ự ệ ầ ầ ư ế ị ố ố
Nh c đi m: T n công đ v n chuy n l n đc, kh năng lây b nh tr c ti p t l n đcượ ể ố ể ậ ể ợ ự ả ệ ự ế ừ ợ ự
sang l n nái cao, không ph i đc cho nhi u l n nái cùng m t lúc, không dùng đc đcợ ố ượ ề ợ ộ ượ ự
gi ng t t vì chênh l ch quá l n v kh i l ng gi a l n đc và l n cái.ố ố ệ ớ ề ố ượ ữ ợ ự ợ
Th tinh nhân t oụ ạ
u đi m: L n nái s nh n đc tinh d ch c a các con đc gi ng t t đã qua ch n l c,Ư ể ợ ẽ ậ ượ ị ủ ự ố ố ọ ọ
không ph i v n chuy n l n đc, không b h n ch v chênh l ch t m vóc l n, m t l nả ậ ể ợ ự ị ạ ế ề ệ ầ ợ ộ ầ
khai thác tinh có th dùng đ ph i cho nhi u l n nái.ể ể ố ề ợ
Nh c đi m: C n có ng i đã qua đào t o k thu t và trang thi t b ph c v vi c ph iượ ể ầ ườ ạ ỹ ậ ế ị ụ ụ ệ ố
gi ng.ố
L u ý: L n đc l y tinh nhân t o c n ph i kho m nh và đã qua ki m tra ch t l ng tinh.ư ợ ự ấ ạ ầ ả ẻ ạ ể ấ ượ
K thu t th tinh nhân t oỹ ậ ụ ạ
Tinh d ch c n ph i đc b o qu n t t n i mát (kho ng 20 đ C), tránh tác đng c a ánhị ầ ả ượ ả ả ố ở ơ ả ộ ộ ủ
sáng, tránh xóc ho c l c m nh l tinh. L tinh không d p n t, không s i b t. Các b cặ ắ ạ ọ ọ ậ ứ ủ ọ ướ
th c hi n k thu t th tinh nhân t o nh sau:ự ệ ỹ ậ ụ ạ ư
Chu n b d ng c d n tinh, bao g m: D ng c (l , túi) đng tinh d ch, d n tinh qu n vàẩ ị ụ ụ ẫ ồ ụ ụ ọ ự ị ẫ ả
b ph n t o áp l c đy tinh d ch (qu c u b m ho c xi-lanh). Lu c s ch các d ng c d nộ ậ ạ ự ẩ ị ả ầ ơ ặ ộ ạ ụ ụ ẫ
tinh trong n c sôi 15 phút, v y ráo n c, đ ngu i.ướ ẩ ướ ể ộ
V sinh vùng âm h l n, vu t nh vào l ng cho l n nái đng yên. Bôi vaseline vào d nệ ộ ợ ố ẹ ư ợ ứ ẫ
tinh qu n và c a âm h l n nái.ả ử ộ ợ
Làm m tinh d ch lên 35 – 37 đ C b ng cách n m l tinh trong lòng bàn tay m t lúcấ ị ộ ằ ắ ọ ộ
Th tinh nhân t o cho l nụ ạ ợ
Gãi, n nh vùng mông ho c kích thích âm h l n nái đ l n đng yên. Nh nhàng đaấ ẹ ặ ộ ợ ể ợ ứ ẹ ư
đu d n tinh qu n vào âm h l n nái, h i ch ch lên phía trên, v a đa vào âm đo v a l cầ ẫ ả ộ ợ ơ ế ừ ư ạ ừ ắ
nh , đng th i ng i ng c nh lên l ng l n ho c dùng 1 bàn chân đè nh lên l ng l n đẹ ồ ờ ồ ượ ẹ ư ợ ặ ẹ ư ợ ể
gây c m giác gi ng nh có l n đc đang đè lên l ng; đa d n tinh qu n vào đn khi cóả ố ư ợ ự ư ư ầ ả ế
c m giác b c n l i (vào đn c t cung) r i kéo lùi l i m t chút; v a đa v a xoay nhả ị ả ạ ế ổ ử ồ ạ ộ ừ ư ừ ẹ
d n tinh qu n, l p ng b m ho c l tinh b ng nh a và t t b m tinh d ch. N u dùng lẫ ả ắ ố ơ ặ ọ ằ ự ừ ừ ơ ị ế ọ
nh a thì bóp nh l tinh, đ l n nái t hút tinh vào là t t nh t. N u dùng d n tinh qu nự ẹ ọ ể ợ ự ố ấ ế ẫ ả
đu xo n lúc đa vào ph i xoay d n theo chi u ng c kim đng h , lúc rút ra xoay theoầ ắ ư ả ầ ề ượ ồ ồ
chi u cùng kim đng h . Th i gian ph i tinh trong kho ng 05 – 10 phút.ề ồ ồ ờ ố ả
Sau khi d n tinh d ch xong, v n ng i ho c đè chân lên l ng l n nái thêm 3-5 phút đ tinhẫ ị ẫ ồ ặ ư ợ ể
d ch ch y h t vào trong r i t t rút d n tinh qu n ra ngoài.ị ả ế ồ ừ ừ ẫ ả
Sau khi d n tinh xong, dùng xà phòng r a s ch d ng c d n tinh.ẫ ử ạ ụ ụ ẫ
K thu t m i trong th tinh nhân t o:ỹ ậ ớ ụ ạ
K thu t th tinh 2 pha: cung c p 30 ml ti n ch t tr c khi b m tinhỹ ậ ụ ấ ề ấ ướ ơ
Th tinh sâu (th tinh t cung): s d ng d n tinh qu n đc bi t lu n qua c t cung đụ ụ ử ử ụ ẫ ả ặ ệ ồ ổ ử ể
b m tinh vào t cung.ơ ử
K thu t th tinh t cungỹ ậ ụ ử
Tác gi : TS. Nguy n Th Liên H ngả ễ ị ươ
Ngu n tin: Trung tâm Khuy n nông Qu c giaồ ế ố