Kü thuËt viªn chÈn ®o¸n HÖ thèng khëi ®éng
-1-
Kh¸i qu¸t M« t¶
1. M« t¶ m¸y khëi ®éng
V× ®éng c¬ kh«ng thÓ tù khëi ®éng nªn cÇn ph¶i cã mét ngo¹i lùc ®Ó khëi
®éng ®éng c¬ ®èt trong. §Ó khëi ®éng ®éng c¬, m¸y khëi ®éng lµm quay
trôc khuûu th«ng qua vµnh r¨ng.
M¸y khëi ®éng cÇn phi t¹o ra m« men lí
n tõ nguån ®iÖn h¹n chÕ cña ¾c
qui ®ång thêi ph¶i gän nhÑ. V× lý do nµy ng\êi ta dïng mét m« t¬ ®iÖn mét
chiÒu trong m¸y khëi ®éng.
§Ó khëi ®éng ®éng c¬ th× trôc khuûu phi quay nhanh h¬n tèc ®é quay tèi
thiÓu. Tèc ®é quay tèi thiÓu ®Ó khëi ®éng ®éng c¬ kh
¸c nhau tuú theo cÊu
tróc ®éng c¬ vµ t×nh tr¹ng ho¹t ®éng, th\êng tõ 40 -
60 vßng/ phót ®èi víi
®éng c¬ x¨ng vµ tõ 80 - 100 vßng/phót ®èi víi ®éng c¬ diesel.
* M« t¬ ®iÖn mét chiÒu
M« t¬ ®iÖn mét chiÒu gåm cã mét cuén c¶m vµ cuén øng ®\îc m¾c nèi
tiÕp ®\î
c dïng ®Ó t¹o ra m« men quay cùc ®¹i khi m¸y khëi ®éng b¾t ®Çu
lµm viÖc.
(1/2)
2. C¸c lo¹i m¸y khëi ®éng
(1) Lo¹i gi¶m tèc
· M¸y khëi ®éng lo¹i gi¶m tèc dïng m« t¬ tèc ®é cao.
· M¸y khëi ®éng lo¹i gi¶m tèc lµm t¨ng m« men xo¾n b»ng c¸ch gi¶m tèc
®é quay cña phÇn øng lâi m« t¬ nhê bé truyÒn gi¶m tèc.
· PÝtt«ng cña c«ng t¾c tõ ®Èy trùc tiÕp b¸nh r¨ng chñ ®éng ®Æt trªn cïng
mét trôc víi nã vµo ¨n khíp víi vµnh r¨ng.
(2) M¸y khëi ®éng lo¹i th«ng thBêng
· B¸nh r¨ng dÉn ®éng chñ ®éng ®\îc ®Æt trªn cïng mét trôc víi lâi m« t¬
(phÇn øng) vµ quay cïng tèc ®é víi lâi.
· CÇn dÉn ®éng ®\îc nèi víi thanh ®Èy cña c«ng t¾c tõ ®Èy b¸nh r¨ng chñ
®éng vµ lµm cho nã ¨n khíp víi vµnh r¨ng.
(3) M¸y khëi ®éng lo¹i b¸nh r¨ng hµnh tinh
· M¸y khëi ®éng lo¹i b¸nh r¨ng hµnh tinh dïng bé truyÒn hµnh tinh ®Ó
gi¶m tèc ®é quay cña lâi (phÇn øng) cña m« t¬.
· B¸nh r¨ng dÉn ®éng khëi ®éng ¨n khíp víi vµnh r¨ng th«ng qua cÇn
dÉn ®éng gièng nh\ tr\êng hîp m¸y khëi ®éng th«ng th\êng.
(4) M¸y khëi ®éng PS (M« t¬ gi¶m tèc hµnh tinh-r«to thanh dÉn)
· M¸y khëi ®éng nµy sö dông c¸c nam ch©m vÜnh cöu ®Æt trong cuén c¶m.
· C¬ cÊu ®ãng ng¾t ho¹t ®éng gièng nh\ m¸y khëi ®éng lo¹i b¸nh r¨ng
hµnh tinh.
(2/2)
Kü thuËt viªn chÈn ®o¸n HÖ thèng khëi ®éng
-2-
Kh¸i qu¸t §Æc tÝnh
1. §Æc tÝnh cña m« t¬ khëi ®éng mét chiÒu
(1) Mèi quan hÖ gi÷a tèc ®é, m« men vµ cBêng ®é dßng ®iÖn
VÒ c¬ bn m¹ch ®iÖn cña m« t¬ chØ lµ c¸c cuén d©y. Gi¸ trÞ ®iÖn trë trong
m¹ch rÊt nhá v× chØ cã ®iÖn trë cña c¸c cuén d©y. Theo ®Þnh luËt «m gi¸ trÞ
dßng ®iÖn sÏ t¨ng rÊt lín khi ®iÖn ¸p ¾c qui (12 V) lµ kh«ng ®æi vµ gi¸ trÞ ®iÖn
trë cña m¹ch lµ rÊt nhá. KÕt qu¶ lµ phÇn lín dßng ®iÖn ®i tíi m¸y khëi ®éng
vµ m« men xo¾n cùc ®¹i ®\îc t¹o ra ngay khi m¸y khëi ®éng b¾t ®Çu lµm
viÖc.
V× m« t¬ vµ m¸y ph¸t ®iÖn cã cÊu t¹o t\¬ng tù nhau, nªn ®iÖn ¸p theo chiÒu
ng\îc l¹i (søc ®iÖn ®éng ®¶o chiÒu) ®\îc t¹o ra khi m« t¬ quay lµm nhiÔu
dßng mét chiÒu.
V× søc ®iÖn ®éng c¶m øng nµy t¨ng lªn khi tèc ®é m¸y khëi ®éng t¨ng lªn do
®ã dßng ®iÖn ch¹y qua m« t¬ gi¶m ®i lµm cho m« men xo¾n vµ dßng mét
chiÒu còng gi¶m theo.
Tham kh¶o
· Tû sè truyÒn gi÷a b¸nh r¨ng dÉn ®éng vµ vµnh r¨ng xÊp xØ tõ 1 :10 tíi
1:15.
· C«ng suÊt ®Çu ra cña m¸y khëi ®éng khi míi b¾t ®Çu lµm viÖc lµ rÊt thÊp
v× m« men xo¾n lín vµ tèc ®é cña m¸y khëi ®éng thÊp nh\ng c«ng suÊt
nµy t¨ng lªn tíi gi¸ trÞ cùc ®¹i theo sù thay ®æi cña m« men xo¾n vµ tèc
®é cña m¸y khëi ®éng vµ sau ®ã gi¶m ®i. C«ng suÊt m¸y khëi ®éng ®\îc
biÓu diÔn b»ng ®\êng cong trªn h×nh vÏ theo sù thay ®æi cña m« men
xo¾n vµ tèc ®é cña m¸y khëi ®éng.
(2) Mèi quan hÖ gi÷a dßng ®iÖn vµ ®iÖn ¸p
Khi m¸y khëi ®éng b¾t ®Çu lµm viÖc, ®iÖn ¸p ë cùc cña ¾c qui gi¶m xuèng
do c\êng ®é dßng ®iÖn trong m¹ch gim xuèng. Khi c\êng ®é dßng ®iÖn
trong m¹ch lín th× kh«ng thÓ bá qua dßng ®iÖn trong m¹ch cña ¾c qui.
Theo ®Þnh luËt «m sôt ¸p t¨ng lªn khi gi¸ trÞ dßng ®iÖn trong m¹ch t¨ng lªn.
Sôt ¸p gi¶m xuèng khi gi¸ trÞ dßng ®iÖn trong m¹ch gim xuèng vµ ®iÖn ¸p
¾c qui l¹i trë vÒ gi¸ trÞ b×nh th\êng.
(1/1)
M¸y khëi ®éng lo¹i gi¶m tèc C¸c bé phËn
M¸y khëi ®éng lo¹i gi¶m tèc gåm cã c¸c bé phËn sau ®©y.
1. C«ng t¾c tõ
2. PhÇn øng (lâi cña m« t¬ khëi ®éng)
3. Vá m¸y khëi ®éng
4. Chæi than vµ gi¸ ®ì chæi than
5. Bé truyÒn b¸nh r¨ng gi¶m tèc
6. Li hîp khëi ®éng
7. B¸nh r¨ng dÉn ®éng khëi ®éng vµ then xo¾n.
(1/1)
M¸y khëi ®éng lo¹i gi¶m tèc CÊu t¹o
1. C«ng t¾c tõ
C«ng t¾c tõ ho¹t ®éng nh\ lµ mét c«ng t¾c chÝnh cña dßng ®iÖn ch¹y tíi m«
t¬ vµ ®iÒu khiÓn b¸nh r¨ng dÉn ®éng khëi ®éng b»ng c¸ch ®Èy nã vµo ¨n
khíp víi vµnh r¨ng khi b¾t ®Çu khëi ®éng vµ kÐo nã ra sau khi khëi ®éng.
Cuén kÐo ®\îc cuèn b»ng d©y cã ®\êng kÝnh lín h¬n cuén gi÷ vµ lùc ®iÖn tõ
cña nã t¹o ra lín h¬n lùc ®iÖn tõ ®\îc t¹o ra bëi cuén gi÷.
2. PhÇn øng vµ æ bi cÇu
PhÇn øng t¹o ra lùc lµm quay m« t¬ vµ æ bi cÇu ®ì cho lâi (phÇn øng) quay
ë tèc ®é cao.
3. Vá m¸y khëi ®éng
Vá m¸y khëi ®éng nµy t¹o ra tõ tr\êng cÇn thiÕt ®Ó cho m« t¬ ho¹t ®éng. Nã
còng cã chøc n¨ng nh\ mét vá b¶o vÖ c¸c cuén c¶m, lâi cùc vµ khÐp kÝn c¸c
®\êng søc tõ. Cuén c¶m ®\îc m¾c nèi tiÕp víi phÇn øng.
Kü thuËt viªn chÈn ®o¸n HÖ thèng khëi ®éng
-3-
M¸y khëi ®éng lo¹i gi¶m tèc CÊu t¹o
4. Chæi than vµ gi¸ ®ì chæi than
Chæi than ®\îc tú vµo cæ gãp cña phÇn øng bëi c¸c lß xo ®Ó cho dßng
®iÖn ®i tõ cuén d©y tíi phÇn øng theo mét chiÒu nhÊt ®Þnh. Chæi than
®\îc lµm tõ hçn hîp ®ång - c¸cbon nªn nã cã tÝnh dÉn ®iÖn tèt vµ kh
n¨ng chÞu ¨n mßn lín. C¸c lß xo chæi than nÐn vµo cæ gãp phÇn øng vµ
lµm cho phÇn øng dõng l¹i ngay sau khi m¸y khëi ®éng bÞ ng¾t.
Gîi ý:
NÕu c¸c lß xo chæi than bÞ yÕu ®i hoÆc c¸c chæi than bÞ mßn cã thÓ lµm cho
tiÕp ®iÓm ®iÖn gi÷a chæi than vµ cæ gãp kh«ng ®ñ ®Ó dÉn ®iÖn. §iÒu nµy lµm
cho ®iÖn trë ë chç tiÕp xóc t¨ng lªn lµm gi¶m dßng ®iÖn cung cÊp cho m« t¬
vµ dÉn ®Õn gi¶m m« men.
5. Bé truyÒn gi¶m tèc
Bé truyÒn gi¶m tèc truyÒn lùc quay cña m« t¬ tíi b¸nh r¨ng dÉn ®éng
khëi ®éng vµ lµm t¨ng m« men xo¾n b»ng c¸ch lµm chËm tèc ®é cña m«
t¬.
Bé truyÒn gi¶m tèc lµm gim tèc ®é quay cña m« t¬ víi tû sè lµ 1/3 - 1/4
vµ nã cã mét li hîp khëi ®éng ë bªn trong.
6. Li hîp khëi ®éng
· Li hîp khëi ®éng truyÒn chuyÓn ®éng quay cña m« t¬ tíi ®éng c¬ th«ng
qua b¸nh r¨ng chñ ®éng khëp ®éng.
· §Ó b¶o vÖ m¸y khëi ®éng khái bÞ háng hãc bëi sè vßng quay cao ®\îc
t¹o ra khi ®éng c¬ ®· ®\îc khëi ®éng ng\êi ta bè trÝ li hîp khëi ®éng nµy.
§ã lµ li hîp khëi ®éng lo¹i mét chiÒu cã c¸c con l¨n.
7. B¸nh r¨ng khëi ®éng chñ ®éng vµ then xo¾n
B¸nh r¨ng dÉn ®éng khëi ®éng vµ vµnh r¨ng truyÒn lùc quay tõ m¸y khëi
®éng tíi ®éng c¬ nhê sù ¨n khíp an toµn gi÷a chóng. B¸nh r¨ng dÉn
®éng khëi ®éng ®\îc v¸t mÐp ®Ó ¨n khíp ®\îc dÔ dµng. Then xo¾n
chuyÓn lùc quay vßng cña m« t¬ thµnh lùc ®Èy b¸nh r¨ng dÉn ®éng khëi
®éng vµ trî gióp cho viÖc ¨n khíp vµ ng¾t sù ¨n khíp cña b¸nh r¨ng dÉn
®éng khëi ®éng víi vµnh r¨ng.
Kü thuËt viªn chÈn ®o¸n HÖ thèng khëi ®éng
-4-
M¸y khëi ®éng lo¹i gi¶m tèc Ho¹t ®éng
1. C«ng t¾c tõ
(1) Kh¸i qu¸t
C«ng t¾c tõ cã hai chøc n¨ng:
· §ãng ng¾t m« t¬
· ¡n khíp vµ ng¾t b¸nh r¨ng khëi ®éng dÉn ®éng khëi ®éng víi vµnh r¨ng.
C«ng t¾c tõ nµy còng ho¹t ®éng theo ba b\íc khi m¸y khëi ®éng ho¹t ®éng.
· Hót vµo
· Gi÷
· Håi vÞ (nh¶ vÒ)
H×nh bªn tr¸i d\íi ®©y tãm t¾t nguyªn lý ho¹t ®éng cña c«ng t¾c tõ.
Gîi ý khi söa ch÷a:
· NÕu cã hë m¹ch trong cuén hót, th× nã kh«ng thÓ hót ®\îc pÝtt«ng vµ do
®ã m¸y khëi ®éng kh«ng thÓ khëi ®éng ®\îc (kh«ng cã tiÕng kªu ho¹t
®éng cña c«ng t¾c tõ).
· NÕu c«ng t¾c chÝnh tiÕp xóc kÐm, th× dßng ®iÖn ®i ®Õn cuén cm vµ phÇn
øng rÊt khã kh¨n vµ tèc ®é cña m¸y khëi ®éng gi¶m xuèng.
· NÕu cã hë m¹ch trong cuén gi÷, th× nã kh«ng thÓ gi÷ ®\îc pÝtt«ng vµ cã
thÓ lµm cho pÝtt«ng ®i vµo nh¶y ra mét c¸ch liªn tôc.
(1/10)
(2) Nguyªn lý ho¹t ®éng
<1> KÐo (Hót vµo)
Khi bËt kho¸ ®iÖn lªn vÞ trÝ START, dßng ®iÖn cña ¾c qui ®i vµo cuén gi÷ vµ
cuén kÐo. Sau ®ã dßng ®iÖn ®i tõ cuén kÐo tíi phÇn øng qua cuén c¶m lµm
quay phÇn øng víi tèc ®é thÊp. ViÖc t¹o ra lùc ®iÖn tõ trong c¸c cuén gi÷ vµ
cuén kÐo sÏ lµm tõ ho¸ c¸c lâi cùc vµ do vËy pÝtt«ng cña c«ng t¾c tõ bÞ kÐo
vµovµo lâi cùc cña nam ch©m ®iÖn. Nhê sù kÐo nµy mµ b¸nh r¨ng dÉn ®éng
khëi ®éng bÞ ®Èy ra vµ ¨n khíp víi vµnh r¨ng b¸nh ®µ ®ång thêi ®Üa tiÕp xóc
sÏ bËt c«ng t¾c chÝnh lªn.
H×nh bªn tr¸i d\íi ®©y sÏ tãm t¾t chiÒu dßng ®iÖn trong m¹ch ë b\íc kÐo
vµo
Gîi ý khi söa ch÷a:
§Ó duy tr× ®iÖn ¸p kÝch ho¹t c«ng t¾c tõ, mét sè xe cã r¬le khëi ®éng ®Æt gi÷a
kho¸ ®iÖn vµ c«ng t¾c tõ.
(2/10)
Kü thuËt viªn chÈn ®o¸n HÖ thèng khëi ®éng
-5-
M¸y khëi ®éng lo¹i gi¶m tèc Ho¹t ®éng
<2> Gi÷
Khi c«ng t¾c chÝnh ®\îc bËt lªn, th× kh«ng cã dßng ®iÖn ch¹y qua cuén
gi÷, cuén c¶m vµ cuén øng nhËn trùc tiÕp dßng ®iÖn tõ ¾c qui. Cuén d©y
phÇn øng sau ®ã b¾t ®Çu quay víi vËn tèc cao vµ ®éng c¬ ®\îc khëi
®éng. ë thêi ®iÓm nµy pÝtt«ng ®\îc gi÷ nguyªn t¹i vÞ trÝ chØ nhê lùc ®iÖn tõ
cña cuén gi÷ v× kh«ng cã lùc ®iÖn tõ ch¹y qua cuén hót.
H×nh bªn tr¸i d\íi ®©y cho ta biÕt dßng ®iÖn ch¹y trong m¹ch ë b\íc
"gi÷".
(3/10)
<3> Nh¶ håi vÒ
Khi kho¸ ®iÖn ®\îc xoay tõ vÞ trÝ START sang vÞ trÝ ON, dßng ®iÖn ®i tõ
phÝa c«ng t¾c chÝnh tíi cuén gi÷ qua cuén kÐo. ë thêi ®iÓm nµy v× lùc
®iÖn tõ ®\îc t¹o ra bëi cuén kÐo vµ cuén gi÷ triÖt tiªu lÉn nhau nªn
kh«ng gi÷ ®\îc pÝtt«ng. Do ®ã pÝtt«ng bÞ kÐo l¹i nhê lß xo håi vÞ vµ c«ng
t¾c chÝnh bÞ ng¾t lµm cho m¸y khëi ®éng dõng l¹i.
H×nh bªn tr¸i d\íi ®©y cho ta biÕt dßng ®iÖn ch¹y trong m¹ch ë b\íc nh¶
vÒ.
(4/10)