Lớp Sán dây
(Cestoda)-1
Các động vật thuộc lớp Sán dây chịu ảnh
hưởng của đời sống ký sinh sâu sắc nhất,
trưởng thành sống trong ống tiêu hoá của động
vật có xương sống, ấu trùng sống ký sinh trong
nội quan của các động vật khác. Phát triển có
thay đổi vật chủ nhưng thường không có xen kẽ
thế hệ. Không có hệ tiêu hoá, nội quan thường
lặp lại nhiều lần theo chiều dọc của cơ thể. Lớp
Sán dây có khoảng 3.000 loài.
1. Đặc điểm cấu tạo và sinh lý
Cơ thể dài, có thể dài tới 10m, hình dải. Cơ thể
chia thành các phần sau: Phần đầu (scolex) nhỏ
là cơ quan bám, tiếp theo là phần cổ không chia
đốt là cơ quan sinh trưởng và phần thân
(proglottis) gồm hàng ngàn đốt, mỗi đốt là một
phần cơ thể, các đốt thân cuối chứa sản phẩm
sinh dục. Cơ quan bám trên đầu rất đa dạng (là
mép, móc, sợi, giác, chuỳ…) giúp cho con vật
có thể bám rất chắc vào thành ruột vật chủ.
Cổ là phần sinh trưởng, các đốt cổ dài dần và
phần cuối phân hoá thành các đốt thân (tốc độ
có khoảng vài đốt/ngày). Mỗi đốt sán của phần
thân có một phần của hệ thần kinh, bài tiết và là
một đơn vị sinh dục trọn vẹn. Đốt càng già thì
càng nhiều trứng và đốt cuối hầu như chỉ là một
túi trứng sẵn sàng tách khỏi cơ thể sán.
Bao biểu mô cơ cấu tạo giống sán lá, có nhu mô
chìm và có phần chất nguyên sinh hình thành
các nhú lông ở mặt ngoài để tăng diện tiếp xúc
hấp thụ thức ăn. Nhờ hấp thụ thức ăn trực tiếp,
sán trưởng thành rất nhanh. Từ ấu trùng vài
mm, sau 40 ngày tăng tới 5 - 6m
(giống Moniezia). Dưới lớp màng đáy là lớp cơ
vòng ở ngoài, lớp cơ dọc ở trong, đôi khi còn
thêm lớp cơ vòng thứ 2 trong cùng. Ngoài ra
còn có lớp cơ lưng bụng. Nhu mô chèn
giữa thành cơ thể và nội quan chứa nhiều
hạt glycogen. Như vậy ngoài bao cơ dày, thành
cơ thể của sán dây còn có "hạt đá vôi" để trung
hoà axit tiêu hoá của vật chủ (hình 4.12).
Hệ bài tiết nguyên đơn thận, gồm hai ống chạy
dọc về phía bụng, đổ chung ra ngoài qua 1 lỗ
bài tiết ở cuối cơ thể.
Hệ thần kinh gồm có hệ thần kinh trung ương là
một đôi hạch não nằm ở phần đầu, có cầu nối
với nhau. Từ hạch não có các dây thần kinh đến
cơ quan bám và các đôi dây thần kinh chạy dọc
cơ thể. Từ trước ra sau, giữa các dây thần kinh
có cầu nối ngang. Từ các dây thần kinh dọc và
ngang có các nhánh thần kinh tạo thành mạng
lưới dưới da. Giác quan của sán dây kém phát
triển bao gồm các tế bào cảm giác nằm rải rác
trên bề mặt cơ thể, tập trung nhiều hơn ở phần
đầu.
Hệ sinh dục: Sán dây lưỡng tính, phần lớn Sán
dây có nhiều đốt và mỗi đốt có một cơ quan sinh
dục. Lấy cấu tạo hệ sinh dục của sán dây
bò Teniarhynchus saginatus làm ví dụ: Ở các
đốt sán trưởng thành (khoảng đốt thứ 200) có
hệ sinh dục phát triển đầy đủ. Tuyến trứng
không có thùy nhỏ, huyệt sinh dục không phân