Lâm sinh học đô thị

Chia sẻ: Tran Anh | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:25

Thêm vào BST

Báo xấu

115
lượt xem 19
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Kỹ sư chuyên ngành Lâm sinh được đào tạo có trình độ chuyên môn trong quản lý, bảo tồn và sử dụng hệ sinh thái rừng đặc biệt ở vùng đồng bằng, có kiến thức cơ bản và thực tế về hệ sinh thái rừng nói chung và hệ sinh thái rừng ngập kết hợp tài nguyên ven biển vùng ĐBSCL nói riêng. Sinh viên sẽ được trang bị kiến thức về sinh lý, sinh thái, phân loại thực, động vật và sự đa dạng sinh học vùng rừng và rừng ngập. Các kiến thức về diễn biến sinh...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Lâm sinh học đô thị

Ch-¬ng tr×nh m«n häc Cao §×nh S¬n, Bé mon L©m nghiÖp Tªn m«n häc: TiÕng ViÖt: L©m sinh häc ®« thÞ TiÕng Anh: urban Silviculture Tæng sè tiÕt: 60 Sè ®¬n vÞ häc tr×nh: 4 Trong ®ã: Lý thuyÕt: 45 tiÕt Thùc tËp ngo¹i nghiÖp: 1 tuÇn. 1. VÞ trÝ vµ môc ®Ých yªu cÇu cña m«n häc : 1.1. VÞ trÝ m«n häc: L©m sinh häc ®« thÞ lµ mét m«n häc chuyªn m«n trong ch-¬ng tr×nh tr×nh ®µo t¹o kü s- ngµnh L©m nghiÖp ®« thÞ. L©m sinh häc ®« thÞ cã liªn hÖ mËt thiÕt víi c¸c m«n khoa häc kh¸c, nh- sinh th¸i l©m viªn, m«i tr-êng ®« thÞ, sinh lý thùc vËt, v-ên -¬m c©y xanh ®« thÞ, v.v... 1.2. Môc ®Ých: Cung cÊp cho sinh viªn c¬ së lý thuyÕt vµ kü n¨ng thùc thi c¸c biÖn ph¸p kü thuËt trång vµ nu«i d-ìng rõng m«i sinh, rõng phong c¶nh. 1.3. Yªu cÇu: Sau khi häc xong ch-¬ng tr×nh, sinh viªn cã kh¶ n¨ng tæ chøc tèt c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt tõ kh©u thiÕt kÕ, chØ ®¹o thi c«ng: trång, ch¨m sãc, nu«i d-ìng rõng. 2. Ph©n phèi ch-¬ng tr×nh Sè tiÕt Ch-¬ng T. sè L.thuyÕt Th.hµnh B.tËp lín Bµi më ®Çu 1 1 0 0 Ch-¬ng 1: NhËn thøc chung vÒ L©m sinh 4 4 0 0 häc ®« thÞ Ch-¬ng 2: Nguyªn lý, kü thuËt t¹o rõng 15 15 0 0 Ch-¬ng 3: Nguyªn lý, kü thuËt nu«i d-ìng 10 10 0 0 rõng Ch-¬ng 4: Phôc håi vµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng 10 10 rõng ®« thÞ Ch-¬ng 5: Kü thuËt thiÕt kÕ trång rõng m«i 5 5 0 0 sinh vµ rõng c¶nh quan Tæng céng 45 45 0 0 3. Néi dung ch-¬ng tr×nh m«n häc PhÇn I : lý thuyÕt Tæng sè tiÕt : 45 tiÕt Bµi më ®Çu ( Lý thuyÕt: 1 tiÕt) 1. TÇm quan träng cña rõng ®« thÞ 2. Môc ®Ých, yªu cÇu cña m«n häc 3. Quan hÖ cña m«n L©m sinh häc ®« thÞ víi c¸c m«n häc kh¸c Ch-¬ng 1 nhËn thøc chung vÒ l©m sinh häc ®« thÞ (Tæng sè tiÕt lý thuyÕt: 4 tiÕt) 1.1. Rõng ®« thÞ 1.1.1. Quan niÖm vÒ rõng ®« thÞ Rõng b¶o vÖ m«i tr-êng vµ rõng phong c¶nh: ph¶i v× môc ®Ých b¶o vÖ m«i tr-êng lµm s¹ch kh«ng khÝ lµm ®Ñp m«i tr-êng sèng cña con ng-êi t¨ng c-êng søc khoÎ. B¶o vÖ m«i tr-êng vµ phong c¶nh ph¶i kÕt hîp víi nhau nh-ng do ®Þa ®iÓm kh¸c nhau mµ cã nh÷ng thiªn lÖch, n¬i d©n c- ®«ng ®óc « nhiÔm m«i tr-êng nghiªm träng th× nghiªng vÒ b¶o vÖ m«i tr-êng, nh÷ng khu phong c¶nh ®iÒu d-ìng ngo¹i « thµnh phè n©ng cao m«i tr-êng nghØ ng¬i du lÞch th× nghiªng nÆng vÒ trång rõng phong c¶nh. VÊn ®Ò ch¨m sãc vµ kinh doanh rõng b¶o vÖ m«i tr-êng vµ rõng phong c¶nh chiÕm mét ®Þa vÞ cµng ngµy cµng quan träng trong c«ng t¸c L©m NghiÖp cña nhiÒu Cao §×nh S¬n – Gv L©m nghiÖp (s-u tÇm) 1
n-íc trªn thÕ giíi mét mÆt ®Ó lo¹i trõ « nhiÔm kh«ng khÝ trong c¸c khu c«ng nghiÖp ph¸t triÓn, mét mÆt ®Ó kh«ng ngõng ®¸p øng nhu cÇu nghØ ng¬i du lÞch cña nh©n d©n thµnh phè vµ ngo¹i «. C©y vïng ven: C¸c c©y ven ®-êng ven s«ng ven lµng ven nhµ mäc thµnh hµng hoÆc mäc linh tinh nã kh«ng ph¶i thµnh rõng nh-ng cã mét ®Þa vÞ rÊt quan träng trong c«ng t¸c L©m NghiÖp t-¬ng ®-¬ng víi mét lo¹i rõng. C©y vïng ven võa cã chøc n¨ng s¶n xuÊt phßng hé vµ lµm ®Ñp c¶nh quan võa chiÕm mét kh«ng gian kh¸ lín cã ¸nh s¸ng ®Çy ®ñ ®iÒu kiÖn ®Êt ph©n kh¸ tèt, cho nªn tiÒm lùc s¶n xuÊt cña c©y vïng ven rÊt lín. Ng-êi ta tÝnh r»ng trång 2 hµng c©y 2 bªn ®-êng dµi 1km t-¬ng ®-¬ng víi s¶n l-îng cña 1ha rõng. Nh÷ng khu ®ång b»ng sau khi ®· lµm ruéng hoÆc thuû lîi ho¸ cã thÓ thùc hiÖn mét m¹ng l-íi rõng b¶o vÖ ®ång ruéng t¨ng thªm s¶n l-îng gç -u ho¸ ®iÒu kiÖn m«i tr-êng vµ c¶i thiÖn cuéc sèng nh©n d©n. CÇn chØ râ r»ng viÖc ph©n chia lo¹i rõng cã mét tÝnh t-¬ng ®èi nhÊt ®Þnh. Chøc n¨ng chñ yÕu cña rõng lµ c¨n cø ®Ó chia lo¹i rõng mµ chøc n¨ng cña mäi lo¹i rõng kh«ng ph¶i ®¬n thuÇn vÝ dô rõng phßng hé ph¸t huy hiÖu Ých phßng hé lµ chñ yÕu nh-ng ®ång thêi còng cã nh÷ng l-îng gç nhÊt ®Þnh phôc vô cho s¶n xuÊt cßn cã mét gi¸ trÞ tham quan th-ëng thøc vµ rõng lÊy gç lµ rõng ch¨m sãc theo môc ®Ých chñ yÕu lµ lÊy gç nh-ng ®· lµ mét quÇn x· rõng th× quÇn x· ®ã ph¶i cã c©y cao to c¶i thiÖn ®-îc m«i tr-êng sinh th¸i ph¸t huy ®-îc hiÖu Ých phßng hé. Rõng kinh tÕ th× lÊy qu¶ vµ s¶n phÈm ngoµi gç lµ chñ yÕu nh-ng ph¶i cã t¸c dông phßng hé nhÊt ®Þnh vµ thËm chÝ cã thÓ më mét ®iÓm tham quan du lÞch. Cho nªn khi x¸c ®Þnh mét lo¹i rõng th× ph¶i ®Æc biÖt chó ý ®Õn chøc n¨ng chñ yÕu cña nã. 1.1.2. Chøc n¨ng cña rõng ®« thÞ 1.1.3. Nh÷ng ®Æc thï cña rõng ®« thÞ 1.2. L©m sinh häc ®« thÞ 1.2.1. §Þnh nghÜa l©m sinh häc ®« thÞ 1.2.2. L-îc sö ph¸t triÓn l©m sinh häc ®« thÞ 1.2.3. Néi dung cña l©m sinh häc ®« thÞ 1.2.4. Ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu m«n häc 1.3. Tãm t¾t ch-¬ng Ch-¬ng 2 Nguyªn lý, kü thuËt t¹o rõng (Tæng sè tiÕt lý thuyÕt: 15 tiÕt) 2.1. §iÒu kiÖn tù nhiªn n¬i trång rõng 2.1.1. Kh¸i niÖm n¬i trång rõng 2.1.2. C¸c nh©n tè cÊu thµnh n¬i trång rõng 2.1.2.1. §iÒu kiÖn lËp ®Þa cña n¬i trång rõng - §Þnh nghÜa - Ph©n chia ®iÒu kiÖn lËp ®Þa 2.1.2.2. Tr¹ng th¸i hoµn c¶nh cña n¬i trång rõng - §Þnh nghÜa - Ph©n chia tr¹ng th¸i hoµn c¶nh cña n¬i trång rõng - B·i cá - B·i r¸c - Kho¶ng trèng trong ®« thÞ - NghÜa trang - BÕn b·i (Mçi lo¹i tr¹ng th¸i hoµn c¸nh sÏ tr×nh bµy: nguyªn nh©n h×nh thµnh; ®Æc ®iÓm thùc vËt, c¸c c«ng tr×nh x©y dùng c¬ b¶n; ®Æc ®iÓm ®Êt ®ai vµ ®¸nh gi¸ nh÷ng thuËn lîi, khã kh¨n ®èi víi c«ng t¸c trång rõng) 2.1.2.3. Quan hÖ gi÷a ®iÒu kiÖn lËp ®Þa, tr¹ng th¸i hoµn c¶nh vµ c«ng t¸c trång rõng 2.2. C¸c biÖn ph¸p kü thuËt trång, ch¨m sãc nu«i d-ìng vµ b¶o vÖ rõng 2.2.1. Chän loµi c©y trång - ý nghÜa cña chän lo¹i c©y trång 2. C¬ së cña chän loµi c©y trång Cao §×nh S¬n – Gv L©m nghiÖp (s-u tÇm) 2
N-íc ta cã nguån gièng c©y rÊt phong phó cã h¬n 8000 loµi c©y gç trong ®ã cã h¬n 2000 loµi c©y gç lín vµ h¬n 1000 loµi c©y kinh tÕ ®Æc dông. Dùa vµo c¸c ®Æc tÝnh cña loµi ®Ó chän lo¹i c©y vÒ thùc chÊt lµ lµm cho ®Æc tÝnh loµi c©y thÝch häp víi tÝnh chÊt cña ®Êt trång rõng. Do tÝnh ®a d¹ng cña loµi vµ tÝnh phøc t¹p cña ®Æc tÝnh ®ã, tÝnh ®a biÕn cña ®iÒu kiÖn t- nhiªn l¹i thªm nghiªn cøu khoa häc c¬ së sinh vËt vµ nh÷ng tÝch luü tµi liÖu ch-a ®ñ trong nh÷ng ®iÒu kiÖn ®Êt ®ai kh¸c nhau cho nªn viÖc chän lo¹i c©y trång rõng vÉn cßn Ýt loµi vµ gÆp nh÷ng khã kh¨n nhÊt ®Þnh. 2.1 §Æc tÝnh sinh vËt häc. §Æc tÝnh sinh vËt häc cña loµi c©y bao gåm ®Æc tÝnh h×nh th¸i häc, ®Æc tÝnh gi¶i phÉu vµ ®Æc tÝnh di truyÒn cña loµi. Nh÷ng loµi c©y to yªu cÇu mét kh«ng gian dinh d-ìng lín, s¶n l-îng cµnh l¸ vµ gç cao, hiÖu qu¶ lµm ®Ñp vµ c¶i thiÖn m«i tr-êng sÏ m¹nh. Nh÷ng khu rõng lÊy gç, rõng phßng hé, rõng phong c¶nh vµ rõng quèc phßng còng yªu cÇu ®iÒu kiÖn lËp ®Þa kh¸ cao, c¸c s¶n vËt quang hîp ph©n bè ë trªn c©y cã sù kh¸c nhau chñ yÕu ë th©n c©y th× lµm rõng lÊy gç. Nh÷ng s¶n vËt quang hîp tËp trung ë cµnh l¸ th× lµm rõng gç cñi; th©n c©y tuy cao to nh-ng t¸n c©y, cµnh, l¸, vá c©y ®Ñp hoÆc mµu s¾c hoa qu¶ cã thÓ lµm rõng phong c¶nh. Nãi chung lu«n lu«n ®èi víi nh÷ng ®Æc ®iÓm thÝch hîp víi nh÷ng ®iÒu kiÖn kh« h¹n th× chÝnh ph¶i xuÊt hiÖn phô ph¶i Ýt yªu cÇu tÇng ®Êt s©u ph¶i chän nh÷ng c©y ph¸t triÓn th× míi thÝch hîp víi ®iÒu kiÖn kh« h¹n, mét sè loµi c©y ¸p suÊt thÈm thÊu cña dÞch tÕ bµo cao cã ®Æc tÝnh chèng h¹n vµ chèng mÆn. 2.2. §Æc tÝnh sinh th¸i häc §Æc tÝnh sinh th¸i häc cña loµi c©y lµ chØ loµi c©y ®ã cã kh¶ n¨ng thÝch øng víi ®iÒu kiÖn m«i tr-êng do tÝnh thÝch øng l©u dµi ®· h×nh thµnh ®Æc tÝnh sinh th¸i häc ®Æc h÷u cña loµi c©y Êy. Loµi c©y yªu cÇu nh÷ng ®iÒu kiÖn m«i tr-êng chñ yÕu biÓu hiÖn mèi quan hÖ víi ¸nh s¸ng, n-íc, nhiÖt ®é vµ ®Êt, mèi quan hÖ loµi c©y vµ ¸nh s¸ng biÓu hiÖn chñ yÕu lµ tÝnh chÞu bãng ®Æc tÝnh quang hîp vµ chu kú ¸nh s¸ng. TÝnh chÞu bãng biÓu hiÖn kh¶ n¨ng sinh tån vµ t¸i sinh d-íi t¸n rõng, c¨n cø vµo kh¶ n¨ng ®ã chia thµnh 2 lo¹i: c©y -a s¸ng vµ c©y chÞu bãng. Khi chän lo¹i c©y trång ph¶i c¨n cø vµo ®iÒu kiÖn ¸nh s¸ng cña loµi, ph¶i s¾p xÕp nã trong mét ®iÒu kiÖn lËp ®Þa thÝch hîp, vÝ dô loµi c©y -a s¸ng lµm c©y tiªn phong trång rõng. C¬ së sinh lý chÞu bãng cña c©y gç lµ tèc ®é quang hîp vµ c-êng ®é, chu kú ¸nh s¸ng vµ mét sè nh©n tè kh¸c. HiÖn t-îng chu kú ¸nh s¸ng lµ ph¶n ¸nh ban ngµy vµ ban ®ªm cña c©y ¶nh h-ëng chñ yÕu cña chu kú ¸nh s¸ng lµ sù ra hoa, ®iÒu kiÖn ban ngµy dµi th× ra hoa sÏ nhiÒu, còng cã nh÷ng c©y thuéc vÒ c©y ngµy võa thêi gian chiÕu s¸ng ®ªm ngµy yªu cÇu kh¸ nghiªm kh¾c. §iÒu ®¸ng tiÕc lµ nghiªn cøu hiÖn t-îng chu kú ¸nh s¸ng cña c¸c loµi c©y ch-a ®-îc nhiÒu. Lo¹i c©y kh¸c nhau yªu cÇu nhiÖt l-îng còng kh¸c nhau, nã liªn quan víi ph©n bè n»m ngang vµ ph©n bè th¼ng ®øng. Nh÷ng c©y ph©n bè ë phÝa B¾c ®é cao mÆt biÓn cao yªu cÇu nhiÖt l-îng thÊp ng-îc l¹i nh÷ng c©y ë phÝa Nam vµ ®é cao mÆt biÓn thÊp th× yªu cÇu nhiÖt l-îng cao vµ thuéc vÒ c¸c loµi c©y nhiÖt ®íi. Do rõng sèng trong mét hÖ sinh th¸i rõng cã quan hÖ víi ®é cao cho nªn khi ®¸nh gi¸, ph¸n ®o¸n vµ chän lo¹i c©y trång ph¶i lÊy quÇn x· rõng hay hÖ sinh th¸i lµm c¬ së, ®iÒu ®ã rÊt quan träng. 2.2.1. Khu ph©n bè tù nhiªn Ph©n bè tù nhiªn cña loµi c©y lµ mét c¨n cø c¬ së ®Ó ph¸n ®o¸n vµ chän c©y trång. Tr-íc hÕt ph¶i vËn dông nh÷ng tri thøc vÒ lÞch sö ®Þa lý thùc vËt vµ thùc b× tæng hîp ®Ó x¸c ®Þnh khu ph©n bè tù nhiªn cña loµi. Khu ph©n bè tù nhiªn cã thÓ ph¶n ¸nh kÕt cÊu sinh th¸i cña mét loµi lµ mét kÕt qu¶ ¶nh h-ëng tæng hîp cña nh©n tè ®ã trong m«i tr-êng vµ c¹nh tranh, ®ång thêi còng ph¶n ¸nh kh¶ n¨ng thÝch øng cña loµi. Khi tiÕn hµnh ph©n tÝch khu ph©n bè tr-íc hÕt ph¶i lµm râ tÝnh chÊt ®Þa lý cña toµn bé khu ph©n bè, c¸c lo¹i h×nh ph©n bè (khÐp kÝn hay gi¸n ®o¹n), t×nh h×nh h×nh thµnh d-íi khu ph©n bè (râ rÖt hay xen kÏ) trªn c¬ së nh÷ng tµi liÖu khu ph©n bè cã thÓ gi¶i ®¸p cho chóng ta mét sè vÊn ®Ò liªn quan ®Õn khu ph©n bè: khu ph©n bè trung t©m, khu ph©n bè lín nhÊt c¸c sè liÖu liªn quan ®Õn loµi nh- ph©n bè b×nh qu©n vµ ph©n bè giíi h¹n vÒ ®é sinh tr-ëng. §-¬ng nhiªn quan hÖ h×nh thµnh loµi vµ ph©n bè khu vùc kh«ng thÓ chØ gi¶i thÝch ë ®iÒu kiÖn m«i tr-êng mµ ph¶i gi¶i thÝch qu¸ tr×nh biÕn ®æi trong thêi kú b¨ng hµ tån t¹i ®Õn b©y giê. VÝ dô c©y Thuû sam lµ loµi c©y quý hiÕm ph©n bè ë vïng T©y B¾c tËp trung chØ 600km2 sau ®ã Cao §×nh S¬n – Gv L©m nghiÖp (s-u tÇm) 3
míi trång më réng vµ dÉn gièng thµnh c«ng trong di truyÒn häc ®· gi÷ ®-îc kh¶ n¨ng thÝch øng réng r·i h¬n. CÇn chó ý biªn ®é sinh th¸i loµi vµ biªn ®é sinh lý cã sù kh¸c nhau vÝ dô loµi c©y -a s¸ng nh- Th«ng cã ph¹m vi ph©n bè rÊt réng, tÝnh thÝch øng kh¸ m¹nh cã tÝnh chÞu h¹n h¬n c©y -a bãng. Nh-ng trong quÇn x· rõng do c¹nh tranh cña loµi biªn ®é sinh lý cña nã l¹i bÞ h¹n chÕ biÓu hiÖn phaan bè cña Th«ng trong c¸c loµi c©y l¸ réng thÓ hiÖn sù th-a thít mµ trong ®iÒu kiÖn kh« h¹n do kh«ng c¹nh tranh mµ h×nh thµnh c¸c ®¸m dµy. 2.2.2. Nh÷ng loµi nhËp néi Nh÷ng c©y nhËp tõ ngoµi vµo gäi lµ c©y ngo¹i lai hay nhËp néi. Dï lµ c©y b¶n ®Þa cã nh÷ng -u ®iÓm thÝch øng víi m«i tr-êng ë ®ã vµ t¸i sinh tù nhiªn, nh-ng kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i cã s¶n l-îng cao th©n th¼ng hoÆc phï hîp víi môc ®Ých trång cho nªn nhËp néi nh÷ng loµi c©y ë ngoµi lµ rÊt cÇn thiÕt. Trong thùc tÕ nhiÒu n-íc trªn thÕ giíi ®Òu nhËp néi vµ thu ®-îc nh÷ng thµnh c«ng thËm chÝ trong ch¨m sãc rõng ®i¹ ph-¬ng chiÕm mét vÞ trÝ v« cïng quan träng. VÝ dô rÊt nhiÒu c©y l¸ kim ë bê biÓn T©y Mü ®· nhËp vµo T©y ¢u cïng mét ®é cao ®· thu ®-îc nh÷ng thµnh c«ng râ rÖt. ë New Zealand ®· nhËp tõ Mü loµi Th«ng bøc x¹ vµ ®· trë thµnh ngµnh s¶n xuÊt chÝnh cña L©m nghiÖp. ë phÝa B¾c Trung Quèc ®· trång c©y HoÌ dÉn tõ phÝa Nam vµ ®· biÓu hiÖn rÊt tèt. 2.3. §Æc tÝnh l©m häc §Æc tÝnh l©m häc chñ yÕu lµ tæ thµnh kÕt cÊu mËt ®é vµ loµi tõ ®ã h×nh thµnh tÝnh chÊt s¶n l-îng trªn diÖn tÝch. Do ®Æc tÝnh sinh vËt häc, sinh th¸i häc kh¸c nhau møc ®é kü thuËt ch¨m sãc còng kh¸c nhau dÉn ®Õn tÝnh chÊt l©m häc cña loµi xuÊt hiÖn tÝnh ®a d¹ng. VÝ dô mét sè loµi c©y sinh tr-ëng riªng lÎ rÊt tèt s¶n l-îng cña c©y kh¸ cao nh-ng do c-êng ®é ¸nh s¸ng m¹nh cã thÓ lµm cho mét sè chÊt ®éc d-íi rÔ c©y hoÆc t¸n c©y tiÕt ra mËt ®é trång kh«ng thÓ lín ®-îc kh«ng thÓ trång tËp trung trªn mét diÖn tÝch lín; mét sè loµi c©y do t¸n c©y khÐp kÝn ®é ®Çy nhá rÊt khã h×nh thµnh mét m«i tr-êng rõng cã chÊt l-îng cao. Khi chän nh÷ng lo¹i c©y nµy cÇn ph¶i xem xÐt cÈn thËn. - C¸c nguyªn t¾c chän lo¹i c©y trång 3. Nguyªn t¾c chän lo¹i c©y trång Nguyªn t¾c c¬ b¶n chän lo¹i c©y trång rõng cã ba ®iÒu: nguyªn t¾c kinh tÕ häc, nguyªn t¾c l©m häc vµ nguyªn t¾c sinh th¸i häc. Nguyªn t¾c kinh tÕ häc lµ ph¶i tho¶ m·n c¸c nhu cÇu cña môc ®Ých trång rõng (bao gåm c¶ gç vµ l©m s¶n ngoµi gç, phßng hé sinh th¸i, lµm ®Ñp c¶nh quan) nghÜa lµ ph¶i tho¶ m·n yªu cÇu x©y dùng kinh tÕ quèc d©n ®èi víi L©m nghiÖp. Nguyªn t¾c sinh th¸i häc lµ ®Æc tÝnh loµi c©y cã thÓ thÝch øng víi ®iÒu kiÖn lËp ®Þa cña ®Êt rõng. Hai nguyªn t¾c ®ã bæ xung cho nhau kh«ng thÓ xem nhÑ mét bªn nµo. Tho¶ m·n nhu cÇu x©y dùng cña nÒn kinh tÕ quèc d©n nÕu trong trång rõng kh«ng ®¹t ®-îc môc ®Ých ®ã mÆc dï mét tÝnh tr¹ng nµo ®Êy cã thÓ tèt nh-ng ch¼ng ®Ó lµm g× vµ trång nh÷ng loµi cÊy Êy lµ thÊt b¹i nh-ng nÕu ®i ng-îc l¹i quy luËt c¬ b¶n cña sinh vËt häc chän ®-îc tÝnh -u viÖt cña b¶n th©n loµi ®ã nh-ng trong mét ®iÒu kiÖn nh- vËy còng kh«ng biÓu hiÖn ®-îc ra kh«ng ®¹t ®-îc môc ®Ých trång rõng. 3.1.Nguyªn t¾c kinh tÕ. Môc ®Ých trång rõng ph¶i g¾n chÆt víi nguyªn t¾c kinh tÕ dï ph¶i c©n nh¾c vµ dù b¸o kü thuËt kinh tÕ ®-îc sö dông trong thµnh qu¶ ch¨m sãc rõng thuéc vÒ néi dung cña kinh doanh rõng vµ kinh tÕ L©m nghiÖp nh-ng khi chän lo¹i c©y trång ph¶i cã kiÕn thøc kh«ng thÓ thiÕu ®-îc. §Ó chän lo¹i c©y trång vµ biÖn ph¸p ch¨m sãc rõng chÝnh x¸c ®èi víi rõng lÊy gç th× s¶n l-îng vµ gi¸ trÞ cña gç lµ chØ tiªu kh¸ch quan nhÊt ®Ó chän. Do c¸c loµi c©y kh¸c nhau, nguån h¹t gièng kh¸c nhau c¸c biÖn ph¸p ch¨m sãc vµ nu«i c©y con cã mét gi¸ thµnh kh¸c nhau, gi¸ trÞ gç còng kh¸c nhau do ®ã thu lîi Ých còng kh«ng nh- nhau. Do ®Æc tÝnh cña c©y rõng l©u n¨m míi thu ®-îc lîi Ých c¸c tiÒn vèn chi cho ch¨m sãc rõng lµ mét viÖc ®Æc biÖt nh-ng lµ mét vÊn ®Ò quan träng nghÜa lµ kh«ng chØ c¸c loµi c©y kh¸c nhau s¶n sinh ®-îc gi¸ trÞ kh¸c nhau (biÖn ph¸p ch¨m sãc mµ thêi gian thu lîi Ých kh¸c nhau ®Ó ®Çu t- gi¸ thµnh. VÝ dô loµi c©y chèng chÞu ®-îc s©u bÖnh h¹i kh¸c nhau th× chi phÝ phßng trõ kh«ng nh- nhau, nh÷ng chi phÝ ®ã ®Òu ph¶i tÝnh vµo gi¸ thµnh mÆc dï thu nhËp thùc tÕ cã thÓ kh¸c nhau cã nghÜa lµ viÖc chän mét ph-¬ng ¸n ph¶i dïng nh÷ng ph-¬ng ph¸p phóc lîi ®Ó tiÕn hµnh so s¸nh còng gièng nh- quü tiÕt kiÖm trong Ng©n hµng, lîi tøc ®-îc dïng ph¶i tÝnh ®Õn rñi ro ng-êi ®Çu t- ph¶i trong c¸c lo¹i ®Çu t- thu ®-îc lîi Cao §×nh S¬n – Gv L©m nghiÖp (s-u tÇm) 4
tøc tû lÖ lîi tøc kh«ng nªn bao gåm c¶ lîi tøc tån khái Ng©n hµng do sù bï ®¾p t¨ng hµng ho¸ l-u th«ng. 3.2. Nguyªn t¾c l©m häc Nguyªn t¾c l©m häc lµ mét kh¸i niÖm réng nã bao gåm nguån sinh s¶n, møc ®é sinh s¶n, kÕt cÊu rõng vµ kü thuËt kinh doanh dï c¸c kü thuËt vÒ ph-¬ng ph¸p sinh s¶n vµ ch¨m sãc rõng cã nh÷ng tiÕn bé vÒ khoa häc kü thuËt hiÖn ®¹i rÊt nhanh, nh-ng khi chän lo¹i c©y trång còng ph¶i phï hîp víi thùc tÕ s¶n xuÊt hiÖn nay. Møc ®é thµnh thôc cña nguån sinh s¶n (gièng), møc ®é phong phó vµ ph-¬ng ph¸p sinh s¶n trùc tiÕp ¶nh h-ëng ®Õn tèc ®é ph¸t triÓn cña sù nghiÖp ch¨m sãc rõng. VÝ dô nu«i cÊy m« vµ c«ng nghÖ sinh häc cã thÓ lµm cho vËt sinh s¶n thiÕu vµ trong mét thêi gian ng¾n lµm phong phó ®-îc øng dông nhiÒu lo¹i biÖn ph¸p cã thÓ lµm cho kü thuËt truyÒn thèng thay thÕ kü thuËt míi vµ kü thuËt ch¨m sãc rõng ph¸t sinh nhiÒu biÕn ®æi to lín, vÝ dô nh÷ng loµi gi©m hom khã mäc do nghiªn cøu øng dông nhiÒu lo¹i chÊt ho¸ häc ®· gi©m thµnh c«ng tõ ®ã mµ thu ®-îc vËt liÖu sinh s¶n lín trong nh÷ng vïng kh« h¹n hµm l-îng n-íc thÊp ng-êi ta ®· nghiªn cøu c¸c kü thuËt tÝch n-íc t-íi n-íc tiÕt kiÖm vµ øng dông ®· më réng thµnh c«ng. §-¬ng nhiªn xem xÐt vÊn ®Ò kü thuËt ph¶i liªn quan ®Õn vÊn ®Ò kinh tÕ, ®Çu t-, øng dông kü thuËt míi ph¶i cã mét tû lÖ thÝch øng víi nhu cÇu hiÖu Ých. 3.3. Nguyªn t¾c sinh th¸i häc Trong toµn bé qu¸ tr×nh trång vµ ch¨m sãc rõng ph¶i kiªn tr× nguyªn t¾c sinh th¸i häc, cã nghÜa lµ rõng lµ mét hÖ sinh th¸i. Nh÷ng loµi c©y trång rõng lµ bé phËn tæ thµnh quan träng cña nã, cho nªn chän lo¹i c©y trång ph¶i xem xÐt toµn diÖn c¸c bé phËn tæ thµnh cña hÖ sinh th¸i. Tr-íc hÕt t×nh h×nh nhiÖt ®é, ®é Èm, ¸nh s¸ng, ®é ph× cña lËp ®Þa lµ nh÷ng yªu cÇu sinh th¸i cã tho¶ m·n víi loµi c©y hay kh«ng. Thø hai b¶o vÖ tÝnh ®a d¹ng sinh vËt lµ mét nhiÖm vô quan träng trong viÖc trång vµ ch¨m sãc rõng, chän lo¹i c©y trång ph¶i kiªn tr× nguyªn t¾c tÝnh ®a d¹ng. §iÒu kiÖn lËp ®Þa cµng tèt th× chän sè loµi c©y cµng nhiÒu, rõng cµng phøc t¹p vÒ kÕt cÊu dinh d-ìng míi ph¸t huy ®-îc tiÒm lùc s¶n xuÊt vµ hiÖu Ých sinh th¸i. Ngoµi ra chän lo¹i c©y trång ph¶i xem xÐt ®Õn mèi quan hÖ lÉn nhau gi÷a c¸c loµi c©y trong quÇn x· sinh vËt trong ®ã bao gåm c¶ nh÷ng loµi c©y nhËp néi quan hÖ víi nh÷ng loµi c©y trong thùc b× tù nhiªn, còng bao gåm c¶ quan hÖ lÉn nhau gi÷a loµi c©y ®-îc chän bëi v× trong rõng hçn giao c¸c loµi c©y cã ¶nh h-ëng vµ t¸c dông lÉn nhau, chän lo¹i c©y ph¶i xem xÐt ®Õn møc ®é æn ®Þnh vµ ph-¬ng h-íng ph¸t triÓn cña rõng trång vµ ®iÒu tiÕt c¸c mèi quan hÖ gi÷a c¸c loµi còng rÊt cÇn thiÕt. §-a viÖc chän läc loµi trë thµnh c¸c tµi liÖu di truyÒn trªn quy m« lín lµ rÊt quan träng. + Nguyªn t¾c kiÕn tróc - c¶nh quan sinh th¸i + Nguyªn t¾c sinh vËt + Nguyªn t¾c kinh tÕ - C¨n cø vµo môc ®Ých kinh doanh ®Ó chän lo¹i c©y trång + Ph©n lo¹i rõng theo môc ®Ých sö dông + Tiªu chuÈn lùa chän loµi c©y trång 5 Chän lo¹i c©y rõng phßng hé m«i tr-êng vµ rõng c©y c¶nh. Ph¶i c¨n cø vµo ®Æc ®iÓm m«i tr-êng sinh th¸i vµ yªu cÇu lôc ho¸ c«ng viªn vµ ®Æc tÝnh cña loµi ph¶i xem xÐt tæng hîp c¸c chøc n¨ng chñ yÕu nh- ë xung quanh má vµ x-ëng m¸y ph¶i cã nh÷ng loµi c©y chèng h¬i ®éc nh- (SO2, HF, Cl) nh÷ng loµi c©y ®ã ph¶i hÊp thu khÝ bÞ « nhiÔm. C¨n cø vµo yªu cÇu chän lo¹i c©y trång ph¶i yªu cÇu ®Êt nµo c©y Êy. Hai c¸i ®ã ph¶i nhÊt trÝ víi nhau. tuú theo ý thøc vÒ m«i tr-êng sinh th¸i cña con ng-êi dÇn dÇn t¨ng lªn mµ viÖc nghiªn cøu vÒ mÆt nµy cµng ngµy cµng nhiÒu, tÝnh chèng chÞu víi h¬i ®éc cña c©y cã sù kh¸c nhau râ rÖt cã thÓ cung cÊp viÖc chän lo¹i rõng b¶o vÖ m«i tr-êng (biÓu 2..4). BiÓu 2-4 BiÓu ph©n cÊp tÝnh chèng chÞu víi khÝ ®éc h¹i cña c¸c loµi c©y Lo¹i khÝ Chèng chÞu m¹nh Chèng chÞu võa Chèng chÞu yÕu ®éc h¹i SO2 Dinh h-¬ng, d©u, hoµ gai, B¹ch l¹p hoÌ, hoµng liªn, Pawlonia,thuû sam, ãc xÊu hæ, b¸ch, tróc dµo,c¸ng sau sau, d-¬ng, l·nh chã lß,si, såi, liÔu, xoan, Ng« sam,long n·o,nho ®ång Ph¸p HF §inh h-¬ng, xÊu hæ,anh DÎ,sau sau, hoÌ, nguyÖt Th«ng vá tr¾ng, ®ç Cao §×nh S¬n – Gv L©m nghiÖp (s-u tÇm) 5
®µo,cam quýt, l·nh sam, së quÕ träng, d-¬ng ,nho Cl Tö sam, thiÕt sam,c¸ng lß, HoÌ, liÔu, hoa mai,bå dÒ Th«gn b¸ch, b¹ch l¹p, xÊu hæ,dÎ, cä, cam quýt, ng« ®ång ph¸p,.. si,tróc dµo, t¸o Bôi H2S Anh ®µo, ®µo, t¸o, v©n Th«ng b¸ch trßn, b«ng, Ng©n h¹nh,b¹ch ll¹p, sam,d-¬ng, hoÌ, Pawlonia, sßi, d©u, t¸o, ®µo, tö vi liÔu rñ, m¬, s¬n tra, mai ãc chã, hång, dÎ, d©m bôt s¸p Ethylen B¸ch rång, tr¾c b¸ch, Hße, c¸ng lß,ngäc lan, b¹ch l¹p, th¹ch lùu, ®ç nguyÖt quÕ, hoµng quýen, ®ing h-¬ng d-¬ng Vi khuÈn Th«ng dÇu, v©n sam, b¸ch Th«ng ®u«i ngùa, sa B¹ch l¹p, liÔu h¹n, b¹ch g©y bÖnh trßn, ãc chã, liÔu sam, tuyÕt méc, b¸ch trßn, b¹ch d-¬ng , hoa tiªu, lª tïng d-¬ng l¸ b¹c, ®inh chuét. h-¬ng , hao chu«ng, kim ng©n hoa Do n¨ng lùc thÝch nghi cña loµi c©y kh¸c nhau ®èi víi m«i tr-êng mét sè loµi c©y rÊt nh¹y c¶m víi h¬i ®éc, khi con ng-êi ch-a cã c¶m gi¸c th× nã ®· cã triÖu chøng bÞ h¹i, nh÷ng loµi c©y chØ thÞ nh- thÕ cã thÓ lµ mét “m¸y c¶nh b¸o” « nhiÔm m«i tr-êng. Møc ®é c¶nh b¸o th«ng th-êng do c¸c loµi c©y kh¸c nhau c¸c loµi khÝ ®éc kh¸c nhau mµ cã sù kh¸c nhau. HiÖn nay c¸c loµi c©y chØ thÞ ®-îc thÓ hiÖn ë biÓu 2.5. BiÓu 2-5 C©y chØ thÞ nh¹y c¶m th-êng dïng ChÊt « nhiÔm Tªn c©y SO2 Th«ng ®u«i ngùa, ®ç träng, ®µo, lª HF Th«ng 5 l¸, lª, ®ç träng, anh ®µo, nho Cl Fuüei Hîp chÊt NO Hoa chu«ng, thu h¶i ®-êng ë vïng gÇn thµnh phè do nhu cÇu nghØ ng¬i du lÞch cña quÇn chóng nh©n d©n mµ ph¶i cã rõng ngo¹i « thµnh phè, rõng c«ng viªn ngoµi tÝnh n¨ng b¶o vÖ søc khoÎ cña loµi c©y cßn ph¶i xem xÐt ®Õn nhu cÇu mü quan vµ ho¹t ®éng nghØ ng¬i. nh÷ng loµi c©y trång rõng nªn lµ nh÷ng c©y ra l¸ sím rông l¸ muén hoÆc th-êng xanh, h×nh d¹ng c©y ph¶i ®Ñp mµu s¾c ph¶i t-¬i mµu qu¶ còng cã ®Æc tÝnh riªng biÖt vµ tèt nhÊt lµ bè trÝ xen kÏ nhau nhiÒu loµi c©y ph¶i tr¸nh mét m«i tr-êng ®¬n ®iÖu. VÒ yªu cÇu nµy ph¶i xem xÐt tËp qu¸n sinh ho¹t cña nh©n d©n c¸c n¬i liªn hÖ víi quan ®iÓm thÈm mü, kh«ng thÓ nhÊt nhÊt nh- nhau. TÊt c¶ c¸c loµi c©y b¶o vÖ m«i tr-êng vµ rõng phong c¶nh ngoµi nh÷ng tÝnh n¨ng trªn cßn ph¶i cã gi¸ trÞ kinh tÕ lín lµm cho quÇn chóng ®Þa ph-¬ng cã mét hiÖu Ých nghØ ng¬i du lÞch mµ cßn cã hiÖu Ých kinh tÕ lín h¬n. 4.3.6 Chän lo¹i c©y lôc ho¸ xung quanh. C©y lôc ho¸ xung quanh lµ c©y ph©n bè kh«ng gian víi c¸c lo¹i rõng kh¸c nhau tuú theo lôc ho¸ quanh thÞ trÊn, quanh n«ng th«n, bªn c¹nh ®-êng, bªn bê ®ª, bªn c¹nh hå...Nh÷ng loµi c©y lôc ho¸ nµy th-êng mäc th-a Ýt gç Ýt cñi lôc ho¸ ë xung quanh khu vùc nµo ®ã ph¶i chó ý t¸c dông phßng hé vµ tÝnh n¨ng s¶n xuÊt ®iÒu kiÖn ®Êt rõng ë ®ã ph¶i tèt, tiÒm lùc s¶n xuÊt lín. Nh÷ng c©y ë hai bªn ®-êng bªn c¹nh n-íc bªn c¹nh th« vµ bªn c¹nh hå cã ®iÒu kiÖn kh¸c nhau rÊt lín. Yªu cÇu chän lo¹i c©y trång ph¶i nhÊn m¹nh ®Êt nµo c©y Êy. Do diÖn tÝch kh¸ nhá ®iÒu kiÖn kinh doanh, viÖc chän lo¹i c©y trång còng nªn ®a d¹ng ho¸ võa phßng hé võa mü quan. §iÒu kiÖn lËp ®Þa cña c©y trång xung quanh thµnh tõng ®¸m nhá nh-ng ph¶i réng ph¶i thùc hiÖn kinh doanh ®a chøc n¨ng, trong ®ã hiÖu Ých kinh tÕ vµ hiÖu Ých phßng hé ph¶i râ rÖt cã tiÕn ®é réng r·i trong viÖc khai th¸c lîi dông. - C¨n cø vµo ®iÒu kiÖn tù nhiªn ®Ó chän loµi c©y trång + C¸c con ®-êng ®i ®Õn “ ®Êt nµo c©y Êy” + C¸c yÕu tè chñ yÕu cña ®iÒu kiÖn tù nhiªn cÇn nghiªn cøu -C¸c ph-¬ng ph¸p chän lo¹i c©y trång Cao §×nh S¬n – Gv L©m nghiÖp (s-u tÇm) 6
- Ph-¬ng ph¸p cho ®iÓm c¸c tiªu chÝ - Ph-¬ng ph¸p chÈn ®o¸n - thiÕt kÕ (D & D) - Ph-¬ng ph¸p ma trËn - Ph-¬ng ph¸p ph©n tÝch chi phÝ - lîi Ých 2.2.2. Tæ thµnh rõng trång -Kh¸i niÖm vµ ý nghÜa cña tæ thµnh rõng trång -C¸c nguyªn t¾c phèi hîp c¸c loµi c©y -Tû lÖ hçn loµi (Kh¸i niÖm, ý nghÜa vµ c¸c nguyªn t¾c x¸c ®Þnh) -C¸c ph-¬ng thøc vµ ph-¬ng ph¸p phèi hîp c¸c loµi c©y 2.2.3. KÕt cÊu tÇng thø cña rõng trång -Kh¸i niÖm vµ ý nghÜa -C¸c tÇng thø cña rõng trång: +TÇng c©y cao +TÇng hoa cá 2.2.4. MËt ®é rõng trång - Kh¸i niÖm, ý nghÜa 3.1.1. T¸c dông cña mËt ®é MËt ®é trong qu¸ tr×nh thµnh rõng cã t¸c dông rÊt lín, t×m hiÓu vµ n¾m v÷ng t¸c dông ®ã sÏ gióp ta x¸c ®Þnh ®-îc mËt ®é kinh doanh hîp lý, thu ®-îc nh÷ng hiÖu Ých tèt. (1) T¸c dông cña mËt ®é ban ®Çu trong qu¸ tr×nh khÐp t¸n rõng KhÐp t¸n c©y rõng lµ mét b-íc ngoÆt quan träng trong qóa tr×nh thµnh rõng, nã cã thÓ t¨ng søc ®Ò kh¸ng víi c¸c nh©n tè m«i tr-êng bÊt lîi, gi¶m bít ®-îc sù canh tranh cá d¹i, gi÷ ®-îc tÝnh æn ®Þnh l©m phÇn, t¨ng c-êng t¸c dông b¶o vÖ m«i tr-êng ®Êt rõng . MËt ®é ban ®Çu cã t¸c dông rÊt lín trong qu¸ tr×nh khÐp t¸n rõng. Trong qu¸ tr×nh trång ch¨m sãc rõng trång, nÕu rõng khÐp t¸n sím hoÆc kh«ng khÐp t¸n trong thêi kú dµi vÒ c¬ b¶n sÏ lµm mÊt ®i kh¶ n¨ng h×nh thµnh rõng, th× ph¶i t¨ng mËt ®é trång rõng ë møc ®é cÇn thiÕt, ®Ó xóc tiÕn thµnh rõng vµ khÐp t¸n sím. Nh-ng rõng khÐp t¸n sím qu¸ còng cã t¸c dông kh«ng tèt. Sau khi khÐp t¸n do c©y rõng bÞ h¹n chÕ bëi kho¶ng kh«ng gian sinh tr-ëng g©y ra sù c¹nh tranh trong loµi, rõng sím ph©n hãa vµ tØa th-a tù nhiªn hoÆc ph¶i chÆt tØa th-a qu¸ sím, ®iÒu ®ã dï ë gãc ®é sinh vËt häc hay ë gãc ®é kinh doanh ®Òu kh«ng cho phÐp. C©y rõng khi nµo ®¹t ®-îc ®é khÐp t¸n hîp lý , ph¶i xem xÐt mét c¸ch tæng hîp tõ ®Æc tÝnh cña loµi c©y, ®iÒu kiÖn ®Êt rõng vµ môc tiªu ch¨m sãc rõng. (2) T¸c dông cña mËt ®é ®èi víi sinh tr-ëng c©y rõng §ã lµ vÊn ®Ò trung t©m cña quy luËt t¸c dông mËt ®é. Tõ khi b¾t ®Çu xuÊt hiÖn gÇn khÐp t¸n ®Õn khi rõng thµnh thôc nhÊt lµ trong giai ®o¹n rõng thµnh gç vµ rõng tuæi trung b×nh t¸c dông mËt ®é ®èi víi sinh tr-ëng c©y rõng thÓ hiÖn rÊt râ nÐt. (a) T¸c dông cña mËt ®é ®èi víi sinh tr-ëng chiÒu cao VÒ mÆt nµy rÊt nhiÒu nhµ nghiªn cøu trong nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¸c nhau ®· thu ®-îc nh÷ng kÕt luËn kh¸c nhau. Nhµ khoa häc Anh tõ n¨m 1935, 1936 ®· tiÕn hµnh x©y dùng 134 rõng thùc nghiÖm vÒ mËt ®é cho 6 loµi c©y ( th«ng ch©u ¢u, v©n sam Xitoca, V©n sam Nauy, Th«ng rông l¸ ch©u ¢u, th«ng rông l¸ NhËt b¶n vµ th«ng Hoa kú), kÕt luËn thu ®-îc lµ: “ c©y cã xu thÕ cµng dµy cµng cao”, sù kh¸c biÖt chØ h×nh thµnh chØ sau khi tÇng c©y cao 6-8m, vÒ sau cø gi÷ nh- vËy ( G.J. Hamilton, J.K. Christie, 1974). Nhµ khoa häc §an m¹ch ®· ph©n tÝch kÕt qu¶ thÝ nhiÖm ë c¸c n-íc ch©u ¢u vµ ch©u Mü J. Sjolte- Jorgenson, (1967) vµ kÕt luËn:” Trong ph¹m vi nhÊt ®Þnh , trong nhiÒu tr-êng hîp, sinh tr-ëng chiÒu cao gi¶m xuèng khi mËt ®é t¨ng lªn. ThÝ nghiÖm vÒ mËt ®é rõng b¹ch ®µn liÔu, d-¬ng Ytalia , c©y th«ng vµ c©y sa méc ë Trung quèc còng ®Òu nhËn xÐt, rõng trång th-a cã sinh tr-ëng chiÒu cao kh¸ lín. Nh-ng nhiÒu kÕt qu¶ nghiªn cøu chøng tá , mËt ®é ¶nh h-ëng ®Õn sinh tr-ëng chiÒu cao kh«ng lín l¾m( Evert, 1971; Lin Kaimin, 1996; Cao Fuliang 1991; Huang Baoling, 1997…). Nh÷ng kÕt luËn rÊt kh¸c nhau ®ã lµ do ®èi víi loµi c©y kh¸c nhau ë c¸c giai ®o¹n tuæi kh¸c nhau vµ c¸c mËt ®é kh¸c nhau trång trong Cao §×nh S¬n – Gv L©m nghiÖp (s-u tÇm) 7
nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¸c nhau. Tæng hîp nh÷ng kÕt qu¶ thÝ nghiÖm trªn ta cã thÓ rót ra mét sè nhËn xÐt chung lµ: (1) Dï ë bÊt cø mét ®iÒu kiÖn nµo, mËt ®é cã t¸c dông ®èi víi sinh tr-ëng chiÒu cao cña c©y, nh-ng so víi c¸c chØ tiªu kh¸c t¸c dông ®ã yÕu h¬n, trong ph¹m vi võa ph¶i , mËt ®é gÇn nh- kh«ng g©y t¸c dông ®èi víi sinh tr-ëng chiÒu cao. Sinh tr-ëng chiÒu cao cña c©y rõng chñ yÕu lµ do ®Æc tÝnh di truyÒn, ®iÒu kiÖn lËp ®Þa cña n¬i trång quyÕt ®Þnh, ®ã còng chÝnh lµ lý do c¬ b¶n dïng chØ sè lËp ®Þa ( lÊy sinh tr-ëng chiÒu cao ®Ó ®¸nh gi¸ chØ tiªu sinh tr-ëng chÊt l-îng ®iÒu kiÖn lËp ®Þa). (2) nh÷ng loµi c©y kh¸c nhau do tÝnh -a s¸ng tÝnh ph©n cµnh vµ -u thÕ ®Ønh kh¸c nhau ph¶n øng ®èi víi mËt ®é còng kh¸c nhau, chØ cã mét sè loµi chÞu bãng vµ cµnh th« -u thÕ ®Ønh kh«ng m¹nh míi cã thÓ trong mét ph¹m vi nhÊt ®Þnh biÓu hiÖn mËt ®é lín xóc tiÕn sinh tr-ëng chiÒu cao.(3) ®iÒu kiÖn lËp ®Þa kh¸c nhau, nhÊt lµ ®iÒu kiÖn n-íc trong ®Êt kh¸c nhau cã thÓ lµm cho ph¶n øng cña c©y ®èi víi mËt ®é kh¸c nhau. Trªn ®Êt Èm -ít t¸c dông mËt ®é ®èi víi sinh tr-ëng chiÒu cao kh«n ghiªn cøu râ rÖt l¾m, nh-ng trªn ®Êt kh« h¹n t¸c dông mËt ®é kh¸ râ nÐt, cá d¹i th-a thít t¸c dông c¹nh tranh cña c©y gç lµm cho sinh tr-ëng cña nã bÞ c¶n trë, khi qu¸ day sù c¹nh tranh n-íc gi÷a c¸c c©y gç lµm cho sinh tr-ëng cña nã bÞ øc chÕ râ rÖt, cho nªn chØ cã khi mËt ®é võa ph¶i sinh tr-ëng chiÒu cao míi tèt nhÊt. b) T¸c dông mËt ®é ®èi víi sinh tr-ëng ®-êng kÝnh . T¸c dông nµy biÓu hiÖn sù nhÊt trÝ t-¬ng ®èi, nghÜa lµ gi÷a c¸c c©y nhÊt ®Þnh trªn mËt ®é b¾t ®Çu cã t¸c dông c¹nh tranh, mËt ®é cµng lín sinh tr-ëng ®-êng kÝnh cµng nhá, møc ®é t¸c dông nµy rÊt râ rÖt( h×nh 3-2). T¸c dông øc chÕ cña mËt ®é ®èi víi sinh tr-ëng ®-êng kÝnh ®· ®-îc c¸c giíi l©m häc chó ý tõ n©u vµ ®-îc ph¶n ¸nh c¸c biÓu ®å sinh tr-ëng kh¸c nhau Reineke n¨m 1933 ®· ph¸t hiÖn ®-êng kÝnh t-¬ng øng víi mËt ®é vµ kh«ng liªn quan tíi tuæi vµ lËp ®Þa. Nã biÓu hiÖn b»ng c«ng thøc LogN= -1,605logD + k , trong ®ã D lµ ®-êng kÝnh cña c©y lín nhÊt, N lµ mËt ®é, k lµ mét h»ng sè thÝch øng cña mét c©y nµo ®ã Reineke cßn ®-a ra chØ sè SDI lµm tiªu chuÈn mËt ®é l©m phÇn. Sau ®ã rÊt nhiÒu tµi liÖu ®iÒu tra tµi liÖu ®iÒu tra thùc nghiÖm c¸c loµi c©y kh¸c ë c¸c ®Þa ®iÓm kh¸c nhau, s¸c ®Þnh ®-îc c¸c ph-¬ng tr×nh håi quy N-D, trong ®ã D –1 = A + BN, kiÓu ®-êng cong nµy kh¸ phæ biÕn. Cho nªn ng-êi ta ®Ò ra mét ®-êng cong hiÖu øng mËt ®é lµ D-1 = a0h0a1N + b0h0b1, vµ suy ra mèi quan hÖ mËt ®é l©m phÇn khi diÖn tÝch mÆt c¾t ngang lín nhÊt víi ®-êng kÝnh b×nh qu©n, nghÜa lµ cïng mét loµi c©y ®ång tuæi ®é tµn che b»ng 1, nÕu nh- ®-êng kÝnh l©m phÇn b»ng nhau th× sè c©y trªn mét ®¬n vÞ diÖn tÝch còng nh- nhau, mµ kh«ng liªn quan víi lËp ®Þa vµ tuæi c©y rõng. Cho nªn cã thÓ tÝnh ®-îc mËt ®é l©m phÇn cña mét ®-êng kÝnh nhÊt ®Þnh( khi diÖn tÝch mÆt c¾t cña l©m phÇn lín nhÊt). HiÖu øng mËt ®é ®èi víi sinh tr-ëng ®-êng kÝnh râ rµng liªn quan trùc tiÕp víi diÖn tÝch dinh d-âng cña c©y. §é lín cña mËt ®é ¶nh h-ëng râ rÖt ®Õn sù ph¸t triÓn cña t¸n c©y ( chiÒu réng cña t¸n, chiÒu dµi cña t¸n vµ diÖn tÝch bÒ mÆt cña t¸n c©y), vµ th«ng qua nhiÒu nghiªn cøu x¸c nhËn, ®é lín cña t¸n c©y liªn quan mËt thiÕt víi sinh tr-ëng cña ®-êng kÝnh. Nh- rõng trång Th«ng DÇu ë B¾c Kinh: CW = 0,6348 + 0,2481D, R = 0,998( CW lµ chiÒu réng cña t¸n, m; D lµ ®-êng kÝnh, cm). Trong quan hÖ ®ã tÝnh ra ®-îc mèi quan hÖ mËt ®é vµ ®-êng kÝnh. T¸c dông mËt ®é ®èi víi sinh tr-ëng ®-êng kÝnh cßn biÓu hiÖn ë ph©n bè ®-êng kÝnh. Ph©n bè ®-êng kÝnh lµ c¬ së cña viÖc nghiªn cøu c©y rõng vµ kÕt c©u loµi c©y, trong c«ng t¸c x¸c ®Þnh l-îng sinh tr-ëng, s¶n l-îng l©m phÇn cã mét t¸c dông rÊt quan träng. M« t¶ hµm sè mËt ®é x¸c suÊt ph©n bè ®-êng kÝnh rõng thuÇn loµi cïng tuæi bao gåm: Ph©n bè Parabon, ph©n bè Parabonlog, ph©n bè Gama, ph©n bè Beta, Ph©n bè Poatson, ph©n bè Newman, ph©n bè nhÞ thøc ©m, trong ®ã ®-îc øng dông nhiÒu nhÊt lµ ph©n bè Parabon vµ ph©n bè Vebo. Quy luËt chung cña t¸c dông mËt ®é ®èi víi ®-êng kÝnh lµ mËt ®é cµng lín lµm cho sè l-îng c©y ë giai ®o¹n c©y nhá cµng nhiÒu, vµ sè l-îng c©y ë giai ®o¹n c©y lín cµng Ýt. HiÖu øng cña mËt ®é ®èi víi sinh tr-ëng ®-êng kÝnh cã mét ý nghÜa v« cïng quan träng, mét mÆt nã lµ c¬ së cña mËt ®é ®èi víi s¶n l-îng, mÆt kh¸c Cao §×nh S¬n – Gv L©m nghiÖp (s-u tÇm) 8
®-êng kÝnh c©y gç l¹i lµ tiªu chuÈn quan träng ®èi víi quy c¸ch s¶n phÈm, l¾m v÷ng ®-îc hiÖu øng mËt ®é, chóng ta cã thÓ khèng chÕ ®-îc sinh tr-ëng vµ ph©n bè ®-êng kÝnh ®Ó trong mét thêi kú nhÊt ®Þnh ®¸p øng ®-îc yªu cÇu s¶n phÈm theo mét quy c¸ch nhÊt ®Þnh. Trong thùc tÕ ngµy nay c¸c nhµ khoa häc l©m nghiÖp vµ c¸c nhµ s¶n xuÊt ®· øng dông réng r·i mèi quan hÖ nµy x©y dùng m« h×nh qu¶n lý mËt ®é l©m phÇn, nã cã t¸c dông quan träng trong viÖc kinh doanh hîp lý khoa häc rõng trång. C) T¸c dông mËt ®é ®èi víi sinh tr-ëng thÓ tÝch tõng c©y. ThÓ tÝch tõng c©y ®øng quyÕt ®Þnh bëi 3 nh©n tè chiÒu cao, diÖn tÝch mÆt c¾t ngang ngùc vµ h×nh sè th©n c©y, mËt ®é ®èi víi c¸c nh©n tè ®ã ®Òu cã t¸c dông nhÊt ®Þnh. T¸c dông cña mËt ®é ®èi víi chiÒu cao lµ yÕu h¬n. T¸c dông cña mËt ®é ®èi víi h×nh sè lµ mËt ®é cµng lín th× h×nh sè cµng lín( trõ nh÷ng n¨m ®Çu), nh-ng sai sè còng kh«ng lín. VÝ dô trong rõng thùc nghiÖm mËt ®é ë rõng th«ng Ch©u ©u ë Liªn X« cò mËt ®é tõ 2500c©y/ha t¨ng nªn 30000c©y/ha, h×nh sè t¨ng tõ 0,618 ®Õn 0,689. Do ¶nh h-ëng cña mËt ®é ®èi víi ®-êng kÝnh lín nhÊt diÖn tÝch mÆt c¾t lµ tû lÖ thuËn víi b×nh ph-¬ng ®-êng kÝnh cho nªn nã lµ nh©n tè quyÕt ®Þnh cña thÓ tÝch tõng c©y d-íi mËt ®é kh¸c nhau quy luËt t¸c dông cña mËt ®é ®èi víi thÓ tÝch cña tõng c©y gièng nh- ®èi víi sinh tr-ëng ®-êng kÝnh, mËt ®é l©m phÇn cµng lín thÓ tÝch b×nh qu©n tõng cµng nhá vµ biªn ®é cña ®-êng kÝnh b×nh qu©n gi¶m ®i rÊt nhiÒu, nguyªn nh©n c¬ b¶n lµ do sù c¹nh tranh cña c¸c c¸ thÓ nhÊt lµ khi rõng thµnh thôc vµ rõng tuæi trung b×nh biÓu hiÖn rÊt râ rÖt ( H×nh 3-3). HiÖu øng cña mËt ®é ®èi víi diÖn tÝch sinh tr-ëng cña tõng c©y cã thÓ sö dông c«ng thøc to¸n häc ®Ó biÓu thÞ dung c«ng thøc Reneke vµ c«ng thøc N-D cã thÓ suy ra mèi quan hÖ N-V trong quan hÖ N-V ng-êi ta ¸p dông c«ng thøc cña nhµ khoa häc NhËt B¶n trong thËp kû 60 cña thÕ kû 20: V= KN-a , trong ®ã V lµ thÓ tÝch tõng c©y; N lµ sè c©y trªn ®¬n vÞ diÖn tÝch; K lµ tham sè cña loµi c©y kh¸c nhau; a lµ tham sè biÕn ®æi do tr¹ng th¸i c¹nh tranh, c«ng thøc ®ã ®-îc gäi lµ c«ng thøc hiÖu øng c¹nh tranh mËt ®é. Khi N lín nhÊt a tiÕp gÇn víi víi 1,5( ®èi víi c©y chÞu bãng Ýt) cho nªn cã lóc cßn gäi lµ phÐp tÝnh 3 trªn 2. PhÐp tÝnh nµy vµ c«ng thøc Reneke lµ c¬ së chñ yÕu ®Ó lËp biÓu qu¶n lý mËt ®é hiÖn nay. D) T¸c dông cña mËt ®é ®èi víi s¶n l-îng gç l©m phÇn S¶n l-îng gç l©m phÇn cã hai kh¸i niÖm: 1 lµ l-îng gç hiÖn cßn còng lµ s¶n l-îng, 2 lµ tæng s¶n l-îng tøc lµ s¶n l-îng vµ l-îng khai th¸c chän. Tr-íc khi ch-a tiÕn hµnh khai th¸c chän hai chØ tiªu nµy lµ nh- nhau, chóng ta tr-íc hÕt nãi ®Õn t×nh h×nh nµy. S¶n l-îng l©m phÇn lµ tÝch cña thÓ tÝch tõng c©y nh©n víi mËt ®é sè c©y. Hai nh©n tè nµy chiÖt tiªu lÉn nhau, tÝch cña nã quyÕt ®Þnh bëi cña mét vÞ trÝ ®Êt chi phèi. NhiÒu thÝ nghiÖm mËt ®é chøng minh, trong ph¹m vi mËt ®é th-a (lËp ®Þa ch-a ®-îc lîi dông hÕt), b¶n th©n mËt ®é cã t¸c dông chñ yÕu s¶n l-îng l©m phÇn t¨ng nªn theo mËt ®é. Nh-ng khi mËt ®é t¨ng ®Õn mét møc ®é nhÊt ®Þnh, hiÖu øng c¹nh tranh mËt ®é sÏ t¨ng lªn t¸c dông giao nhau cña hai nh©n tè ®ã ®¹t tíi c©n b»ng s¶n l-îng ph¶i gi÷ ®-îc ë møc ®é nhÊt ®Þnh, kh«ng t¨ng theo mËt ®é n÷a, sù cao hay thÊp cña møc ®é ®ã sÏ quyÕt ®Þnh ë c¸c nh©n tè phi mËt ®é nh- loµi c©y, lËp ®Þa vµ møc ®é trång tËp trung. NhiÒu nhµ khoa häc cho r»ng quy luËt hiÖu øng s¶n l-îng mËt ®é ®Õn ®©y lµ kÕt thóc vµ ®-îc gäi lµ phÐp c©n b»ng s¶n l-îng cuèi cïng. Nh-ng kÕt luËn nµy cßn tranh c·i . NhiÒu nhµ khoa häc cho r»ng trång qua dµy suy ra sinh tr-ëng c¸ thÓ bÞ suy tho¸i rÔ bÞ s©m nh©pj cña c¸c loµi s©u bÖnh h¹i, s¶n l-îng quang hîp cña quÇn thÓ còng kh«ng t¨ng nªn n÷a, mµ tiªu hao h« hÊp l¹i t¨ng c-êng g©y ra sù gi¶m s¶n l-îng. Trong rõng thÝ nghiÖm ë rõng Th«ng Ch©u ©u ë Liªn X« cò (kh«ng chÆt tØa th-a chØ lµ ®Ó tØa th-a tù nhiªn, mËt ®é trång lµ 13200 c©y/ha cã s¶n l-îng cao nhÊt sau 32 n¨m víi mËt ®é 3600 c©y/ha, mçi ha ®¹t ®-îc 171 m3 nh-ng trång víi mËt ®é 39500 c©y/ha mËt ®é cßn l¹i lµ 7200 c©y/ha th× s¶n l-îng gi¶m ®i rÊt nhiÒu mçi ha chØ ®¹t 135 m3 ®èi víi phÐp c©n b»ng s¶n l-îng cuèi cïng ®· cã nh÷ng c«ng kÝch rÊt lín mét sè kÕt qu¶ thÝ nghiÖm mËt ®é nh÷ng loµi c©y -a s¸ng nh- rõng D-¬ng Italia (kh«ng chÆt tØa Cao §×nh S¬n – Gv L©m nghiÖp (s-u tÇm) 9
th-a) trång 250c©y/ ha so víi 400 c©y/ ha sau 20 n¨m s¶n l-îng chØ b»ng 25%, sau 25 n¨m b»ng 34,7%. NhiÒu nghiªn cøu vÒ mËt ®é cña c©y D-¬ng ë nhiÒu rõng thùc nghiÖm tØnh LiÔu Ninh còng cã kÕt qu¶ t-¬ng tù. Râ rµng phÐp c©n b»ng s¶n l-îng cuèi cïng kh«ng ph¶i lµ quy luËt phæ biÕn mµ chØ lµ mÆt hiÖn t-îng cña mét sè loµi c©y trong mét ph¹m vi mËt ®é nhÊt ®Þnh. MËt ®é ph¶n ¸nh ch©n thùc ®èi víi s¶n l-îng c©y gç ®-îc ph¶n ¸nh mét quy luËt kh¸ch quan theo lý luËn mËt ®é hîp lý cña Wu Zeng Zhi. ¤ng ®· øng dông ph-¬ng ph¸p nghiªn c-u theo lý luËn sinh lý häc thùc vËt vµ sinh th¸i häc quÇn thÓ hiÖn ®¹i, trªn c¬ së mËt ®é l©m phÇn vµ ph©n bè n¨ng l-îng ¸nh s¸ng, hiÖu suÊt lîi dông ¸nh s¸ng s¶n l-îng ¸nh s¸ng ®· chøng minh ®-îc sù tån t¹i mét kÕt c©u hîp lý, «ng ®· tiÕn hµnh nhiÒu quan tr¾c thùc nghiÖm ®èi víi nhiÒu loµi c©y tr«ng thêi gian dµi víi nhiÒu mËt ®é kh¸c nhau tõ ®ã «ng ®· ®-a ra mét c¬ chÕ h×nh thµnh mËt ®é hîp lý ®Æc tr-ng vµ quy luËt biÕn ®æi theo 3 cÊp: MËt ®é vµ lîi dông ¸nh s¸ng, mËt ®é vµ kÕt cÊu s¶n xuÊt, tÝch luü s¶n l-îng sinh vËt, mËt ®é vµ s¶n l-îng bé phËn thu ho¹ch. KÕt qu¶ nghiªn cøu chøng tá quÇn thÓ loµi thùc vËt cã mét mËt ®é hîp lý, nghÜa lµ mËt ®é lín nhÊt cña søc s¶n xuÊt trªn mét ®¬n vÞ diÖn tÝch trong thêi kú kh¸c nhau cña quÇn thÓ loµi thùc vËt, mËt ®é hîp lý cña tõng thêi kú kh«ng ph¶i chØ sè cè ®Þnh mµ lµ mét ph¹m vi hîp lý (cã giíi h¹n trªn vµ giíi h¹n d-íi). §-êng cong cña mËt ®é hîp lý cã thÓ dïng quan hÖ s¶n l-îng c¸ thÓ b×nh qu©n víi mËt ®é ®Ó bØÓu thÞ theo mét ®-êng cong h×nh ch÷ S lÖch sang tr¸i cña Logistic: LogW= k/{`1 + exp(blnN- a], trong ®ã W lµ s¶n l-îng c¸ thÓ c©y rõng; N lµ mËt ®é; k lµ gi¸ trÞ giíi h¹n trªn s¶n l-îng c¸ thÓ b×nh qu©n t-¬ng øng víi sinh tr-ëng b×nh qu©n; b,a lµ hÖ sè håi quy exp lµ c¬ sè cña log tù nhiªn, nh÷ng ®Ò xuÊt vÒ lý luËn nµy ®èi víi qu¶n lý khoa häc mËt ®é rõng trång cã mét ý nghÜa quan träng. NÕu tõ gãc ®é tæng s¶n l-îng gç ®Ó xem xÐt hiÖu øng mËt ®é, tÝnh h×nh sÏ phøc t¹p h-n, nh-ng quy luËt c¬ b¶n vÉn lµ nh- nhau. Trong thêi kú ®Çu sinh tr-ëng cña l©m phÇn do trång dµy lµm cho c©y rõng lîi dông ®Çy ®ñ sím h¬n kh«ng gian dinh d-ìng, tõ ®ã cã thÓ ë møc ®é nhÊt ®Þnh lµm t¨ng tæng s¶n l-îng. Quan ®iÓm nµy ®-îc nhiÒu ng-êi thõa nhËn. §ã lµ c¬ së ly luËn cho viÖc trång rõng ë giai ®o¹n ®-êng kÝnh kh«ng lín, trång rõng chÕ biÕn giÊy sîi, ¸p dông mËt ®é trång rõng cao h¬n hiÖu øng mËt ®é ®èi víi tæng s¶n l-îng v× lý luËn mËt ®é hîp lý ph¶i gi¶i quyÕt ®-îc mét sè vÊn ®Ò vÒ nhËn thøc tr-íc ®©y chÆt tØa th-a n©ng cao s¶n l-îng rõng hay kh«ng Wu Zeng Zhi n¨m 1984 ®· ph¸t hiÖn trong rõng trång c©y B¸ch NhËt B¶n khÐp kÝn ®Çy ®ñ tØa th-a 50%, tØ lÖ lîi dông ¸nh s¸ng kh«ng nh÷ng kh«ng lµm gi¶m l-îng l¸ mµ cßn t¨ng thªm, kh«ng chØ chøng minh l©m phÇn ph¶i cã mËt ®é hîp lý mµ cßn nãi râ chÆt tØa th-a lµm t¨ng s¶n l-îng c©y rõng. C¨n cø vµo nguyªn lý mËt ®é hîp lý «ng ®Ò ra ph-¬ng ph¸p qu¶n lý mËt ®é hÖ thèng nghÜa lµ th«ng qua chän mËt ®é trång rõng, qu¶n lý ch¨m sãc rõng trång chÆt chän, chÆt tØa th-a ®Ó ®iÒu chØnh mËt ®é lµm cho l©m phÇn b¾t ®Çu ®· cã mét mËt ®é hîp lý vµ cuèi cïng mËt ®é vÉn b¶o ®¶m trong mét ph¹m vi hîp lý, nghÜa lµ tr¶i qua nhiÒu lÇn ®iÒu chØnh cuèi cïng ®¹t ®Õn mét thêi kú chÆt chÝnh. Ý nghÜa cña ph-¬ng ph¸p qu¶n lý mËt ®é hÖ thèng lµ ë chç chuyÓn sù tiªu hao n¨ng l-îng do c¹nh tranh g©y ra thµnh mét rõng s¶n xuÊt lµ con ®-êng quan trnäng ®Ó n©ng cao s¶n l-îng rõng (3) T¸c dông mËt ®é ®èi víi s¶n l-îng c©y rõng Nghiªn cøu t¸c dông cña mËt ®é ®èi víi s¶n l-îng l©m phÇn cã hai ý nghÜa: Tr-íc hÕt rõng gç cñi, rõng bét giÊy cã chu kú ng¾n cã mét ý nghÜa hiÖn thùc râ rÖt; sau ®ã do s¶n l-îng thÓ hiÖn toµn diÖn søc s¶n xuÊt cña rõng, cµng ph¶n ¸nh søc s¶n xuÊt søc quang hîp cña l©m phÇn. Do ®ã rÊt nhiÒu lý luËn mËt ®é( nh- phÐp 3/2), phÐp c©n b»ng thu ho¹ch cuèi cïng, lý luËn mËt ®é hîp lý ®Òu lµ b¾t ®Çu tõ s¶n l-îng, sau ®ã suy ra mét bé phËn s¶n l-îng thu ho¹ch. VÝ dô lý luËn mËt ®é hîp lý tr-íc hÕt ph¶i th«ng qua mèi quan hÖ mËt ®é c©y vµ s¶n l-îng. Lý luËn mËt ®é hîp lý chøng lµ qu¸ tr×nh th«ng qua c¸c loµi c©y l©m nghÞp vµ n«ng nghiÖp mËt ®é trång c©y vµ s¶n l-îng, sau ®ã ph¸t triÓn lý luËn mËt ®é hîp lý tån t¹i rÊt phæ biÕn trong giíi thùc vËt vµ ®Ò suÊt mét c«ng thøc ®-êng mËt Cao §×nh S¬n – Gv L©m nghiÖp (s-u tÇm) 10
®é hîp lý LnW= k/ [1+exp (b x lnN –a)]. H×nh 3-4 lµ biÓu ®å thÓ hiÖn mËt ®é víi träng l-îng c¸ thÓ b×nh qu©n s¶n l-îng trªn ®¬n vÞ diÖn tÝch lu«n lu«n biÕn ®æi theo th-ßi gian. Tõ biÓu ®å còng cã thÓ thÊy trong thêi kú ®Çu cña sinh tr-ëng mËt ®é kh«ng liªn quan ®Õn sinh tr-ëng träng l-îng c¸ thÓ b×nh qu©n cña mËt ®é gÇn nh- b»ng nhau, s¶n l-îng trªn ®¬n vÞ diÖn tÝch t¨ng theo mËt ®é. Trong thêi kú nµy ®é chªnh cña ®-êng th¼ng cña LnW – lnN = 0, LnY- lnN = 1(W lµ träng l-îng c¸ thÓ b×nh qu©n, Y lµ s¶n l-îng b×nh qu©n trªn mét ®în vÞ diÖn tÜch, N lµ mËt ®é) sù biÕn ®æi cña c¸ thÓ kh«ng ngõng theo thêi gian, sau mét thêi gian nhÊt ®Þnh sù c¹nh tranh tr-íc hÕt lµ b¾t ®Çu tõ mËt ®é cao dÇn dÇn ®Õn mËt ®é thÊp. T¸c dông øc chÕ cña sù c¹nh tr¹nh lµm cho t¨ng tr-ëng c¸ thÓ bÞ gi¶m ®i sinh tr-ëng chËm l¹i, do ®ã träng l-îng c¸ thÓ b×nh qu©n cña mËt ®é thÊp dÇn dÇn v-ît qu¸ mËt ®é cao, sai sè s¶n l-îng gi÷a c¸c mËt ®é còng gi¶m dÇn ®Õn mét thêi gian nhÊt ®Þnh mËt ®é thÊp gÇn víi mËt ®é cao ®Ó ®uæi kÞp s¶n l-îng cña mËt ®é cao. C¨n cø vµo ®Þnh nghÜa cña mËt ®é hîp lý trong thêi kú sinh tr-ëng kh¸c nhau mËt ®é cao nhÊt cña s¶n l-îng Trong ph¹m vi mËt ®é hîp lý ®é chªnh lÑch ®-êng th¼ng LnW – lnN lµ b»ng –1 ®é chªnh cña ®-êng th¼ng LnY – LnN lµ 0 chøng tá s¶n l-îng trong ph¹m vi hîp lý lµ nh- nhau. Sinh tr-ëng mËt ®é thÊp lóc nµy vÉn nhanh h¬n mËt ®é cao, ®é chªnh lÖch cña ®-êng th¼ng LnY-lnN v-ît qu¸ -1, tiÕp tôc nhá dÇn, ®é chªnh lÖch ®-êng th¼ng Lny – LnN v-ît qu¸ 0, s¶n l-îng mËt ®é cao v-ît qu¸ mËt ®é thÊp , mËt ®é cao nhÊt cña s¶n l-îng trung b×nh chÝnh lµ mËt ®é hîp lý lóc nµy. Sau mét thêi gian nhÊt ®Þnh mËt ®é thÊp s¸t gÇn mËt ®é hîp lý l¹i ®uæi kÞp mËt ®é hîp lý h×nh thµnh mét ph¹m vi mËt ®é hîp lý. Sù biÕn ®æi theo thêi gian mËt ®é hîp lý hay ph¹m vi hîp lý kh«ng ngõng tõ cao ®Õn thÊp quü tÝch di ®éng ®ã sÏ h×nh thµnh mét chuçi di ®éng hîp lý. Tõ trªn ta cã thÓ biÕt mËt ®é hîp lý lµ mét ph¹m vi cã giíi h¹n trªn vµ giíi h¹n d-íi, ®-êng mËt ®é hîp lý lµ mét ®-êng cong logitic më réng ra bªn tr¸i. Khi rõng cã thÓ h×nh thµnh mét tuyÕn mËt ®é hîp lý ®iÓn h×nh lµ mét ph¹m vi mËt ®é hîp lý kh¸ hÑp vµ lµ mét b¶o ®¶m kh¸ hÑp ®Ó chän mét mËt ®é hîp lý. §ång thêi vÒ mÆt lý luËn cã thÓ gi¶i quyÕt m©u thuÉn phÐp 3/2 vµ phÐp c©n b»ng s¶n l-îng cuèi cïng. Lý luËn vÒ mËt ®é thÝch hîp ®-îc øng dông ë bé phËn sau thu ho¹ch cho nªn x¸c ®Þnh mËt ®é l©m phÇn tuú môc tiªu thu ho¹ch cã thÓ ¸p dông quy luËt trªn. 4) T¸c dông cña mËt ®é ®èi víi chÊt l-îng gç MËt ®é trång rõng t¨ng cã thÓ lµm cho th©n c©y ph¸t triÓn trßn ®Òu ®é nhän nhá h×nh th©n c©y th¼ng( chñ yÕu lµ c©y l¸ réng) ph©n cµnh nhá cã lîi cho ph©n cµnh tù nhiªn lµm gi¶m bít c¸i kh«ng cã lîi lµ m¾t sÑo. Nh-ng nÕu nh- l©m phÇn qua dµy th©n c©y m¶nh nhá t¸n c©y hÑp kh«ng phï hîp víi yªu cÇu vÒ gç, kh«ng phï hîp víi chÊt l-îng, cho nªn ph¶i tr¸nh sù xuÊt hiÖn lo¹i rõng nµy. MËt ®é ¶nh h-ëng ®Õn kÕt cÊu gi¶i phÉu cña gç, tÝnh chÊt ho¸ häc, vËt lý häc cña gç, nh-ng t×nh h×nh kh¸ phøc t¹p. Nãi trung trång th-a sÏ lµm cho vßng n¨m cña c©y trång réng ra do ®-êng kÝnh cña lç qu¶n bµo lín, v¸ch tÕ bµo máng, xoang v¸ch t¨ng nªn lµm cho c-êng ®é chèng uÊn ®é cøng ®Òu gi¶m xuèng, tõ ®ã chÊt l-îng cña gç còng gi¶m. C©y gç ë phÝa nam gãc s-ên tÇng S2 vµ ®é kÕt tinh t-¬ng ®èi t¨ng theo sù gi¶m mËt ®é lµm cho tÝnh chÊt vËt lý häc, lùc häc cña gç gi¶m. Nh-ng còng cã mét sè loµi c©y dông l¸ nh- Th«ng, Såi vßng n¨m t¨ng nªn vÉn ®¶m b¶o t¨ng tr-ëng theo mét tû lÖ nhÊt ®Þnh, thµnh c«ng lín chÊt l-îng cña gç, ®èi víi loµi c©y l¸ réng sù t¨ng vßng n¨m còng kh«ng cã g× bÞ ¶nh h-ëng. §iÒu quan träng lµ môc ®Ých yªu cÇu kh¸c nhau ®èi víi chÊt l-îng gç nh- gç V©n Sam ®Ó lµm nh¹c cô yªu cÇu vßng n¨m ph¶i ®Òu vµ dµy nªn ph¶i trång trong rõng dµy nh-ng ®èi víi gç lµm giÊy t¨ng theo mËt ®é, ®é dµi cña sîi tû lÖ c¸c cÊp sîi ph¶i ®ång ®Òu cho nªn mËt ®é trång rõng cã thÓ n©ng cao chÊt l-îng giÊy sîi. CÇn chØ ra r»ng h×nh d¸ng th©n c©y ë møc ®é lín quyÕt ®Þnh bëi ®Æc tÝnh di truyÒn cña loµi, dïng mËt ®é ®Ó xóc tiÕn cã mét h¹n chÕ nhÊt ®Þnh. Cao §×nh S¬n – Gv L©m nghiÖp (s-u tÇm) 11
5) T¸c dông cña mËt ®é ®èi víi sinh tr-ëng bé rÔ vµ tÝnh æn ®Þnh cña l©m phÇn Nh÷ng tµi liÖu nghiªn cøu vÒ ¶nh h-ëng cña mËt ®é ®èi víi sinh tr-ëng bé rÔ c©y rõng cßn ch-a nhiÒu, tõ nh÷ng nghiªn cøu cã thÓ thÊy ®-îc mét quy luËt t-¬ng ®«i phæ biÕn, trång qu¸ dµy sÏ lµm ¶nh h-ëng ®Õn sù ph¸t triÓn bé rÔ c©y rõng. Trong rõng ph¹m vi ph©n bè n»m ngang cña bé rÔ kh¸ nhá, ph©n bè ®-êng th¼ng kh¸ n«ng nh÷ng nghiªn cøu vÒ c©y Th«ng, Sa Méc, D-¬ng ®Òu cã thÓ ®-a ra kÕt luËn t-¬ng tù. Trong l©m phÇn qu¸ dµy kh«ng chØ lµm cho bé rÔ c¸ thÓ c©y rõng nhá mµ tæng s¶n l-îng rÔ toµn rõng còng Ýt ®i. V¶ l¹i bé rÔ cïng mét loµi c©y rÔ liÒn nhau lµm t¨ng thªm sù c¹nh tranh vµ ph©n ho¸ gi÷a c¸c c¸ thÓ. Trong rõng dµy ph©n phèi vËt chÊt sinh tr-ëng gÇn nh- cung cÊp cho sinh tr-ëng phÇn trªn mÆt ®Êt t×nh h×nh sinh tr-ëng vµ ph¸t triÓn cña bé rÔ c©y rõng cã quan hÖ rÊt lín ®Õn tÝnh æn ®Þnh vµ sinh tr-ëng cña c¶ c©y. L©m phÇn qu¸ dµy kh«ng nh÷ng lµm cho sinh tr-ëng cña bé phËn trªn mÆt ®Êt m¶nh nhá mµ lµm cho bé rÔ bÞ ¶nh h-ëng, nh÷ng c©y nh- vËy rÊt rÔ bÞ giã ®æ vµ rÔ bÞ s©u bÖnh h¹i x©m nhiÔm l©m phÇn ë tr¹ng th¸i kh«ng æn ®Þnh, nh÷ng l©m phÇn qu¸ th-a th× ph¶i xem sÐt tÝnh ®iÒu kiÖn cña ®Êt trong vïng ®Êt Èm, ®iÒu kiÖn sinh tr-ëng tèt chØ cÇn c©y rõng cã thÓ c¹nh tranh ®-îc c¸c loµi c©y kh¸c (cá d¹i, c©y bôi, d©y leo) lµ cã thÓ ®øng v÷ng dï lµ mét c©y ®¬n ®éc còng cã thÓ sinh tr-ëng b×nh th-êng. Trong nh÷ng vïng ®Êt kh«ng æn ®Þnh vÒ n-íc l©m phÇn cÇn cã mét ®é tµn che nhÊt ®Þnh míi cã thÓ ®¶m b¶o c©y rõng chiÕm -u thÕ trong mét quÇn x· vµ cã lîi cho viÖc ®Ò kh¸ng nh÷ng ¶nh h-ëng bÊt lîi cña nh©n tè m«i tr-êng, nh- l©m phÇn qu¸ th-a, khÐp t¸n muén sÏ gi¶m bít tÝnh æn ®Þnh (b) Quy luËt t¸c dông cña mËt ®é ®· ph©n tÝch trªn cã thÓ thÊy trong mét tæ hîp c¸c ®iÒu kiÖn cô thÓ nhÊt ®Þnh vÒ kh¸ch quan tån t¹i mét ph¹m vi thÝch hîp nhÊt vÒ sinh vËt häc, trong ph¹m vi ®ã kÕt cÊu l©m phÇn hîp lý cho mét s¶n l-îng tèt nhÊt c¸ thÓ c©y rõng khoÎ m¹nh sinh tr-ëng c©y rõng æn ®Þnh h×nh th©n sÏ tèt h¬n. Vµ ph¹m vi mËt ®é thÝch hîp ®ã kh«ng thay ®æi trong qóa tr×nh sinh tr-ëng c©y rõng, thêi kú sinh tr-ëng ph¸t triÓn kh¸c nhau xÏ cã ph¹m vi mËt ®é thÝch hîp nhÊt kh¸c nhau. NhiÖm vô cña chóng ta lµ ph¶i th«ng qua th¨m dß lý luËn vµ thùc nghiÖm, ®iÒu tra t×m cho ®-îc mËt ®é pham vi thÝch hîp nhÊt trong thêi kú ph¸t triÓn kh¸c nhau 3.1.3. Ph-¬ng ph¸p x¸c ®Þnh mËt ®é l©m phÇn C¨n cø vµo nguyªn t¾c quy luËt x¸c ®Þnh mËt ®é ®Ó x¸c ®Þnh mËt ®é l©m phÇn, khi x¸c ®Þnh mËt ®é l©m phÇn cã thÓ ¸p mÊy ph-¬ng ph¸p sau 1)Ph-¬ng ph¸p kinh nghiÖm. Tõ nh÷ng l©m phÇn ®· trång tr-íc ®©y ®· trång kh¸c nhau nh÷ng thµnh qu¶ ®· thu ®-îc vÒ mÆt môc ®Ých kinh doanh ph©n tÝch ph¸n ®o¸n ph-¬ng h-íng vµ ph¹m vi ®iÒu chØnh cÇn thiÕt cho hîp lý tõ ®ã x¸c ®Þnh mËt ®é ban ®Çu vµ mËt ®é kinh doanh cÇn ¸p dông trong ®iÒu kiÖn míi. ¸p dông ph-¬ng ph¸p nµy ng-ßi ra quyÕt s¸ch ph¶i cã trÝ thøc lý luËn vÇ kinh nghiÖm s¶n xuÊt ®Çy ®ñ nÕu kh«ng th× sÏ sinh ra bÖnh tuú tiÖn chñ quan. 2)Ph-¬ng ph¸p thÝ nghiÖm. Th«ng qua kÕt qu¶ trång rõng ë mËt ®é kh¸c nhau ®Ó x¸c ®Þnh mËt ®é trång rõng vµ môc ®Ých kinh doanh thÝch hîp. Ph-¬ng ph¸p nµy lµ ®¸ng tin cËy nhÊt. HiÖn nay phÇn lín c¸c thÝ nghiÖm mËt ®é do kho¶ng c¸ch mËt ®é ®-îc chä kh«ng hîp lý vµ thu ®-îc nh÷ng kÕt luËn cã nhiÒu m©u thuÉn trªn c¬ së tæng kÕt kinh nghiÖm cña Wu Zeng Zhi ®· ®Ò ra mét nguyªn t¾c chung tu©n theo nh÷ng thÝ nghiÖm vÒ mËt ®é. Tr-íc hÕt lµ nguyªn t¾c chØ sè (hoÆc cÊp sè h×nh häc). TØ lÖ mäc, tØ lÖ chÕt, tØ lÖ sèng biÕn ®æi sinh th-êng cña Cao §×nh S¬n – Gv L©m nghiÖp (s-u tÇm) 12
c©y trong mét quÇn thÓ sinh vËt kh«ng theo mét biÕn ®æi cÊp sè to¸n häc mµ theo mét chØ sè hoÆc theo mét cÊp sè h×nh häc. Cho nªn khi nghiªn cøu mèi quan hÖ mËt ®é quÇn thÓ vµ s¶n xuÊt còng ph¶i xem sÐt quy luËt biÕn ®æi cña chØ sè ®ã nã vèn ®-îc quyÕt ®Þnh bëi thuyÕt Malthus nh-ng cho ®Õn nay nhiÒu thÝ nghiÖm vÒ mËt ®é th-êng mang tÝnh thùc dông cù tuyÖt thuyÕt Êy. KÕt qu¶ lµ trong thiÕt kÕ thÝ nghiÖm ®· b-íc qua ph¹m vi mËt ®é kh«ng chØ kh«ng ®Õm xØa ph¹m vi mËt ®é mµ cßn ®-a ra nh÷ng ý kh¸c nhau. Hai lµ ®iÒu kiÖn chÊt l-îng h¹t ph¶i ®ång ®Òu. RÊt nhiÒu nghiªn cøu l©m phÇn ph¶i ®ång loµi ®ång tuæi chÊt l-îng c©y con ph¶i ®ång ®Òu. §iÓu kiÖn sinh tr-ëng còng ph¶i ®ång ®Òu nghÜa lµ trong mét ®iÒu kiÖn lËp ®Þa ®ång ®Òu chØ cã mËt ®é lµ kh¸c nhau. Ngoµi ba ®iÒu kiÖn trªn cßn ph¶i theo mét nguyªn t¾c thèng kª thÝ nghiÖm ®ång ruéng vµ nguyªn t¾c thiÕt kÕ. Do thÝ nghiÖm mËt ®é ph¶i chê mét thêi gian rÊt dµi (nãi chung ph¶i nöa chu kú khai th¸c, tèt nhÊt lµ c¶ lu©n kú khai th¸c ) míi thu ®-îc kÕt luËn, v¶ l¹i ph¶i tèn rÊt nhiÒu søc lùc tiÒn cña , kh«ng thÓ tiÕn hµnh mét lo¹t thÝ nghiÖm trong c¸c ®iÒu kiÖn kh¸c nhau cña tõng loµi c©y, cho nªn nãi chung chØ cã thÓ tiÕn hµnh thÝ nghiÖm mËt ®é cña nh÷ng loµi c©y chñ yÕu trong nh÷ng ®iÒu kiÖn sinh tr-ëng ®iÓn h×nh, tõ ®ã rót ra mét quy luËt hiÖu øng mËt ®é vµ tham sè chñ yÕu ®Ó chØ ®¹o s¶n xuÊt. Th«ng qua thÝ nghiÖm mËt ®é rót ra nh÷ng kÕt luËn ph¹m trï sinh vËt häc cßn ph¶i ph©n tÝch kinh tÕ míi cã thÓ x¸c ®Þnh mËt ®é l©m phÇn cuèi cïng 3)Ph-¬ng ph¸p ®iÒu tra NÕu trong rõng hiÖn cã ®· trång ®-îc c¸c lo¹i rõng cã sè l-îng t-¬ng ®èi víi mËt ®é kh¸c nhau hoÆc mét nguyªn nh©n nµo ®ã cã nh÷ng l©m phÇn cã mËt ®é kh¸c nhau th× ph¶i th«ng qua ®iÒu tra t×nh sinh tr-ëng ph¸t triÓn c¸c l©m phÇn cã mËt ®é kh¸c nha, sau ®ã ¸p dông ph-¬ng ph¸p ph©n tÝch thèng kª rót ra nh÷ng quy luËt hiÖu øng mËt ®é vµ c¸c tham sè liªn quan cña rõng thùc nghiÖm mËt ®é ph-¬ng ph¸p nµy ®· ®-îc sö dông kh¸ réng r·i mµ thu ®-îc nhiÒu thµnh qu¶ c¸c h¹ng môc träng ®iÓm ph¶i ®iÒu tra lµ mèi quan hÖ gi÷a tèc ®é më t¸n vµ thêi kú khÐp t¸n , mèi quan hÖ sinh tr-ëng c©y rõng cña mËt ®é ban ®Çu vµ kú chÆt lÇn thø nhÊt; mèi quan hÖ sinh tr-ëng ®-êng kÝnh thÓ tÝch tõng c©y chiÒu réng t¸n c©y víi mËt ®é; mèi quan hÖ mËt ®é víi tr÷ l-îng hiÖn t¹i l-îng sinh tr-ëng thÓ tÝch vµ tæng s¶n l-îng. Sau khi n¾m v÷ng ®-îc nh÷ng quy luËt ®ã nãi chung lµ cã thÓ x¸c ®Þnh ®-îc mËt ®é trång rõng. VÝ dô ®èi víi rõng c©y lÊy gç, cÇn ph¶i cã mét l-îng lín gç nhá ( bao gåm c¶ gç cñi) cã thÓ c¨n cø vµo tèc ®é më t¸n yªu cÇu ®¹t ®-îc møc ®é khÐp t¸n trong mét thêi kú thÝch hîp 4) Ph-¬ng ph¸p vÏ biÓu ®å ®Ó qu¶n lý mÆt sau biÓu ®å NÕu nh- trong khu rõng hiÖn cã mËt ®é trång rõng kh¸c nhau th× …. 3.2.Bè trÝ ®iÓm trång Bè trÝ c¸c ®iÓm trång ®èi víi c¸c rõng trång lµ mét ph-¬ng thøc ®Æc biÖt ®èi víi c«ng t¸c trång rõng. Cïng mét loµi c©y mËt ®é kh¸c nhau cã thÓ dÉn ®Õn mét ph-¬ng thøc chen chóc ¶nh h-ëng ®Õn sinh tr-ëng ph¸t triÓn cña c©y rõng hiÖn t¹i. Nãi chung ph-¬ng ph¸p nµy chØ bè trÝ ë nh÷ng vïng ®Êt rõng cã thÓ chÊp nhËn ®-îc. Theo ý nghÜa kinh tÕ c«ng thøc h×nh ch÷ nhËt bè trÝ t¸n c©y rõng phï hîp nãi chung nh÷ng bÖnh phô còng cã thÓ g©y ra nh÷ng tr-êng hîp t-¬ng tù Bè trÝ ®iÓm gieo trång lµ ph-¬ng thøc s¾p xÕp cù ly trªn ®Êt rõng trång. §-¬ng nhiªn nã lµ mèi liªn hÖ mËt ®é trång rõng thÓ hiÖn ph-¬ng thøc s¾p xÕp kh¸c nhau víi mËt ®é trång rõng cho nªn nã cã ý nghÜa vÒ sinh vËt häc vµ kinh tÕ häc kh¸c nhau nãi trung ®iÓm trång vµ c¸ch bè trÝ cã hai ph-¬ng thøc kh¸c nhau. Trong rõng tù nhiªn ph©n bè rõng trång theo mét quy luËt theo nguån loµi c©y nhÊt ®Þnh, cã thÓ trong qu¸ tr×nh ch¨m sãc ¸p dông nh÷ng biÖn ph¸p can thiÖp víi môc ®Ých ch¨m sãc ®Ó ®¹t ®äc nh÷ng loµi c©y -u thÕ. - C¸c nguyªn t¾c x¸c ®Þnh mËt ®é trång rõng 2.2.5. Phèi trÝ trång rõng - Kh¸i niÖm, ý nghÜa Cao §×nh S¬n – Gv L©m nghiÖp (s-u tÇm) 13
- C¸c ph-¬ng ph¸p phèi trÝ c¸c ®iÓm gieo trång rõng c¶nh quan 2.2.6. Thêi vô trång rõng - ý nghÜa - C¬ së khoa häc cña viÖc x¸c ®Þnh thêi vô trång rõng - Mét sè biÖn ph¸p kü thuËt trång c©y tr¸i vô 2.2.7. C¸c c«ng viÖc chuÈn bÞ tr-íc khi trång rõng - Xö lý thùc b× vµ lµm ®Êt - Bãn ph©n cho rõng trång 2.2.8. Kü thuËt trång c©y - Tiªu chuÈn c©y con - Xö lý vµ b¶o vÖ c©y con ®Ó n©ng cao tû lÖ sèng - Trång c©y 2.2.9. Ch¨m sãc vµ b¶o vÖ rõng trång 2.2.9.1. Ch¨m sãc rõng + ý nghÜa + Néi dung c¸c biÖn ph¸p kü thuËt ch¨m sãc rõng (t-íi n-íc, lµm cá xíi vun gèc, bãn ph©n, lµm gi¸ ®ì c©y...) 2.2.9.2. B¶o vÖ rõng + ý nghÜa + Néi dung c¸c biÖn ph¸p b¶o vÖ rõng (Phßng chèng c¸c t¸c h¹i c¬ giíi, phßng chèng c¸c t¸c h¹i do thiªn tai, phßng chèng s©u bÖnh h¹i) 2.2.10. Trång dÆm Ch-¬ng 3 Nguyªn lý, kü thuËt nu«i d-ìng rõng (Tæng sè tiÕt lý thuyÕt: 10 tiÕt) 2.1. NhËn thøc chung - Kh¸i niÖm - Sù cÇn thiÕt cña nu«i d-ìng rõng - Môc tiªu vµ néi dung cña nu«i d-ìng rõng 2.2. C¸c biÖn ph¸p kü thuËt nu«i d-ìng rõng 2.Qu¶n lý ch¨m sãc rõng. Ch¨m sãc rõng bao gåm tØa cµnh, ng¾t chåi, lo¹i bá cµnh nh¸nh. Néi dung vµ môc ®Ých lµ n©ng cao chÊt l-îng c©y gç vµ sinh tr-ëng c©y rõng. 2.1. ý nghÜa cña viÖc tØa cµnh c©y rõng Trong rõng tù nhiªn c¸c cµnh phÝa d-íi c©y rõng dÇn dÇn rông ®i theo tuæi c©y gäi lµ tØa cµnh tù nhiªn. C¸c cµnh kh« vµ cµnh sèng ë phÝa d-íi t¸n c©y rõng do con ng-êi tØa cµnh gäi lµ tØa cµnh c©y rõng. TØa cµnh c©y rõng cã 2 lo¹i: 1 lo¹i lµ tØa kh« vµ lo¹i bá c¸c cµnh kh«, lo¹i thø hai lµ tØa t-¬i lµ c¾t bá c¸c cµnh cßn sèng. TØa cµnh tù nhiªn th-êng kh«ng thÓ tho¶ m·n nhu cÇu vÒ chÊt l-îng gç. TØa cµnh c©y rõng cã ý nghÜa nh- sau: 1)Cã thÓ n©ng cao chÊt l-îng gç bëi v× tØa cµnh cã thÓ tiªu diÖt m¾t chÕt cña c©y gç, gi¶m bít ®-îc m¾t sèng, thªm ®-îc mét phÇn c©y kh«ng cã m¾t trong gç, n©ng cao ®é trßn ®Çy cña th©n c©y, t¨ng thªm ®-îc tû lÖ gç muén, n©ng cao ®-îc cÊp gç trßn. 2)TØa cµnh cã thÓ t¨ng thªm ®é trßn ®Çy cña th©n c©y c¸c phÇn phÝa trªn th©n gÇn víi t¸n c©y lµm t¨ng sinh tr-ëng ®-êng kÝnh bëi v× sau khi c¾t ®-îc cµnh c©y c¸c chÊt ®ång hãa tõ t¸n c©y xuèng d-íi kh«ng trùc tiÕp vµo c¸c l¸ c©y vµ chuyÓn hãa vµo th©n c©y lµm t¨ng tèc ®é vËn chuyÓn c¸c chÊt ®ång hãa, gi¶m bít ®-îc c¸c chÊt ®ång hãa phÝa d-íi. Cho Cao §×nh S¬n – Gv L©m nghiÖp (s-u tÇm) 14
nªn c¸c cµnh lµm t¨ng sinh tr-ëng cña th©n c©y gi¶m bít l-îng sinh tr-ëng phÝa d-íi mµ n©ng cao ®-îc ®é trßn ®Çy cña th©n c©y. ( H×nh 10-2). 3)TØa cµnh cã thÓ n©ng cao ®-îc l-îng sinh tr-ëng c©y rõng. NÕu c¾t ®-îc c¸c cµnh kh«ng nhËn ®-îc quang hîp, kh«ng nhËn ®-îc ¸nh s¸ng lo¹i bá c¸c cµnh c¹nh tranh víi sinh tr-ëng th©n c©y. C¸c cµnh tØa vµ cµnh kh« lµm t¨ng sinh tr-ëng chiÒu cao vµ ®-êng kÝnh. Theo nghiªn cóu vÒ tØa cµnh c©y th«ng trong 8 n¨m liÒn nhËn thÊy sau khi tØa cµnh sinh tr-ëng chiÒu cao t¨ng lªn râ rÖt, ®èi víi c©y hoÌ cã thÓ t¨ng chiÒu cao lªn 29%, ®-êng kÝnh còng t¨ng lªn 48%. TØa cµnh cã ¶nh h-ëng ®Õn sinh tr-ëng tuú theo loµi c©y, c-êng ®é tØa cµnh, ph-¬ng ph¸p tØa cµnh, ®iÒu kiÖn lËp ®Þa vµ tuæi rõng mµ cã sù kh¸c nhau. Nãi chung hiÖu qu¶ sinh tr-ëng cña tØa cµnh c©y l¸ réng tèt h¬n c©y l¸ kim. Trong ®iÒu kiÖn lËp ®Þa tèt hiÖu qu¶ xóc tiÕn sinh tr-ëng sÏ t¨ng lªn râ rÖt; trong ®iÒu kiÖn lËp ®Þa kÐm tØa cµnh lu«n lu«n lµm l-îng sinh tr-ëng gi¶m xuèng. §èi víi rõng trång sinh tr-ëng tèt c-êng ®é tØa cµnh lín th× kh¶ n¨ng kh«i phôc cµng nhanh, cho nªn sau khi tØa cµnh cã thÓ n©ng cao ®-îc s¶n l-îng c©y rõng. 4)TØa cµnh cã thÓ c¶i thiÖn ®iÒu kiÖn th«ng giã, thÊu quang vµ sinh tr-ëng c©y rõng nhÊt lµ trong l©m phÇn ®Êt rõng cung cÊp kh«ng ®ñ n-íc, t¸c dông bèc h¬i lín, tØa cµnh thÝch hîp cã thÓ lµm gi¶m sù kh« h¹n g©y h¹i vµ ng¨n chÆn ®-îc hiÖn t-îng kh« ngän. ( BiÓu 10-2) BiÓu 10-2: T×nh h×nh chèng h¹n cña rõng hoÌ tØa cµnh vµ kh«ng tØa cµnh. Chèng T×nh h×nh l¸ vµng h¹n TØa cµnh Sè c©y ®iÒu tra Sè c©y l¸ vµng Tû lÖ c©y l¸ vµng TØa 1/3 chiÒu cao 93 45 48,4 TØa cµnh vµ xíi cá 196 14 7,1 Kh«ng tØa cµnh 196 137 69,9 Chó thÝch: Sè liÖu viÖn nghiªn cøu khoa häc l©m nghiÖp Giang t«. 5)C¸c cµnh tØa cã thÓ lµm chÊt ®èt, thøc ¨n gia sóc, ph©n bãn vµ thu lîi. VÝ dô: ë l©m tr-êng Lu©n S¬n tØnh S¬n §«ng sau khi tØa cµnh th«ng ®· thu ®-îc 5250 kg cñi/ha. KhÊu trõ c«ng tØa cµnh vµ thu lîi ®-îc 82%. Ngoµi ra tØa cµnh c¸c loµi c©y hoÌ vµ c¸c loµi c©y l¸ réng kh¸c cã thÓ lµm thøc ¨n gia sóc vµ ph©n bãn. Tãm l¹i trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn c«ng nghiÖp hãa hiÖn ®¹i hãa, nhu c©u vÒ tØa cµnh t¨ng chÊt l-îng gç ®· trë thµnh bøc thiÕt cho nªn ®· ®-îc c¸c nhµ khoa häc coi träng. 2.2. C¬ së lý luËn cña tØa cµnh c©y rõng TØa cµnh tù nhiªn còng nh- tØa cµnh nh©n t¹o lµ c¬ së lý luËn vÒ mÆt sinh lý cña tØa cµnh. Kü thuËt tØa cµnh chÝnh x¸c ph¶i ®-îc x©y dùng trªn c¬ së lý luËn. 2.2.1. Nguyªn nh©n cña c¸c cµnh kh« chÕt d-íi c©y rõng. Cao §×nh S¬n – Gv L©m nghiÖp (s-u tÇm) 15
Sau khi c©y rõng khÐp t¸n c¸c cµnh d-íi t¸n rõng do bÞ che bãng thiÕu ¸nh s¸ng mµ bÞ suy tho¸i vµ chÕt kh«. NÕu ®em t¸n c©y chia thµnh hai bé phËn trªn vµ d-íi: PhÇn trªn t¸n lµ vïng nhËn ®-îc ¸nh s¸ng chñ yÕu lµ l¸ gäi lµ l¸ -a s¸ng (d-¬ng), cßn phÇn d-íi t¸n gäi lµ l¸ chÞu bãng (©m). Hai phÇn trªn d-íi do ®iÒu kiÖn chiÕu s¸ng kh¸c nhau, trùc tiÕp ¶nh h-ëng ®Õn thµnh phÇn ho¸ häc, ho¹t ®éng sinh lý vfa kÕt cÊu h×nh th¸i. Nh- chÊt diÖp lôc, chÊt nit¬ vµ nguyªn tè kho¸ng cña l¸ chÞu bãng cao h¬n l¸ -a s¸ng mµ l-îng P l¹i thÊp h¬n l¸ -a s¸ng. VÒ mÆt sinh lý cña l¸ -a s¸ng vµ l¸ chÞu bãng kh¸c nhau rÊt rtâ rÖt, tæng l-îng ®ång ho¸ cña l¸ -a s¸ng l¬n h¬n l¸ chÞu bãng. Theo nghiªn cøu cña viÖn khoa häc l©m nghiÖp S¬n §«ng x¸c ®Þnh c-êng ®é quang hîp cña 5 vßng canhf phÝa trªn c©y th«ng trång 1 n¨m, b×nh qu©n 50 côm l¸ nÆng 5,9-7,6g; nh-ng vßng cµnh thõu 6-10, b×nh qu©n 50 côm l¸ chØ nÆng 1,4-4,3g ( chiÕm 43%). §iÒu ®ã chøng tá t¸c dông quang hîp cña c¸c l¸ trªn v-ît xa c¸c l¸ d-íi, cho nªn tæng l-îng ®ång ho¸ cña l¸ trªn cao h¬n l¸ d-íi. Trong c¸c l¸ d-íi th-êng xuÊt hiÖn t¸c dông h« hÊp lín h¬n ®ång ho¸, sau mét thêi gian tÊt nhiªn sÏ xuÊt hiÖn sinh lý cña l¸ d-íi t¸n gi¶m bít, thÕ sinh tr-ëng suy tho¸i vµ kh« dÇn. Do ho¹t ®éng sinh lý cña l¸ trªn t¸n vµ d-íi t¸n cã sù kh¸c nhau tÊt nhiªn sÏ dÉn ®Õn sù kh¸c nhau vÒ sinh tr-ëng. VÝ dô trªn ®èi víi c©y th«ng sau 3 n¨m, 5 vßng cµnh trªn lµ 0,82m, nh-ng 5 cµnh d-íi chØ 0,29m ( chiÕm 35%). Hµm l-îng n-íc trogn gç cµnh còng gi¶m dÇn tõ trªn xuèng d-íi, theo nghiªn cøu hµm l-îng n-íc tuyÖt ®èi trong cµnh gÇn víi 100-115% lµ cµnh bÞ chÕt. Theo nghiªn cøu cña Kh¬ rutveki trªn vßng cµnh 1-7 cña c©y th«ng 15 n¨m cã hµm l-îng n-íc trogn cµnh theo thø tù: 190%, 156%, 151%, 133%, 120%, 116%, 115% ( râ rµng 2 vßng cµnh 6-7 cã kh¶ n¨ng sÏ chÕt). Tãm l¹i c¸c cµnh d-íi t¸n do thiÕu ¸nh s¸ng,®ång ho¸ cña l¸ kÐm, thiÕu dinh d-ìng, hµm l-îng n-íc thÊp ¶nh h-ëng rÊt lín ®Õn sinh tr-ëng cña cµnh vµ lµm cho cµnh d-íi t¸n chÐt kh«. 2.2.2. Qu¸ tr×nh tØa th-a tù nhiªn vµ sù h×nh thµnh m¾t c©y TØa cµnh tù nhiªn cña c©y rõng cã 3 giai ®o¹n: (1) Cµnh chÕt kh« (2) Cµnh rông (3) SÑo cµnh. Sù tho¸i ho¸ sinh tr-ëng vµ tèc ®é chÕt cµnh d-íi cã quan hÖ mËt thiÕt víi tuæi c©y rõng. §èi víi c©y th«ng ë tuæi 10-15 n¨m vµ 15-20 tuæi cµnh chÕt kh« nhanh nhÊt, lªn ngän c©y gi¶m dÇn. VÌ tû lÖ chiÒu cao c©y chiÕm chiÒu réng t¸n c©y cã xu thÕ gi¶m dÇn cµng yÕu ( H×nh 10-3) Sù chÕt kh« cµnh liªn quan mËt thiÕt víi mËt ®é, mËt ®é cµng dµy tØa cµnh tù nhiªn cµng sím, ®-êng kÝnh cµnh kh« cµng nhá. Trong cïng mét l©m phÇn nh÷ng cµnh kh« chiÕm -u thÐ, tØa chËm nh-ng c©y bÞ chÌn ¸ep l¹i ng-îc l¹i. Cµnh rông lµ do c¸c nh©n tè sinh vËt, vËt lý, ho¸ häc g©y nªn. NÊm vµ c«n trïng ký sinh lµm cho kh« cµnh vµ rông cµnh. KhÝ hËu Êm vµ Èm còng lµ ®iÒu kiÖn rông cµnh, tËp tÝnh loµi c©y còng lµ mét nh©n tè lµm cµnh rùng sím hay rông muén. §-êng kÝnh cµnh to hay nhá còng ¶nh h-ëng ®Õn tèc ®é rông cµnh. Mét sè loµi c©y rông cµnh ph©n ®o¹n, mét sè cµnh g·y gèc. Nh-ng rÊt Ýt c©y rông cµnh b»ng ph¼ng vµ s¹ch, lu«n lu«n ®Ó l¹i gèc cµnh. Cao §×nh S¬n – Gv L©m nghiÖp (s-u tÇm) 16
Th©n c©y kh«ng ngõng h×nh thµnh tÇng libe ®Ó bao v©y lÊy vÕt th-¬ng vµ ph©n chia thµnh tÇng gç, ®Èy vá c©y ra phÝa ngoµi. PhÇn rông cña cµnh ë møc n»m ngang cña vá h×nh thµnh mét mÆt c¾t dÇn dÇn phñ kÝn vÕt nøt. §èi víi vá c©y l¸ réng th«ng th-êng tiÕt ra mét chÊt nhùa dµy 3-4 cm nã cã t¸c dông b¶o vÖ ng¨n chÆn sù x©m nhËp cña nÊm môc gç. Nh-ng ®èi víi c©y l¸ réng mét sè t×nh h×nh chÊt nhùa cã thÓ ch¶y ra, h×nh thµnh c¸c vßng ph×nh lªn bao v©y vÕt th-¬ng. Mét sè t×nh h×nh h×nh thµnh vÕt lâm d¹ng phÔu sau ®ã dÇn dÇn phñ kÝn vÕt lâm. Tèc ®é phñ kÝn th©n ë cµnh chÕt quyÕt ®Þnh ®é dµi vµ ®-êng kÝnh cña cµnh, ®-êng kÝnh cña th©n phÇn lín c¸c tæ chøc b¶o vÖ h×nh thµnh ë gèc cµnh t¸c dông cña nã ë c¸c m« sèng trªn th©n, t¸ch rêi c¸c m« chÕt cña cµnh ®Ó phßng trõ sù x©m nhËp cña nÊm môc. Cho nªn c¸c cµnh sÏ t¸ch rêi th©n ra vµ nã cã t¸c dông b¶o vÖ. Sù h×nh thµnh m« b¶o vÖ cña c©y l¸ réng lµ do sau khi cµnh bÞ chÕt c¸c m« mÒm th©n c©y h×nh thµnh c¸c chÊt ®Öm trong èng dÉn ë gèc cµnh bÞt kÝn phÇn gç ®Ó gi¶m bít tÝnh thÈm thÊu. NÕu nh- cµnh th« c¸c m« b¶o vÖ bÞ h¹n chÕ mÐp gç th«i. Nh÷ng c©y kh«ng cã m« b¶o vÖ cã thÓ g©y ra môc lâi. Gèc cña cµnh ®-îc bao phñ h×nh thµnh c¸c m¾t. M¾t th-êng cã 2 lo¹i, m¾t sèng vµ m¾t chÕt ( h×nh 10-4) xung quanh m¾t sèng th-êng cã c¸c vßng n¨m bao v©y mµ t¹o thµnh c¸c vßng cµnh. Xung quanh m¾t chÕt c¸c vßng cµnh, vßng n¨m th-êng uèn cong. Do c¸c cµnh kh« n»m trong th©n kh«ng g¾n liÒn víi vßng n¨m cña cµnh. C¸c m¾t chÕt rÊt dÔ bÞ rông cho nªn kh¶ n¨ng c¹nh tranh vµ tØa cµnh sím cã thÓ tr¸nh ®-îc nh÷ng ¶nh h-ëng ®Õn sinh tr-ëng cña c©y rõng vµ sù h×nh thµnh m¾t, lµm gi¶m chÊt l-îng gç. 2.3. Kü thuËt tØa cµnh c©y rõng C¨n cø vµo nguyªn lý tØa cµnh tù nhiªn, tØa cµnh nh©n t¹o cã thÓ lo¹i bá nh÷ng cµnh kh« vµ cµnh yÕu th©n c©y lµ mét ph-¬ng ph¸p chñ yÕu ®Ó tØa cµnh c©y rõng. Nh-ng mÊy n¨m gÇn ®©y do ph¸t triÓn mµng l-íi n«ng l©m kÕt hîp trång c©y ven ®ång ruéng. Kü thuËt tØa cµnh nh©n t¹o cã thÓ tiÕn triÓn nhÊt ®Þnh. VÒ ph-¬ng ph¸p tØa cµnh c¸c cµnh bªn to cã mét søc c¹nh tranh l©u dµi trong mét thêi gian ng¾n lµm cho ®Ønh c©y yÕu ®i, kÐo dµi trôc sinh tr-ëng, ch¨m sãc c¸c c©y gç tèt kh«ng cã m¾t lµ môc ®Ých cña viÖc ti¶ cµnh tù nhiªn. VÝ dô c¸c loµi c©y h«ng, xoan, hoÌ th-êng ph¶i dïng ph-¬ng ph¸p tØa cµnh ®Ó lµm t¨ng chÊt l-îng gç. 2.3.1. Chän l©m phÇn vµ c©y gç ®Ó tØa cµnh Tr-íc hÕt ph¶i chän l©m phÇn cã gi¸ trÞ kinh tÕ vµ ®iÒu kiÖn ®Æc biÖt tèt ®Ó tØa cµnh. §èi víi nh÷ngloµi c©y sinh tr-ëng kÐm th× t¹m thêi kh«ng tiÕn hµnh tØa cµnh. TØa cµnh nªn ®-îc tiÕn hµnh ®èi víi rõng non vµ rõng cho gç, lóc l©m phÇn ®ang tØa cµnh ph¶i xem xÐt ®Õn ®Æc tÝnh cña loµi c©y. §èi víi loµi c©y cã tØa cµnh tù nhiªn tèt th× kh«ng cÇn ph¶i tØa cµnh. §èi víi nh÷ng loµi c©y tØa cµnh kh«ng tèt nh- th«ng ®u«i ngùa th× ph¶i tØa cµnh. Nh÷ng c©y rõng cÇn ph¶i tØa cµnh th× ph¶i lµ c©y sinh tr-ëng tèt. Th©n c©y vµ t¸n c©y ph¶i trßn ®Çy, nh÷ng loµi c©y cã hy väng cÇn ph¶i ch¨m sãc. Ph-¬ng ph¸p tØa cµnh c¸c bé ph©n chän läc kh«ng chØ tiÕt kiÖm ®-îc nh©n lùc, vËt lùc mµ cßn cã thÓ lµm cho c¸c cµnh cña c©y rõng t¹o c¸c ®iÒu kiÖn sinh tr-ëng, xóc tiÕn lµm lµnh c¸c vÕt th-¬ng. §ång thêi cã thÓ øc chÕ sù n¶y chåi c¸c loµi c©y kh«ng n¶y chåi, gi¶m bít nh÷ng t¸c h¹i Cao §×nh S¬n – Gv L©m nghiÖp (s-u tÇm) 17
cña sù ®èt nãng vá c©y cña mÆt trêi. Trong s¶n xuÊt tØa cµnh vµ ch¨m sãc ph¶i kÕt hîp chÆt chÏ víi nhau, hiÖu qu¶ sÏ tèt h¬n nhiÒu. 2.3.2. Tuæi b¾t ®Çu tØa cµnh, thêi kú gi·n c¸ch vµ ®é cao cña tØa cµnh Khi l©m phÇn ®· khÐp t¸n phÇn d-íi t¸n c©y ®· xuÊt hiÖn cµnh kh« lµ biÓu hiÖn n¨m cÇn ph¶i tØa cµnh. Nh-ng ®èi víi mét sè loµi c©y l¸ réng, sinh tr-ëng ngän yÕu nh- c©y hoÌ, c©y ruèi ®Ó gi¶i quyÕt khèng chÕ cµnh, xóc tiÕn sinh tr-ëng trôc chÝnh ¸p dông biÖn ph¸p tØa cµnh ph¶i tuú theo tuæi, nãi chung lµ sau hi trång tõ 2-3 n¨m. Tuú theo tËp tÝnh, tuæi c©y mµ tiÕn hµnh tØa cµnh, ®iÒu kiÖn lËp ®Þa vµ ®iÒu kiÖn kinh tÕ còng lµ nh©n tè quan träng. NÕu ®iÒu kiÖn lËp ®Þa tèt, c©y sinh tr-ëng nhanh, tuæi b¾t ®Çu tØa cµnh ph¶i sím h¬n. NÕu ®iÒu kiÖn kinh tÕ tèt ë vïng Ýt rõng, thêi gian tØa cµnh nªn sím h¬n. Thêi kú gi·n c¸ch cña tØa cµnh phÇn lín ®èi víi c©y l¸ kim th-êng ph¶i 1-2 n¨m tiÕn hµnh mét lÇn. §èi víi c©y l¸ réng xóc tiÕn c©y ph¸t triÓn kú gi·n c¸ch ng¾n h¬n nh÷ng nãi chung lµ 2-3 n¨m. ë NhËt B¶n ®èi víi c©y l¸ kim sinh tr-ëng kho¶ng 10 n¨m th× 2 n¨m tØa cµnh mét lÇn. §-êng kÝnh d-íi cµnh lµ 4 cm th× cÇn tiÕn hµnh lÆp ®i lÆp l¹i kho¶ng 5 lÇn. §é cao cña tØa cµnh tuú theo loµi c©y kh¸c nhau mµ x¸c ®Þnh nãi chung ®é cao 6,5-7m cã thÓ tho¶ m·n nhu cÇu vÒ gç trßn, ph¶i tiÕn hµnh tØa cµnh 4-5m, gç lµm thuyÒn 6-9m, c¸c loµi gç ®Æc biÖt kh¸c th× ph¶i tØa 10-13m. 2.3.3. Mïa tØa cµnh Mïa tØa cµnh th-êng vµo mïa thu ®«ng vµ mïa xu©n. Lóc nµy nhùa c©y ®· ngõng vËn chuyÓn kh«ng ¶nh h-ëng ®Õn sinh tr-ëng vµ kh«ng cã hiÖn t-îng biÕn mµu gç. TØa cµnh vµo mïa xu©n b¾t ®Çu vµo mïa sinh tr-ëng, vÕt th-¬ng dÔ ®-îc lµnh. Mïa ®«ng chÊt dinh d-ìng tÝch ë bé rÔ, c¾t mét bé phËn cµnh th× tæn thÊt dinh d-ìng kh«ng nhiÒu. Trong thùc tiÔn tØa cµnh vµo mïa xu©n hiÖu qu¶ sÏ tèt h¬n tØa cµnh vµo mïa thu ®«ng bëi v× mïa thu ®«ng vÕt th-¬ng trong ®iÒu kiÖn l¹nh, tÇng biÓu b× vµ tÇng libe rÊt dÔ bÞ th-¬ng. NhiÒu loµi c©y l¸ rông tr-íc khi n¶y chåi tÇng vá dÔ t¸ch ra tÇng gç, khi tØa cµnh rÊt dÔ t¸ch ra nªn ph¶i rÊt cÈn thËn. Mét sè loµi c©y cã søc n¶y chåi rÊt m¹nh nh- c©y hoÌ, c©y ruèi v.v… trong mïa sinh tr-ëng cã thÓ tiÕn hµnh tØa cµnh. NÕu nh- n¨m tr-íc tØa cµnh vµo mïa thu ®«ng th× ®Õn n¨m sau nªn tiÕn hµnh vµo mïa xu©n. Nh-ng tØa cµnh theo mïa sinh tr-ëng kh«ng nªn thùc hiÖn ë thêi kú thµnh thôc bëi v× c¸c m« vÕt th-¬ng chãng kh« ¶nh h-ëng ®Õn lµnh vÕt th-¬ng. Mét sè loµi c©y l¸ réng khi tØa cµnh nhùa ch¶y nhiÒu rÊt dÔ bÞ nhiÔm bÖnh, trong mïa sinh tr-ëng m¹nh tØa cµnh nhùa sÏ Ýt ch¶y h¬n. 2.3.4. C-êng ®é tØa cµnh Nãi chung c-êng ®é tØa cµnh th-êng theo tû lÖ cña chiÒu cao d-íi cµnh vµ chiÒu cao cña c©y hoÆc tû lÖ ®é dµi t¸n c©y vµ chiÒu cao cña c©y ®Ó lµm chØ tiªu x¸c ®Þnh c-êng ®é tØa cµnh. C-êng ®é tØa cµnh cã thÓ chia lµm 3 cÊp: CÊp m¹nh, cÊp võa vµ cÊp yÕu. TØa cµnh cÊp yÕu th-êng d-íi 1/3 chiÒu cao cña c©y. TØa cµnh cÊp võa lµ tØa mét nöa sè cµnh d-íi t¸n c©y. C-êng ®é m¹nh lµ ë 2/3 chiÒu cao cña c©y, c-êng ®é tØa cµnh m¹nh hay yÕu quyÕt ®Þnh bëi loµi c©y lËp ®Þa, ph¸t triÓn cña t¸n c©y. Nãi chung nh÷ng loµi c©y -a bãng vµ loµi c©y th-êng xanh ®Ó l¹i víi tû lÖ chiÒu cao t¸n lín h¬n. Nh÷ng loµi c©y -a bãng hay c©y rông l¸ th× chiÒu cao t¸n ®Ó l¹i nhá h¬n cïng mét loµi c©y tuú theo sù t¨ng tr-ëng Cao §×nh S¬n – Gv L©m nghiÖp (s-u tÇm) 18
cña tuæi c©y mµ gi¶m dÇn, tuæi cµng lín tû lÖ chiÒu cao t¸n cµng nhá. Nh÷ng loµi c©y cã ®iÒu kiÖn sinh truëng t¸n tèt trong ®iÒu kiÖn lËp ®Þa tèt th× c-êng ®é tØa cµnh ph¶i lín h¬n. Møc ®é hîp lý cña tØa cµnh quyÕt ®Þnh bëi sè l¸ -a s¸ng vµ sè l¸ chÞu bãng. ViÖc tØa cµnh ë ®é yÕu nhÊt lµ tØa nh÷ng cµng kh« trong nh÷ng ®iÒu kiÖn sinh tr-ëng kh«ng cã lîi c-êng ®é ®ã còng kh«ng nªn qu¸ lín. §èi víi nh÷ng c©y nhiÒu m¾t ®Ó gi¶m bít sè m¾t th× c-êng ®é còng nhá h¬n. C-êng ®é tØa cµnh lo¹i võa th«ng th-êng ¶nh h-ëng kh«ng cã lîi cho sinh truëng cña c©y rõng. NhiÒu thÝ nghiÖm chøng minh nÕu tØa cµnh qu¸ lín v-ît qu¸ 2/3 chiÒu dµi t¸n th× sÏ ¶nh h-ëng ®Õn sinh tr-ëng cña c©y. 2.3.5. T¹o ®iÒu kiÖn lµnh vÕt th-¬ng sau khi tØa cµnh. Khi tØa cµnh qu¸ tr×nh lµm lµnh vÕt th-¬ng còng gièng nh- tØa cµnh tù nhiªn ph¶i kÞp thêi lo¹i bá cµnh kh«, t¨ng nhanh tèc ®é tØa cµnh, gi¶m bít m¾t chÕt. Mét sè loµi c©y cã thÓ dïng gËy ®Ó ®¸nh gÉy m¾t chÕt nh- vËy cã thÓ lµm b»ng vÕt th-¬ng vµ chãng ra sÑo. TØa khi cµnh cßn xanh sÏ cã lîi cho tÕ bµo biÓu b× h×nh thµnh vµ rÊt dÔ h×nh thµnh m« sÑo, dÇn dÇn lµm cho vÕt th-¬ng g¾n l¹i. Tèc ®é lµm lµnh vÕt th-¬ng th-êng nhanh nhÊt ë 2 bªn sau ®ã ë phÝa trªn cßn ë phÝa d-íi lµ chËm nhÊt. Nguyªn nh©n cña nã lµ ®-êng kÝnh th©n t¨ng lªn kh«ng ngõng ra hai bªn nh-ng mÐp trªn, mÐp d-íi vÉn kh«ng thay ®æi. M« tr-ëng thµnh ë hai m« vÕt th-¬ng h×nh thµnh mÆt c¾t ngang lµm cho tÕ bµo c¸c tÇng nhËn ®-îc sù kÝch thÝch. Nh- vËy c¸c chÊt dinh d-ìng sÏ ch¶y vµo c¸c vÕt th-¬ng, ph¶i thóc ®Èy h×nh thµnh c¸c m« tÕ bµo cµng nhanh. C¸c chÊt dinh d-ìng ë nh÷ng vïng khã vËn chuyÓn th-êng lµ ë mÐp c¸c m¾t c¾t. Do t¸c dông lÆp l¹i tèc ®é khuyÕch t¸n ë nh÷ng loµi c©y sÏ kh¸c nhau. C¸c vÕt th-¬ng sÏ h×nh thµnh kiÓu h×nh thµnh sÑo, th«ng th-êng ta gÆp kiÓu chuçi hoÆc kiÓu vßng (h×nh 10-5) vÒ vÞ trÝ mÆt c¾t th«ng th-êng ®-îc chia lµm 3 lo¹i: - MÆt c¾t ph¼ng: - MÆt c¾t ®Ó l¹i cµnh nhá kho¶ng 1-3cm. - MÆt c¾t nghiªng nh÷ng loµi c©y cã ®é nhµy ë trªn vÕt th-¬ng, phÝa d-íi cña vÕt th-¬ng cã mét bøc x¹ 450 cßn b×nh th-êng lµ 350. ¦u ®iÓm cña mÆt c¾t ngang lµ trong ®iÒu kiÖn Èm -ít nh-ng hiÖu qu¶ hµn g¾n vÕt th-¬ng kh¸ nhanh cã thÓ lo¹i bá c¸c ®èt m¾t trªn th©n c©y. Nh-ng kü thuËt tØa cµnh yªu cÇu ph¶i phï hîp víi ®iÒu kiÖn cña c©y l¸ kim vµ l¸ réng. Cµnh ®Ó l¹i thao t¸c ®¬n gi¶n khã g©y ra vÕt th-¬ng, miÖng vÕt th-¬ng rÊt nhá nh-ng yªu cÇu vÒ kü thuËt tØa cµnh l¹i rÊt cao nã phï hîp víi hÇu hÕt c¸c loµi c©y l¸ réng vµ l¸ kim, ®Ó l¹i gèc m¾t cã nh÷ng ®iÒu cã lîi lµ thao t¸c ®¬n gi¶n, rÊt khã t¹o vÕt th-¬ng cho vá c©y, diÖn tÝch vÕt th-¬ng nhá, nh-ng thêi gian lµnh vÕt th-¬ng l¹i dµi. VÕt th-¬ng c¸ch th©n c©y cµng xa, chÊt dinh d-ìng ®i ®Õn vÕt th-¬ng cµng khã vµ cã thÓ dÉn ®Õn cµnh bÞ chÕt. §-¬ng nhiªn mét sè loµi c©y kh«ng ®Ó gèc cµnh th× kh«ng thÓ h×nh thµnh m« b¶o vÖ. §Ó tr¸nh khái sù ph¸t sinh bÖnh môc vÉn ®Ó l¹i mét Ýt gèc cµnh vµ ®ã lµ mét ph-¬ng ph¸p b¶o vÖ c©y trång ( H×nh 10-4). VÞ trÝ vÕt th-¬ng ë phÇn gèc nÕu ®-îc tØa lµ tèt h¬n c¶. Kü thuËt tØa cµnh NhËt B¶n cho biÕt tØa cµnh lµ mét bé phËn gÇn víi ngän vµ song song víi th©n c©y lµm cho mÆt c¾t cña cµnh song song víi th©n c©y. Sù lµm lµnh vÕt th-¬ng nhanh hay chËm tuú theo vÞ trÝ cña mÆt c¾t, ®iÒu kiÖn lËp ®Þa, søc sèng cña c©y, ®é lín cña cµnh vµ t×nh h×nh che bãng v.v…Kh¶ n¨nglµm lµnh vÕt th-¬ng khi tØa cµnh tuú theo lo¹i c©y kh¸c nhau mµ Cao §×nh S¬n – Gv L©m nghiÖp (s-u tÇm) 19
cã sù kh¸c nhau. §èi víi loµi c©y l¸ réng lµnh vÕt th-¬ng nhanh h¬n c©y l¸ kim. Tèc ®é lµnh vÕt th-¬ng cña c©y l¸ réng th-êng theo thø tù nh- sau: D-¬ng, liÔu, ruèi, hoÌ, xoan, dÎ. Tèc ®é lµm lµnh vÕt th-¬ng cña c©y l¸ kim theo thø tù lµ: V©n sam, l·nh sam, th«ng. Tèc ®é lµm lµnh vÕt th-¬ng cßn phô thuéc vµo vÞ trÝ vÕt c¾t, ë gi÷a t¸n vµ trªn t¸n sÏ chãng lµnh vÕt th-¬ng h¬n ë d-íi t¸n. VÕt th-¬ng trong ®iÒu kiÖn lËp ®Þa tèt h¬n sÏ chãng lµnh h¬n. Trong cïng mét lo¹i c©y ë rõng non sinh tr-ëng khoÎ sÏ chãng lµnh h¬n. §é to nhá cña cµnh thêi gian lµnh vÕt th-¬ng còng kh¸c nhau, ®Ó chãng lµnh vÕt th-¬ng ng¨n chÆn sù x©m nhiÔm cña nÊm môc gç khi tØa cµnh ph¶i chó ý ®é to nhá cña cµnh.ë NhËt B¶n hä quy ®Þnh ®é to cña cµnh lín nhÊt cña c©y b¸ch lµ 4-5cm, c©y th«ng lµ 3cm, c©y ãc chã lµ 5cm. Sù lµnh vÕt th-¬ng cña nh÷ng c©y chÞu bãng cã t¸c dông xóc tiÕn râ rÖt. Cã ng-êi lµm thÝ nghiÖm sau khi tØa cµnh ë mÆt phÝa Namvµ phÝa T©y Nam kÐm h¬n nhiÒu so víi c¸c h-íng kh¸c, trong ®ã nguyªn nh©n phøc t¹p cña nã cßn ®ang nghiªn cøu, nh÷ng nguyªn nh©n c¬ b¶n lµ vÕt th-¬ng bÞ kh« ¶nh h-ëng rÊt lín ®Õn sù h×nh thµnh m« sÑo. VÕt c¾t cña tØa cµnh cã quan hÖ mËt thiÕt víi nÊm môc gç. Theo nghiªn cøu cña NhËt B¶n mét sè cµnh sau chÆt nÊm môc gç sÏ xuyªn qua vÕt th-¬ng vµ lµm cho gç bÞ môc ®ã lµ do m« b¶o vÖ cña c©y nhÊt lµ c©y l¸ réng kh«ng ®-îc hoµn h¶o. Mét sè c©y l¸ kim do nhùa c©y ch¶y ra sÏ lµm chËm qu¸ tr×nh g©y môc. §Ó ®¹t ®-îc hiÖu qu¶ tèt h¬n cña viÖc tØa cµnh, vÕt th-¬ng ph¶i ph¼ng kh«ng bÞ nøt, kh«ng bÞ bãc vá. Nh- vËy sÏ lµm gi¶m sù x©m nhËp cña s©u vµ nÊm môc, xóc tiÕn ®Ó lµm lµnh vÕt th-¬ng. §èi víi cµnh th« ph¶i dïng c-a, c-a tõ d-íi c-a lªn. §èi víi nh÷ng vßng cµnh cña th«ng sÏ ®Ó l¹i gèc cµnh vµ tr¸nh ®-îc bãc vá cña vßng cµnh. 2.4. Ng¾t chåi 2.4.1. Gi¸ tri kinh tÕ cña ng¾t chåi Ng¾t chåi lµ mét h×nh thøc kh¸c cña tØa cµnh, khi chåi bªn ph×nh to, khi ®Ønh chåi h×nh thµnh mµu xanh, th× ng¾t chåi ®i lµ ph-¬ng ph¸p tØa cµnh tiÕt kiÖm. Gi¸ trÞ kinh tÕ lµ ë chç, tr-íc hÕt cso thÓ nu«i ®-îc than c©y cã chiÒu cao kh«ng cã m¾t, sau ®ã lµ cã thÓ lµm cho dinh d-ìng tËp trung vµo sinh tr-ëng chiÒu cao nhanh h¬n, t¨ng thªm ®é trßn ®Çy cña th©n, rót ng¾n kú ch¨m sãc tèi -u. Theo thÝ nghiÖm ng¾t chåi th«ng ®u«i ngùa cña häc viÖn LN Nam kinh, kÕt qu¶ lµ 3-6 n¨m chiÒu cao cña c©y ng¾t chåi so víi c©y kh«ng ng¾t chåi cã sinh tr-ëng ®-êng kÝnh t¨ng lªn 5,42cm, sinh tr-ëng hµng n¨m t¨ng lªn 30-40%. Nh- vËy ng¾t ngän cã thÓ lµm cho th©n c©y trßn ®Çy vµ t¨ng nhanh sinh tr-ëng chiÒu cao. Ng¾t chåi ®¬n gi¶n dÔ lµm, tiÕt kiÖm nh©n c«ng l¹i chãng lµnh vÕt th-¬ng, l¹i kh«ng tiªu hao nhiÒu dinh d-ìng cña c©y. §iÒu cùc kú quan träng lµ, mét sè loµi c©y cµnh sèng dÔ g©y ra vi sinh vËt x©m nhiÔm, lµm cho c©y gç bÞ môc, cho nªn cÇn ¸p dông ph-¬ng ph¸p ng¾t chåi thÝch hîp h¬n ®Ó thu ®-îc gç tèt kh«ng cã m¾t. 2.4.2. Ph-¬ng ph¸p, thêi gian vµ kú gi¸n c¸ch cña ng¾t chåi (1) Ng¾t chåi c©y l¸ kim Cao §×nh S¬n – Gv L©m nghiÖp (s-u tÇm) 20